[کلیسای بتهلم
بلندترين كليساي جلفا است و گنبد آن بزرگتر از كليساهاي ديگر است و از نظر نقاشي*هاي داخل نمازخانه بهتر از كليساي وانك است . اين كليسا در سال 1627 بنا شد .
باني اين كليسا شخصي ثروتمند بود به نام خواجه پطروس . خواجه پطرس باني ساخت ميدان بزرگ جلفا نيز هست .
گنبد كليساي بتلهم دو پوش است 8 پنجره دور گنبد دارد از داخل نمازخانه دور گنبد با نقاشي*هاي زيبايي آزين يافته است و سقف آن با گلبوته*هاي زيادي زنگاري شده است . محراب آن نسبتاٌ وسيع است و دور تا دور آن 12 تصوير وجود دارد طبق روايات سال خوردگان اين كليسا از روي حسادت بنا شده است .
مي*گويند باني كليساي مريم به خادم خود دستور مي*دهد كه روز هفته*ي مقدس خواجه پطروس را به كليسا راه ندهد به خاطر همين خواجه پطروس بعد از اين ماجر خود كليسايي بنا مي*كند تا به قول معروف پا در كفش آوديك باني ساختمان كليساي مريم بكند ، ولي بعضي*ها نيز مي*گويند چون در روز هفته*ي مقدس خواجه پطروس به كليساي مريم مي*رود و جايي براي نشستن نمي*يابد بنا را بر اين مي*دارد كه خود كليسايي بسازد اين كليسا روبروي كليساي مريم واقع است .
در سال 1970 هنگام تعمير گنبد كتيبه*اي يافته مي*شود كه نام چند نقاش كه نقاشي ديوارهاي كليسا را به عهده داشته*اند آورده شده بود اين نقاشان عبارت بودند از ميناس - مارديروس - آسدوازادور ( ميناس يكي از نقاشان مشهور اصفهان بوده است )
اين كليسا دو انجيل خطي دارد كه بر پوست نوشته شده*اند كه به سال هزار و صد و هشتاد و هفت ميلادي بوده است .
در سمت غرب محوطه*ي كليسا قبر خواجه پطروس باني كليسا و خواجه غوكاس فرزندش و فرزند خواجه غوكاس قرار گرفته است .
كليساي بتلهم به خاطر داشتن جاذبه*ي توريستي و به علت فرسودگي در حال حاضر به عنوان يك موزه استفاده مي*شود و مراسم مذهبي در آن انجام نمي*شود . ولي هر ساله در آخر مرداد ماه بنا بر رسم ارامنه به 12 كليساي موجود در جلفا سر مي*زنند و در هر كدام از كليساها شمع روشن كرده دعا مي*خوانند و فقط در همين روز خاص است كه اين كليسا شاهد رفت و آمد ارامنه مي*شود .
كليساي مريم
كليساي مريم در محوطه*ي ميدان بزرگ جلفا روبروي كليساي بتلهم ساخته شده است .
اولين ساختمان اين كليسا در سال 1610 ساخته مي*شود كه بعد از آن در سال هزار و ششصد و سيزده كاملاٌ ساخته مي*شود اين كليسا در سال هزار و ششصد و شصت و شش با نقاشي مزين مي*شود و كاشيهاي ديوارهاي آن بين سالهاي هزار و ششصد و پنجاه و يك و هزار و ششصد و شصت و شش به تدريج نصب مي*شود اين كليسا بدون ستون برپا شده است .
اين كليسا داراي نقاشي*هاي زيبايي است كه بر ديوارهاي نمازخانه نقش بسته*اند در ديوارهاي شمالي و جنوبي دو تابلوي رنگ روغن روي بوم وجود دارد اثر يك هنرمند ماهر ونيزي كه توسط آقاي گراك هديه شده است كه متعلق به سيصد سال پيش هستند .
چون اين كليسا به نام حضرت مريم نام نهاده شده زنها با علاقه*ي بيشتري به اين كليسا مي*رفتند در قديم روزهاي چهارشنبه دختران و زنها گروه گروه از محله*هاي جلفا به اين كليسا مي*رفتند و چهارشنبه*ي قبل از عيد پاك بعضي*ها پابرهنه به اين كليسا مي*آمدند تا با خوشحالي و شادي حضرت مريم شريك شوند و او را به خاطر قيام حضرت مسيح بشارت دهند .
در قسمت شمالي محوطه*ي كليسا كليساهاي كوچكي به نام هاكوب مقدس وجود دارد كه خيلي پيشتر از بناي اصلي كليسا ساخته شده بود تا مردم در آن محل به دعا و نيايش بپردازند .
كليساي مريم تا سال 1848 به جاي ناقوس ، تخته*اي داشت كه از آن استفاده مي*شد ولي در همين سال يعني هزار و هشتصد و چهل و هشت كشيش بارسق گالستانيان به هنگام بازگشت از هند با خود ناقوسي به جلفا مي*آورد و به جاي ناقوس تخته*اي نصب مي*كند .
محوطه*ي اين كليسا بعد از كليساي وانك بزرگترين محوطه را داراست و مراسم بيشتري در اين كليسا برگزار مي*شود .
اين كليسا داراي دو در ورودي است در شرقي و غربي كه بيشتر از در غربي آن استفاده مي*شود در غربي دقيقاٌ روبروي در شرقي كليساي بتلهم باز مي*شود
این قسمتو ندیدم......
راه میدن مارو؟؟