علل ِ مشدده ی ِ مجازات ها

[Elaheh.1]

1) علل مشدده خاص

1- اوضاع و احوالي هستند که با جرم خاصي مقارن مي گردند و موجب تشديد مجازات همان جرم مي گردد
2- در علل مشدده خاص دادگاه مکلف به تشديد مجازات است
3- اقسام علل مشدده خاص عبارتند از :1- کيفييات مشدده عيني 2-کيفييات مشدده شخصي


1. کيفييات مشدده عيني :

وقايع خارجي که با افعال مادي جرم مقارن مي گردد و بر شدت و خطرناکي جرم مي افزايد . شخصيت مجرم در اين نوع کيفيات مهم نيست اعمال او و اوضاع و احوال ارتکاب جرم موجب تشديد مجازات او مي گردد


برخي مصاديق کيفييات عيني :


1. تعدد مجرم با سبق تصميم :


همان اقدام مجرمانه دو يا چند نفر با طوطئه قبلي است براي مثال توطئه تباني دو يا چند نفر در ارتکاب بزه هاي راه آهن موجب تشديد مجازات اين بزه ها مي شود (ماده 3 قانون کيفر بزه هاي مربوط به راه آهن)


2. عنف و آزار و جرح :


گاها" اگر جرم به ضرب و جرح و آزار منتهي شود موجب تشديد مجازات است سرقت مقرون به آزار مجازات شديدتري دارد (هم حبس و هم شلاق و هم مجازات جرم مستقل مثلا" اگر آزار با ضرب و جرح باشد موجب قصاص و ديه هم مي گردد )ماده 652ق.م.ا در جرم آدم ربايي اگر به مجني عليه آسيب جسمي و حيثيتي وارد شود مرتکب به حداکثر مجازات محکوم ميشود (ماده 621 ق.م ا)


3. ارتکاب جرم زمان و مکانهاي خاص :


ارتکاب جرم در برخي زمانها و مکانها بدليل تقدس يا شرايط خاص آن موجب تشديد مجازات آن جرم ميشود


مثال تشديد مجازات ارتکاب جرم در مکان خاص :


زنا در مکانهاي شريف چون مساجد علاوه بر حد علاوه بر حد موجب تعزير است (ماده 106 ق.م .ا)


مثال تشديد مجازات ارتکاب جرم در زمان خاص :


زنا در در زمانهاي متبرکه مثل اعياد مذهبي و ماه مبارک رمضان علاوه بر حد موجب تعزير است (ماده 106 ق.م .ا)


قتل در ماهاي حرام موجب تلغيط ديه ميشود (ماده 299 ق.م .ا)
سرقت در شب موجب تشديد مجازات ميشود (ماده 652 ق.م .ا)
ورود مامورين بدون رضايت صاحب خانه در شب موجب تشديد مجازات ميشود (ماده 580 ق.م ا )


4. به کار بردن اسلحه :


حمل و استفاده از سلاح (چه سرد و چه گرم ) در برخي جرايم موجب تشديد مجازات مي گردد براي مثال :

حمل سلاح در سرقت موجب تشديد مجازات ميشود
بکار بردن سلاح در جرم تمرد نسبت به مامورين دولتي موجب تشديد مجازات مي شود


5. استفاده از ابزار و وسايل خاص (مثل وسايل نقليه ) در برخي جرايم


براي مثال استفاده از وسايل نقليه در جرم آدم ربايي موجب تشديد مجازات است


2. کيفييات مشدده شخصي :

اين کيفييات به اوصاف و صفات مجرم يا مجني عليه بستگي دارد و مجرميت کسي را تشديد مي کند که واجد اين وصف يا صفت باشد .

برخي مصاديق کيفييات مشدده شخصي :

1) با توجه اوصاف شخصي مجني عليه


براي مثال در جرم آدم ربايي اگر مجني عليه کمتر از 15 سال تمام باشد مرتکب به حداکثر مجازات محکوم ميشود (ماده 621 ق.م ا)


2) با توجه به اوصاف شخصي مجرم:


1. داشتن سمت و ماموريت دولتي:
مثل جعل مدارک اشتغال به تحصيل توسط کارکنان دولتي که موجب تشديد مجازات مي گردد (ذيل ماده 527ق.م.ا )

کلاهبرداري توسط کارمندان دولتي که از علل مشدده مجازات اين جرم است (ماده 1 ق.ت. م .م . ا.ا.ک )


2. مستي :
حالتي که با نوشيدن مسکر ايجاد و اراده و شعور را سلب مي کند و موجب تشديد مجازات مرتکب مي گردد مثل:


ارتکاب جرايم راهنمايي و رانندگي در حالت مستي موجب تشديد مجازات به بيش از دو سوم حد اکثر ميشود . (718 ق.م .ا )


3. کفر :


مجازات جرم کافر در مقابل مسلمان گاها" موجب تشديد مجازات مي گردد براي مثال
در لواط فاعل کافر مفعول مسلمان باشد حد کافر قتل است .(م 121 ق.م 1 )


4. احصان


اگر زاني يا زانيه محصنه باشد مجازات او شديدتر ميشود و از 100 ضربه تازيانه به رجم تبديل ميشود (ماده 88 ق.م ا)


5. سردستگي

سردستگي ماهيتي جدا گانه از ساير علل شخصي مشده جرم دارد و نکات ويژه اي به همراه دارد :


1- سردستگي از علل مشدده عام جرايم مي باشد اما بايد توجه داشت حدود و قصاص و ديات ار شمول آن خارجند مگر در خود احکام آنها تشديد مجازات بموجب سردستگي پيش بيني شده باشد (ماده 45 ق.م .ا)


2- در برخي جرايم مثل جرايم عليه امنيت سردستگي از علل خاص تشديد مجازات آمده دليل اين امر اينست با توجه به به نوع و اهميت برخي جرايم قانونگذار خواسته تا شيوه خاصي براي تشديد مجازات آن اعمال کند همچنين سردستگي بعنوان علت مشدده عام جرايم طبق اصل قانوني بودن جرايم و مجازاتها منظور از تشديد حداکثر مجازات قانوني جرم است در حالي که در سردستگي بعنوان علت خاص ممکن است قانونگذار مجازاتي بيش از د اکثر مجازات قانوني براي سر دسته در نظر بگيرد


3- اگر براي سردستگي جرمي تشديد مجازات خاص در قانون آمده باشد دادگاه طبق احکام تشديد مجازات همان جرم خاص مجازات را تشديد مي کند لازم به ذکر است به دو جهت عام و خاص نمي توان دو بار مجازات را تشديد کرد .


4- سردستگي مي تواند مادي باشد و سردسته در عمليات اجرايي جرم دخالت داشته باشد يا معنوي باشد و سر دسته ساير مجرمين را در اجراي جرم بدون دخالت در عمليات اجرايي رهبري کند در هر دو حالت سردسته مشمول تشديد مجازات است


5- سردستگي در کمتر از سه نفر قابل تصور نيست اگر تعداد مجرمين دو نفر باشد احکام آمر و مامور بر آنها جاري ميشود .

 

[Elaheh.1]

2) علل مشدده عام: 1- تعدد 2- تکرار

فرق تعدد و تکرار در اجراي حکم محکوميت قبلي است يعني در تعدد به هر ترتيب محکوميت قبلي نبوده يا منجر به صدور و اجراي حکم نشده است اما در تکرار فرد به مجازات جرمي محکوم شده و مجازات در حق او اجرا شده و او دوباره مرتکب جرم ديگري مي شود
1. تعدد :

تعدد ارتکاب چند جرم در فواصل زماني مختلف يا همزمان است بدون اينکه هيچکدام به صدور حکم و اجراي مجازات انجاميده باشد

مقررات تعدد فقط جرايم تعزيري و مجازات باز دارنده را شامل ميشود و حدود و قصاص و ديات از شمول آن خارج است

تعدد اقسامي دارد که عبارتند از : 1- تعدد معنوي يا اعتباري 2- تعدد مادي يا واقعي (دکتر نوربها تعدد نتيجه را نيز از اقسام تعدد مي دانند)
1- تعدد معنوي (اعتباري – رواني )

در اين نوع تعدد فعل واحدي داراي عناوين متعدد مجرمانه است .


تحليل مباني و مصاديق تعدد معنوي


تعدد معنوي و تعيين نوع تشديدمجازات در آن در 6حالت قابل تصور است:


1. فعل واحد مشمول عناوين متعدده جرم باشد در اين حالت مجازات جرمي داده ميشود که مجازات آن اشد است

مثل استفاده از سند مجعول براي کلاهبرداري يا قتل عمدي ناشي از مامايي بدون مجوز


2. فعل واحد و نتايج آن متعدد باشد در اين حالت مجازات جرمي داده ميشود که مجازات آن اشد است

مثل ترک انفاق زوجه و اقارب و دخالت در منازعه منتهي به قتل


3. يک جرم مقدمه جرم ديگري و در راستاي تحقق آن قرار گيرد(ارتکاب يک جرم لازمه تحقق جرم ديگري باشد )در اين حالت مجازات جرمي داده ميشود که مجازات آن اشد است
مثل ورود غير مجاز به عنف براي سرقت .
حمل مواد مخدر براي وارد کردن آن (مواد 4 و 5 قانون مبارزه با مواد مخدر )


4. قانون عناوين متعدد مجرمانه را يک جرم خاص فرض کرده و مجازات آنرا تشديد نمايد در اين حالت همان مجازات تشديد شده در قانون براي آن جرم خاص اعمال مي شود ، مثل:

سرقت مقرون به آزار (ماده 652 ق.م ا)
سرقت با حتک حرز (ماده 656 ق.م ا)
و تمامي مثالهايي که در علل مشدده خاص در کيفييات مشدده عيني عنوان شد .


5. يک فعل داراي دو عنوان مجرمانه باشد که يکي تعزيري و ديگري از حدود يا قصاص يا ديات باشد در اين حالت قاعده جمع مجازاتها اجرا ميشود، مثل:


زنا در ازمنه متبرکه و امکنه مقدس (ماده 106 ق.م ا)
دادن نسبت زنا به اقارب فرد با الفاظ زشت که موجب حد نسبت به اقارب و تعزير نسبت به فرد آزار ديده از الفاظ ميشود (ماده 144 ق.م .ا )
اعمال مجازات سخت تر از مجازات مورد حکم يا غير مورد حکم که موجب ديه و قصاص نيز گردد (ماده 579 ق.م .ا )
بازداشت غير قانوني توام با شکنجه و آزار موجب ديه و قصاص (ماده 587 ق.م.ا )
ضرب و جرح منتهي به فقدان و يا نقص يا زوال منافع و حواس و عقل (614 ق.م.ا )
شرکت در منازعه موجب قصاص و ديه (615 ق.م.ا )
قتل ناشي از تقصيير جزايي در غير تصادفات رانندگي (616 ق.م.ا )
سقط جنين بواسطه ضرب يا اذيت زن حامله و يا سقط عمدي با وسايل شيميايي يا فيزيکي و مباشرت يا مشارکت در سقط جنين توسط شاغلين به حرف پزشکي(622الي 624 ق.م.ا )
رها نمودن طفل يا ناتوان در خارج از حفاظت خود که منجر به صدمه او گردد (ماده 633 ق.م.ا )
تشويق مردم به فساد و فحشا و فراهم کردن موجبات آن در صورتي قوادي هم بر آن صدق کند( 639 ق.م.ا )
همچنين مصاديق جرايم مواد 650 – 665 – 689 – 702- و 714الي 717 ق.م ا


6. تعدد معنوي در جرايم غير تعزيري و بازدارانده (حدود و ديات و قصاص ) در اين حالت حکم تعدد همان است که در ابواب مربوطه آنها پيش بيني شده است ولي در کل اسلام نظر به جمع مادي مجازاتها دارد .

مثل زناي غير محصن با محارم نسبي که يک فعل با دو وصف است زناي ساده و زناي موجب حد قتل

تحليل مواد قانوني مربوط و مرتبط تعدد معنوي :


ماده 46 ق. م . ا : 1- در جرائم قابل تعزير 2- هرگاه فعل واحد داراي عناوين متعدده جرم باشد 3- مجازات جرمي داده مي شودکه مجازات آن اشداست .


1- در جرائم قابل تعزير (دايره شمول احکام تعدد بعنوان علت مشدده عام )


اين بند از ماده 46 فقط تعزيرات و به طريق اولي مجازاتهاي باز دارنده را مشمول احکام تعدد در اين ماده مي کند حدود قصاص د يات از شمول اين ماده خارجند .
تبصره ماده 47 در خصوص تعدد در حدود قصاص ديات تعيين تکليف کرده و اعلام مي دارد : حکم تعدد جرم در حدود و قصاص و ديات همان است که در ابواب مربوطه ذکر شده است .


2- هرگاه فعل واحد داراي عناوين متعدده جرم باشد. (تبيين تعدد معنوي يا اعتباري )

فروض و حالتهاي مختلف فعل واحد و عناوين متعدد همان است که تحليل مباني و مصاديق ذکر شد


3- مجازات جرمي داده مي شودکه مجازات آن اشداست . (نحوه تشديد مجازات در تعدد معنوي )
حکم مجازات جرمي داده مي شودکه مجازات آن اشداست از دو جهت استنئاتي دارد .


1- از جهت حالت خاص تعدد معنوي:


الف) همانگونه که گفته شد حدود و قصاص و ديات مشمول اين حکم نيستند و در صورتي تعد معنوي در اين جرايم اتفاق بيفتد :


1. اگر يکي از عناوين تعزيري و يا باز دارنده باشد و ديگري از حدود و قصاص ديات قاعده جمع مجازات اعمال ميشود مثل همه مثالهايي که در بند 5 تحليل مباني تعدد عنوان شد


2. اگر همه عناوين از حدود و قصاص و ديات باشند مطابق حکم خاص قانون در ابواب حدود و قصاص و ديات رفتار ميشود . براي مثال زناي غير محصنه با محارم نسبي که از 100 ضربه شلاق زناي غير محسنه بعلت زنا با محارم به قتل تشديد مي يابد .


ب‌) قانون عناوين متعدد مجرمانه را يک جرم خاص فرض کرده و مجازات آنرا تشديد نموده باشد در اين حالت همان مجازات که در قانون براي آن جرم خاص پيش بيني شده اعمال مي شود.


2- از جهت استثنائاتي که قانون گذار عليرغم وجود تعدد معنوي از قاعده مجازات جرمي که مجازات آن اشد است بنابه نوع و اهميت اين جرايم عدول کرده مجازات عناوين را جمع کرده است براي مثال :
در جرم جعل عناوين دولتي در ذيل ماده 559 و در ماده 586 براي استفاده از سند مجعول براي جرم بازداشت غير قانوني جهت جرم جعل و استفاده از سند مجعول مجازات مستقل پيش بيني شده است.

و همچنين مصاديق مواد 589 – 607 – 621- 634 - 638 و 705 ق.م اسلامي :که براي ارتشا بخاطر جرم صدور حکم مجازات بيشتر از مجازات قانوني -- براي استفاده از اسلحه در جرم تمرد نسبت به مامورين-- براي زنان بد حجاب در جرم تظاهر به فعل حرام ---براي جرايم ديگر که در حين ارتکاب جرايم آدم ربايي و نبش قبر اتفاق مي افتد----- براي تجاهر به قمار بازي در جرم قمار بازي--- مجازات مستقل ضمن مجازات جرايم مذکور تعيين شده است.


در مورد مجازات اشد قانون تعيين تکليف نکرده نظريه دکترين هم بسيار اختلافي است اما در کل مي توان گفت مجازاتهاي اشدتر به ترتيب عبارتند از مجازاتهاي سالب حيات (مثل اعدام ) مجازاتهاي سالب آزادي (مثل حبس و تبعيد ) مجازاتهاي آزار دهنده و ترزيلي (مثل شلاق) مجازاتهاي مال (مثل جزاي نقدي)

 

[Elaheh.1]

پاسخ : علل ِ مشدده ی ِ مجازات ها

2- تعدد مادي (واقعي – عيني )


ارتکاب چند فعل يا ترک فعل مجرمانه بدون اينکه مجرم قبل از ارتکاب جرم قبلي محکوميت يافته باشد و حکم در مورد وي اجرا شده باشد .


تحليل مباني و مصاديق تعدد مادي :


1. تعدد مادي غير مشابه (مختلف)

در تعدد مادي مختلف فرد مرتکب چند عمل مجرمانه متفاوت ميشود مثلا" مرتکب سرقت و کلاهبرداري و تخريب ميشود در اين حالت مجازاتهاي جرايم جمع ميشود (اجراي قاعده جمع مجازاتها )

در برخي موارد شروع به جرم در قانون جرم انگاري شده است مثلا" شروع به کلاهبرداري بايد توجه داشت شروع به جرم در اين جرايم در حکم جرم مستقل است بنابراين به فرض ارتکاب چند شروع بجرم بتنهايي يا با جرايم ديگر تعدد رخ مي دهد براي مثال :


فرد مرتکب يک فقره شروع به کلاهيرداري شود و يک فقره شروع به احراق عمدي شود تعدد مختلف است .


اگر چند فقره شروع به کلاهبرداري باشد تعدد مشابه است
اگر يک فقره شروع به جرم (جرم انگاري شده )و خود آن جرم را مرتکب شود تعدد مادي مشابه خواهد بود مثلا" يک يا چند فقره شروع به کلاهبرداري و يک يا چند فقره کلاهبرداري


شروع به جرم در کلاهبرداري – جعل – ارتشا – قتل عمد – آدم ربايي – سرقت تعزيري – احراق عمدي – تخريب تاسيسات عمومي – اختلاس – اخذ پورسانت در معاملات خارجي- اسيدپاشي و جرايم موضوع ماده 128 قانون جرايم نيروهاي مسلح : جرم است .


2. تعدد مادي مشابه


در تعدد مادي مشابه فرد مرتکب چند عمل مجرمانه مشابه ميشود مثلا" مرتکب چند فقره کلاهبرداري ميشود ( يا يک چند فقره شروع به کلاهبرداري و يک يا چند فقره کلاهبرداري )در اين حالت مجازات مرتکب تشديد ميشود و حدود تشديد نيز حداکثر مجازات قانوني خواهد بود . (بدليل فقد نص خاص به بيشتر از آن و اصل قانوني بودن جرايم و مجازاتها )


جرايم استمرار يافته (نه مستمر ) تعدد نيست مثل سرقت اموال يک انبار در چند نوبت

ورشکستکي به موجب چند تقصير يا چند نوع تقصير تعدد نيست .

اگر کارمندي در آن واحد از سه نفر مختلف رشوه بگير مشمول تعدد مادي مشابه است اما اگر در طول چند نوبت از يک نفر رشوه بگيرد مشمول تعدد نيست .


ارتکاب جرايم به عادت مستمر و مرکب تعدد نيست .


3. تعدد مادي داراي عنوان خاص


مجموعه اعمال متعدد مجرمانه هستند که قانون براي آنها عنوان خاصي پيش بيني کرده است .مثل جرايم عليه امنيت و جاسوسي و فروش مال اماني متعلق به غير (خيانت در امانت )

تحليل مواد قانوني مربوط و مرتبط با تعدد مادي :


ماده 47 ق.م . ا:1-درمورد تعدد جرم هرگاه جرائم ارتکابي مختلف باشد2- بايد براي هر يک از جرائم مجازات جداگانه تعيين شود 3- و اگر مختلف نباشد4- فقط يک مجازات تعيين ميگردد و دراين قسمت تعددجرم مي تواند از علل مشدده کيفر باشد5- و اگر مجموع جرائم ارتکابي در قانون عنوان جرم خاصي داشت باشد 6-مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم مي گردد .


7- تبصره - حکم تعدد جرم در حدود و قصاص و ديات همان است که در ابواب مربوطه ذکر شده است .


1- درمورد تعدد جرم هرگاه جرائم ارتکابي مختلف باشد (تبيين تعدد مادي مختلف )

براي تحقق تعدد مادي مختلف چند شرط لازم است :


1- يکي ازاعمال مقدمه جرم ديگر نباشد مثل ورد به خانه ديگري براي سرقت
2- يکي از اعمال جزء عمل ديگر نباشدمثل حتک حرز براي سرقت
3- مجموع اعمال عنوان خاص مجرمانه نداشته باشد مثل فروش مال اماني متعلق به غير در خيانت در امانت
4- عمل بعدي نتيجه قهري عمل قبلي نباشد مثل اخفاي مال مسروقه بعد از سرقت توسط سارق ويا حمل مواد مخدر براي وارد کردن يا براي استعمال اگر بقدر مصرف باشد .
5- تعدد از اعمال مشابه نباشد .


2- بايد براي هر يک از جرائم مجازات جداگانه تعيين شود(تعيين مجازات تعدد مادي مختلف )

منظور همان اجراي قاعده جمع مجازاتهاست .

3- و اگر مختلف نباشد(تبيين تعدد مادي مشابه )


منظور همان تعدد جرائم ارتکابي مشابه باشد


4- فقط يک مجازات تعيين ميگردد و دراين قسمت تعددجرم مي تواند از علل مشدده کيفر باشد(تعيين مجازات تعدد مادي مختلف )

در تعدد مادي مشابه حکم به مجازات بيش از حداکثر مجازات جرم مجوز قانوني ندارد


5- و اگر مجموع جرائم ارتکابي در قانون عنوان جرم خاصي داشته باشد(تبين اعمال مجرمانه متعدد که داراي عنوان مجرمانه خاص هستند )


6- مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم مي گردد . (تعيين مجازات اعمال مجرمانه متعدد که داراي عنوان مجرمانه خاص هستند )


7- تبصره - حکم تعدد جرم در حدود و قصاص و ديات همان است که در ابواب مربوطه ذکر شده است .