مقاله ای راجع به poka yoke لطفا نظرتون وذر مورد مقاله بگید ممنون
مقاله ای راجع به poka yoke لطفا نظرتون وذر مورد مقاله بگید ممنون
[h=1]توانگری[/h]tavangari
[h=2]
بازرسی به سبک ژاپنیPOKA -YOKE[/h]
بازرسی به سبک ژاپنی (ポカヨケ)(پوكا- يوكه)(POKA -YOKE)
گردآوری و تالیف: مهندس پدرام کاظمی ترکی
طراح آژانس جوش کشورهای اسلامی
مقاله منتشره در فصلنامه "تفکر متعالی"شماره ۱۵
ج. پ .لافرتي مي نويسد :
شينگو ابزار هاي پوكايوكه را در دهه 80 وارد امريكا نمود ..... متأسفانه پذيرش روش شينگو در اين كشور مشابه واكنش ما به نظرات دكتر دمينگ در دهه 50 بوده است . 30 سال طول كشيد تا به نظرات دكتر دمينگ ( كنترل آماري ) اعتقاد پيدا كرديم . بازهم آيا بايد براي اعتقاد به شينگو نيز 30 سال ديگر صبر كنيم؟
مقدمه
در يك کتاب فرهنگ زبان انگليسي- ژاپنی براي تشويق بچهها جهت یادگیری ،عبارتی به این عنوان چاپ شده بود: « انسان موجودي فراموشكار است. سعي كنيد بيشتر از آنچه فراموش ميكنيد ياد بگيريد»
واقعیت اين است كه عيوب معمولاً در نتيجه اشتباهات ساده بوجود ميآيند وازطرفی انسان موجودي فراموشكار بوده و در پس اين فراموشكاري مرتكب اشتباهات بسياري ميگردد. انسانها اغلب بخاطراشتباهاتي كه مرتكب ميشوند مورد سرزنش قرار ميگيرند و مخصوصاً در محيطهاي كاري اين عمل بسيار به چشم ميخورد. اين سرزنشها نهتنها اثري ندارد بلكه باعث پايين آمدن روحيه كارگران و راندمان کاری ميشود.
پرواضح است که در محيطهاي پيچيده كاري امكان وقوع اشتباهات پيچيده و متعدد افزایش می یابد که البته بسياري از آنها باعث بوجود آمدن ضايعات ميگردند و هدر رفتن سرمايه و زمان را بدنبال خود دارند و در ادامه چنانچه ضايعات بدست مشتري يا مصرف كننده برسد مشكلات عديده ديگري را نيز بوجود خواهد آورد.
معمولاً در برخورد با اشتباهات- خطاها و ضايعات دو نوع طرز فكر وجود دارد:
1 . اشتباهات و مشكلات اجتناب ناپذير هستند و ما بايد ياد بگيريم كه چگونه با آنها زندگي كنيم. اين نوع طرز فكر در پوكايوكه پذيرفتني نيست زيرا اين طرز فكر تقريبا هميشه ما را به سمت ضايعات هدايت خواهد نمود.
2 . اشتباهات و مشكلات ميتوانند و بايد حذف شوند، هرچند اين طرز فكر به خودي خود به حذف مشكلات نميانجامد ولي ما را قادر ميسازد كه به سمت ضايعات صفر (ZERO DEFECT) حركت نمائيم.
لازم بذکر است براي نيل به اهداف پوكا يوكه داشتن تفکر و طرز تلقي صحيح از اهميت و جایگاه خاصي برخوردار است.
تعریف (پوكا- يوكه)POKA -YOKE
پوكايوكه سیستمی است كه با استفاده از آن ميتوان از بروز اشتباهات ساده انساني جلوگيري به عمل آورد بدين ترتيب كه با اعمال تغييرات دائمي در تجهيزات، فرآيندها يا رويهها امكان بروز اشتباه را از بين برده و يا در صورت بروز اشتباه فوراً هشدار لازم را داد.
در واقع پوكا يوكه يك نوع بازرسي صد در صد است اما با تفاوت های بسيار نسبت به بازرسيهاي معمولي. در روشهاي جاري بازرسي محصول معمولاً در يك ايستگاه كاملا جدا كه هيچگونه ارتباطي به فرآيند ساخت ندارد تعريف و بازرسي مطلق آن انجام ميشود در صورتي كه در روش پوكا يوكي فرآيند بازرسي جزئي از فرآيند ساخت است. اصول پايه اي پوكايوكه، طراحي يا استفاده از ابزارهاي پيشرفته يا گاه ساده، تكنيك ها و فرايندهايي است كه اشتباه كردن را براي استفاده كننده غير ممكن ميكند. پوكايوكه قانون ساده ايست كه باعث صرفه جويي هاي كلاني ميشود.
ابداع كننده سیستم پوكايوكه يك مهندس ژاپني به نام شي جيو شينگو (Shigeo Shingo) (新郷 重夫-1909-1990) از مهندسين صنايع شركت تويوتا بود كه كنترل كيفيت سطح صفر را بيان نمود و به عنوان روش نوينی در مديريت كيفيت با تكيه بر این فنون مطرح نمود.
روش هايي كه توصيه مي كند قبلاً تحت عنوان Fool-Proof يا اشتباهات احمقانه ناميده مي شد. اما وقتي فهميد كه اين اصطلاح باعث رنجش كارگران مي شود آن را با عبارت پوكا – يوكه عوض كرد ( اجتناب Yokeru از خطاي غير عمد Poka ). در اصطلاح امريكايي ، پوكا را غالباً يا به خطا ناپذير (Mistake-Proofing) و يا محفوظ از شكست (Faisafing) ترجمه مي كنند. . اساس پوكا-يوكه بر احترام به ذكاوت و هوش كارگران مبتني است . پوكا-يوكه با حذف كارهاي تكراري و فعاليتهايي كه وابسته به حافظه و احتياط هستند ،وقت و فكر كارگران را آزاد مي كند تا ايشان بتوانند وقت خود را به انجام فعاليتهاي ارزش آفرين اختصاص دهند لذا شالوده فنون پوكا يوكه را انديشه هاي خلاق شكل مي دهند.
از سال 1988 جایزه ملی بهره وری در ژاپن به نام جایزه شينگو نامگذاری گردید.
تکنیک های بازرسی
مهندس شينگو تكنيكهاي بازرسي را به ترتيب زير طبقه بندي نموده است:
الف – بازرسي قضاوتي (judgment inspection)
در اين روش قطعات معيوب يا نامنطبق از قطعات سالم جداسازي شده تا از رسيدن آن بدست مشتري جلوگيري بعمل آيد ليكن در نرخ ضايعات تغييري حاصل نخواهد شد.
ب – بازرسي همراه با بازخور اطلاعات (informative inspection)
با استفاده از اطلاعات جمعآوري شده علل عيوب شناسائي و پس از تجزيه و تحليل و پيدا نمودن راه حل مناسب در جهت كاهش ضايعات اقدام ميشود.
پ ـ بازرسي منشأ (source inspection)
عيب معمولاً در نتيجه يك اشتباه ساده بوجود ميآيد لذا با كنترل يا بازرسي صد در صد منشأ بوجود آورنده آن ميتوان از بروز اشتباه جلوگيري بعمل آورد.
مثالهایي ملموس از كاربرد پوكايوكه
- شات داون (SHUT DOWN)
شات دان در مواردي كاربرد دارد كه فرآيند دچار اشتباه شده و قطعه معيوب توليد شده و با قطع فرآيند و يا خاموش شدن دستگاه از ادامه توليد قطعات نامنطبق جلوگيري بعمل ميآيد. از معايب اين روش پايين آمدن راندمان توليد است.
- اخطار (WARNING)
در حالت اخطار با استفاده از علائم هشدار دهنده به اپراتور و يا استفاده كننده اطلاع داده ميشود كه اتفاقي افتاده و يا در حال اتفاق افتادن است.
براي مثال در خودروهاي جديد در صورتي كه درب ماشين بطور كامل بسته نشود و يا راننده فراموش كند كه كمربند ايمني خود را ببندد از علائم هشدار دهنده نوري و يا صوتي استفاده شده است. در اين روش انجام كار تضمين شده نيست و بستگي به عكسالعمل اپراتور و يا استفاده كننده دارد.
- هشدارهاي حسي (SENSORY ALERT)
روش هشدارهاي حسي مشابه روش اخطار ميباشد. با اين تفاوت كه اپراتور با استفاده از حواس پنجگانه بينائي، چشائي، شنوايي، بويائي و لامسه خود مشكل را حس كرده و اقدامات لازم را به عمل ميآورد.
برای مثال در فرآيند شمارش و بستهبندي تخم مرغ از كارتون و شانههاي سيتائي استفاده ميشود.همانگونه كه مشخص است شانههاي سيتائي كه شمارش نموده و در صورتي كه يك و يا چند حفره درون شانه خالي باشد اپراتور با استفاده از حس بينائي مشكل را متوجه شده و خطا را برطرف مينمايد.
با اسفاده از تكنيكهاي پوكايوكه فرآيند بگونهاي طراحي ميگردد كه امكان بروز خطا- اشتباه وجود نداشته باشد اما لازم است در ابتدا اقدام به شناخت منشأ عيوب، انواع عيوب و روشهاي تشخيص آن ،انواع خطاهای انسانی و سپس معرفی علل وقوع آنها پرداخت.
منشأ عيوب
1- از قلم افتادن يك فرايند
2- خطاهاي فرايندي
3- خطاهاي مربوط به موقعيت قطعه كار
4- از قلم افتادن قطعات
5- اشتباه بودن قطعات
6- فرايند بر روي قطعه اشتباه
7- اشتباه حين عمليات
8- خطاهاي تنظيم
9- آمادهسازي نادرست ماشينآلات
10- آمادهسازي نادرست ابزارها و جيگها
انواع عيوب و روشهاي تشخيص
عيوب به يكي از اين دو حالت وجود دارند یعنی يا "در حال ايجاد شدن" هستند و يا ديگر" ايجاد شدهاند" .
لذا پوكايوكه در مقابل اين عيوب چهار وظيفه مهم برعهده دارد:
1. حذف خطا
2. كنترل و جلوگيري از بروز خطا
3. توقف اثرات زيانبار خطا
4. اعلام وجود خطا
ابزارهاي كشف عيب در پوکايوکه
اول: آنهايي كه با قطعه مورد آزمايش در تماس قرار مي گيرند و به آنها ابزارهاي تماسي مي گويند.
دوم: آنهايي كه با قطعه تماس ندارند و به آنها ابزارهاي غير تماسي مي گويند.
انواع خطاهای انسانی
1- بي توجهي يا فراموش
2- خطاي ناشي از درك اشتباه كاري
3- خطاي شناسايي
4- خطاي ناشي از بي تجربه بودن
5- خطاي ناشي از بي تفاوتي به قوانين
6- خطاي غير عمد
7- خطاي ناشي از كندي
8- خطاي ناشي از فقدان استاندارد
9- خطاي غير منتظره
10- خطاي عمدي
علل وقوع خطاها
1 – اشتباهات
2 – تغييرات
3 – پيچيدگي
اما روشهاي انجام پديده ضد خطا كدامند؟ براي استفاده از پديده ضد خطا سه روش اصلي وجود دارد:
1- روش برخورد یا تماسی (CONTACT METHOD)
در اين روش تماسي ، توسط تماس فيزيكي يا تماس انرژي، يك محصول شناسايي مي شود وبا استفاده از يك وسيله حسي از بروز خطا جلوگيري ميشود (سوئيچهاي محدود كننده براي برخورد فيزيكي و پرتوهاي الكترونيكي براي برخورد از طريق انرژي). در اين روش از شكل نامنظم قطعات مي توان حداكثر بهره را برد .
2- روش مقدار ثابت(FIXED VALUE METHOD)
در روشهاي مقدار ثابت ، تعداد دفعات انجام يك كار شمرده شده ، سيگنالي جهت توقف عمليات فرستاده ميشود.براي مثال دستگاه نقطه جوش را به شماره انداز وصل ميكنيم كه به ازاي هر بار تماس يك شماره اضافه ميشود پس از رسيدن به عدد تعيين شده دستگاه قطع ميشود.
3- روش حركت مرحلهاي یا گام- حرکت (MOTION - STEP)
در روش گام حركت اين مسئله كه يك مرحله و يا يك حركت از پيش تعيين شده در زمان خاص انجام شود ، كنترل مي شود یعنی ميخواهيم مطمئن شويم كه آیا مراحل مختلف كار روي قطعه انجام شده است یا خیر؟ به اين ترتيب اگر يكي از مراحل فراموش شود مرحله بعدي خود به خود انجام نميشود.
دستورالعمل اجراي پوكايوكه (پرهيز از خطاي غير عمدي)
1- استفاده از تيمهاي چند تخصصي براي دستيابي به خطا ناپذيري
2- انتخاب فرايندي براي اجراي پوكايوكه
3- انتخاب تكنيك خطاناپذيري که البته بايد مطابق ضوابط زير باشد:
- ارزان و كم هزينه باشد.
- بر اساس يكي از حواس پنجگانه باشد.
- بايد مشكل وقوع يا كشف رخداد را در منبع خودش حذف كند.
4- شدت وقوعيكه به پوكايوكه منجر ميشود بايد از روش زير پيروي كند:
الف) ابتدا منبع وقوع را مطابق الگوي زير گروه بندي كنيد:
- عمليات یا انجام نمي گيرد يا به صورت غلط انجام ميشود.
- عمليات به صورت نامطلوب اجرا مي شود.
- اطلاعات ضروري براي انجام عمليات اشتباه ترجمه شده اند.
- رخ دادن اشتباه به دليل پيچيدگي كار است.
ب) بعد از دسته بندي منبع، يكي از تكنيك هاي زير را براي جلوگيري از وقوع اختصاص دهيد:
- بازرسي 100 درصد با استفاده از قرار دادن پين، فيكسچر كنترلي
- اصلاح طراحي براي مطمئن کردن عمليات مونتاژ.
- دستگاه ها بايد در جاي مناسب و به قدر كفايت محدود شده باشند كه اشتباه و خطايي رخ ندهد.
5-كشف عيوبي كه به پوكايوكه منجر ميشود بايد از روش هاي زير پيروي كند:
- بايد به صورت مستقل بازرسي شود و ربطي به وقوع نداشته باشد.
- بايد به صورت 100 درصد بازرسي شود و ربطي به وقوع نداشته باشد.
- بايد قبل از انجام عمليات مشخص شود كه شرايط براي كنترل كيفي 100 درصد وجود دارد يا نه؟
- بايد براي اپراتور خطاي ديداري به وجود آورد.
- مكانيزمي كه روش درست و دقيق انجام كار را براي اپراتور ايجاد كند به طوري كه اگر قطعه نامناسب در فرايند قرار گرفت، با هشدار به اپراتور اطلاع داده شود.
- استفاده از حسگرهاي الكترونيكي كه به صورت چراغ هاي هشدار يا زنگ اخبار عمل كند.
- استفاده از قطعات با علائم رنگي يا نموداري
- استفاده از وسايل اتصال دهنده مثل فيكسچرها
6- كارايي تكنيك های مورد استفاده پوكايوكه بايد بعد از انجام عمليات ها در يك دوره حداقل يك ماهه، مورد قضاوت و بررسي قرار گيرد.
انواع ابزارهاي پوكايوكه
1- اعلام خطا به صورت هشدار: مثل چراغهاي خطر
2- بازرسي صد در صد : مثل كليد حد مجاز
3- جلوگيري از خطاي فراموشي ها
4- خطاناپذيري : نوع پيشرفته پوكايوكه به صورت ضد خطاست، مانند سوكت هاي رايانه.
سه قانون پوكا يوكه
• اجراي پوكا يوكه را با نگرش انجام ايده آل در آينده به تعويق نياندازيد .
• اگر از موفقيت 50 درصدي پوكا يوكه اطمينان داريد آن را انجام دهيد .
• اكنون شروع كنيد . ...... در آينده آن را بهبود دهيد.
در نهایت، هفت راهنمایی براي دستيابي به پوكا يوكه
١. كيفيت فرآيند : فرآيند را به گونه اي طراحي كنيد تا خرابي به صفر برسد .
٢. استفاده از تيم هاي كاري : دانش و تجربه تيمي را براي بهبود سيستم به كار بريد .
٣. حذف خطاها : روش هاي حل مسأله را به خوبي استفاده كنيد تا از بروز خرابي جلوگي ري كرده و به
سمت خرابي صفر حركت كنيد .
۴. حذف علل بروز خطا : استفاده از تكنيك از پنج W و يك H در جستجوي علت واقعي باشيد . ( WHERE- WHAT – WHEN – WHICH -WHY- HOW ) كه عبارت است از (چه كسي ، چه كاري ، در چه زماني ، به چه وسيله اي ، چگونه ، و چرا) .
۵. از ابتدا كار را درست انجام دهيد : منابع را بگونه اي مصرف كنيد كه فعاليت ها از ابتدا به درستي انجا م
شوند.
۶. از تصميماتي كه ارزش افزوده ايجاد نمي كنند پرهيز كنيد : توجيه نكنيد – فقط انجام دهيد .
٧. استفاده از نگرش بهبود مستمر و جزئي : فرآيند بهبود را سريعاً انجام دهيد و بر روي بهبود جزئي تأكيد
كنيد. تلاش ها اغلب باعث بهبود سريع و 100 % نمي شوند.
