انواع خاک های سرامیکی و رسی در ایران

GOLE M@RY@M

عضو جدید

انواع خاك های سرامیكی
به طور كلی خاك های سرامیكی به دو گروه تقسیم می شود: نوع اول و نوع دوم
خاك های نوع اول
خاك های نوع اول خاك هائی هستند كه در كنار صخره های مادر كه فلدسپات باشد بوجود بیایند و هنوز بوسیله باد یا آب به سایر نقاط برده نشده باشند. سنگ های فلدسپاتی تحت تأثیر آب های زمین كه به داخل آن نفوذ می كند مواد محلول خود را از دست می دهند و متلاشی می شوند و گاهی نیز بخار یا گازهای موجود در زمین این كار را انجام می دهند و در نتیجه خاكی بوجود می آورند كه كائولن نام دارد. خاك های نوع اول سرامیك خالص اند و چیزی با آن ها مخلوط نشده است، رنگ این نوع خاك ها نیز سفید است.
خاك های نوع دوم
خاك های نوع دوم آن خاك هائی هستند كه از زادگاه اصلی خود توسط باد و باران به سایر نقاط برده شده است. مقدار خاك های نوع دوم در طبیعت خیلی بیشتر از خاك های نوع اول است. انتقال خاك توسط آب تأثیر زیادی بر روی آن دارد. زیرا در حین جریان داشتن در داخل رودخانه ها ذرات آن ریزتر می شود. وقتی كه از سرعت آب رودخانه كاسته می شود مواد سنگین آن رسوب می كنند و در جائی كه كاملاً ساكن می گردد ذرات بسیار ریز ته نشین می شود. این نوع خاك ها در حین عبور از مكان های مختلف نسبت به كائولن ناخالص می شوند و تركیبات پیچیده تری بخود می گیرند . در این نوع گل ها موادی نظیر كوارتز، میكا، آهن و مواد دیگری نظیر كربن یافت می شود. خاك های نوع دوم از نظیر تركیب با هم تفاوت دارند . در بعضی از انواع آن ها كه كائولن دست دوم است آهن وجود ندارد ولی این كائولن بسیار كمیاب است. بال كلی كه یكی از انواع این گل هاست و به عنوان چسب مصرف می شود و دارای مقداری آهن است. پس بطور كلی می توان گفت گل سرامیك ماده ای است كه از سیلیس و آلومینا و آب تركیب شده باشد و وقتی حرارت ببیند سخت و محكم گردد.
انواع خاك های سرامیكی
كائولن
شرایط مختلف زمین شناسی باعث ایجاد گل هائی با خواص فیزیكی و شیمیائی مختلفی شده است. سفال سازان فقط آنهائی را مورد استفاده قرار می دهند كه برای كار آنها مناسب باشد. یكی از انواع مهم گل سرامیك كه مورد استفاده زیادی دارد كائولن است. این گل تا اوایل قرن 18 در اروپا مورد توجه نبود و بعداً در سرامیك سازی طرف توجه قرار گرفت. ولی در چین ظروف چینی سفید در اوایل 200 پیش از میلاد و یا جلوتر ازآن ساخته می شد. ایجاد كوره هائی كه درجه حرارت آن ها 1200 درجه باشد به همراه ساختن ظروف چینی ظریف و شفاف در چین در حدود 600 سال بعد از میلاد اتفاق افتاد. از این نظر چینی ها هزار سال جلوتر از اروپائی ها بوده اند. كائولن در چین بیشتر از هر جای دیگری یافت می شود. چسبندگی كائولن چینی نیز نسبتاً زیاد است وبرای كار بسیار مناسب می باشد. سرامیك سازان چینی در ابتدا ظروف سفید ولی كم دوامی از كائولن می ساختند ولی پس از چندین صدسال تجربه توانستند كوره هائی با درجه حرارت بالا به وجود بیاورند و یا چیزهائی به كائولن اضافه كنند تا بتوانند چینی واقعی را كه سخت و نسبتاً شفاف است بسازند. كائولن از گل های نوع اول است و خود از تجزیه فلاسپات در مجاورت رطوبت هوا و آب به وجود می آید، ذرات آن نسبتاً درشت و در مقایسه با گل های نوع دوم چسبندگی آن بسیار كم است. كائولن كلی نسبتاً خالص است و موادی نظیر آهن در آن یافت نمی شود.كائولن در 1800 درجه ذوب می شود و چسبندگی آن نیز كم است. برای اصلاح آن مواد دیگری به آن اضافه می كنند.
بال كلی
بال كلی بر خلاف كائولن دارای دانه های بسیار ریز و آهن زیاد بوده و خاصیت چسبندگی آن خیلی بیشتر است. نقطه ذوب بال كلی پایین تر از نقطه ذوب كائولن است. بال كلی و كائولن هر دو ممكل هم هستند و به همین جهت آن ها را با هم مخلوط می كنند. بال كلی از گل های نوع دوم است و در 1300 درجه متراكم و محكم می شود. درصد انقباض بال كلی 20% است و آن را برای اصلاح گل هایی كه چسبندگی كمتری دارند مصرف می كنند ولی مقدار آن نباید بیشتر از 15 % باشد. رنگ بال كلی خاكستری است زیرا كربن آن زیاد است ولی این كربن در موقع پختن می سوزد و تأثیری روی پخته آن ندارد. بعضی از انواع بال كلی فاقد كربن است و به همین جهت رنگ آن ها سفید می باشد.
گل نسوز
اینگل در مقابل حرارت دوام زیادی دارد و بعضی از انواع آن چسبناك وبعضی دیگر فاقد چسبندگی است. رنگ این گل پس از پختن قهوه ای تیره می شود. از این گل برای ساختن آجر نسوز و كوره های ذوب فولاد استفاده می كنند، این گل اگر با گل های دیگر مخلوط شود وتكسچر (بافت) خاصی به آنها می دهد.
گل استون ور
استون ور بین 1200تا1300 درجه سانتیگراد پخته شده واز گل های نوع دوم محسوب می شود و رنگ پخته آن از خاكستری روشن تا قهوه ای تیره تغییر می كند.
گل معمولی سرامیك (اژتن ور)
این نوع گل دارای مقدار زیادی آهن بوده و در حرارت 950 تا 1100 درجه پخته می شود . ظرفهای معمولی سرامیك و كاشی ها را با این گل می سازند.
خاك های رسی در ایران
شناسائی و استخراج خاك های رسی در ایران به طور كلی وضعیت علمی مشخص نداشته است. در زمانهای گذشته وجود سفالگری سنتی در كشور به علت احتیاج جامعه رونق فراوان یافته بود ودر مقابل به علت عدم دسترسی به خاك های سفید پخت، تشخیص و تحقیق و بررسی خاك های مذكور كه از مرغوبیت خاصی برخوردار بودند ممكن نگردیده است.
از طرفی پس از صنعتی شدن كشور و احداث كارخانه های مختلف با تكنولوژی پیشرفته در 30 سال اخیر(كه منجر به تولید انبوه شده است) و مساعدت كارشناسان خارجی نسبت به شناخت و طبقه بندی خاك های مختلف، هماهنگی و استاندارد نمودن مواد مذكور به طور عام میسر نگردیده و تاكنون به صورت پراكنده در دسترس می باشد. در حال حاضر به جز معدن كائولن زموز مرند كه از طریق سازمان زمین شناسی و سایر مراكز پژوهشی و صنعتی مورد بررسی قرار گرفته است، سایر معادن از لحاظ علمی دارای شناسنامه مشخص نیست و مداركی كه مفید در این زمینه باشد. بسیار محدود و نادر است. كائولین زنوز مرند ـ خاك منطقه كوشك نصرت ـ خاك زنجان ـ ایلیت زنجان ـ خاك قواشه سمنان ـ خاك درجزین سمنان ـ خاك میانه ( قره آقاج) ـ خاك آباده ـ خاك تاكستان قزوین ـ خاك عبدل آباد قزوین ـ خاك زاویه ساوه ـ خاك هشترود ـ خاك نی نی اصفهان ـ خاك سر كویر ـ خاك آبعلی ـ خاك بوئین زهرا ـ خاك آبگرم زنجان.
مشاهده حجم گِلی که روی چرخ در حال شکل گرفتن است، چرخش صفحه مُدور و صدای خوش آيندی که در فضای کارگاه میپيچد و حرکت رقص گونه انگشتان سفالگر که از ميانه آن ها، گِل شکوفه مي زند و سر بر می آورد و روبه بالا قد می کشد! جذاب و ديدنی است، شگفت انگيز است.
خاک سفالگری در اثر مخلوط شدن با آب، گِل چسبنده ایی به وجود می آورد که به آن گِل سفالگری می گويند و در اثر حرارت به ماده سخت و محکمی بدل می گردد که در مقابل آب مقاوم است. این گِل ورز داده می شود تا یکدست شود و هوای داخل آن خارج گردد. قبل از اختراع چرخ سفالگری، انسان ظروف مورد نظرش را بصورت فتیله ایی مي ساخته، در این نوع ساخت، گِل به شکل فیتیله یا طناب روی هم چيده شده و دیواره ظرف را به وجود می آورد برای اینکه از تَرَک خوردن گِل جلوگيری شود، مقداری لویی ( الیاف بسيار نرم گُل نی) به گِل رس اضافه می کنيم و....
لعاب، یک لايه شیشه ای نازکی است که ظرف خام پخت سفالی را جهت استحکام، غيرقابل نفوذ کردن و زيبايی با آن پوشش می دهند و در کوره می گذارند تا در يک درجه حرارت معينی پخته شود. لعابی که فقط از ماده گدازنده و سنگ چماق حاصل می آيد در موقع ذوب شدن بسيار سيال و روان است، بنابراين ماده ايی به نام اکسید آلومینیوم به آن می افزايند تا غلظت و چسبندگی کافی پيدا کند و روی جداره ظرف و يا کاشی های نقاشی شده و یا نقش برجسته باقی بماند.
اکسید آلومینیوم به مقدار زياد در خاک چینی (کائولین) و همين طور در شیشه وجود دارد. لذا سفالگران برای تامين اکسید آلومینیوم به لعاب خود خورده شیشه (آسیاب شده) اضافه می کنند تا غلظت و چسبندگی لازم را برای لعاب که در اصطلاح علمی ویسکوزیته نام دارد، ايجاد کنند. لعاب می تواند مات یا بلوری باشد . شفاف يا کدر باشد . زبر يا نرم باشد و بالاخره رنگی يا ساده باشد. امروزه لعاب های تجاری برای مصارف گوناگون و درگستره دمای وسيع و توسط توليد کنندگان سراميک دربازار وجود دارند.

لعاب های رنگی
مخلوط سنگ چماق، شیشه، ماده گدازنده (فلاکس) و اکسید آلومینیوم پس از ذوب بی رنگ و شفاف می شود و لذا برای رنگین نمودن آن بایستی یکی از مواد زیر را قبل از حرارت به آن افزود: مقدار چند درصد اکسید قلع در لعاب بی رنگ، رنگ سفید ایجاد می کند. مقدار چند درصد اکسید کبالت در لعاب بی رنگ، رنگ لاجوردی ایجاد می کند. مقدار چند درصد اکسید مس..............
در شش هزار سال پیش ازمیلاد اولین نشانه پیدایش کوره پخت، درصنعت سفال دیده می شود و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد چرخ سفالگری ساده ای که با دست حرکت می کرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحوّل بزرگی را در ین صنعت بوجود آورد. از آغاز نیمه سده گـذشته باستان شناسان تعـداد زیادی ظروف سفالی و اشیاء دیگـر در منطقه ای از مشرق ایران تا عراق و از قـفـقاز با دره سند را از زیر خاک بـیـرون آوردند. سفال هـای پـیش از تاریخ که در این مـنطقه وسیع یافت شده در شیوه و سبک ساختـن تـقـریـبا با مخـتصر تـغـیـیر یکـنواخت و در سطح فـنی بطرز اعـجاب انگـیزی پـیـشرفـته است. نخستین نمونه های آن از شوش در ایلام که اولین سکونت گـاه ایرانیان در پای فلات ایران بود بـدست آمد. سـفال هـای شوش نه تـنهـا مربوط به خود شوش است بلکه سفالینه هـایی که از تـپه موسیان در 160 کیلومتری شوش و از سومر و تـل حلف در عراق و از شمال غربی هـندوستان و بلوچستان، یا از فلات ایران در تـپه گـیان و تـپه حصار و تورنگ تـپه و سیلک، یا در قسمت شرق تا آنائـو که امروز در تـرکستان روسیه است جزو طبقه سفال های شوش نامیده می شود. سفالهـایی که بـنام شوش اول معـروف است مـتعـلق به زمانی است که از 3500 تا در حدود 2500 پـیش از میلاد مسیح می باشد. در اینجا باید متـذکـر شد که مردمانی با تـمدن نوسنگـی نیز در ایالت کانسوی چـین پـیدا شدند و ظروف سفالی آنهـا ویـژگـی هـایی هـمانـند ظروف سفالی شوش از لحاظ روش و فن تولید دارد.
حجم سازی
اوج تمدن سفال در ایران در دوران اسلامی به دوران سلجوقیان و صفویان برمی گردد. ما دراین دوران ازرنگ های زرین فام استفاده می شد كه دردوران معاصر بندرت از آن استفاده می شود. گل سفال، از خاک طبیعی رس ساخته می شود و باید کاملاً تصفیه شود. برای كار سفال باید ازخاك رس شناخت كافی داشت. اساتید گذشته سفال از طریق لمس خاک به کیفیت آن پی می برده اند. در این زمینه عطار می فرماید:
در این صحرا روان شو، جستجو کن / زهر خاکی کمی بردار و بو کن
زهر خاکی که بوی عشق برخاست / یقین دار تربت لیلی همانجاست
 

Similar threads

بالا