تاریخچه
بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است. مردم مصر و یونان باستان از خواص دارویی آن مطلع بوده و برای درمان بعضی بیماری ها از این گیاه استفاده می کرده اند. دو تن از حکمای یونان باستان «پلینیوس» و «دیوسکورید» در تألیفات خود از بابونه به نام «کاماملون» یاد کرده و خواص درمانی آن را شرح داده اند.
مصریها، رومیها و یونانیان باستان از گلهای بابونه برای درمان آفتابزدگی، تب ها و قولنج استفاده می کردند. آلمانیها برای توصیف بابونه از عبارتی به نام "alles zutraut" استفاده می کنند که مفهوم این عبارت این است: "بابونه هر دردی را درمان می کند".
بابونه آلمانی برای مصریان و رومیان باستان یک گیاه شناخته شده بود و آن را به الهه خورشید تقدیم می کردند،چون بابونه آلمانی را داروی همه دردها می دانستند و از آن به عنوان آرام بخش،تسکین دهنده استفاده می کردند. بابونه آلمانی از قرن پانزدهم در اروپا به عنوان یک گیاه دارویی استفاده شد.
کشت انبوه بابونه آلمانی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز گردید وکشورهای پرتغال و فرانسه نیز از این گیاه جهت درمان بیماریها استفاده کردند. حتی در قرون وسطی از این گیاه جهت خوشبو کردن هوا استفاده می کردند و کف اتاق ها را با این گیاه می پو شاندند.
مشخصات گیاهشناسی
اختصاصات ظاهری گیاه
بابونه گیاهی است یکساله و علفی که سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. در مناطق معتدله علف هرز یونجه و ذرت است. بابونه در عرض جغرافیایی 63-64 درجۀ شمالی در سطوح وسیعی می روید.
ریشۀ بابونه مخروطی شکل و کم و بیش سطحی است. ریشه در اواخر دورۀ رویش از انشعابهای فراوانی برخوردار می شود. ساقه استوانه ای شکل است. ارتفاع ساقه متفاوت و بسته به شرایط محل رویش بین 30-80 سانتی متر می باشد. شرایط اقلیمی نقش عمده ای در رشد، نمو و حتی شکل گل دارد. چنانچه بابونه در زمین های شور و غیر حاصلخیز بروید گیاهانی بسیار کوتاه(به ارتفاع 5 سانتی متر) با گلهای کوچک و ظریف تولید می کند. بابونه هایی که در این شرایط می رویند سالها واریته ای جداگانه( به نام سالینا) می دانستند و به علف مناطق شور( علف شور) معروف بود. پس از انتقال همان گیاه به شرایط اقلیمی مناسب ، گیاه به رشد و نمو طبیعی خود دست می یابدکه نشان دهندۀ تأثیر شرایط اقلیمی در رویش بابونه است.
برگها بسیار منقسم ،باریک، کشیده و نیزه ای شکل یا سوزنی می باشند. برگها صاف و فاقد کرک هستند و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.
گلهای بابونه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند و بصورت گل آذین کاپیتول می باشد، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده می شود: گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند و گلچه های لوله ای به رنگ زرد که دوجنسی می باشند.گلچه های لوله ای زرد رنگ است و در اوایل رویش نیم کروی است که با نمو کامل گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کم و بیش مخروطی شکل(کله قندی) می شوند. قطر گلها متفاوت و بین1 تا 3 سانتی متر است.گلهای بعضی از گونه های جنس آنتمیس شباهت زیادی به گلهای بابونه دارند که هنگام برداشت باید کاملاً مورد توجه قرار گیرند. قسمت میانی این گلها ( گونه های جنس آنتمیس) قبل و پس از باز شدن به صورت نیمه کروی باقی می مانند( مخروطی شکل نمی شوند).
میوه، فندقه خاکستری رنگ یا زرد روشن به طول 1 تا 5/1 میلی متراست. میوه از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت شامل دانه(بذر) است که 20-25 درصد میوه را تشکیل می دهد. قسمت دیگر همان گلچۀ لوله ای خشک شده است که 75-80 درصد بقیۀ طول میوه را تشکیل می دهد.که وزن هزار دانه اش 02/0 تا 03/0 گرم است.بذرهای بابونه 2-3 سال از قوۀ رویشی مناسبی برخوردارند. چنانچه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب نگهداری شوند 10-15 سال قوۀ رویشی خود را حفظ می کنند. بذرها 6-8 روز پس از کشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه کند است.اوایل بهار رشد گیاه سریع است و شاخه های متعددی تولید می کنند. بابونه شامل انواع بابونه اعم از بابونه آلمانی یا بابونه رومی (انگلیسی) است.
زمان گلدهی: زمان گلدهی بابونه متفاوت است و به رقم وشرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. گیاهان خودرو نسبت به گیاهان کشت شده زودتر به گل می نشینند. به طوری که در انواع خودرو اولین گلها در اواخر فروردین ظاهر می شوند. در انواع کشت شده گلدهی با تأخیر همراه است و اولین گلها اردیبهشت پدیدار می شوند. تمام گلها در مدت 10-16 روز ظاهر می شوند.
محل رویش و پراکندگی گیاه
بابونه آلمانی بومی مناطق معتدل مدیترانه و آسیای صغیرمی باشد ولی در شمال و جنوب آمریکا وهمچنین در نقاط مختلف اروپا و استرالیا می روید. این گیاه در چمنزارها و اراضی شنی می روید.
این گونه در ایران در شمال غربی اندیمشک، اطراف خرم آباد، اطراف شیراز و تهران به صورت خودرو یافت می شود.
بازار گیاه
کشورهای عمده تولید کننده این گیاه عبارتند از: مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چک، اسلواک، فنلاند، مصر و اخیراً هندوستان.
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی
اگرچه بابونه در کشت پائیزه قادر است سرمای زمستان را تحمل کند ولی برای گلدهی نیازی به گذراندن سرما(بهاره شدن) ندارد، بطوری که در کشت بهاره گیاهان نیز به گل می روند. بذر بابونه در دمای 6-7 درجۀ سانتی گراد جوانه می زند. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین 20-25 درجه سانتی گراد می باشد.
رشد و نمو بابونه در دمای روزانه بین 19-21 درجۀ سانتی گراد به خوبی انجام می گیرد. ولی بیشترین مقدار اسانس در درجه حرارت بین 20-25 درجه در گل ها ساخته و ذخیره می شود. بابونه به سرما حساس نیست ولی چنانچه در بهار در مرحله گلدهی با سرما مواجه شود تأثیر سویی بر عملکرد گل خواهد داشت.
بذر بابونه برای رویش احتیاج به نور دارد. این گیاه نیز در طول رویش به نور کافی نیاز دارد. به طوری که بابونه از مرحلۀ تشکیل غنچه تا کامل شدن گلها به مقادیر زیادی نور محتاج است. گیاهانی که در سایه کاشته می شوند مقادیر بسیار کم اسانس و کامازولن خواهند داشت . تحقیقات نشان می دهد که نور سبب افزایش اسانس و کامازولن می شود.
بابونه قادر به تحمل خشکی است ولی در مرحلۀ رویش بذر و همچنین در مرحلۀ تشکیل ساقه به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد. تحقیقات نشان می دهد که آبیاری گیاهان در مرحلۀ پنجه زنی ، عملکرد گل را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
بابونه گیاهی شورپسند(هالوفیت) است ، اگر این گیاه در مناطق شور کشت شود ریشه قادر است 10 میلی گرم نمک در هر گرم ریشه ذخیره نماید. کشت بابونه در مناطق شور سبب کاهش عملکرد گل در مقایسه با گیاهان کشت شده در زمین های غیر شور می شود.
بابونه در هر نوع خاکی می روید، ولی خاکهای سبک شنی همراه با مقادیر فراوان ترکیبات آهکی خاکهای بسیار مناسبی برای کشت بابونه است. PH خاک برای بابونه بین 8/4 -8 مناسب است. تحقیقات نشان داده که بابونه را می توان در خاک های قلیایی با PH 9-2/9 نیز کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
بابونه در طول رویش به خاک خاص و مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز ندارد و آن را در هر خاکی حتی خاکهای غیر حاصلخیز و تهی از مواد و عناصر غذایی می توان کشت کرد. اگرچه با کشت بابونه در خاکهای غیر حاصلخیز می توان به مقدار قابل توجهی گل دست یافت ولی کشت این گیاه در خاکهای حاصلخیز به طور عمده ای سبب افزایش عملکرد گل می شود.
تحقیقات نشان می دهد که برای تولید هر 1000 کیلوگرم گل و 3000 کیلوگرم پیکر رویشی ، گیاهان 85 کیلوگرم اکسید پتاس، 53 کیلوگرم ازت و 21 کیلوگرم اکسید فسفر از خاک جذب می نمایند.چنانچه بابونه در خاکهای سنگین رسی یا نیمه رسی کشت شود تا یک سال به افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی نیازی نخواهد بود. در چنین شرایطی عملکرد گل مناسب است.ولی، از سالهای دوم به بعد باید به کوددهی زمین اقدام نمود.
افزودن 20-30 کیلوگرم در هکتار ازت و 20-30 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر به خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد گل خواهد داشت.چنانچه خاک از پتاس تهی باشد توصیه می شود با توجه به کمبود این عنصر مقادیر مناسبی اکسید پتاس به خاک اضافه شود.
افزودن مقادیر مناسب مواد و عناصر غذایی به خاکهای شنی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل دارد. افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر قبل از کاشت به خاکهایی با PH خنثی و غیر حاصلخیز سبب افزایش عملکرد گل می شود. افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار به صورت سرک نتایج مطلوبی افزایش عملکرد گل دارد.
چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود سه سال بعد از کشت مواد غذایی موجود در خاک کاهش می یابد.از این رو مقادیر مورد نیاز مواد غذایی به خصوص پتاسیم و فسفر به خاک ضرورت دارد . در کشت پائیزه افزودن مقادیر مناسبی ازت در فصل پائیز نقش عمده ای در رویش برگهای طوقه ای (پنجه زنی) دارد. در تکثیر یک کشته از سال دوم قبل از رویش گیاه ، افزودن 60-70 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 50-70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 10-20 کیلوگرم در هکتار ازت نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل و اسانس دارد. در فصل بهار افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار ازت به زمین هایی که بابونه کشت می شود ضروری است.
بابونه اگرچه سرمای زمستان را تحمل می کند ، ولی سرمازدگی در فصل بهار (فروردین – اردیبهشت) صدمه های زیادی به محصول وارد می کند. گیاهانی که در فصل بهار دچار سرمازدگی می شوند نه تنها برگهایشان زرد و رشد گیاه متوقف می شود بلکه عملکرد محصول گل به طور چشمگیری کاهش می یابد. در چنین مواقعی افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در اواخر اردیبهشت نقش موثری در کاهش خسارت دارد.
تأثیر مواد و عناصر غذایی بر عملکرد گل بابونه
بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است. مردم مصر و یونان باستان از خواص دارویی آن مطلع بوده و برای درمان بعضی بیماری ها از این گیاه استفاده می کرده اند. دو تن از حکمای یونان باستان «پلینیوس» و «دیوسکورید» در تألیفات خود از بابونه به نام «کاماملون» یاد کرده و خواص درمانی آن را شرح داده اند.
مصریها، رومیها و یونانیان باستان از گلهای بابونه برای درمان آفتابزدگی، تب ها و قولنج استفاده می کردند. آلمانیها برای توصیف بابونه از عبارتی به نام "alles zutraut" استفاده می کنند که مفهوم این عبارت این است: "بابونه هر دردی را درمان می کند".
بابونه آلمانی برای مصریان و رومیان باستان یک گیاه شناخته شده بود و آن را به الهه خورشید تقدیم می کردند،چون بابونه آلمانی را داروی همه دردها می دانستند و از آن به عنوان آرام بخش،تسکین دهنده استفاده می کردند. بابونه آلمانی از قرن پانزدهم در اروپا به عنوان یک گیاه دارویی استفاده شد.
کشت انبوه بابونه آلمانی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز گردید وکشورهای پرتغال و فرانسه نیز از این گیاه جهت درمان بیماریها استفاده کردند. حتی در قرون وسطی از این گیاه جهت خوشبو کردن هوا استفاده می کردند و کف اتاق ها را با این گیاه می پو شاندند.
مشخصات گیاهشناسی
اختصاصات ظاهری گیاه
بابونه گیاهی است یکساله و علفی که سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. در مناطق معتدله علف هرز یونجه و ذرت است. بابونه در عرض جغرافیایی 63-64 درجۀ شمالی در سطوح وسیعی می روید.
ریشۀ بابونه مخروطی شکل و کم و بیش سطحی است. ریشه در اواخر دورۀ رویش از انشعابهای فراوانی برخوردار می شود. ساقه استوانه ای شکل است. ارتفاع ساقه متفاوت و بسته به شرایط محل رویش بین 30-80 سانتی متر می باشد. شرایط اقلیمی نقش عمده ای در رشد، نمو و حتی شکل گل دارد. چنانچه بابونه در زمین های شور و غیر حاصلخیز بروید گیاهانی بسیار کوتاه(به ارتفاع 5 سانتی متر) با گلهای کوچک و ظریف تولید می کند. بابونه هایی که در این شرایط می رویند سالها واریته ای جداگانه( به نام سالینا) می دانستند و به علف مناطق شور( علف شور) معروف بود. پس از انتقال همان گیاه به شرایط اقلیمی مناسب ، گیاه به رشد و نمو طبیعی خود دست می یابدکه نشان دهندۀ تأثیر شرایط اقلیمی در رویش بابونه است.
برگها بسیار منقسم ،باریک، کشیده و نیزه ای شکل یا سوزنی می باشند. برگها صاف و فاقد کرک هستند و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.
گلهای بابونه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند و بصورت گل آذین کاپیتول می باشد، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده می شود: گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند و گلچه های لوله ای به رنگ زرد که دوجنسی می باشند.گلچه های لوله ای زرد رنگ است و در اوایل رویش نیم کروی است که با نمو کامل گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کم و بیش مخروطی شکل(کله قندی) می شوند. قطر گلها متفاوت و بین1 تا 3 سانتی متر است.گلهای بعضی از گونه های جنس آنتمیس شباهت زیادی به گلهای بابونه دارند که هنگام برداشت باید کاملاً مورد توجه قرار گیرند. قسمت میانی این گلها ( گونه های جنس آنتمیس) قبل و پس از باز شدن به صورت نیمه کروی باقی می مانند( مخروطی شکل نمی شوند).
میوه، فندقه خاکستری رنگ یا زرد روشن به طول 1 تا 5/1 میلی متراست. میوه از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت شامل دانه(بذر) است که 20-25 درصد میوه را تشکیل می دهد. قسمت دیگر همان گلچۀ لوله ای خشک شده است که 75-80 درصد بقیۀ طول میوه را تشکیل می دهد.که وزن هزار دانه اش 02/0 تا 03/0 گرم است.بذرهای بابونه 2-3 سال از قوۀ رویشی مناسبی برخوردارند. چنانچه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب نگهداری شوند 10-15 سال قوۀ رویشی خود را حفظ می کنند. بذرها 6-8 روز پس از کشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه کند است.اوایل بهار رشد گیاه سریع است و شاخه های متعددی تولید می کنند. بابونه شامل انواع بابونه اعم از بابونه آلمانی یا بابونه رومی (انگلیسی) است.
زمان گلدهی: زمان گلدهی بابونه متفاوت است و به رقم وشرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. گیاهان خودرو نسبت به گیاهان کشت شده زودتر به گل می نشینند. به طوری که در انواع خودرو اولین گلها در اواخر فروردین ظاهر می شوند. در انواع کشت شده گلدهی با تأخیر همراه است و اولین گلها اردیبهشت پدیدار می شوند. تمام گلها در مدت 10-16 روز ظاهر می شوند.
محل رویش و پراکندگی گیاه
بابونه آلمانی بومی مناطق معتدل مدیترانه و آسیای صغیرمی باشد ولی در شمال و جنوب آمریکا وهمچنین در نقاط مختلف اروپا و استرالیا می روید. این گیاه در چمنزارها و اراضی شنی می روید.
این گونه در ایران در شمال غربی اندیمشک، اطراف خرم آباد، اطراف شیراز و تهران به صورت خودرو یافت می شود.
بازار گیاه
کشورهای عمده تولید کننده این گیاه عبارتند از: مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چک، اسلواک، فنلاند، مصر و اخیراً هندوستان.
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی
اگرچه بابونه در کشت پائیزه قادر است سرمای زمستان را تحمل کند ولی برای گلدهی نیازی به گذراندن سرما(بهاره شدن) ندارد، بطوری که در کشت بهاره گیاهان نیز به گل می روند. بذر بابونه در دمای 6-7 درجۀ سانتی گراد جوانه می زند. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین 20-25 درجه سانتی گراد می باشد.
رشد و نمو بابونه در دمای روزانه بین 19-21 درجۀ سانتی گراد به خوبی انجام می گیرد. ولی بیشترین مقدار اسانس در درجه حرارت بین 20-25 درجه در گل ها ساخته و ذخیره می شود. بابونه به سرما حساس نیست ولی چنانچه در بهار در مرحله گلدهی با سرما مواجه شود تأثیر سویی بر عملکرد گل خواهد داشت.
بذر بابونه برای رویش احتیاج به نور دارد. این گیاه نیز در طول رویش به نور کافی نیاز دارد. به طوری که بابونه از مرحلۀ تشکیل غنچه تا کامل شدن گلها به مقادیر زیادی نور محتاج است. گیاهانی که در سایه کاشته می شوند مقادیر بسیار کم اسانس و کامازولن خواهند داشت . تحقیقات نشان می دهد که نور سبب افزایش اسانس و کامازولن می شود.
بابونه قادر به تحمل خشکی است ولی در مرحلۀ رویش بذر و همچنین در مرحلۀ تشکیل ساقه به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد. تحقیقات نشان می دهد که آبیاری گیاهان در مرحلۀ پنجه زنی ، عملکرد گل را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
بابونه گیاهی شورپسند(هالوفیت) است ، اگر این گیاه در مناطق شور کشت شود ریشه قادر است 10 میلی گرم نمک در هر گرم ریشه ذخیره نماید. کشت بابونه در مناطق شور سبب کاهش عملکرد گل در مقایسه با گیاهان کشت شده در زمین های غیر شور می شود.
بابونه در هر نوع خاکی می روید، ولی خاکهای سبک شنی همراه با مقادیر فراوان ترکیبات آهکی خاکهای بسیار مناسبی برای کشت بابونه است. PH خاک برای بابونه بین 8/4 -8 مناسب است. تحقیقات نشان داده که بابونه را می توان در خاک های قلیایی با PH 9-2/9 نیز کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
بابونه در طول رویش به خاک خاص و مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز ندارد و آن را در هر خاکی حتی خاکهای غیر حاصلخیز و تهی از مواد و عناصر غذایی می توان کشت کرد. اگرچه با کشت بابونه در خاکهای غیر حاصلخیز می توان به مقدار قابل توجهی گل دست یافت ولی کشت این گیاه در خاکهای حاصلخیز به طور عمده ای سبب افزایش عملکرد گل می شود.
تحقیقات نشان می دهد که برای تولید هر 1000 کیلوگرم گل و 3000 کیلوگرم پیکر رویشی ، گیاهان 85 کیلوگرم اکسید پتاس، 53 کیلوگرم ازت و 21 کیلوگرم اکسید فسفر از خاک جذب می نمایند.چنانچه بابونه در خاکهای سنگین رسی یا نیمه رسی کشت شود تا یک سال به افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی نیازی نخواهد بود. در چنین شرایطی عملکرد گل مناسب است.ولی، از سالهای دوم به بعد باید به کوددهی زمین اقدام نمود.
افزودن 20-30 کیلوگرم در هکتار ازت و 20-30 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر به خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد گل خواهد داشت.چنانچه خاک از پتاس تهی باشد توصیه می شود با توجه به کمبود این عنصر مقادیر مناسبی اکسید پتاس به خاک اضافه شود.
افزودن مقادیر مناسب مواد و عناصر غذایی به خاکهای شنی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل دارد. افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر قبل از کاشت به خاکهایی با PH خنثی و غیر حاصلخیز سبب افزایش عملکرد گل می شود. افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار به صورت سرک نتایج مطلوبی افزایش عملکرد گل دارد.
چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود سه سال بعد از کشت مواد غذایی موجود در خاک کاهش می یابد.از این رو مقادیر مورد نیاز مواد غذایی به خصوص پتاسیم و فسفر به خاک ضرورت دارد . در کشت پائیزه افزودن مقادیر مناسبی ازت در فصل پائیز نقش عمده ای در رویش برگهای طوقه ای (پنجه زنی) دارد. در تکثیر یک کشته از سال دوم قبل از رویش گیاه ، افزودن 60-70 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 50-70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 10-20 کیلوگرم در هکتار ازت نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل و اسانس دارد. در فصل بهار افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار ازت به زمین هایی که بابونه کشت می شود ضروری است.
بابونه اگرچه سرمای زمستان را تحمل می کند ، ولی سرمازدگی در فصل بهار (فروردین – اردیبهشت) صدمه های زیادی به محصول وارد می کند. گیاهانی که در فصل بهار دچار سرمازدگی می شوند نه تنها برگهایشان زرد و رشد گیاه متوقف می شود بلکه عملکرد محصول گل به طور چشمگیری کاهش می یابد. در چنین مواقعی افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در اواخر اردیبهشت نقش موثری در کاهش خسارت دارد.
تأثیر مواد و عناصر غذایی بر عملکرد گل بابونه
مواد و عناصر غذایی"کیلوگرم در هکتار" | عملکرد گل تازه" کیلوگرم در هکتار" |