دورنمای صنعت نفت ایران در دوره پساتحریم

فاطمه یاس

عضو جدید
کاربر ممتاز
تهران-ایرنا-توافق هسته یی احتمالی ایران و گروه 1+5 در آینده یی نزدیک گشایش های مهمی را در اقتصاد ایران از جمله صنعت نفت ایجاد خواهد کرد. پرسش این است که میزان این تحول چقدر خواهد بود و در چه حوزه هایی بیشتر نمود پیدا می کند؟ کارشناسان در گفت و گو با ایرنا پاسخ می دهند.





«بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت، سه شنبه بیست و پنجم فروردین ماه در نشستی خبری از آمادگی ایران برای افزایش سریع صادرات نفت پس از برداشته شدن تحریم ها خبر داد و ضمن تاکید بر حفظ سهم ایران در فروش نفت اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت) گفت این میزان به وضعیت پیش از تحریم ها بازخواهد گشت.

بایسته های تحقق اهداف ترسیم شده، پرسش هایی در زمینه ی چگونگی آن بر می انگیزد؛ اینکه ایران تا چه اندازه قادر به بالابردن تولید نفت است، ظرفیت بازارهای بین المللی در پذیرش تولید انرژی ایران چقدر است، سرمایه ی مورد نیاز توسعه ی صنعت نفت به چه شکل تامین خواهد شد و ... پرسش هایی مهم است که به نظر می رسد باید قبل از رسیدن به توافق نهایی، در قالب سناریوها و برنامه ریزی های گوناگون مورد توجه قرار گیرد.

طبق آمارهای تارنمای اوپک، میزان ذخایر نفت کشورمان 157 میلیارد بشکه یا معادل 13.1 درصد نفت ذخیره ی اوپک است و از این نظر ایران پس از ونزوئلا و عربستان سعودی قرار دارد. به رغم این جایگاه مهم در زمینه ی ذخایر نفتی، تولید و صادرات نفت ایران وضعیت مطلوبی ندارد. این در حالی است که در گذشته این میزان حتی به بیش از 6 میلیون بشکه می رسید اما اکنون ایران با تولید نزدیک به 2.5 میلیون بشکه، حدود یک میلیون بشکه صادر می کند.



***ظرفیت واقعی تولید نفت ایران

با توجه به صدور بیانیه ی هسته یی در سوییس و افزایش امکان برداشته شدن تحریم ها، برخی رسانه ها و تحلیلگران به ارزیابی چشم انداز آینده ی تولید نفت پرداختند. در این میان، شماری تولید نفت ایران را دارای توان جهشی بلند دانسته و حتی تا سقف هشت میلیون بشکه برآورد کرده اند. البته بسیاری از مقام ها و فعالان صنعت نفت این اعداد را غیر واقعی می دانند. یک ماه قبل، «رکن الدین جوادی» مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، افزایش ظرفیت تولید نفت را در گروی توسعه ی صنعت حفاری دانست. وی اظهار داشت: هم اکنون ظرفیت تولید نفت در ایران حدود چهار میلیون بشکه در روز است. شماری از رسانه ها و تحلیلگران خارجی با تردید به این موضوع نگاه می کنند و مدعی هستند صنعت نفت ایران نیازمند بروزرسانی و سرمایه گذاری است تا بتواند تولید خود را به سطح چهار میلیون بشکه برساند.

روند صادرات نفت خام نشان می دهد که در سال 1384، صادرات این کالا به بالاترین سطح خود در 2 دهه ی گذشته رسید و رقمی نزدیک به 2.8 میلیون بشکه را به ثبت رساند اما به تدریج در دهه ی 1390 این عدد روبه کاهش نهاد. در سال 1392 با افزایش تحریم ها صادرات حتی به کمتر از یک میلیون بشکه رسید. به نوشته ی رسانه ها اکنون صادرات نفت کشورمان با نوسان اندک نزدیک به یک میلیون بشکه در روز است و تولید نفت نیز بین 2 تا 2.5 میلیون بشکه برآورد می شود.

به نوشته ی تارنمای تحلیلی اقتصادی «ارانیکو»، کارشناسان خارجی اعتقاد دارند اگرچه توافق هسته یی میان تهران و قدرت های جهانی به ایران اجازه خواهد داد تا بازار از دست رفته ی نفت خود را پس بگیرد، اما این به معنای افزایش سریع توان صادرات نفت ایران نیست.

در این پیوند، چندی پیش خبرگزاری رویترز نوشت: «جیسون بوردف» موسس «مرکز سیاست انرژی جهانی» در دانشگاه کلمبیا و مشاور پیشین «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا باور دارد زمان می برد تا نفت ایران به بازار جهانی بازگردد و این زمان در بهترین حالت سال 2016 خواهد بود. با وجود این، رویترز معترف است بیشتر کارشناسان بازار در زمینه ی افزایش روزانه 200 تا 600 هزار بشکه یی صادرات نفت ایران طی 6 ماه پس از لغو تحریم ها اطمینان دارند.

تارنمای «بلومبرگ» نیز بعد از صدور بیانیه ی سوییس با اشاره به موضوع مهم و مورد مناقشه ی نحوه ی لغو تحریم ها نوشت: اکنون ایران نزدیک به یک میلیون بشکه نفت صادر می کند. این در حالی است که این رقم قبل از تشدید تحریم های غرب در اواسط سال 2012، بیشتر از 2 میلیون بشکه بود. تحلیلگران می گویند ایران یک سال پس از انعقاد توافق هسته یی می تواند به حجم صادرات پیش از تحریم ها برسد اما به دلیل مشکلات زیرساختی و دیگر مسایل، کوتاه تر کردن این زمان برای ایران دشوار است.

پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی برای محک زدن این گزاره ها با «سید مهدی حسینی» کارشناس فعال در صنعت نفت به گفت وگو پرداخت. در این گفت و گو حسینی تصریح کرد: من مشکل خیلی جدی در دوره ی پس از تحریم ها نمی بینم. هنگامی که مشکل بازاریابی، فروش، انتقال پول و جلب سرمایه در این صنعت حل شود ما در چند ماه می توانیم ظرفیت تولیدمان را تا یک میلیون بشکه افزایش دهیم بدون اینکه خیلی دچار دردسر شویم. اگر تحریم ها برداشته شود ما با عزم ملی همراه با اعتماد و مدیریت در سطح استانداردهای بین المللی می توانیم در کوتاه مدت به حدود چهار میلیون بشکه تولید برسیم. در بلند مدت نیز ضرورت دارد که تولید ما به نزدیک به هشت میلیون بشکه برسد تا جایگاه دومی خود را در اوپک به دست بیاوریم .

وی تاکید کرد: برای بیشتر شدن تولید و رسیدن به جایگاه دومی اوپک و چهارمین تولید کننده ی نفت جهان، باید چند میلیون بشکه ظرفیت سازی کنیم. در حوزه ی گاز نیز می توانیم به بزرگترین و تاثیرگذارترین عامل در بازار مصرف منطقه و جهان تبدیل شویم. همه ی کشورهای همسایه نیازمند گاز هستند و ترکیه نیز می تواند دروازه ی ورود به اروپا باشد.

حسینی افزود: پیش بینی می شود در دوره یی 20 ساله تولید نفت کشورهای غیراوپک کاهش و سهم اوپک افزایش یابد. در کل، 15 تا 20 میلیون بشکه تقاضای جهانی برای نفت اضافه می شود که با توجه به سهم جهانی اوپک و سهم ایران در تولید این سازمان، عدد 7.5 میلیون بشکه منطقی است. رسیدن به این عدد در مقایسه با شرایط دیگر کشورها همچون عراق به راحتی قابل دستیابی است.

در این ارتباط، زنگنه خرداد پارسال از توانایی تولید نفت با ظرفیت تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت طی مدت نزدیک به چهار ماه پس از لغو تحریم ها خبر داده بود. به گفته ی وی: ما خیلی سریع قادریم به میزان نیم میلیون بشکه در روز تولید خود را افزایش داده و پس از چند ماه این افزایش را به 700 هزار بشکه برسانیم. وزیر نفت در مورد توانایی ایران برای افزایش یک میلیون بشکه یی تولید تاکید کرده بود این میزان افزایش تولید با استفاده از مجموع ظرفیت تولید از مدار خارج شده در میدان های نفتی انجام می شود و به همین دلیل به سرعت قابل دستیابی است.



***فرجه ی چند ماهه و استفاده از ذخایر

گفته می شود ایران دارای ذخیره ی خوبی از نفت استخراج شده است. برخی رسانه های داخلی و خارجی از انبارسازی بیشتر از 30 میلیون بشکه نفت بر روی دریا و داخل نفتکش ها خبر می دهند. به همین دلیل، حتی اگر بخشی از تحلیل های بدبینانه نسبت به افزایش ظرفیت های صادراتی ایران درست باشد، نفت انبار شده در کشتی ها می تواند فاصله ی زمانی را که رسانه های اقتصادی همچون بلومبرگ آن را سه تا شش ماه ارزیابی می کنند، جبران و پس از این دوره، ایران ظرفیت های تولیدی خود را تکمیل کند.

در گزارش اخیر تارنمای «دویچه وله» و در مطلبی که به موضوع اشتیاق غول های نفتی برای حضور در ایران پرداخته است نقل قولی از «گای مزونیه» کارشناس اقتصادی فعال در صنعت نفت به این شکل آمده است: ایران به محض رفع تحریم ها، نخست نفتی را که در انبار خود جمع کرده است در بازار عرضه می کند، سپس احتمال دارد تا پیش از پایان سال 2015 تولید نفت خود را افزایش دهد.

«رابین میلز» تحلیلگر بازار نفت در موسسه ی مشاوره انرژی «منار» در دوبی نیز به بلومبرگ گفته است: ایرانی ها بلافاصله پس از رفع تحریم ها، نفت ذخیره ی خود را به بازار جهانی صادر خواهند کرد چون آن ها به شدت به ارز حاصل از فروش نفت نیاز دارند.

تخمین موسسه ی «ای.اِی گیبسون» (EA Gibson) در لندن که از سال 2009 صادرات نفت ایران را ارزیابی می کند این است که ایران هم اکنون 34.5 میلیون بشکه نفت خام آماده ی صادرات به بازار جهانی نفت به شکل ذخیره دارد.



*** تاثیر لغو تحریم ها بر عرضه در بازار نفت

به باور کارشناسان، مهمترین دلیل کاهش شدید قیمت نفت در چند ماه گذشته مازاد عرضه ی نفت از سوی اوپک و تولیدکنندگان خارج از این سازمان است. این افزایش باعث اشباع بازار و کاهش شدید قیمت ها شده است. به همین دلیل پیش بینی می شود با توجه به اینکه اکنون بازار نزدیک به 2 میلیون بشکه نفت اضافی دارد، اگر در آینده ی نزدیک ایران به عنوان یک کشور رها از تحریم یک میلیون بشکه به عرضه ی خود اضافه کند، بازار با تنش بزرگی روبرو شود.

وزیر نفت در این باره با اطمینان اعلام نظر کرده است در صورتی که تحریم ها برداشته شود اتفاق های دیگری نیز می افتد و افزایش تولید نفت ایران نمی تواند بر کاهش قیمت نفت تاثیرگذار باشد. زنگنه چند روز پیش در چین به رویترز گفت: اوپک خود را با بازگشت ایران به بازارهای جهانی بدون صدمه به قیمت های جهانی نفت خام مطابقت می دهد.

به باور برخی کارشناسان اقتصاد سیاسی، در شرایطی که قدرت های جهانی چند سال قبل در فرایند تحریم ایران، به عربستان سعودی وظیفه ی جایگزین کردن نفت ایران را در بازارهای جهانی داده بودند، همان قدرت ها می توانند براحتی عربستان را برای کاستن از افزایش تولیدش قانع سازند.

حسینی در این زمینه به گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت: این تجربه در جریان جنگ اتفاق افتاد و عربستان و عراق جای تولید ما را گرفتند اما بعد از افزایش تولید، ایران جایگاه خود را بازیافت. کشورهایی که در داخل و خارج از اوپک بیشتر از حد می فروشند، باید جایی را برای واردشوندگان باز کنند.

وی افزود: این امکان وجود دارد که یک تولیدکننده بتواند جای خود را در بازار پیدا کند. گرچه دشوار است اما نشدنی نیست. بازار خودش را با شرایط تطبیق می دهد. گذشته از بحث سیاسی، بازار اجازه نمی دهد که قیمت ها از حد مشخصی پایین تر بیاید زیرا استخراج از میدان های گران تر هم باید به نوعی به صرفه باشد.



***صنعت نفت ایران تشنه ی سرمایه گذاری است

به دلیل های گوناگون صنعت نفت ایران به ویژه در یک دهه ی گذشته نتوانسته همگام با فناوری های نو حرکت کند و تجهیزات به روز و روش های نوین را بکارگیرد. آشکار است که فشارهای سیاسی مهمترین علت این امر بوده و برداشته شدن محدودیت ها نه تنها می تواند زمینه های شکوفایی بیشتر این صنعت را در ایران فراهم کند بلکه منافع قابل توجهی را برای سرمایه گذاران به همراه خواهد داشت.

چند روز پیش، «سعید حافظی» مدیرعامل «شرکت نفت فلات قاره ی ایران» با تاکید بر اینکه این شرکت امکان جذب 15 تا 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری در پروژه های خود را دارد، گفت: امیدواریم با فضایی که در پی توافق هسته یی شکل می گیرد بخشی از منابع داخلی برای سرمایه گذاری آزاد شده و بخشی دیگر هم از سرمایه گذاران خارجی تامین شود. در همین ارتباط، روزنامه ی آمریکایی «وال استریت ژورنال» چند روز قبل نوشت که نهایی شدن توافق هسته یی، سیل ورود سرمایه گذاران خارجی به ایران را به همراه خواهد داشت. همچنین «علی برهانی» بنیانگذار شرکت مشاوره یی «اینکابیما» (Incubeemea) در دبی به این روزنامه گفت: در یک جهان پس از تحریم و اقتصادی چند وجهی فراتر از هیدروکربن ها و نفت و گاز، ایران می تواند مهیج ترین بازار مرزی باشد.

حسینی نیز در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا مزایای صنعت نفت کشورمان را اینگونه بر شمرد: جاذبه ی کلی صنعت نفت، امکانات خوب، دسترسی به گاز و آب برای تزریق به چاه ها و هزینه ی پایین تولید در ایران میان سرمایه گذاران و شرکت های خارجی رقابت ایجاد می کند و صف بندی هایی را میان کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی به وجود می آورد. در گذشته این جاذبه باعث نادیده گرفتن تحریم ها از سوی برخی شرکت ها می شد.

وی افزود: ما از لحاظ ساختار قراردادی و فرصت های سرمایه گذاری خود را آماده کرده ایم. پس از برداشته شدن تحریم ها، شرکت هایی که در میدان های بسیار گران آلاسکا، سیبری، دریای شمال، آب های عمیق آفریقا و استرالیا و حتی در اعماق فراتر از سه هزار متری کار می کنند و هزینه های سنگین 60 دلاری را برای یک بشکه پرداخت می کنند، به طور طبیعی برای هزینه ی10 دلاری تولید یک بشکه نفت صف می کشند.

حسینی تاکید کرد: اگر در این شرایط از طرف آمریکایی ها برخی محدودیت ها باقی بماند، شرکت ها و سرمایه گذاران آمریکایی در این وضعیت ضرر می کنند.



*** قراردادهای نفتی و لزوم بازنگری

به نظر کارشناسان، راز موفقیت شرکت های نفتی حضور در بازارهای جهانی است که با رفع تحریم ها محقق می شود. در این زمینه، کارشناسان یکی از بایسته های حضور پررنگ تر شرکت های بزرگ خارجی در ایران و تعامل با شرکت های ایرانی را تغییر نوع قراردادهای سرمایه گذاری نفتی در ایران می دانند.

اکنون قراردادهای «بیع متقابل» یا «خرید بازیافتی» برای اغلب سرمایه گذاران بزرگ چندان مقبولیتی ندارد و آن ها بیشتر به دنبال قراردادهای «امتیاز بهره برداری» یا «تقسیم تولید» هستند. قرارداد بیع متقابل به این مفهوم است که شرکت سرمایه گذار در برابر تامین تجهیزات و سرمایه گذاری هایی که انجام می دهد برای دوره یی مشخص از تولید نفتی آن حوزه بهره مند می شود. این در حالی است که در قراردادهای تازه امتیازهای به صرفه تر دیگری بین سرمایه گذار و صاحب منبع انرژی رد و بدل می شود.

با توجه به آنچه گفته شد، بایسته های تغییر قراردادهای نفتی از دید مقام ها و مسولان صنعت نفت کشورمان دور نمانده است. در میانه های سال 1392 وزیر نفت دولت یازدهم، کمیته یی را برای بازنگری قراردادهای نفتی در وزرات نفت ایجاد کرد. وزیر نفت در حکم خود جهت تشکیل این کمیته تاکید کرده که با توجه به تحولات بازارهای نفت و گاز در منطقه و جهان ، وجود رقابت و همکاری سازنده ی مصرف کنندگان- تولیدکنندگان و تمرکز بر الگوهای بکار گرفته شده در کشورهای منطقه، به ارزیابی ساختار کنونی قراردادهای بیع متقابل پرداخته و ضمن بررسی نقاط قوت و ضعف، پیشنهادهای لازم را در جهت اصلاح آن ارایه کنند.

در جمع بندی باید گفت، مقام های نفتی کشور اراده ی خود را بر بازگشت به روزهای اوج صنعت نفت کشور قرار داده و به دنبال بازپس گیری سهم ایران در بازار این کالای گرانبهای راهبردی هستند. با این حال، بایسته ها و اما و اگرهای بسیاری برای تحقق این هدف وجود دارد که با تدبیر و مدیریت درست به توسعه ی صنعت نفت و خروج از وضعیت پرچالش کنونی خواهد انجامید.
 

Similar threads

بالا