پیام مولا از بستر شهادت (2)

[babak fd]

۸-رسیدگی به همسایگان؛ «از خدا بترسید؛ از خدا بترسید در حق همسایگان؛ همانا پیامبر شما درباره آنان وصیت کرده است. آن حضرت مدام درباره آنان سفارش می کرد به حدی که ما گمان کردیم می خواهد همسایه را هم وارث انسان بگرداند». اگر مرز همسایگی را آن گونه که امام علی(ع) تعیین کرده، در نظر بگیریم پس همه مردم شهر همسایه به حساب می آیند: «حریم مسجد چهل ذراع است و تا چهل خانه از هر طرف همسایه به حساب می آیند» (الخصال، ص۵۴۴). پیامبر خدا(ص) می فرماید: «احترام همسایه، مانند احترام مادر می باشد» (مکارم الاخلاق، ج۱، ص۲۷۴). و می فرماید: «هر کس به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد همسایه خود را آزار نمی رساند» (کافی، ج۲، ص۶۶۷). پیامبر خدا(ص) درباره حق همسایه می فرماید: «حقوق همسایه این است که اگر از تو کمکی خواست کمکش کنی، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهی، اگر او نیازمند شد نیازش را برطرف سازی، اگر مصیبتی دید او را دلداری دهی، اگر خیر و خوبی به او رسید به وی شاد باش و تبریک گویی، اگر بیمار شد به عیادتش روی، وقتی مرد در تشییع جنازه اش شرکت کنی، خانه ات را بلند تر از خانه او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری مگر آنکه خودش اجازه دهد، هرگاه میوه ای خریدی برای او قدری بفرستی و اگر این کار را نمی کنی مخفیانه میوه را به خانه ات ببری، فرزندانت را همراه میوه بیرون میاور که بچه او با دیدن میوه در دست او ناراحت شود، با بو و دود غذا او را آزار مده مگر آنکه مقداری از غذا را برای او بفرستی» (گزیده میزان الحکمه، ص۱۷۳).

۹-عمل به قرآن؛ «از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره قرآن؛ مبادا دیگران درعمل کردن به دستوراتش از شما پیشی بگیرند». پس آنچه تقوا و پرهیزگاری اقتضا می کند عمل به دستورات قرآن است. هرچند تلاوت قرآن و نوشتن آن با خط زیبا و حفظ آیات آن ارزشمند است، اما همه اینها باید مقدمه عمل به آن باشد. این که حاکمان درمجلس قرائت قرآن بنشینند و قاریان معروف را دعوت کنند و … کفایت نمی کند. حاکمان باید به عمل به قرآن فکر کنند و نه این امور ظاهری. این توصیه ای است که امام علی(ع) به افرادی چون حسن و حسین(ع) می کند. باید مسابقه اصلی در عمل به قرآن باشد و نه حفظ و قرائت آن.

۱۰-نماز و حج؛ از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره نماز، چرا که آن ستون دین شماست. از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره خانه خدا؛ آنجا را خالی مگذارید که اگر چنین شود مهلت داده نمی شوید». نماز و حج را حضرت به عنوان دو نمونه مهم از عبادیات دین ذکر فرموده. نماز یاد خداست (طه/۱۴) و یاد خدا هم باعث آرامش انسان می شود و پریشانی را از بین می برد(رعد/۲۸) و هم جلوی فساد و فحشا را در جامعه میگیرد (عنکبوت/۴۵). حج عملی عبادی و نمادین است که حق پرستی و باطل ستیزی انسان را به تصویر می کشد و از این جهت مهم است. اما باید توجه داشته باشیم که امام(ع) درهمین وصیت نامه، پیشتر فرمود که اصلاح میان مردم از یک سال نماز و روزه برتر و بالاتر است. پس عبادیات با اینکه مهم هستند و نباید ترک شوند در درجه بندی اجزاء دین پایین تر از اخلاق هستند.

۱۱-تلاش در راه خدا؛ «از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره تلاش با جان و مال و زبان در راه خدا». همه دینداری حق پرستی است و هر کس به اندازه ای دیندار است و به سعادت می رسد که حق پرستی کند. اما کسی حق پرست است که حاضر باشد هزینه حق پرستی خود را بپردازد و در واقع مانع اصلی حق پرستی هزینه آن است. امام می فرماید هم با جان و هم با مال و هم با زبان در راه حق تلاش کنید و هزینه این حق پرستی را به طور کامل بپردازید.

۱۲-دوستی و بخشش همدیگر؛ «بر شما باد به پیوستن با یکدیگر و بخشش همدیگر؛ مبادا از هم روی گردانید و پیوند دوستی را از بین ببرید». مومن کینه توز و انتقام گیر نیست واز دیگران در می گذرد و اهل عفو و بخشش است. امام علی(ع) می فرماید: «کینه توزی پست ترین عیب هاست» و می فرماید: « علت فتنه ها و آشوب ها کینه توزی است» (غررالحکم، ۹۶۶ و ۵۵۲۲). پیامبر خدا(ص) می فرماید: «خدا بسیار با گذشت است و گذشت را دوست دارد» (کنز اعمال، ح۷۰۰۵) و امام علی(ع) می فرماید: «گذشت زکات پیروزی است» (نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱). امام علی(ع) توصیه به دوستی و رابطه می کند که این امر با پرهیز از کینه توزی و با عفو و گذشت ممکن می شود.

۱۳-امر به معروف و نهی از منکر؛ «امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که اگر چنین کنید بدهای شما بر شما مسلط میگردند، سپس خدا را می خوانید و دعا میکنید اما دعای شما مستجاب نمی گردد». انسان ها در قبال فساد و ظلمی که در جامعه رخ می دهد مسئول هستند. بی تفاوتی نسبت به آنچه در جامعه می گذرد دودش به چشم همه افراد جامعه می رود. بی تفاوتی باعث می شود که ظالمان و تبهکاران در رأس قدرت قرار گیرند و به ظلم و فساد و تباهی روی آورند. در این صورت از آنجا که سنت الهی این است که جوامع به دست خود مردم اصلاح شود، دعاهای بدون پشتوانه تلاش و کوشش را مستجاب نمی کند. تلاش برای اصلاحات وظیفه و تکلیف دینی و اخلاقی همه افراد جامعه است و اگر از آن کوتاهی کنند باید در انتظار سلطه افراد شرور و ناصالح بر جامعه باشند.

۱۴-رعایت حقوق همه مردم، حتی بدترین آنان؛ «ای فرزندان عبد المطلب! مبادا پس از من دست به خون مسلمانان فرو برید و بگویید امیر مومنان کشته شد! بدانید! جز کشنده من کس دیگری نباید کشته شود. درست بنگرید! اگر من از ضربت او مردم، او را تنها یک ضربت بزنید؛ و او را مثله نکنید و اعضای او را قطع نکنید که من از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: از مثله کردن بپرهیزید، حتی نسبت به سگ درنده». این سفارش آخر امام است. هیچ چیز نباید بهانه شود که حقوق مردم تضییع گردد. حتی اگر این بهانه کشته شدن کسی مانند علی(ع) باشد. سخن حضرت این است که اگر من زنده ماندم، که خود می دانم با این فرد چه کنم و اگر به شهادت رسیدم شما تنها حق دارید که یک ضربت به او بزنید. حتی حق ندارید کوچکترین توهین و اهانتی به جنازه او بکنید. آن حضرت در جای دیگر به حسن و حسین(ع) دستور می دهد که : «این اسیر را زندانی کنید و به او غذا و آب بدهید و در اسارت با وی خوش رفتاری کنید» (مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۷۸).

این وصیت امام علی(ع) در بستر شهادت بود. از این وصیت بر می آید که اساس دین رعایت اخلاق و حقوق انسان هاست و بدون آنها از دینداری چیزی نمی ماند. عبادیات مهم و ضروری هستند، اما به هیچ وجه درجه و ارزش آنها به اندازه اخلاق و حقوق انسان ها نیست. شکوه و عظمت دین به این است که در آن همه چیز سر جای خود قرار گیرد. اگر اینگونه باشد، تعلیمات دینی می تواند انسان را به سوی قله انسانیت رهنمون شود و این قله انسانیت است که امام علی(ع) در وصیت خود انسان ها را به آن دعوت می کند.