[ مجموعه ضوابط و مقررات تسهيلات ايمني تردد در تقاطع ها و معابر ]

[رضا عبــــاسي شيروان]

مقدمه​

تقاطع هاي هم سطح بعنوان محل تلاقي دو يا چند محور ، بخش مهمي از شبكه معابر شهري را تشكيل ميدهند .​

معمولاً ظرفيت تقاطع هاي اصلي ، كنترل كننده حجم عبور وسايل نقليه در كل شبكه است و ظرفيت تقاطع نيز تابعي از مشخصات هندسي ـ ترافيكي و كنترلي حاكم بر آن است. با توجه به گستردگي عوامل مؤثر در طراحي و مديريت تقاطع ها ، نمي توان هيچگونه دستورالعمل يا ضوابط قطعي و لازم الاجرا براي آن ارائه نمود.



​

با اين وجود ضروري است بمنظور ايجاد يكنواختي ، يكسري روشها و ضوابط طراحي و مديريت تدوين شده و به عنوان راهنما همراه با قضاوت كارشناسي مورد استفاده قرار گيرد. هدف از تدوين مجموعه ضوابط و مقررات تقاطع هاي همسطح شهري ، ارائه توصيه ها و معيارهاي فني لازم براي طراحي و كنترل تقاطع ها است. در اين مجموعه ضوابط طراحي هندسي ، تحليل عملكرد و ظرفيت تقاطع ، نحوه انتخاب و طراحي سيستم كنترل آن و همچنين طراحي تسهيلات عبور عابرين پياده ارائه مي شود . ماخذ اصلي اين ضوابط و مجموعه توصيه ها و معيارهاي فني منتشره از سوي سازمان مديريت و برنامه ريزي است (معاونت امور فني ، دفتر امور فني و تدوين معيارها). اين مجموعه شامل تسهيلات پياده روي 3 جلدي ( نشريه شماره 144 ) و تقاطع هاي همسطح شهري ( مباني فني – نشريه شماره 1-145 و توصيه ها و معيارهاي فني ( نشريه شماره 2-145 ) مي باشد . در مناطق كم تراكم شهري ، در طراحي تقاطع بايد علاوه بر تامين نيازهاي ترافيكي به مسائلي نظير حفظ محيط زيست ، زيبايي منظر ، حفظ آثار تاريخي ( شامل آثار طبيعي و بناهاي يادبود ) و غيره نيز توجه شود .
در مناطق ساخته شده و پر تراكم شهري نيز بايد مسائل نظير حفظ فضاهاي سبز، آلوده گي (مخصوصاً حفاظت در برابر آلودگي صوتي و هوا)، تاسيسات و بناهاي شهري آثار تاريخي و مذهبي علاوه بر نيازهاي ترافيكي در نظر گرفته شود. رعايت اين موضوع ممكن است در بعضي موارد منجر به عدول از تامين كامل ضوابط و استانداردهاي اين دستورالعمل گردد .ضوابط و دستورالعمل هاي ارائه شده در اين مجموعه بر اساس ويژگي هاي موجود تقاطع ها و براي سرعت هاي كمتر از 80 كيلومتر شهري در نظر گرفته شده است كاربرد اين راهنما در هر گونه شرايط خاص و يا سرعت هاي بالاتر ، بايد بر اساس قضاوت كارشناسي صورت گيرد .
​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

الف) – اهداف طراحي تقاطع ها براي عابرين پياده :


​

هدف اصلي از طراحي تقاطع ، افزايش ظرفيت و قابليت گذردهي آن ، كاهش احتمال برخورد ميان وسايل نقليه موتوري ، غير موتوري و پياده ها و تامين راحتي و آرامش براي استفاده كنندگان با توجه ملاحظات ايمني ، اقتصادي و زيست محيطي است .

​

مهمترين عوامل موثر در طراحي تقاطع هاي هم سطح عبارتند از : ​

1ـ عوامل ترافيكي : هر تقاطع بايد به گونه اي طراحي شود كه بتوانند ترافيك ساعت طرح را به راحتي و ايمني از خود عبور دهد و عناصر هندسي و كنترلي آن نيازهاي كليه استفاده كنندگان را برآورده سازند. در اين رابطه ملاحظات مربوط به سرعت هاي عملكردي ، مسيرهاي گردشي ، وسايل كنترل ترافيك، عابرين پياده ، دوچرخه سواران و وسايل حمل و نقل عمومي بايد مدنظر قرار گيرد.


​

2ـ عوامل محيطي : مكانيابي و طراحي هر تقاطع بستگي به برخي عوامل دارد كه بعنوان شرايط حاكم در نظر گرفته مي شوند. مهمترين اين عوامل عبارتند از ، امتداد و شيب خيابانهاي متقاطع ، حريم موجود ، توسعه منطقه اي ، ملاحظات زيست محيطي و ميزان تداخل با تاسيسات شهري در محدوده تقاطع هاست .


​

3ـ عوامل انساني: عوامل انساني تاثير تعيين كننده اي در طراحي و عملكرد تقاطع ها دارند و عادات و رفتارهاي استفاده كنندگان در تقاطع ها ، چه بعنوان رانندگان وسايل نقليه موتوري شخصي و عمومي و چه بعنوان عابرين پياده ، معلولين و دوچرخه سواران بايد مورد توجه قرار گيرد.​

4ـ عوامل اقتصادي: هزينه هاي طراحي ، اجراء و بهره برداري تسهيلات تقاطع ، به ويژه ويژه عبور عابرين پياده ، بايد برآورد شود و با مقايسه با منافع حاصله ( اجتماعي و رواني ) ، توصيه اقتصادي به عمل آيد .​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

ب) – جمع آوري اطلاعات و حجم ترافيك:



​

در صورتيكه حركت عابرين پياده در طرح تقاطع موثر باشد ، آمار و اطلاعات مربوطه بايد جمع آوري شود همچنين محل ايستگاهها، نوع حركات و فراواني عبور وسايل نقليه عمومي بايد مشخص گردد . معمولاً آمار تصادفات بصورت نموداري و جداول ارائه مي گردد كه نشان دهنده محل وقوع و تعداد و ساير مشخصات تصادفات هستند . اطلاعات پاركينگ هاي حاشيه اي بايد از طريق مشاهدات ميداني به دست آيد . ​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

پ)- مرحله طراحي و بهسازي وضع موجود تقاطع :



​

پس از تهيه طرحهاي مقدماتي و ارزيابي و انتخاب گزينه هاي انتخابي ، در طراحي بايد هر يك از جنبه هاي هندسي ، عملكردي اقتصادي مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد ، از قبيل : سازگاري با محيط و شرايط موجود در محدوده تقاطع ، سهولت اجراي طرح تقاطع ، معيارهاي فني طراحي هندسي ، ظرفيت ، ويژگيهاي عملكردي (تاخير ، ايمني و ... ) ، مديريت و هدايت ترافيك در دوران اجرا ، توسعه مرحله اي ، عوامل اقتصادي شامل هزينه احداث و بهره برداري و هزينه استفاده كنندگان تقاطع ، نحوه كنترل ترافيك ، هماهنگي با سيستم حمل و نقل ، پياده روي و دوچرخه سواري در خاتمه ، بايد به اين نكته توجه داشت كه در تدوين و تنظيم ضوابط و مقررات تقاطعهاي همسطح ، توجه اصلي به تسهيلات عابرين پياده بمنظور ايجاد ايمني تردد و ارتقاء وضع موجود ( بهسازي) شده است . ​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

1-زاويه گذرگاه عرضي پياده ، با امتداد خيابان :
​

حتي الامكان بايد گذرگاه پياده تحت زاويه قائمه به جدول خيابان متصل گردد ، زيرا عابرين پياده تمايل به پيمودن كوتاهترين فاصله بين دو نقطه را دارند . در صورتيكه احداث گذرگاه عرضي مورب ناگزير باشد ، بايد خط كشي آن با موارد بازتابنده كه بينايي را تحريك مي كنند صورت گيرند .
​

​

1- فاصله ديد :
​

-گذرگاه عرضي پياده بايد از نظر موقعيت در محلي قرار گيرد كه رانندگان وسايل نقليه كه به آن نزديك مي شوند قادر باشند بطور واضح و آشكار آن را رويت كنند . همچنين گذرگاه نبايد بعد از تاج قوس قائم يا بعد از قوس افقي قرار گيرد ، زيرا در اين حالت ، راننده فاصله ديد كافي براي رويت گذرگاه نخواهد داشت . ​

1-2 - اگرگذرگاه عرضي عابر پياده در محلي قرار گرفته باشد كه چراغ راهنمايي وجود نداشته و فاصله ديد به اندازه كافي رعايت نشده باشد ، بايد آنرا جابجا كرد .​

2-2 - اگر چنانچه شرايط فيزيكي محل ، موقعيت جديد مناسب و ايمني را فراهم نكند و يا فاطله جابجايي موقعيت قديم و جديد بيش از حد باشد،بايد از بايد از ساير تسهيلات نظير چراغ راهنمايي يا تابلوي هشدار دهنده يا جداسازي عابرين و وسايل نقليه (زيرگذر روگذر) استفاده نمود .


​

2-3- وسايل نقليه پارك شده ممكن است ، مانع ديد رانندگان شوند . براي رفع اين مشكل مي توان در فاصله 6متري گذرگاه ،پارك وسايل نقليه را ممنوع نمود (در تقاطعهاي چراغ دار، اين فاصله به 9 متر ميرسد) . در مكانهايي كه فعاليتهاي تجاري باعث شود پارك وسايل نقليه در سطح سواره رو مجاز شناخته شود ، مي توان پياده رو را به سمت سطح سوار رو پيش برد (شكل صفحه 145 ، مباني فني ) ​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

3-گردش وسايل نقليه در گذرگاههاي عرضي همسطح خيابان :

​

1-3- گردش به راست وسايل نقليه در زمان قرمز ، اغلب مانعي براي عبور از گذرگاه عرضي بوده و باعث مي شود ، عابرين براي رسيدن به سمت ديگر خيابان از سطح سواره رو (خارج از گذرگاه) استفاده كنند . اين عمل ، باعث محدود شدن ديد رانندگان در خطوط عبوري سمت چپ نيز ميشود . در هر دو حالت ، مشكلاتي براي ايمني عابر پياده در گذر از عرض خيابان ايجاد ميشود .



​

2-3- يكي از مواردي كه گردش وسايل نقليه باعث ايجاد مسائلي براي ايمني عابر پياده در گذرگاهها ميشود انحراف توجه رانندگان (در حال گردش) از عابرين پياده به ترافيك عبوري است . در اين حالت ، راننده در انتظار يافتن فاصله عبور مناسب بين وسايل نقليه در حال نزديك شدن بوده و در نتيجه تمام توجه او بجاي عابرين پياده به وسايل نقليه عبوري معطوف ميشود . ممنوع كردن گردش به راست در زمان قرمز و فراهم نمودن فاز مخصوص گردش به چپ مي تواند در كاهش تعداد تصادفات عابر به وسايل نقليه در حال گردش كمك كنند(شكل صفحه 147- مباني فني)
​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

2-4- فاصله ديد توقف لازم براي وسايل نقليه ، هنگام نزديك شدن به تقاطع با در نظر گرفتن زمان عكس العمل (دستوالعمل آشتو و استراليا)



​

سرعت (كيلومتر در ساعت)​	زمان عكس العمل (RT)​
[h=4]1.5[/h]	2.5​
[h=4]40[/h]	30​	46​
[h=4]50[/h]	40​	69​
60​	55​	84​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

5-2- فاصله ديد توقف در تقاطع بر حسب شيب طولي خيابان (دستورالعمل آلمان) ​

درجه بندي خيابان​	سرعت بر حسب كيلومتر بر ساعت​	شيب طولي خيابان بر حسب متر​
8+​	4+​	0​	4-​	8-​
با كنترل دسترسي در مناطق پر تراكم​	50​	40​	40​	40​	45​	50​
بدون كنترل دسترسي اصلي و جمع كننده​	50​	40​
[h=4]درمناطق پر تراكم[/h]	40​	25​
خيابان هاي محلي و دسترسي​	30​	15​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

4- طول گذرگاه عابر پياده :
​

در محل هايي كه عرض سواره رو بيش از 2متر باشد يا حجم قابل ملاحظه اي عابر پياده معلول و سالمند وجود دارد ، بايد يك حفاظ مياني جهت عبور عابرين از گذرگاه عرضي در ميانه سطح سواره رو ايجاد نمود . ​

5- عرض گذرگاه پياده :
​

در گذرگاههاي خيلي باريك ، تردد دو طرفه عابرين پياده باعث ايجاد تراكم و تداخل ميشود ، عرض گذرگاههاي عابر پياده نبايد از 8/1متر كمتر باشد ، رعايت حدال عرض 3متر براي گذرگاهها ترجيح دارد . ​

6- خط ايست در تقاطعها :
​

ترسيم خط ايست در گذرگاههاي داراي چراغهاي راهنمائي يا تابلوي ايست در كاهش تجاوز وسايل نقليه و ايجاد مانع براي عبور عابرين از گذرگاه و محدود شدن ديد ساير وسايل نقليه مؤثر است خطوط ايست بايد حداقل در فاصله يك متري و بموازات گذرگاه قرار گيرند(شكل145-مباني فني)​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

7- رابط پياده رو و گذر عرضي همسطح :
​

1-7- براي تامينپيوستگي سطح پياده رو و سواره رو بايد بخشي از جدول سراسري خيابان برداشته شود و رابط پياده رو بصورت شبيراهه ،پل و يا جدول شيبدار اجرا گردد . رابط پياده رو بايد به گونه اي طراحي گردد كه حداكثر دسترسي را با حداقل مخاطرات براي عابر پياده تامين كند . ضمنا تامين ايمنيو راحتي براي يك گروه از عابرين نبايد براي ساير گروهها توليد مخاطره نمايد . رابط پياده رو نبايد بصورت پله اي باشد و حتي الامكان بايد در محل اتصالآن به پياده رو يا سواره رو از يك قوس ملايم استفاده شود . حداكثر شيب رابط هاي پياده رو در جدول زير مشخص ميشود . ​

​

حداكثر اختلاف ارتفاع cm​	حداكثر شيب​	حداكثر طول (m)​
5/7​	[h=5]5/12%[/h]	6/0​
15​	10%​	5/1​
5/22​	8%​	8/2​

2-7- در صورتيكه لبه دو طرف رابط عابرپياده رو بصورت پرتگاه باشد ، بايد در لبه آن مانع فيزيكي(نرده)براي جلوگيري از سقوط عابرين پياده وجود داشته باشد . كناره هاي شيبراهه واقع در مسير عابرين پياده بايد بوسيله سطوحي شيبدار به پياده رو متصل گردد . حداكثر شيب اين سطح در جهت عمود بر محور شيبراهه ،براي تردد عابر پياده 10درصد و براي تردد ويلچر سواران8درصد است . در هر دو انتهاي رابط پياده رو ، حداقل 2/1متر فضاي مانور لازم است تا ويلچر سواران بتوانند در آن فاصله سرعت خود را كاهش داده ، توقف و يا گردش نمايند عرض رابط پياده رو بايد متناسب با حجم عبور عابرين پياده بوده و در هر حال كمتراز 90 سانتيمتر نباشد . حداقل عرض رابط پياده رو براي هماهنگي با نيازهاي ماشين آلات نگهداري 2/1متر است (شكل صفحه 149-مباني فني) .



​

3-7- رابط پياده رو بايد هميشه در داخل گذرگاه عرضي خط كشي شده قرار داشته باشد و حتي المقدور در خارج از محدوده تردد احتمالي اشخاص نا بينا احداث شود . رابط پياده رو نبايد به گونه اي قرار گيرد كه عابرين پياده استفاه كننده از ان در پشت گياهان ، وسايل نقليه پارك شده و امثالهم ، از ديد رانندگان مخفي بمانند . ارتفاع گياهان مجاور رابط بايد كمتر 75 سانتيمتر باشد . ​

4-7- پوشش كف رابط پياده رو از جنس مصالح غير لغزنده و متفاوت باروسازي سواره رو و پياده رو باشد تا اشخاص داراي ضعف بينائي بتواند آنرا تشخيص دهند . اين تمايز با استفاده از جنس ، بافت رنگ متفاوت ميسر ميشود . ​

5-7- رابط پياده رو نبايد در محل هايي قرار گيرند كه عابرين پياده را به خارج از محدوده خط كشي گذرگاه عرضي هدايت كنند ، بطوريكه مجبور بدتر دو در سطح سواره رو شوند . رابط هاي گذرگاههاي عرضي مجاور ، نبايد نزديك به يكديگر واقع شونهد .(شكل صفحه 149- مباني فني)
​

 

[رضا عبــــاسي شيروان]

8-جزاير پناه دهنده عابرين پياده :
​

جزيره پناه دهنده پياده بخش معيني از سطح سواره رو است كه بين خطوط تردد وسائط نقليه بمنظور حفاظت و امنيت عابرين پياده اي كه قادر نيستند در يك زمان معين به يكباره از عرض سواره و عبور نمايند ايجاد ميشود . از اين جزاير در گذرگاههاي عرضي همسطح عابر پياده اي كه طول آنها بيش از 22 متر بوده ، يا تعداد زيادي عابر پياده معلول يا كه توان حضور دادند يا مشكل تقاطع پيچيده و بي قاعده باشد ، استفاده می شود .​

منبع : www.radandishan.org​