"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
کویـــر نمک در ارومیه
در حالی که هر روز وضعیت دریاچه ارومیه وخیم تر شده و حیات از آن رخت بر می بنند، دولت به ارایه طرح های متعدد روی کاغذ بسنده کرده و بر اساس پیش بینی ها تا سه سال دیگر از دریاچه ارومیه جز نقطه ای روی نقشه که کانون طوفان های نمکی بخش های شمال غربی کشور و حتی قزوین و تهران خواهد بود، باقی نخواهد ماند. امروز از دریاچه ارومیه جز گودالی متشکل از محلول فوق اشباع نمک چیز دیگری باقی نمانده و تمامی پرندگانی که روزگاری در کنار این دریاچه بخشی از زندگی خود را می گذراندند مهاجرت کرده و دیگر شمال غرب ایران را برای اقامت انتخاب نمی کنند. هر روز هم از سطح دریاچه ارومیه کاسته می شود اما پروژه‌های سدسازی بر رودخانه های منطقه که شریان حیاتی دریاچه هستند، ادامه دارد.
آب‌های زیر زمینی با صدها چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیرمجاز بلعیده می شود و چشمه هایی که آب شیرین را وارد دریاچه می کنند تا از غلظت و شوری آن کاسته و ادامه حیات را برای تنها سخت پوست ساکن دریاچه ارومیه یعنی آرتمیا فراهم کنند، یکی پس از دیگری خشک می شود. در مجموع وضعیت دریاچه ارومیه به حدی اسفناک است که مرداد ماه سال گذشته رنگ دریاچه آب شور ایران به سرخی گرایید تا شاید زنگ خطری باشد برای مسوولانی که مدیریت منابع آب را به بدترین شکل ممکن در منطقه اجرا کرده اند اما هیچ گشایشی حاصل نشد.
طرح های زیادی برای نجات دریاچه ارومیه در کارگروه بحرانی که به همین منظور تشکیل شده است، تدوین شد اما هیچ یک از طرح ها تا کنون به مرحله اجرا نرسیده است. تغییر شیوه های آبیاری در مزارع استان های آذربایجان شرقی و غربی، بارورسازی ابرها، انتقال آب از خزر و یا دو رودخانه مرزی زاب و ارس از جمله طرح هایی هستند که یا از نظر کارشناسی با مشکلات عدیده ای مواجه اند و یا اینکه از بعد اقتصادی اجرای آن چندان مقرون به صرفه نیست. محمد باقر صدوق، معاون محیط های طبیعی سازمان حفاظت از محیط زیست تعداد برنامه های تدوین شده برای نجات دریاچه ارومیه را 24 طرح دانسته و می گوید: تا کنون به جز بارور سازی ابرها هیچ اقدام عملی برای نجات ارومیه انجام نشده است.
وی در خصوص انتقال آب از رودخانه های مرزی برای نجات ارومیه می گوید: از نظر کارشناسی انتقال آب بین حوضه ای روش صحیحی برای نجات دریاچه ارومیه نیست. صدوق تعداد سدهای مورد بهره برداری در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه را 29 سد اعلام کرده و تصریح می کند: 17 سد در این حوضه آبخیز در دست ساخت است. این روزها حتی یک سانتیمتر تغییر در ارتفاع آب دریاچه ارومیه به تیتر مطبوعات داخلی تبدیل می شود چرا که اندک افزایشی در سطح آب دریاچه ارومیه امید به ادامه حیات آن را افزایش می دهد. سازمان محیط زیست افزایش 40 سانتیمتری ارتفاع آب دریاچه ارومیه در سال جاری را حاصل تلاش های این سازمان برای بارور سازی ابرها در راستای نجات ارومیه اعلام می کند و با افتخار به ساکنین منطقه وعده می دهد به زودی سایر طرح های نجات دریاچه نیز انجام خواهد شد. اعتراض های مردمی به وضعیت وخیم دریاچه ارومیه ادامه دارد و بسیاری معتقدند افزایش آب دریاچه ارومیه ناشی از بارش های فصلی بوده و ارتباطی با اجرای طرح بارورسازی ابرها ندارد. ناصر آق عضو هیات علمی پژوهشکده آرتمیای کشور در خصوص بارورسازی ابرها به عنوان تنها اقدام عملی سازمان حفاظت از محیط زیست برای حفظ حیات دریاچه ارومیه تردید می کند.
آق می گوید: از اقدامات سازمان حفاظت از محیط زیست برای نجات دریاچه چندان اطلاعی ندارم اما انتقال آب از رودخانه مرزی زاب آغاز شده است. این پژوهشگر در خصوص مدت زمان مورد نیاز برای ورود آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه اظهار می دارد: برنامه ریزی ها برای اجرای کامل پروژه در حال انجام است اما واقعا نمی دانم که چه مدت برای انتقال آب به دریاچه زمان نیاز است. وی با اشاره به خشک شدن 12-10 کیلومتر از نوار ساحلی دریاچه ارومیه، خاطر نشان می سازد: با خشک شدن دریاچه ارومیه بادهای نمکی به سمت شهرهای مختلف سرازیر می شود. آق می افزاید: اگر امروز هیچ باد شوری به سمت شهرها نمی‌وزد به دلیل آن است که نمک های دریاچه روی هم انباشته شده اند اما با فرسایش تدریجی، بادهای شور، مزارع کشاورزی و شهرهای استان های مجاور دریاچه ارومیه را تهدید خواهند کرد. وی نیمی از سطح دریاچه ارومیه را خشک شده اعلام کرد و گفت: سدسازی ها مانع ورود آب به دریاچه ارومیه شده اند و به اعتقاد سازمان آب منطقه ای، این سازه ها فقط 50 درصد در خشکی دریاچه ارومیه نقش داشته اند.
این عضو پژوهشکده آرتمیا تاکید می کند: در حال حاضر بهترین راه برای نجات دریاچه ارومیه آب رسانی به آن است. وی انتقال آب از رود ارس و دریای خزر را روشی علمی ندانسته و می افزاید: انتقال آب از این دو منطقه هزینه سنگینی در بر دارد که به وسیله دولت قابل تامین نیست. عضو پژوهشکده آرتمیا می افزاید: نمک‌های حاشیه دریاچه نیز باید به سرعت از منطقه تخلیه شوند تا از غلظت و شوری دریاچه کاسته شود زیرا بارش باران، نمک‌ها را شسته و مجددا به دریاچه باز می گرداند.
وی یکی از راهکارهای نجات دریاچه ارومیه برای زمانی که به طور کامل از احیای آن قطع امید شد را تقسیم کردن دریاچه به دو نیم می داند. آق می گوید: باید دریاچه ارومیه را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم کرده و با ایجاد دیوار آب نیمه جنوبی را که عمق کمتری دارد در نیمه شمالی پمپاژ کرد تا حداقل نیمی از دریاچه ارومیه نجات یابد. وی می افزاید: این پیشنهاد را بارها مطرح کرده ام اما به آن توجهی نشده است.
اظهارات عضو پژوهشکده آرتمیای کشور در خصوص به دو نیم تقسیم کردن دریاچه ارومیه به هیچ وجه مورد پذیرش کارشناسان محیط زیست نیست. بسیاری از کارشناسان این اقدام را تیر خلاص بر پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه دانسته و این رفتار را منطبق با مسایل زیست محیطی نمی‌دانند. این عده بر این اعتقادند حتی انتقال آب بین حوضه‌ای همچون مسکنی است که درد دریاچه ارومیه را تسکین می‌دهد و تنها راه نجات دریاچه مدیریت بهینه آب در داخل حوضه آبخیز آن است.
حسن عباس نژاد، مدیر کل محیط زیست آذربایجان غربی نیز در خصوص میزان خشک شدن دریاچه ارومیه می گوید: در حال حاضر از 570 هزار هکتار مساحت آبی دریاچه حدود 250 هزار هکتار به شوره‌زار تبدیل شده است. وی می افزاید: این سطح در مقایسه با ارتفاع ماکزیمم آب دریاچه ارومیه در سال 1374 حدود 6.5 متر کاهش داشته و حدود 2.5 متر از تراز اکولوژیک آن کمتر است. عباس نژاد اذعان می دارد: اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، بحران زیست محیطی زیادتر شده و دریاچه تمام ویژگی‌های زیستی و غیرزیستی خود را از دست خواهد داد و این به منزله نابودی دریاچه است. وی در خصوص اجرای طرح‌ها برای نجات دریاچه ارومیه می‌گوید: طرح ها فعلا اجرایی نشده اند، در صورتی که اجرایی شود بخشی از حق‌السهم دریاچه یعنی حدود 9/3 میلیارد مترمکعب آن در قالب طرحهای گفته شده تامین می شود. مدیر کل محیط زیست آذربایجان غربی تصریح می‌کند: با اجرای طرح ها دریاچه در تراز 1274 متر نگه داشته خواهد شد و این به منزله حفظ ویژگی‌های زیستی این زیست بوم با ارزش است. وضعیت دریاچه ارومیه همچنان در حالت هشدار است. نیازهای آبی دریاچه ارومیه تامین نشده و تمامی پیش‌بینی ها بر حذف کامل آن از اکوسیستم منطقه دلالت دارد. اقدامات اجرایی نیز در جلسات کارشناسی بارها و بارها بررسی می‌شوند اما به مرحله اجرا درآمدن آنها نیاز به زمانی طولانی دارد. پس می‌توان نتیجه گرفت که در کنار گرد و غبارهای عربی که سلامت بسیاری از مردم کشور را تهدید می کند در آینده ای نه چندان دور شاهد سونامی نمکی خواهیم بود که تاثیر آن بر سلامتی انسان فقط ایجاد بیماری های تنفسی نیست.
در حالی که هر روز وضعیت دریاچه ارومیه وخیم تر شده و حیات از آن رخت بر می بنند، دولت به ارایه طرح های متعدد روی کاغذ بسنده کرده و بر اساس پیش بینی ها تا سه سال دیگر از دریاچه ارومیه جز نقطه ای روی نقشه که کانون طوفان های نمکی بخش های شمال غربی کشور و حتی قزوین و تهران خواهد بود، باقی نخواهد ماند. امروز از دریاچه ارومیه جز گودالی متشکل از محلول فوق اشباع نمک چیز دیگری باقی نمانده و تمامی پرندگانی که روزگاری در کنار این دریاچه بخشی از زندگی خود را می گذراندند مهاجرت کرده و دیگر شمال غرب ایران را برای اقامت انتخاب نمی کنند. هر روز هم از سطح دریاچه ارومیه کاسته می شود اما پروژه‌های سدسازی بر رودخانه های منطقه که شریان حیاتی دریاچه هستند، ادامه دارد.
آب‌های زیر زمینی با صدها چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیرمجاز بلعیده می شود و چشمه هایی که آب شیرین را وارد دریاچه می کنند تا از غلظت و شوری آن کاسته و ادامه حیات را برای تنها سخت پوست ساکن دریاچه ارومیه یعنی آرتمیا فراهم کنند، یکی پس از دیگری خشک می شود. در مجموع وضعیت دریاچه ارومیه به حدی اسفناک است که مرداد ماه سال گذشته رنگ دریاچه آب شور ایران به سرخی گرایید تا شاید زنگ خطری باشد برای مسوولانی که مدیریت منابع آب را به بدترین شکل ممکن در منطقه اجرا کرده اند اما هیچ گشایشی حاصل نشد.
طرح های زیادی برای نجات دریاچه ارومیه در کارگروه بحرانی که به همین منظور تشکیل شده است، تدوین شد اما هیچ یک از طرح ها تا کنون به مرحله اجرا نرسیده است. تغییر شیوه های آبیاری در مزارع استان های آذربایجان شرقی و غربی، بارورسازی ابرها، انتقال آب از خزر و یا دو رودخانه مرزی زاب و ارس از جمله طرح هایی هستند که یا از نظر کارشناسی با مشکلات عدیده ای مواجه اند و یا اینکه از بعد اقتصادی اجرای آن چندان مقرون به صرفه نیست. محمد باقر صدوق، معاون محیط های طبیعی سازمان حفاظت از محیط زیست تعداد برنامه های تدوین شده برای نجات دریاچه ارومیه را 24 طرح دانسته و می گوید: تا کنون به جز بارور سازی ابرها هیچ اقدام عملی برای نجات ارومیه انجام نشده است.
وی در خصوص انتقال آب از رودخانه های مرزی برای نجات ارومیه می گوید: از نظر کارشناسی انتقال آب بین حوضه ای روش صحیحی برای نجات دریاچه ارومیه نیست. صدوق تعداد سدهای مورد بهره برداری در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه را 29 سد اعلام کرده و تصریح می کند: 17 سد در این حوضه آبخیز در دست ساخت است. این روزها حتی یک سانتیمتر تغییر در ارتفاع آب دریاچه ارومیه به تیتر مطبوعات داخلی تبدیل می شود چرا که اندک افزایشی در سطح آب دریاچه ارومیه امید به ادامه حیات آن را افزایش می دهد. سازمان محیط زیست افزایش 40 سانتیمتری ارتفاع آب دریاچه ارومیه در سال جاری را حاصل تلاش های این سازمان برای بارور سازی ابرها در راستای نجات ارومیه اعلام می کند و با افتخار به ساکنین منطقه وعده می دهد به زودی سایر طرح های نجات دریاچه نیز انجام خواهد شد. اعتراض های مردمی به وضعیت وخیم دریاچه ارومیه ادامه دارد و بسیاری معتقدند افزایش آب دریاچه ارومیه ناشی از بارش های فصلی بوده و ارتباطی با اجرای طرح بارورسازی ابرها ندارد. ناصر آق عضو هیات علمی پژوهشکده آرتمیای کشور در خصوص بارورسازی ابرها به عنوان تنها اقدام عملی سازمان حفاظت از محیط زیست برای حفظ حیات دریاچه ارومیه تردید می کند.
آق می گوید: از اقدامات سازمان حفاظت از محیط زیست برای نجات دریاچه چندان اطلاعی ندارم اما انتقال آب از رودخانه مرزی زاب آغاز شده است. این پژوهشگر در خصوص مدت زمان مورد نیاز برای ورود آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه اظهار می دارد: برنامه ریزی ها برای اجرای کامل پروژه در حال انجام است اما واقعا نمی دانم که چه مدت برای انتقال آب به دریاچه زمان نیاز است. وی با اشاره به خشک شدن 12-10 کیلومتر از نوار ساحلی دریاچه ارومیه، خاطر نشان می سازد: با خشک شدن دریاچه ارومیه بادهای نمکی به سمت شهرهای مختلف سرازیر می شود. آق می افزاید: اگر امروز هیچ باد شوری به سمت شهرها نمی‌وزد به دلیل آن است که نمک های دریاچه روی هم انباشته شده اند اما با فرسایش تدریجی، بادهای شور، مزارع کشاورزی و شهرهای استان های مجاور دریاچه ارومیه را تهدید خواهند کرد. وی نیمی از سطح دریاچه ارومیه را خشک شده اعلام کرد و گفت: سدسازی ها مانع ورود آب به دریاچه ارومیه شده اند و به اعتقاد سازمان آب منطقه ای، این سازه ها فقط 50 درصد در خشکی دریاچه ارومیه نقش داشته اند.
این عضو پژوهشکده آرتمیا تاکید می کند: در حال حاضر بهترین راه برای نجات دریاچه ارومیه آب رسانی به آن است. وی انتقال آب از رود ارس و دریای خزر را روشی علمی ندانسته و می افزاید: انتقال آب از این دو منطقه هزینه سنگینی در بر دارد که به وسیله دولت قابل تامین نیست. عضو پژوهشکده آرتمیا می افزاید: نمک‌های حاشیه دریاچه نیز باید به سرعت از منطقه تخلیه شوند تا از غلظت و شوری دریاچه کاسته شود زیرا بارش باران، نمک‌ها را شسته و مجددا به دریاچه باز می گرداند.
وی یکی از راهکارهای نجات دریاچه ارومیه برای زمانی که به طور کامل از احیای آن قطع امید شد را تقسیم کردن دریاچه به دو نیم می داند. آق می گوید: باید دریاچه ارومیه را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم کرده و با ایجاد دیوار آب نیمه جنوبی را که عمق کمتری دارد در نیمه شمالی پمپاژ کرد تا حداقل نیمی از دریاچه ارومیه نجات یابد. وی می افزاید: این پیشنهاد را بارها مطرح کرده ام اما به آن توجهی نشده است.
اظهارات عضو پژوهشکده آرتمیای کشور در خصوص به دو نیم تقسیم کردن دریاچه ارومیه به هیچ وجه مورد پذیرش کارشناسان محیط زیست نیست. بسیاری از کارشناسان این اقدام را تیر خلاص بر پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه دانسته و این رفتار را منطبق با مسایل زیست محیطی نمی‌دانند. این عده بر این اعتقادند حتی انتقال آب بین حوضه‌ای همچون مسکنی است که درد دریاچه ارومیه را تسکین می‌دهد و تنها راه نجات دریاچه مدیریت بهینه آب در داخل حوضه آبخیز آن است.
حسن عباس نژاد، مدیر کل محیط زیست آذربایجان غربی نیز در خصوص میزان خشک شدن دریاچه ارومیه می گوید: در حال حاضر از 570 هزار هکتار مساحت آبی دریاچه حدود 250 هزار هکتار به شوره‌زار تبدیل شده است. وی می افزاید: این سطح در مقایسه با ارتفاع ماکزیمم آب دریاچه ارومیه در سال 1374 حدود 6.5 متر کاهش داشته و حدود 2.5 متر از تراز اکولوژیک آن کمتر است. عباس نژاد اذعان می دارد: اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، بحران زیست محیطی زیادتر شده و دریاچه تمام ویژگی‌های زیستی و غیرزیستی خود را از دست خواهد داد و این به منزله نابودی دریاچه است. وی در خصوص اجرای طرح‌ها برای نجات دریاچه ارومیه می‌گوید: طرح ها فعلا اجرایی نشده اند، در صورتی که اجرایی شود بخشی از حق‌السهم دریاچه یعنی حدود 9/3 میلیارد مترمکعب آن در قالب طرحهای گفته شده تامین می شود. مدیر کل محیط زیست آذربایجان غربی تصریح می‌کند: با اجرای طرح ها دریاچه در تراز 1274 متر نگه داشته خواهد شد و این به منزله حفظ ویژگی‌های زیستی این زیست بوم با ارزش است. وضعیت دریاچه ارومیه همچنان در حالت هشدار است. نیازهای آبی دریاچه ارومیه تامین نشده و تمامی پیش‌بینی ها بر حذف کامل آن از اکوسیستم منطقه دلالت دارد. اقدامات اجرایی نیز در جلسات کارشناسی بارها و بارها بررسی می‌شوند اما به مرحله اجرا درآمدن آنها نیاز به زمانی طولانی دارد. پس می‌توان نتیجه گرفت که در کنار گرد و غبارهای عربی که سلامت بسیاری از مردم کشور را تهدید می کند در آینده ای نه چندان دور شاهد سونامی نمکی خواهیم بود که تاثیر آن بر سلامتی انسان فقط ایجاد بیماری های تنفسی نیست.
که پذیرفته شده اما ربطی به ارومیه و دریاچش نداره !
