[سوره الفرقان (25): آيه 77]
قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً (77)
ترجمه:
77- بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد، شما (آيات خدا و پيامبران را) تكذيب كرديد و دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.
دعا راه خودسازى و خداشناسى
مىدانيم در آيات قرآن و روايات اسلامى اهميت زيادى به مساله دعا داده شده كه نمونه آن آيه فوق بوده ولى ممكن است قبول اين امر براى بعضى در ابتدا سنگين باشد كه دعا كردن كار بسيار آسانى است و از همه كس ساخته است، و يا قدم را از اين فراتر نهند و بگويند دعا كار افراد بيچاره است! اين كه اهميتى ندارد!.
ولى اشتباه از اينجا ناشى مىشود كه دعا را خالى و برهنه از شرائطش مىنگرند در حالى كه اگر شرائط خاص دعا در نظر گرفته شود اين حقيقت به وضوح ثابت مىشود كه دعا وسيله مؤثرى است براى خودسازى و پيوند نزديكى است ميان انسان و خدا.
نخستين شرط دعا شناخت كسى است كه انسان او را مىخواند.
شرط ديگر شستشوى قلب و دل، و آماده ساختن روح براى تقاضاى از او است، چرا كه انسان هنگامى كه به سراغ كسى مىرود بايد آمادگى لقاى او را
__________________________________________________
(1)" تفسير صافى" ذيل آيه مورد بحث- اين روايت را تفاسير ديگر نيز با كمى تفاوت نقل كردهاند. روايات ديگرى كه بعضى از امالى شيخ و بعضى از تفسير على بن ابراهيم ذيل آيه مورد بحث نقل شده نيز شاهد تفسير فوق است.
تفسير نمونه، ج15، ص: 175
داشته باشد.
شرط سوم دعا جلب رضا و خشنودى كسى است كه انسان از او تقاضايى دارد چرا كه بدون آن احتمال تاثير بسيار ناچيز است.
و بالآخره چهارمين شرط استجابت دعا آن است كه انسان تمام قدرت و نيرو و توان خويش را به كار گيرد و حد اكثر تلاش و كوشش را انجام دهد، و نسبت به ما وراى آن دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق كند.
زيرا در روايات اسلامى صريحا آمده است كارى را كه انسان خود مىتواند انجام دهد اگر كوتاهى كند و به دعا متوسل شود دعايش مستجاب نيست! به اين ترتيب دعا وسيلهاى است براى شناخت پروردگار و صفات جمال و جلال او، و هم وسيلهاى است براى توبه از گناه و پاكسازى روح، و هم عاملى است براى انجام نيكىها، و هم سببى است براى جهاد و تلاش و كوشش بيشتر تا آخرين حد توان.
به همين دليل تعبيرات مهمى درباره دعا ديده مىشود كه جز با آنچه گفتيم مفهوم نيست، مثلا:
در روايتى از پيامبر ص مىخوانيم
" الدعاء سلاح المؤمن، و عمود الدين، و نور السماوات و الارض"
:" دعا اسلحه مؤمن، و ستون دين و نور آسمانها و زمين است «1».
در حديث ديگرى از امير مؤمنان على ع مىخوانيم:
الدعاء مفاتيح النجاح، و مقاليد الفلاح، و خير الدعاء ما صدر عن صدر نقى و قلب تقى:
" دعا كليد پيروزى و مفتاح رستگارى است و بهترين دعا دعائى است كه از سينه پاك و قلب پرهيزگار برخيزد" «2».
و در حديثى از امام صادق ع مىخوانيم
" الدعاء انفذ من السنان"
" دعا نافذتر از نوك نيزه است"! «3».
__________________________________________________
(1 و 2 و 3) اصول كافى جلد 2 ابواب الدعاء- باب ان الدعاء سلاح المؤمن.
تفسير نمونه، ج15، ص: 176
گذشته از همه اينها اصولا در زندگى انسان حوادثى رخ مىدهد كه از نظر اسباب ظاهرى او را در ياس فرو مىبرد، دعا مىتواند دريچهاى باشد به سوى اميد پيروزى، و وسيله مؤثرى براى مبارزه با ياس و نوميدى.
به همين دليل دعا به هنگام حوادث سخت و طاقتفرسا به انسان قدرت و نيرو و اميدوارى و آرامش مىبخشد، و از نظر روانى اثر غير قابل انكارى دارد.
در زمينه مساله دعا، و فلسفه، و شرائط، و نتائج آن، به طور مشروح در جلد اول تفسير نمونه ذيل آيه 186 سوره بقره بحث كردهايم، براى توضيح بيشتر به آنجا مراجعه فرمائيد.
پروردگارا! ما را از بندگان خاصت قرار ده و توفيق كسب ويژگيهاى صفات عباد الرحمن را به ما مرحمت كن.
خداوندا! درهاى دعا را به روى ما بگشا و آن را سبب ارزش وجود ما در پيشگاهت قرار ده.
خدايا! توفيق دعاهايى كه مطلوب درگاه تو است به ما مرحمت فرما و از اجابت آن ما را محروم مكن انك على كل شىء قدير، و بالاجابة جدير.
پايان سوره فرقان 15: 12: 1361 شمسى 20 جمادى الاولى 1403 قمرى
تفسير نمونه، ج15، ص: 177
قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً (77)
ترجمه:
77- بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد، شما (آيات خدا و پيامبران را) تكذيب كرديد و دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.
دعا راه خودسازى و خداشناسى
مىدانيم در آيات قرآن و روايات اسلامى اهميت زيادى به مساله دعا داده شده كه نمونه آن آيه فوق بوده ولى ممكن است قبول اين امر براى بعضى در ابتدا سنگين باشد كه دعا كردن كار بسيار آسانى است و از همه كس ساخته است، و يا قدم را از اين فراتر نهند و بگويند دعا كار افراد بيچاره است! اين كه اهميتى ندارد!.
ولى اشتباه از اينجا ناشى مىشود كه دعا را خالى و برهنه از شرائطش مىنگرند در حالى كه اگر شرائط خاص دعا در نظر گرفته شود اين حقيقت به وضوح ثابت مىشود كه دعا وسيله مؤثرى است براى خودسازى و پيوند نزديكى است ميان انسان و خدا.
نخستين شرط دعا شناخت كسى است كه انسان او را مىخواند.
شرط ديگر شستشوى قلب و دل، و آماده ساختن روح براى تقاضاى از او است، چرا كه انسان هنگامى كه به سراغ كسى مىرود بايد آمادگى لقاى او را
__________________________________________________
(1)" تفسير صافى" ذيل آيه مورد بحث- اين روايت را تفاسير ديگر نيز با كمى تفاوت نقل كردهاند. روايات ديگرى كه بعضى از امالى شيخ و بعضى از تفسير على بن ابراهيم ذيل آيه مورد بحث نقل شده نيز شاهد تفسير فوق است.
تفسير نمونه، ج15، ص: 175
داشته باشد.
شرط سوم دعا جلب رضا و خشنودى كسى است كه انسان از او تقاضايى دارد چرا كه بدون آن احتمال تاثير بسيار ناچيز است.
و بالآخره چهارمين شرط استجابت دعا آن است كه انسان تمام قدرت و نيرو و توان خويش را به كار گيرد و حد اكثر تلاش و كوشش را انجام دهد، و نسبت به ما وراى آن دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق كند.
زيرا در روايات اسلامى صريحا آمده است كارى را كه انسان خود مىتواند انجام دهد اگر كوتاهى كند و به دعا متوسل شود دعايش مستجاب نيست! به اين ترتيب دعا وسيلهاى است براى شناخت پروردگار و صفات جمال و جلال او، و هم وسيلهاى است براى توبه از گناه و پاكسازى روح، و هم عاملى است براى انجام نيكىها، و هم سببى است براى جهاد و تلاش و كوشش بيشتر تا آخرين حد توان.
به همين دليل تعبيرات مهمى درباره دعا ديده مىشود كه جز با آنچه گفتيم مفهوم نيست، مثلا:
در روايتى از پيامبر ص مىخوانيم
" الدعاء سلاح المؤمن، و عمود الدين، و نور السماوات و الارض"
:" دعا اسلحه مؤمن، و ستون دين و نور آسمانها و زمين است «1».
در حديث ديگرى از امير مؤمنان على ع مىخوانيم:
الدعاء مفاتيح النجاح، و مقاليد الفلاح، و خير الدعاء ما صدر عن صدر نقى و قلب تقى:
" دعا كليد پيروزى و مفتاح رستگارى است و بهترين دعا دعائى است كه از سينه پاك و قلب پرهيزگار برخيزد" «2».
و در حديثى از امام صادق ع مىخوانيم
" الدعاء انفذ من السنان"
" دعا نافذتر از نوك نيزه است"! «3».
__________________________________________________
(1 و 2 و 3) اصول كافى جلد 2 ابواب الدعاء- باب ان الدعاء سلاح المؤمن.
تفسير نمونه، ج15، ص: 176
گذشته از همه اينها اصولا در زندگى انسان حوادثى رخ مىدهد كه از نظر اسباب ظاهرى او را در ياس فرو مىبرد، دعا مىتواند دريچهاى باشد به سوى اميد پيروزى، و وسيله مؤثرى براى مبارزه با ياس و نوميدى.
به همين دليل دعا به هنگام حوادث سخت و طاقتفرسا به انسان قدرت و نيرو و اميدوارى و آرامش مىبخشد، و از نظر روانى اثر غير قابل انكارى دارد.
در زمينه مساله دعا، و فلسفه، و شرائط، و نتائج آن، به طور مشروح در جلد اول تفسير نمونه ذيل آيه 186 سوره بقره بحث كردهايم، براى توضيح بيشتر به آنجا مراجعه فرمائيد.
پروردگارا! ما را از بندگان خاصت قرار ده و توفيق كسب ويژگيهاى صفات عباد الرحمن را به ما مرحمت كن.
خداوندا! درهاى دعا را به روى ما بگشا و آن را سبب ارزش وجود ما در پيشگاهت قرار ده.
خدايا! توفيق دعاهايى كه مطلوب درگاه تو است به ما مرحمت فرما و از اجابت آن ما را محروم مكن انك على كل شىء قدير، و بالاجابة جدير.
پايان سوره فرقان 15: 12: 1361 شمسى 20 جمادى الاولى 1403 قمرى
تفسير نمونه، ج15، ص: 177
