زر خانیم
عضو جدید
نویسنده بزرگ و بنام آذربایجان حبیب ساهر پدر شعر نو ترکی
حبیب ساهر،دراردیبهشت ماه ۱۲۸۲ شمسی درتبریز به دنیا آمد، پدربزرگ وی مدتی قبل همراه با خانواده از روستای ترك میانه به تبریز مهاجرت کرده ودر محله دوه چی ساکن شده بود. پدرساهر"میر قوام" در آشوب های داخلی شهر تبریز در روزهای پیروزی انقلاب مشروطیت در سنگر سرخاب کشته شد و ثروت قابل توجه پدرش را برادر بزرگ عیاشش بالا کشید،کودکی حبیب در فقر گذشت.تحصیلات مکتبی اش را در شاگردی ملائی طی کرد که مجبورش می کرددر حالیکه زبان فارسی را خوب نمی دانست ، گلستان و بوستان سعدی را از برکند.دوران دبیرستان را با استاد شهریار هم مدرسه شد و به گمان بسیاری ، منظور شهریار از «شهریارا بی حبیب خود نمی كردی سفر»، ساهر بوده است . بعد از دوران دبیرستان و مراودت ادبی با شهریار ، به كردستان رفت .
اودر سال 1306 برای کسب تحصیلات عالی به استانبول رفت و در سال 1312 موفق به اخذ لیسانس جغرافیا شد، در شش سالی که درکلوپ آمریکائی های استانبول اقامت داشت با دو کشیش کاتولیک فرانسوی دوستی پیدا کرد که اطلاعات گسترده ای از ادبیات نوی فرانسه داشتند، و چیزهای زیادی از آن ها آموخت ، به خصوص در مورد شعر مدرن فرانسه ، و تعدادی از آثار شعرای نوپردازی مثل بودلر را به فارسی ترجمه کرد. در استانبول با موج شعر نوی ترکی( و افکار" ترک های جوان") آشنا شد ، ولی استاد اصلی خودش در شعر را ، تقی رفعت می داند که در تبریز دوره ی خیابانی ، با خانم شمس کسمائی نشریه ی آزادیستان را به عنوان ارگان تجدد ادبی چاپ می کردند. ساهر پس از 6سال زندگی در استانبول عازم باکو شد و پس از مدتی به تهران رفت . وی در اداره معارف تهران به عنوان معلم استخدام شده ودر سال1313برای تدریس جغرافیا به زنجان فرستاده میشود، به دلیل تدریس به زبان مادری کودکان در زنجان(ترکی) و عدم توجه به تذکرات ساهر به مازندران تبعید میشود، در مازندران به دلیل ابتلا به مالاریا به تهران بازگردانده میشود، بعد به قزوین رفته ودر نهایت در تبریز مشغول تدریس میشود، بعد سال 1320 و سقوط خفقان رضاشاهی فعالیت های فرهنگی و ادبی فراوانی در ایران و مخصوصاً آذربایجان شروع میشود، ساهر هم به نوبه خود فعالیت های ادبی خود را گسترش داده و تعدادی از کتابهای خود را پخش میکند. در دوره ی حکومت پیشه وری در تبریز، حبیب ساهر کتاب های درسی را به ترکی نوشت، اما وقتی در دوره حکومت ملی آذربایجان
از او خواستند اشعار ایدئولوژیک بسراید عذر خواست:"شعر از درون می تراود و نمی تواند سفارشی باشد، من شاعرم نه تبلیغات چی."
اما اواخر سال1325 وبعد از بازگشت استبداد سیاه شاهنشاهی پهلوی به آذربایجان ساهر را از تبریزش جدا کرده و به اردبیل تبعید میکنند، ساهر سیاه بختی خود و همزبانانش را اینگونه با زبان شعر بیان میکند:
بیزه یاد كابوسو باخ كؤلگه سالیب
بو اؤلومدور، بو اؤلوم كؤلگه سىدیر!
یاد دیلی اؤلسا دا خوش سسلی، یئنه
بیزجه ارباب سسی، جلاد سسىدیر...
خانلیغین باخما دونو قیرمیزىدیر
او بویا، ائل اوبانین آل قانىدیر
او بیزیم وارلیغیمیزلا دؤیوشور
او بیزیم شئعریمیزین دوشمانىدیر...
ساهر در اردبیل به معلمی میپردازد و بدون توجه به تحت نظر بودنش مجموعه شعر فارسی با نام "اشعار جدید" را در نسخه های محدودی پخش مکند، پس از 3سال زندگی در اردبیل باردیگر به قزوین فرستاده میشود ودر آنجا مشغول تدریس میگردد، در همان سالها کتابهای ترکی ((كؤوشن)) و ((لیریك شئعرلر)) بصورت پنهانی پخش میکند، پس از آن هم کتابهای شعر فارسی ((خوشه ها))، ((اساطیر)) و ((اشعار برگزیده)) راپخش میکند، ساهر پس از 13 سال زندگی در قزوین به تهران منتقل شده و تا پایان عمر در تهران زندگی میکند، وی در تهران کتابهای ((كتاب شعر1))، ((كتاب شعر2))، ((میوه ی گس))، ((نمونه هایی از ادبیات منظوم ترك))، ((سحر ایشیقلانیر)) را پخش میکند، بعد از انقلاب شعرهای بسیاری از ساهر در مجله های منتشره در تبریز، زنجان، تهران و...چاپ میگردد، اما متأسفانه به گفته خودش بسیاری از آثار وی هیچگاه چاپ نشد...
از ساهر در مطبوعات فارسی تنها با امضای ساهر (ساهر حبیب ساهر، میر حبیب ساهر، ساهر تبریزی) و در مطبوعات تركی با امضاهای ساهر، اولكر، لاادری، آیدنی، آقجانابلی و سرخابلی، مقالات، اشعارو نوشته هایی به چاپ رسیده است.
ساهر، داستان نویس و شاعری توانا بود. از او آثاری به سه زبان تركی ، فارسی و فرانسوی منتشر شده است . هم زمان با میرزا تقی خان رفعت و قبل از ظهور نیما، ساهر شعر نو فارسی سرود و سبك جدیدی را در شعر تركی بنیان گذاشت و عنوان «پدر شعر نو تركی ایران » را از آن خود كرد. نوآوری‌های حبیب‌ساهر، به رغم آنكه در فضای ادبیات معاصر، انعكاس چندانی نیافته، از نقطه نظر تاریخ تطور شعر فارسی حائز اهمیت است.چرا كه از یك طرف، بدعت‌های او در شكستن قالب‌های كلاسیك، مستقل از تجربة نیما یوشیج بود و از طرف دیگر، اقتباس و ترجمه‌هائی كه‌حبیب ساهر از آثار ادبی شاعران تركیه به عمل آورده است، از حیث حجم و كیفیت، خود خدمتی در راستای غنا بخشیدن به ادبیات فارسی‌محسوب می‌شده است. اگرچه كوشش‌های حبیب ساهر و نیما یوشیج در نهایت به یك راه ختم شده است ولی به نظر می‌رسد كه در مورد حبیب‌ساهر، نوعی اجحاف صورت گرفته و تجربیات و تلاش‌های وی به نوعی نادیده گرفته شده است. شاید اگر حبیب ساهر، همچون نیما یوشیج،كارهای خود را در زمان مناسب انتشار می‌داد، در تاریخ تكامل شعر نو جایگاهی دیگر گونه می‌یافت و پژواك فریادش در هیاهوی تبلیغات دیگرمدعیان به فراموشی سپرده نمی‌شد.
اكنون در دانشكده های ادبیات تركیه و جمهوری آذربایجان ، دانشجویان دوره های عالی ادبیات تركی ، برای فارغ التحصیل شدن ، باید در كنار سایر دروس خود، درسی سه واحدی به نام «ساهر شناسلیق »را هم بگذرانند. ظرایف ادبی اشعار تركی ساهر، همچون «حیدربابایا سلام » شهریار، آن چنان گسترده و غنی است ،كه تاكنون قریب ۶ موضوع پایان نامه دوره دكترا و كارشناسی ارشد را به خوداختصاص داده است .
وی ، جزء آخر قرآن كریم ، بخشی از غزلیات حافظ، شصت رباعی اصیل و ناب از خیام ، گلستان سعدی و بسیاری آثار دیگر را به صورت منظوم به زبان تركی معاصر ترجمه كرده است .
نمونه هائی از ترجمه ی رباعیات خیام:
خیام:
ساقی گل و سبزه بس طربناک شدست
دریاب که هفته ی دگر خاک شدست
می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شدست و سبزه خاشاک شدست
ساهر:
ساقی! چمن ایچره باخ! آچیب گول و چیچک
گوللر سولاجاق گونشده بیر هفته یه دک
گل، توک شراب ایچ کی سن باخینجا ، بو یاشیل
اوتلار قورویوب ،گول ده غوبارا دؤنه جک!
خیام:
این کوزه چو من عاشق زاری بوده ست
در بند سرزلف نگار ی بوده ست
وین دسته که در گردن او می بینی
دستیست که در گردن یاری بوده ست.
ساهر:
من تک اوره یی باغلی اولان قارا تئله
بو مئی کوزه سی عاشیق ایمیش بیر گؤزه له
اول قولپلارا باخمایین، کی عاشیق قولودور
واختىیله دولارمیش اونو بیر اینجه بئله.
خیام:
هنگام سفیده دم خروس سحری
دانی که چرا کند همی نوحه گری؟
یعنی که نمودند در آئینه ی صبح
کز عمردمی گذشت و تو بی خبری.
ساهر:
هر صوبح اوجالار خوروزلارین اینجه سسی
اول اینجه سسین بودور درین فلسفه سی:
سن آنلامادان آیناسی ایچره سحرین
بیر سایه گؤروندو...کئچدی عؤمرون نفسی.
هر چند از رحلت حبیب ساهر، با روز و ماه و تاریخ و حتی محله در گذشت (طرشت تهران) و تشییع پیكر و مجالس ترحیم بسیار با شكوه وی، اطلاعات جامعی در دست است، ولی در قرآنی كه از پدر بزرگوار وی – سیدی كه در قیام مشروطیت و به گاه كودكی میر حبیب ساهر ربوده شد و دیگر نشانی از او به دست نیامده – به جای مانده، تاریخ ولادت استاد ساهر، سال 1382 ذكر شدخه و از ماه و روز تولدش، هیچ كفته نشده است. بعدها، ساهر در اشعار خود، بارها، از زمان ولادت و كودكی اش سخن گفته و می توان از روی این اشعار دریافت كه وی، احتمالا در ماه دوم از فصل بهار 1282 – آن گاه كه زمین و زمان با عطر گل و ریحان و شقایق و یاسمن درهم آمیخته می شود، از مادر زاده شده،
ودر نهایت شاعر مبارز و مردمی ملت آذربایجان بعد از یک عمر مبارزه در راه استیلای حق و خدمت به خلق خویش
در شب 24 آذر1364 چشم از جهان فروبست ودر بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
روحش شاد و یادش گرامی
حبیب ساهر،دراردیبهشت ماه ۱۲۸۲ شمسی درتبریز به دنیا آمد، پدربزرگ وی مدتی قبل همراه با خانواده از روستای ترك میانه به تبریز مهاجرت کرده ودر محله دوه چی ساکن شده بود. پدرساهر"میر قوام" در آشوب های داخلی شهر تبریز در روزهای پیروزی انقلاب مشروطیت در سنگر سرخاب کشته شد و ثروت قابل توجه پدرش را برادر بزرگ عیاشش بالا کشید،کودکی حبیب در فقر گذشت.تحصیلات مکتبی اش را در شاگردی ملائی طی کرد که مجبورش می کرددر حالیکه زبان فارسی را خوب نمی دانست ، گلستان و بوستان سعدی را از برکند.دوران دبیرستان را با استاد شهریار هم مدرسه شد و به گمان بسیاری ، منظور شهریار از «شهریارا بی حبیب خود نمی كردی سفر»، ساهر بوده است . بعد از دوران دبیرستان و مراودت ادبی با شهریار ، به كردستان رفت .
اودر سال 1306 برای کسب تحصیلات عالی به استانبول رفت و در سال 1312 موفق به اخذ لیسانس جغرافیا شد، در شش سالی که درکلوپ آمریکائی های استانبول اقامت داشت با دو کشیش کاتولیک فرانسوی دوستی پیدا کرد که اطلاعات گسترده ای از ادبیات نوی فرانسه داشتند، و چیزهای زیادی از آن ها آموخت ، به خصوص در مورد شعر مدرن فرانسه ، و تعدادی از آثار شعرای نوپردازی مثل بودلر را به فارسی ترجمه کرد. در استانبول با موج شعر نوی ترکی( و افکار" ترک های جوان") آشنا شد ، ولی استاد اصلی خودش در شعر را ، تقی رفعت می داند که در تبریز دوره ی خیابانی ، با خانم شمس کسمائی نشریه ی آزادیستان را به عنوان ارگان تجدد ادبی چاپ می کردند. ساهر پس از 6سال زندگی در استانبول عازم باکو شد و پس از مدتی به تهران رفت . وی در اداره معارف تهران به عنوان معلم استخدام شده ودر سال1313برای تدریس جغرافیا به زنجان فرستاده میشود، به دلیل تدریس به زبان مادری کودکان در زنجان(ترکی) و عدم توجه به تذکرات ساهر به مازندران تبعید میشود، در مازندران به دلیل ابتلا به مالاریا به تهران بازگردانده میشود، بعد به قزوین رفته ودر نهایت در تبریز مشغول تدریس میشود، بعد سال 1320 و سقوط خفقان رضاشاهی فعالیت های فرهنگی و ادبی فراوانی در ایران و مخصوصاً آذربایجان شروع میشود، ساهر هم به نوبه خود فعالیت های ادبی خود را گسترش داده و تعدادی از کتابهای خود را پخش میکند. در دوره ی حکومت پیشه وری در تبریز، حبیب ساهر کتاب های درسی را به ترکی نوشت، اما وقتی در دوره حکومت ملی آذربایجان
از او خواستند اشعار ایدئولوژیک بسراید عذر خواست:"شعر از درون می تراود و نمی تواند سفارشی باشد، من شاعرم نه تبلیغات چی."
اما اواخر سال1325 وبعد از بازگشت استبداد سیاه شاهنشاهی پهلوی به آذربایجان ساهر را از تبریزش جدا کرده و به اردبیل تبعید میکنند، ساهر سیاه بختی خود و همزبانانش را اینگونه با زبان شعر بیان میکند:
بیزه یاد كابوسو باخ كؤلگه سالیب
بو اؤلومدور، بو اؤلوم كؤلگه سىدیر!
یاد دیلی اؤلسا دا خوش سسلی، یئنه
بیزجه ارباب سسی، جلاد سسىدیر...
خانلیغین باخما دونو قیرمیزىدیر
او بویا، ائل اوبانین آل قانىدیر
او بیزیم وارلیغیمیزلا دؤیوشور
او بیزیم شئعریمیزین دوشمانىدیر...
ساهر در اردبیل به معلمی میپردازد و بدون توجه به تحت نظر بودنش مجموعه شعر فارسی با نام "اشعار جدید" را در نسخه های محدودی پخش مکند، پس از 3سال زندگی در اردبیل باردیگر به قزوین فرستاده میشود ودر آنجا مشغول تدریس میگردد، در همان سالها کتابهای ترکی ((كؤوشن)) و ((لیریك شئعرلر)) بصورت پنهانی پخش میکند، پس از آن هم کتابهای شعر فارسی ((خوشه ها))، ((اساطیر)) و ((اشعار برگزیده)) راپخش میکند، ساهر پس از 13 سال زندگی در قزوین به تهران منتقل شده و تا پایان عمر در تهران زندگی میکند، وی در تهران کتابهای ((كتاب شعر1))، ((كتاب شعر2))، ((میوه ی گس))، ((نمونه هایی از ادبیات منظوم ترك))، ((سحر ایشیقلانیر)) را پخش میکند، بعد از انقلاب شعرهای بسیاری از ساهر در مجله های منتشره در تبریز، زنجان، تهران و...چاپ میگردد، اما متأسفانه به گفته خودش بسیاری از آثار وی هیچگاه چاپ نشد...
از ساهر در مطبوعات فارسی تنها با امضای ساهر (ساهر حبیب ساهر، میر حبیب ساهر، ساهر تبریزی) و در مطبوعات تركی با امضاهای ساهر، اولكر، لاادری، آیدنی، آقجانابلی و سرخابلی، مقالات، اشعارو نوشته هایی به چاپ رسیده است.
ساهر، داستان نویس و شاعری توانا بود. از او آثاری به سه زبان تركی ، فارسی و فرانسوی منتشر شده است . هم زمان با میرزا تقی خان رفعت و قبل از ظهور نیما، ساهر شعر نو فارسی سرود و سبك جدیدی را در شعر تركی بنیان گذاشت و عنوان «پدر شعر نو تركی ایران » را از آن خود كرد. نوآوری‌های حبیب‌ساهر، به رغم آنكه در فضای ادبیات معاصر، انعكاس چندانی نیافته، از نقطه نظر تاریخ تطور شعر فارسی حائز اهمیت است.چرا كه از یك طرف، بدعت‌های او در شكستن قالب‌های كلاسیك، مستقل از تجربة نیما یوشیج بود و از طرف دیگر، اقتباس و ترجمه‌هائی كه‌حبیب ساهر از آثار ادبی شاعران تركیه به عمل آورده است، از حیث حجم و كیفیت، خود خدمتی در راستای غنا بخشیدن به ادبیات فارسی‌محسوب می‌شده است. اگرچه كوشش‌های حبیب ساهر و نیما یوشیج در نهایت به یك راه ختم شده است ولی به نظر می‌رسد كه در مورد حبیب‌ساهر، نوعی اجحاف صورت گرفته و تجربیات و تلاش‌های وی به نوعی نادیده گرفته شده است. شاید اگر حبیب ساهر، همچون نیما یوشیج،كارهای خود را در زمان مناسب انتشار می‌داد، در تاریخ تكامل شعر نو جایگاهی دیگر گونه می‌یافت و پژواك فریادش در هیاهوی تبلیغات دیگرمدعیان به فراموشی سپرده نمی‌شد.
اكنون در دانشكده های ادبیات تركیه و جمهوری آذربایجان ، دانشجویان دوره های عالی ادبیات تركی ، برای فارغ التحصیل شدن ، باید در كنار سایر دروس خود، درسی سه واحدی به نام «ساهر شناسلیق »را هم بگذرانند. ظرایف ادبی اشعار تركی ساهر، همچون «حیدربابایا سلام » شهریار، آن چنان گسترده و غنی است ،كه تاكنون قریب ۶ موضوع پایان نامه دوره دكترا و كارشناسی ارشد را به خوداختصاص داده است .
وی ، جزء آخر قرآن كریم ، بخشی از غزلیات حافظ، شصت رباعی اصیل و ناب از خیام ، گلستان سعدی و بسیاری آثار دیگر را به صورت منظوم به زبان تركی معاصر ترجمه كرده است .
نمونه هائی از ترجمه ی رباعیات خیام:
خیام:
ساقی گل و سبزه بس طربناک شدست
دریاب که هفته ی دگر خاک شدست
می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شدست و سبزه خاشاک شدست
ساهر:
ساقی! چمن ایچره باخ! آچیب گول و چیچک
گوللر سولاجاق گونشده بیر هفته یه دک
گل، توک شراب ایچ کی سن باخینجا ، بو یاشیل
اوتلار قورویوب ،گول ده غوبارا دؤنه جک!
خیام:
این کوزه چو من عاشق زاری بوده ست
در بند سرزلف نگار ی بوده ست
وین دسته که در گردن او می بینی
دستیست که در گردن یاری بوده ست.
ساهر:
من تک اوره یی باغلی اولان قارا تئله
بو مئی کوزه سی عاشیق ایمیش بیر گؤزه له
اول قولپلارا باخمایین، کی عاشیق قولودور
واختىیله دولارمیش اونو بیر اینجه بئله.
خیام:
هنگام سفیده دم خروس سحری
دانی که چرا کند همی نوحه گری؟
یعنی که نمودند در آئینه ی صبح
کز عمردمی گذشت و تو بی خبری.
ساهر:
هر صوبح اوجالار خوروزلارین اینجه سسی
اول اینجه سسین بودور درین فلسفه سی:
سن آنلامادان آیناسی ایچره سحرین
بیر سایه گؤروندو...کئچدی عؤمرون نفسی.
هر چند از رحلت حبیب ساهر، با روز و ماه و تاریخ و حتی محله در گذشت (طرشت تهران) و تشییع پیكر و مجالس ترحیم بسیار با شكوه وی، اطلاعات جامعی در دست است، ولی در قرآنی كه از پدر بزرگوار وی – سیدی كه در قیام مشروطیت و به گاه كودكی میر حبیب ساهر ربوده شد و دیگر نشانی از او به دست نیامده – به جای مانده، تاریخ ولادت استاد ساهر، سال 1382 ذكر شدخه و از ماه و روز تولدش، هیچ كفته نشده است. بعدها، ساهر در اشعار خود، بارها، از زمان ولادت و كودكی اش سخن گفته و می توان از روی این اشعار دریافت كه وی، احتمالا در ماه دوم از فصل بهار 1282 – آن گاه كه زمین و زمان با عطر گل و ریحان و شقایق و یاسمن درهم آمیخته می شود، از مادر زاده شده،
ودر نهایت شاعر مبارز و مردمی ملت آذربایجان بعد از یک عمر مبارزه در راه استیلای حق و خدمت به خلق خویش
در شب 24 آذر1364 چشم از جهان فروبست ودر بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
روحش شاد و یادش گرامی
