اطلاعات تکمیلی
اطلاعات تکمیلی
منظور از ISO 22000 چیست ؟
ايزو 22000 : سير تكامل استانداردهاي ايزو، بر پايه اصول HACCP ( 14/08/1385 )
محمد رضا افكار
چكيده :
بدنبال جهاني شدن تجارت مواد غذايي و افزايش آگاهي مصرف كنندگان، توجه اين قشر علاوه بر جنبه هاي كيفيتي، بطور فزاينده اي معطوف به ايمني و سلامت مواد غذايي گرديده است. از اين رو انجمنهاي استاندارد و توليدكنندگان مواد غذايي در سرتاسر جهان، بدنبال پياده كردن سيستمهاي مديريت ايمني غذا، در جهت تامين سلامت و ايمني محصولات غذايي هستند. جديد ترين اين سيستمها، ISO 22000 نام دارد كه هدف آن، هماهنگ ساختن نيازهاي مديريت ايمني مواد غذايي، در زنجيره عرضه و تقاضاي مواد غذايي است.
مقدمه
امروزه نياز مشتريان به مواد غذايي ايمن و سالم افزايش يافته است و همين امر سبب شده توليد كنندگان مواد غذايي، گرايش بيشتري نسبت به ايجاد سيستمهاي مديريت ايمني، بر اساس سيستم تجزيه و تحليل خطر و نقاط كنترل بحراني (HACCP) پيدا كنند (1). در سال 2001 ميلادي سازمان بين المللي استاندارد (ISO) ، مسئوليت تهيه يك استاندارد قابل مميزي را به عهده گرفت كه اين استاندارد جديد، نقش HACCP در سيستم مديريت ايمني مواد غذايي (FSM ) را بيش از پيش مشخص ميكرد.
اين استاندارد شامل رعايت حداقل نيازمنديهاي قانوني نمي شود؛ بعبارت ديگر، اين استاندارد بيان كننده نيازمنديهاي شركتهايي است كه خواستار چيزي بيش از حداقل مقررات ايمني مواد غذايي هستند. يعني در واقع قوانين و استانداردهاي منطقه اي كشورها، به آن افزوده مي شود (1 و 4).
اين استاندارد بين المللي كه اكنون بنام « ISO 22000 » شناخته مي شود، تمام سازماندهي و تشكيلات مربوط به مواد غذايي، از كشاورزي تا توليدكنندگان و توزيع كنندگان مواد غذايي را تحت پوشش خود قرار مي دهد و هدف آن هماهنگ ساختن نيازمنديهاي مديريت ايمني مواد غذايي در سرتاسر زنجيره عرضه و تقاضاي مواد غذايي، و در نهايت بهبود ايمني مواد غذايي است (1 و 4).
پيش بيني مي شود اين استاندارد از سال 2006 ميلادي، مورد استفاده وسيعي پيدا كرده و گواهينامه هاي آن جايگزين گواهينامه هاي قبلي HACCP و ISO شود. بنابراين بزودي كليه كشورها، از جمله ايران، براي ادامه حضور خود در تجارت جهاني مواد غذايي، ملزم به رعايت اصول اين استاندارد بين المللي جديد خواهند بود.
سير تكاملي استاندارد مديريت ايمني مواد غذايي :
منشا پيدايش استاندارد مديريت ايمني مواد غذايي، به دهه 1950 ميلادي باز مي گردد. هنگامي كه سازمان ملي هوا و فضانوردي امريكا (NASA ) قراردادي با شركت Pillsbury جهت تأمين غذاي فضانوردان در فضا، منعقد كرد. دولت امريكا شرايط بسيار سختگيرانه اي براي مواد غذايي مورد مصرف فضانوردان وضع كرد. درنتيجه شركت Pillsbury روشي براي توليد مواد غذايي بكار برد كه از خطرات احتمالي قابل بروز در مواد غذايي پيشگيري كرده و سلامت و ايمني محصولات توليد شده خود را تضمين ميكند (1). اين روش بعدها سيستم تجزيه و تحليل خطر و نقاط كنترل بحراني ( HACCP) ناميده شد. HACCP يك روش اصولي است كه پايه و اساس تضمين ايمني مواد غذايي در دنياي پيشرفته امروزي را تشكيل مي دهد. سيستم HACCP بگونه اي طراحي شده است كه ايمني مواد غذايي را براي مصرف كننده ، از طريق كنترل تمام مراحل توليد، فراوري، نگهداري و توزيع مواد غذايي، تضمين ميكند. در ابتدا HACCP داراي سه اصل كلي بود(1) :
تشخيص و تعيين خطرات ؛
تعيين نقاط كنترل بحراني ؛
استقرار و ايجاد سيستم پايش . اين HACCP ابتدايي در سال 1971 ميلادي توسط كنفرانس ملي ايمني مواد غذايي به چاپ رسيد و از اين تاريخ به بعد سير تكاملي HACCP ادامه يافت تا امروز كه داراي پنج مرحله ( گام ) و هفت اصل كلي است (1). HACCP تنها به آزمايش كردن محصول نهايي تكيه ندارد، بلكه سراسر مسير توليد محصول را نظارت و كنترل ميكند تا خطرات را شناسايي و حذف كرده و احتمال بروز خطر را در محصول نهايي، تا سطح قابل قبولي پايين آورد (2).
استاندارد HACCP امروزي، عبارت از يك سيستم ايمني مواد غذايي است كه مراحل و اصول آن بر پايه پيش نيازهايي بنا شده است . ( جدول شماره 1 )
پيدايش استاندارد مديريت ايمني مواد غذايي ISO 22000 :
بدنبال جهاني شدن استاندارد ايمني مواد غذايي ( HACCP )، بسياري از انجمنهاي ملي استاندارد، قوانين خود را با HACCP تلفيق كرده و از آن بصورت سيستمهاي نظارت و مميزي در جهت تضمين ايمني مواد غذايي استفاده ميكنند. جديدترين اين اقدامات، ايجاد نوعي سيستم استاندارد ISO است كه ايمني مواد غذايي را در درجه اول اهميت قرار داده است. اين سيستم مديريت ايمني مواد غذايي كه تحت عنوان ISO 22000 شناخته مي شود، اهداف زير را دنبال ميكند (1) :
- قبول اصول مربوط به HACCP و Codex بين المللي
- هماهنگ سازي استانداردهاي بين المللي اختياري
- ارائه يك استاندارد قابل مميزي و قابل استفاده براي مميزي هاي داخلي و اخذ گواهينامه هاي بين المللي
- همخواني با اصول استاندارد هاي ISO 9001:2000 و ISO 14000:1996
ISO 22000 اولين استاندارد بين المللي صنايع غذايي است كه با همكاري و مشاركت سازمان Codex تدوين شده و دامنه كاربرد آن ، كليه سازمانهاي دخيل در زنجيره عرضه و تقاضاي مواد غذايي شامل توليدكنندگان خوراك دام و طيور، بخش كشاورزي، توليدكنندگان تجهيزات، توزيع كنندگان و خرده فروشان مواد غذايي را در بر مي گيرد (4). اين استاندارد بگونه اي تدوين شده است كه هر سازماني بتواند با روش ويژه خود، فعاليتهاي سازمان را در جهت رعايت الزامات اين استاندارد طرح ريزي كند. در حقيقت اين استاندارد به دست صنعت غذا و مخصوص اين صنعت، با تكيه بر سيستم تضمين ايمني مواد غذايي ( HACCP)، طراحي، تدوين و اجرا شده است.
با بررسي فهرست بندهاي اصلي اين استاندارد ( بخش ضميمه )، مي توان اصول HACCP را در لابلاي آن جستجو كرد ( جدول شماره 2 ).
پيش بيني مي شود از سال 2006 ميلادي بيشتر شركتهاي دست اندركار مواد غذايي، اساس فعاليتهاي خود را بر مبناي ايزو 22000 پي ريزي و دنبال كنند. در اين ميان بديهي است كه صنعت غذاي كشور ما ايران نيز، براي ادامه حضور خود در بازار جهاني مواد غذايي، بايستي هرچه زودتر اقداماتي را در جهت هماهنگ سازي خود با اين استاندارد بين المللي جديد طرح ريزي و به انجام برساند.
جدول شماره ( 1 ) : پيش نيازهاي طرح HACCP (1)
1 - آموزش
2 - انتقال عملي آموزشها به پرسنل
3 - تجهيزات و تسهيلات مقدماتي
پيش نياز هاي 4 - روشهاي بهتر توليد (GMP )
HACCP 5 - شستشو ؛ ضدعفوني ؛ كنترل آفات
6 - دريافت ؛ حمل و نقل ؛ نگهداري
7 - رديابي و فراخواني
8 - كنترل متصديان
9 - بررسي مواد اوليه مولد خطر
جدول شماره 2 : انعكاس پنج گام و هفت اصل HACCP در استاندارد ISO 22000 (1 و 4)
گامها و اصول HACCP بند هاي مربوطه در ISO 22000
گام اول : تشكيل و گرد آوري تيم HACCP ( بند 3-5 : تيم ايمني مواد غذايي)
گام دوم : تعريف محصول و نحوه توزيع آن ( بند 3-1-7 : مواد اوليه و مواد در تماس با مواد غذايي )
( بند 7-1-4 : ويژگيهاي محصول نهايي )
گام سوم : تعيين موارد مصرف محصول ( بند 7-1-5 : موارد مصرف )
گام چهارم : ترسيم نمودار جريان كار ( بند 7-1-2 : نمودارهاي جريان )
گام پنجم : تاييد نمودار جريان كار در محل ( بند 7-1-2 : تاييد در محل نمودار جريان )
اصل اول : شناسايي و تجزيه و تحليل مخاطرات ( بند 7-2-2 : تعيين خطرات و حدود بحراني قابل قبول )
( بند 7-2-3 : ارزيابي و تشخيص مخاطرات )
( بند 7-2-4 : تعيين و شناسايي اقدامات كنترلي )
اصل دوم : تعيين نقاط كنترل بحراني ( بند 7-2-4 : تعيين و شناسايي اقدامات كنترلي )
اصل سوم : تعيين حدود بحراني ( بند 7-3-2 : تعيين حدود بحراني براي نقاط كنترل بحراني )
اصل چهارم : تعيين روشهاي پايش ( بند 7-3-3- : طراحي سيستم پايش )
اصل پنجم : تعيين اقدامات اصلاحي ( بند 7-3-4 : تعيين اقدامات لازم هنگام تجاوز از حدود بحراني)
اصل ششم : تعيين روشهاي تاييد اقدامات اصلاحي ( بند 8-2 : تصديق سيستم مديريت ايمني مواد غذايي )
اصل هفتم : تعيين روشهاي ثبت و نگهداري مستندات ( بند 4-2 : الزامات مستند سازي )
ضميمه : بند هاي اصلي استاندارد ايزو 22000 (1)
بند 1 – دامنه كاربرد
بند 2 – استاندارد مرجع
بند 3 – واژگان و تعاريف
بند 4 – سيستم مديريت كيفيت
-4-1- نيازمنديهاي عمومي
-4-2- الزامات مستند سازي
بند 5 – مسئوليت مديريت و تعهدات
- 5-1- خط مشي ايمني مواد غذايي
- 5-2- مسئوليت و اختيارات
- 5-3- گروه ايمني مواد غذايي
- 5-4- اختيارات
- 5-5- پاسخ و عكس العمل در برابر حوادث
- 5-6- بازنگري مديريت
بند 6 – مديريت منابع
- 6-1- تدارك منابع
- 6-2- منابع انساني – صلاحيت، آگاهي و آموزش
بند 7 – تحقق محصول ايمني و سالم
- 7-1- داده هاي فرايند و محصول
- 7-2- تجزيه و تحليل مخاطرات
- 7-3- تهيه نقشه نقاط كنترل بحراني ( CCP ها )
- 7-4- طراحي برنامه اقدامات ايمني پشتيبان ( SSM)
- 7-5- اجراي سيستم مديريت ايمني مواد غذايي ( FSM )
- 7-6- كنترل ابزارها و روشهاي پايش و سنجش
بند 8 – اندازه گيري، تجزيه و تحليل و روزآمد كردن سيستم مديريت ايمني مواد غذايي (FSM )
- 8-1- كليات
- 8-2- تصديق سيستم مديريت ايمني مواد غذايي ( FSM )
- 8-3- برنامه زماني اجراي سيستم مديريت ايمني مواد غذايي ( FSM )
- 8-4- روزآمد كردن سيستم مديريت ايمني مواد غذايي ( FSM )
پيوست الف (جهت آگاهي بيشتر) – ارتباط بين ISO 9001:2000 و ISO 22000
پيوست ب (جهت آگاهي بيشتر) – نمونه چك ليست هاي كنترل