[عناصر معماری ایرانی]: ايوان

[amin_120]

منبع داخل فايل نوشته شده

 

[M I N A]

ایوان در معماری ایران

ایوان در معماری ایران

ایوان در معماری ایران

ایوان یکی از مهم ترین فضاهای معماری ایرانی است که در بیشتر خانه های سنتی و ابنیه تاریخی با کاربری های متفاوت از جمله عبادتگاه،کاخ ها، عمارت مسکونی و ... به چشم می خورد. از نظر فرم ، ابعاد و جایگاه متنوع است و عملکرد های زیادی دارد. فضاهای زیادی نیز مترادف ایوان هستند، نوع بدون سقف آن را گاه بهار خواب و گاه مهتابی می نامند. گونه ی دیگر از آن با ستون های متعدد در جلو و ارتفاعی برابر سقف و عرض کم، رواق نام دارد. در باره مفهوم ایوان به عنوان " فضای انتقالی بین عوامل زمینی و زمانی " نیز یاد شده است.

از طرفی ایوان به عنوان یکی از فضاهای به جا مانده از معماری کهن ایرانی که البته با تغییرات فراوان، هنوز ردپایش در معماری معاصر ایران قابل روئت است، به جهت دید نظرگاهی یعنی عنصری در ارتفاع بالاتر که دارای دید به منظر و سطح روبرو است، بسیار قابل توجه است. منظور این است که ایوان هم در ارتباط با معماری، به عنوان عنصری غیر قابل انفصال از آن و هم به عنوان عنصری در ارتباط با منظره ای که در روبرویش و جود دارد قابل بررسی است. اکنون به بررسی نمونه‌هایی موردی بازدید شده در سفر پرداخته می‌شود:

اِیوان به نشستنگاهی بلند تر از اطراف خود گفته می‌شود که معمولاً در بخش بیرونی ساختمان‌های مسکونی ساخته می‌شود.
کارشناسان عقیده دارند شرق ایران به ویژه خراسان جایگاه ایوان‌هاست. و ایوان‌های بزرگ از دوره اشکانی در ایران باقیمانده است.
زیباترین و عالی‌ترین ایوان‌ها در مساجد و بناهای اسلامی ایران است و ایوان‌های ایرانی اغلب بلند و متانسب با بنا با طاق‌نماهای بسیار جالب و متنوع ساخته شده‌اند

ایوان

- ایوان نیز كه یكی از پدیده های شگرف دوره اشكانی است در پی كار برد وسیع و موفق آن در معماری ساسانی، در دوره اسلامی همچنان مورد توجه قرار می گیرد و برای محل عبادت تابستانی بیك اعتبار و برای شكوهمند تر ساختن هر چه بیشتر شبستان گنبددار به اعتباری دیگر به مقابل شبستان های گنبددار افزوده می شود. چیزی كه بطور دقیق چه از نظر پلان و چه از نظر نحوه اجرا ، در دوره ساسانی شاهد نمونه های جالب و چشم گیر آن هستیم.

پل شهرستان، اثری شكوهمند از دوران ساسانی كه در زمانهای مختلف مورد مرمت قرار گرفته و همچنان با وجود گذشت زمان برپا مانده است. این پل و پلها وسدهای ناحیه شوشتر نشانه های جالبی از هنر و تكنیك معماری و ساختمان واحدهای آبی در دوران ساسانی بشمار میرود. طرح و جنبه های فنی بكار گرفته شده در این آثار با برخی تغییرات در پل سازی و سد سازی دورانهای بعد از اسلام ایران مورد استفاده قرار گرفت.

مسجد های چهار ایوانی :

استحضار دارید كه شاهكار مسجد های ایرانی را مسجد های چهار ایوانی میدانند ، زیرا جالب ترین و پر جذبه ترین فضاهای معماری مربوط به مساجد را در این گروه می توان مشاهده كرد . طرح این مسجد ها و مدرسه های چهار ایوانی تمامی بر اساس پلان كهن صحن های چهار ایوانی مربوط به دوره اشكانی و ساسانی و حتی قبل از آن در زمان هخامنشی ، بنیاد گرفته است.

مسجد جامع شهرستان ورامین از قدیمی ترین مساجد کشور است که تنها نمونه کامل مساجد چهار ایوانی می باشد.

این مسجد نه تنها از لحاظ ساختمان عظیم و گنبد عالی آجری دارای مقاومت و منزلت صنعتی مهمی است بلکه به واسطه داشتن تزئینات فراوان، کاشی کاری های معرق ، گچبری ها و کتیبه های تاریخی و نیز انواع خطوط مختلف جزو آثار مهم هنری ایران بشمار می رود. ترکیب هنر کاشی کاری، گچبری، آجرکاری، خوشنویسی و خطوط این مسجد در کمتر بنای تاریخی کشور به چشم می خورد. ساخت مسجد جامع ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد خدا بنده آغاز شد ودر عهد فرزند و جانشین وی سلطان ابوسعید بهادرخان به سال 722 هجری قمری به پایان رسید که کتیبه سردر این مسجد و کتیبه زیر گنبد سال 726 هجری قمری را نشان می دهد.

در کتاب شرح و بررسی زندگانی و معرفی آثار مراه البلدان جلد سوم صحفه 2039 تا 2042 آورده شده است: مسجد جامع ورامین در زمان ابوسعید در سال 726 جای مسجد جامع پیشین ساخته شد که بانی آن محمد ابن محمدابن منصور قوهدی بود. مردم شهرستان ورامین بر این باورند که روایت شده امام حسن مجتبی (ع) در این مسجد نماز خوانده است. مدخل اصلی مسجد جامع در ضلع شمالی است که تشکیل ایوان را می دهد و سر در آن به طول 6/2 و2/1 می باشد که به دلیل از بین رفتن قسمت زیادی از کاشی های معرق و فیروزه آن، سردر مسجد قابل خواندن نمی باشد . بخش اصلی صحن مسجد که دارا ی گنبد است از آجر ساخته شده که بافت ترکیب آجرها، جابجا متفاوت است، طاقها غالبا استوانه ای و جناغی است.

ارتفاع گنبد 5/23 متر، قطر داخلی گنبد 5/10 متر و ارتفاع طاق سفلای گنبد تا کف صحن 25/17 متر می باشد. در زیر گنبد محراب مسجد قرار دارد که در زمان تعمیر مسجد ساخته شده ولی تکمیل نشده که با محراب های گنبد علویان در همدان و مدرسه حیدریه قزوین همتراز است . طرح های تزئینی محراب مشتمل بر گل و کاشی کاری اسلیمی و ریزه کاری بسیار عالی و زیبا است.

در سر ورودی مسجد دو قالب آجرکاری وجود دارد که کلمه الله، محمد و علی را در حالتی سه بعدی نمایش می دهد. با توجه به اینکه مساجد بیشتر در روز استفاده داشته، بیشتر از نور طبیعی در روشنایی این مسجد استفاده می شود. جهت تامین نور و تهویه هوای مسجد در ایوان غربی مسجد 10 پنجره در ایوان شرقی این مسجد 11 پنجره و در زیر ساختمان گنبد 10 پنجره و در هشت ضلعی زیر گنبد نیز 8 پنجره تعبیه شده است . تنها مکانی که نور مصنوعی استفاده می شده ،راه پله های مسجد است که با استفاده از شمع و چراغ پیه سوز نور آن تامین می شد. کاشی کاری های مسجد جامع ورامین یکی از بی نظیر ترین هنر معماری اسلامی است به طوریکه رنگهای آبی، فیروزه ای، بنفش یا ارغوانی و سفید پس از گذشت هفت قرن هیچ تاثیری در رنگ و جلای آنها به وجود نیامده است .

مساجد ایوانی

بسیاری از کارشناسان معتقدند که شرق ایران به ویژه خراسان جایگاه ایوان هاست.
اولین ایوان های اسلامی در جنوب و مقابل گنبد خانه شکل گرفتند و سپس ابتدا ایوان شمالی در جهت قرینه سازی با ایوان جنوبی و بعضاً برای استفاده از آفتاب زمستان ساخته شد. نمازگزاران به اقتضای فصل از ایوان شمالی و جنوبی استفاده می کردند. از مساجد تک ایوانی می توان مسجد نیریز، مسجد رجبعلی در محله درخونگاه تهران، مسجد جامع یزد و مسجد جامع سمنان را نام برد.

مساجد دو ایوانی

مسجد زوزن در فریومد سر راه جاده خراسان و مسجد ساوه از نمونه های مساجد دو ایوانی هستند. مسجد دو ایوانی ساوه که از مساجد سلجوقی است ویژگی خاصی دارد که دو ایوان آن مقابل هم نبوده و در کنار هم هستند.