جـ 3-4- اين معيار بيانگر نوع راه شامل آزادراه, بزرگراه, راه اصلي درجه 1 و راهاصلي درجه 2 است. اين معيار در حال حاضر در تعداد قابل توجهي از محورها انطباق لازم را با حجم و جريان و سطح عملكرد جاده ندارد.
براساس آنچه كه عنوان شده سه رابطه مورد بحث در سطورگذشته از رابطه مجتمع با مكان رابطه مجتمع و رابطه مجتمع با محورها در ارتباط تنگاتنگ با يكديگر و در تناسب با اهداف توسعه اي نظام دهي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي را مشخص مي سازند.
3-1-2- الگوهاي برنامه ريزي
3-1-2-1- تعاريف : بر اساس مباني نظري, اهداف و معيارهاي مورد نظر براي مكان يابي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي الگوي برنامه ريزي طرح به تفكيك مجتمع, تير پارك و مجتمع دو منظوره ارائه خواهد شد.
لكن قبل از پرداختن به اين الگو, برخي از واژه ها ومفاهيم به كار رفته در آن نياز به تعريف دارند كه عبارتند از:
1-نوع: اين واژه بيانگر نوع كانون خدماتي ـ رفاهي شامل مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تيرپارك و مجتمع خدماتي ـ رفاهي دو منظوره (تير پارك ـمجتمع) است.
2-درجه: نشان دهنده طبقه بندي مجتمع خدماتي ـ رفاهي ياتير پارك و يا مجتمع دو منظوره بر اساس درجات 1, 2 و 3 است.
3-مقياس: دلالت بر وسعت مجتمع داشته و مساحت آن را بيان مي كند.
4-عناصر خدماتي ـ رفاهي: نشان دهنده خدمات رفاهي موردنياز مجتمع خدماتي رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است.
5-موقعيت استقرار نسبت به جاده: نشانگر موقعيت استقرارمجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره در نسبت با جاده است. اين موضوع بر اساس سهولت و محدوديت دسترسي وسايل نقليه در جاده ها بر حسب نوع راه (آزاد راه, بزرگراه, جاده اصلي درجه 1 و جاده اصلي درجه 2) تعيين شده است و به نوبه خود, بر تعداد مجتمع(نياز به قرارگيري در يك طرف يا دو طرف) تاثير مي گذارد.
6-شكل محدوده فضا: اين واژه بر فرم مجتمع خدماتي ـ رفاهي يا تير پارك دلالت مي كند.
7-شكل محصوريت فضا: بيانگر شكل حدود مجتمع خدماتي ـرفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است. شكل محصوريت فضا بر انواعي استوار است تادر بعد نشانه شناسي, ادراك آنها در طول مسير بر حسب نوع, به وسيله رانندگان ومسافران وسايل نقليه آسان گردد.
8-وضعيت كف و محوطه فضا: نشان دهنده شكل و مقياس مداخلهدر فضاسازي مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است. محوطه سازي درمجتمع هاي عملكردي است كه بخش قابل توجهي از آن به نظام دهي آب و گياه اختصاص خواهد داشت.
9-شكل سرمايه گذاري: نشانگر نظام سرمايه براي ساخت واحداث مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تيرپارك و مجتمع دو منظوره بهره برداري از آنهاست.اشكال سرمايه گذاري با وزن توسعه اي و نيز وزن سرمايه گذاري مجتمع خدماتي ـ رفاهي,تير پارك و مجتمع دو منظوره رابطه مستقيم دارد.
10-شعاع عملكرد شبكه: نشان دهنده طبقه بندي عملكردمحورهاي دسترسي است كه خود مبين جاري بودن جريان هاي بين المللي, ملي و ناحيه اي بر روي محور است. به تناسب سطوح عملكردي شبكه, سه درجه از مجتمع, تير پارك و شكل تركيبي آنها (مجتمع دو منظوره) مورد توجه قرار گرفته است.
11-حجم جريان مورد انتظار در محور: اين حجم بر تقاضاي رفت و آمد آتي محورهاي با عملكرد ملي و ناحيه اي دلالت دارد. اين عامل از معيارهاي موثر در تعريف مقياس مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي است.
12-سطح شبكه: سطح بندي شبكه در ارتباط با محورهاي باعملكرد بن المللي مطرح است كه محاسبه حجم جريان مورد انتظار بر روي آنها در دورهطرح به دليل نبود اطلاعات مربوط به واردات آتي كالا, مسافر و حجم تردد وسايل نقليه و وابستگي شديد آنها به سياست هاي خارجي كشور, امكان پذير نبوده است. اين عامل ازمعيارهاي مهم جهت مبين مقياس تير پارك ها در شبكه حمل و نقل بين المللي است.
13-فاصله مكاني: اين فاصله بر مبناي آستانه رواني رانندگان و مسافران وسايل نقليه و در نسبت با كيفيت شبكه و فاصله مبدا ـ مقصدتعريف شده است. به عبارت ديگر, هرگاه فاصله مبدا ـ مقصد طولاني تر باشد و مدت رانندگي در طول مسافات بيشتري از شبانه روز ادامه يابد, اين آستانه بيشتر است وبالعكس , هر چه فاصله مبدا ـ مقصد كمتر باشد, آستانه رواني پايين تر است.
14-فاصله زماني: اين فاصله بر مبناي آستانه رانندگان ومسافران وسايل نقليه و نياز آنها به خدمات ارائه شده است. فاصله زماني تابعي ازنوع و كيفيت راه, عوامل محيطي و الگوهاي رفتاري است. اين معيار در كنار ديگرمعيارها, در تعريف فواصل مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي, تير پارك ها و مجتمع هاي دومنظوره موثر خواهد بود.
با توجه به تعاريف و دلالت هاي معنايي واژه هاي پيشين,در ادامه, الگوي برنامه ريزي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي, تير پارك ها و مجتمع هاي دو منظوره ارائه مي شود.
3-1-2-2- الگوي برنامه ريزي طرح براي مجتمع هاي خدماتي رفاهي
الف ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 1: اين نوع مجتمع ها درمساحتي بين 10-3 هكتار در يك طرف تا دو طرف جاده ساخته مي شوند. اين مجتمع 4محدوده پيراموني اين مجتمع ها به وسيله نيم ديوار و نرده تعريف خواهد شد. كل فضاي مجتمع نيز محوطه سازي و كف سازي, طراحي گياه و آب اهميت زيادي خواهد داشت. سرمايه گذاري دراين نوع از مجتمع ها به وسيله بخش دولتي ـ خصوصي , بخش دولتي ـ عمومي, بخش خصوصي وبخش عمومي انجام مي گيرد. شبكه مجاور اين نوع از مجتمع ها, عملكرد سه گانه بين المللي , ملي ناحيه اي دارد و ماهيت جريان هاي جاري بر آن تركيبي و از دو نوع صنعتي ـ بازرگاني ـ سياحتي خواهد بود.اين محورها بايد از نوع آزاد راه يا بزرگراه باشند يابراساس برنامه ريزي آتي به اين نوع راه ها تبديل شوند .
فاصله مكاني بين اين نوع از مجتمع ها بين 400-200كيلومتر و زمان دسترسي به آنها بين 5- 5/2 ساعت است. در مكان يابي اين مجتمع هاعلاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, بايد ازمعيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود.
اين معيارها شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي,اقتصادي و كالبدي است. عناصر خدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـرفاهي درجه 1 به شرح زير مي باشد:
-جايگاه سوخت با 16-8 پمپ سوخت؛
-مسجد با مساحت 400-200 متر مربع ؛
-غذاخوري با ظرفيت 500-300 نفر؛
-واحد فروش ميوه ؛
-واحد فروش تنقلات ؛
-واحد فروش صنايع دستي ؛
-سرويس بهداشتي بين 30-20 ياب ؛
-فضاي استراحتي با عناصر بهداشتي بين 15-8 اطاق يا 25-10واحد سوئيت؛
-واحد كارواش؛
-واحد آپاراتي و تعويض روغني؛
-واحد مكانيكي؛
-واحد فروش لوازم يدكي؛
-پاركينگ تفكيك شده وسايل نقليه سواري, مسافري و باري باظرفيت 300-200 وسيله
-واحد درمان سرپايي مجهز به آمبولانس؛
-واحد رايانه اي اطلاعات سفر؛
-واحد صوتي و تصويري؛
-شعبه عابر بانك؛
-شعبه بيمه؛
-شعبه مخابرات يا 10-6 كيوسك تلفن راه دور؛
-باند بالگرد (هلي كوپتر) براي امداد رساني به حادثه ديدگان در موقع بروز تصادف تعداد زيادي وسيله نقليه يا تخريب جاده و بروز حوادث رانندگي ناشي از بروز سوانح طبيعي؛
-محوطه بازي بزرگسالان؛
-محوطه بازي نوجوانان ؛
-محوطه بازي كودكان ؛
ب ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 2: اين مجتمع ها درمساحتي بين 3-5/1 هكتار در يك تا دو طرف جاده احداث مي شوند. اين مجتمع ها به وسيله نيم ديوار و فنس از فضاي اطراف مجزا مي شود و تنها بخشي از فضاي مجتمع,محوطه سازي و كف سازي مي شود. در محوطه سازي اين نوع مجتمع, طراحي فضاي سبز و آبنما اهميت زيادي دارد .
سرمايه گذاري در اين نوع از مجتمع هاي در چهار شكل زيرانجام خواهد شد:
- بخش دولتي ـ خصوصي ؛- بخش خصوصي ؛
- بخش دولتي ـ عمومي ؛- بخش عمومي ؛
شبكه مجاور مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 2, عملكردمنفرد يا تركيبي در اشكال ملي, ملي ـ ناحيه اي و بين المللي ـ ناحيه اي دارد وماهيت جريان هاي جاري بر آن شامل يك يا چند تركيب زير است.
- صنعتي ـ بازرگاني ؛- سياحتي ـ بازرگاني ؛
- صنعتي ـ سياحتي ؛- بازرگاني ـ زيارتي؛
- صنعتي ـ زيارتي ؛- صنعتي ـ كشاورزي.
اين محورها مي توانند از نوع آزاد راه, بزرگراه و يا جاده اصلي درجه 1 باشند. يا براساس برنامه ريزي هاي آتي به اين انواع ارتقاء يابند.
فاصله مكاني بين مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 2 بين300-150 كيلومتر و زمان دسترسي آنها بين 5/3- 2 ساعت است. در مكان يابي اين نوع مجتمع ها علاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, بايدازمعيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود.
اين معيارهاي شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي ,اقتصادي كالبدي است. عناصر خدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـرفاهي درجه 2 به شرح زير است:
-جايگاه سوخت با 10-8 پمپ سوخت ؛
-مسجد يا نمازخانه با مساحت 200-100 مترمربع ؛
-غذاخوردي با ظرفيت 200-150 نفر ؛
-محل صرف غذاي خانگي با ظرفيت 150-50 نفر؛
-واحد فروش ميوه ؛
-واحد فروش تنقلات ؛
-واحد فروش صنايع دستي ؛
-سرويس بهداشتي بين 2010 باب ؛
-واحد كارواش ؛
-واحد آپاراتي و تعويض روغن ؛
-واحد مكانيكي ؛
-پاركينگ تفكيك شده وسايل نقليه سواري, مسافري و باري باظرفيت حداقل 200-150 وسيله نقليه ؛
-واحد كمك هاي اوليه مجهز به آمبولانس ؛
-واحد رايانه اي اطلاعات سفر ؛
-واحد صوتي ـ تصويري ؛
-كيوسك تلفن راه دور بين 6-2 دستگاه ؛
-محوطه بازي نوجوانان ؛
-اطاق بازي كودكان 1
ج ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 3: اين مجتمع در مساحتي بين 5/1 – 7/0 هكتار در يك تا دو طرف جاده احداث مي شوند اين مجتمع ها به وسيله پايه بتوني و فنس از فضاي پيرامون تفكيك مي شوند و تنها بخشي از فضاي آنها, محوطه سازي و كف سازي مي شود. سرمايه گذاري در اين نوع از مجتمع ها به وسيله بخش خصوصي يا بخش عمومي انجام خواهد شد.
شبكه مجاور مجتمع هاي خدماتي درجه 3 عملكرد ناحيه ايدارد و ماهيت جريان هاي جاري بر آن شامل يك يا چند تركيب زير است:
- صنعتي ـ بازرگاني ؛- بازرگاني ـ زيارتي ؛
- صنعتي ـ سياحتي ؛ - كشاورزي ـ سياحتي ؛
- صنعتي ـ زيارتي ؛- كشاورزي ـ سياحتي ؛
- صنعتي ـ بازرگاني؛- كشاورزي ـ بازرگاني ؛
- صنعتي ـ كشاورزي ؛- سياحتي ـ زيارتي ؛
حجم تردد مورد انتظار مسافر در محورهاي مجاور اين مجتمعها بيش از 1000 نفر مسافر دو طرفه در روز است. اين محورها مي توانند از نوع آزادراه, بزرگراه, جاده اصلي درجه 1 و جاده اصلي درجه 2 باشند يا بر اساس برنامه ريزي هاي آتي به اين انواع ارتقاء يابند. فاصله مكاني بين مجتمع هاي خدماتي ـرفاهي درجه 3 بين 150-50 كيلومتر و زمان دسترسي آنها بين 45 دقيقه الي 2 ساعت است . در مكان يابي ايننوع مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي علاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور ومجتمع, بايد از معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود. اين معيارها شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي, اقتصادي و كالبدي است. عناصرخدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 3 عبارتند از:
-جايگاه سوخت با 8-4 پمپ سوخت ؛
-نمازخانه با مساحت 24-12 مترمربع؛
-بوفه 75-25 متر مربع ؛
-واحد فروش ميوه و تنقلات ؛
-سرويس بهداشتي بين 10-6 باب ؛
-واحد آپاراتي و تعويض روغن ؛
-كيوسك تلفن راه دور حداقل يك دستگاه ؛
-پاركينگ تفكيك شده وسايل , مسافري و باري با ظرفيت حداقل 75-50 وسيله نقليه؛
-جعبه كمك هاي اوليه؛
-واحد رايانه اي اطلاعات ؛
-واحد صوتي ـ تصويري؛
-محوطه بازي كودكان ؛
منبع : کتابخانه مجازی تک کتاب