جوش شیرین یا بی‌کربنات سدیم، نمک یک سدیمی اسیدکربنیک است. این ترکیب در بین عموم مردم به جوش شیرین معروف است و معمولاً در ترکیب خمیر نان برای متخلخل کردن نان استفاده میشود. معمولاً به صورت پودر سفید یا به صورت بلورین یافت میشود. این ترکیب بدون بو و طعم است و دارای قلیائیت ناچیزی است. به عنوان یک آنتی اسید برای کم کردن اسید معده و درمان سوزش آن بکار می‌رود. بی‌کربنات سدیم جاذب رطوبت و بوگیر خوبی است و از جعبه‌های حاوی این ترکیب میتوان در یخچال برای جذب بو استفاده کرد.
جوش شیرین در واقع یک ماده قلیایی است که قادر است میل به سیگار را از بین ببرد. در آزمونی که توسط دکتر داوتن انجام شد، این نتیجه به دست آمد : عده ای از سیگاری ها که از جوش شیرین استفاده کرده بودند پس از 5 هفته به طور کلی سیگار را ترک کردند. اما از آنجایی که جوش شیرین ماده ای است که از بین برنده ویتامین ها به خصوص ویتامین B1 در بدن است، مصرف آن توصیه نمی شود.
روش تهیه
بی‌کربنات سدیم بطور طبیعی در چشمه‌های آب معدنی یافت میشود و به صورت مصنوعی هم سنتز میشود. با عبور دادن گاز از داخل محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب ته نشین میشود.
بی‌کربنات سدیم همچنین به عنوان فراورده فرعی در فرآیند سالوی تهیه میشود.
در این فرآیند کلرید سدیم با آمونیاک و دی‌اکسید کربن وارد واکنش میشود و بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب ته نشین میشود که رسوب را بعد از صاف کردن و خشک کردن در اثر حرارت به کربنات سدیم تبدیل میکنند.
خواص
جوش شیرین در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن ناشی از وجود هیدروژن در ترکیبش است. در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد. در اثر حرارت یا واکنش با اسیدها آزاد می‌کند. 10.3gr از این ماده در 100 گرم آب حل میشود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.
بوگیر
برای ازبینبردن بوی فرش، كفپوش، یخچال و حتی بوی بد عرق و پا میتوان از جوش شیرین استفاده كرد. برای این منظور، جوش شیرین را مستقیماً روی محل بپاشید و یا با آب مخلوط و سپس سطح را به آن آغشته كنید. [جوش شیرین در آب سرد كممحلول است و در آب گرم تجزیه میشود.
غرغرهكردن مخلوط آب و جوش شیرین برای ازبینبردن بوی بد دهان هم توصیه میشود. به علاوه، اگر فرد سیگاری در منزل دارید و میخواهید از بوی سیگار تا حدودی در امان باشید، در جاسیگاری جوش شیرین بریزید. در ضمن، این كار به خاموششدن آتش سیگار كمك میكند.
تمیزكننده
یكی دیگر از مصارف جوش شیرین در تمیزكردن و پاككردن چربی و كثیفی وسایل است. استفاده از این ماده برای تمیز و براقكردن شیشه و لیوانها، ظروف استیل، آلومینیوم و پلاستیك، سینك، كاشی حمام و مایكروویو توصیه میشود. برای این منظور، مخلوط جوش شیرین و آب یا جوش شیرین و سركه سفید بسیار مؤثر است. همچنین میتوانید خمیری از جوش شیرین با آب یا سركه سفید تهیه كنید و به وسیله اسفنج روی سطح مورد نظر بمالید. پس از چند دقیقه با دستمال تمیز پاك كنید.
شناختی كه بیشتر خانمها از جوش شیرین دارند این است كه پودری برای پختوپز است؛ و شاید از مضرات آن در تهیه نان هم چیزهایی شنیده باشند. اما جوش شیرین (با نام شیمیایی بیكربنات سدیم) مصارف دیگری هم دارد؛ از جمله در طب، آزمایشگاهها و نیز در كدبانوگری كه شما خانمها حتماً دوست دارید تعدادی از آنها را بدانید.
تازه كنندهِ هوا
چرا پولتان را بیهوده هدر دهید، زمانی كه میتوانید خود در منزل تازهكننده و بوگیر هوا تهیه كنید؟
مخلوط چهار پیمانه آب و چهار قاشق چایخوری جوش شیرین را در یك افشانه بریزید و در هوا اسپری كنید. این كار هوا را تازه و مطبوع میكند. راه دیگر، استفاده از مخلوط یك قاشق چایخوری جوش شیرین، یك قاشق غذاخوری سركه و دو پیمانه آب است كه در هوا اسپری میكنید.
کاربرد
بیشترین استفاده از بی‌کربنات سدیم در تهیه انواع بکینگ پودر است. مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین بطور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از این ماده در ترکیب خمیر دندان به رفع تدریجی لکه‌های دندان و سفید شدن آنها کمک می‌کند. در صنایع غذایی، تولید نوشابه‌های گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کننده‌های خانگی و در کپسولهای خاموش کننده آتش بکار می‌رود. همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده میشود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده میشود. همچنین می‌تواند به عنوان پاک کننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود.
ایمنی
بلعیدن این ماده بدون ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. استنشاق آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود.
در اثر تماس با پوستهای حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود.
ر اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.استفاده از جوش شیرین در پخت نان‌های سنتی مضر است.
لایه بردار و شوینده پوست
بسیاری از خانمها برای خرید شویندههای خارجی پوست(scrub) هزینه زیادی میپردازند. از این به بعد پولتان را در جیب نگه دارید و خودتان در منزل این مواد را تهیه كنید. مخلوط جوش شیرین و ماست برای پاككردن و ازبینبردن سلولهای مرده پوست توصیه میشود. برای این منظور، از مخلوط جوش شیرین و ماست خمیری درست كنید و به مدت چند دقیقه روی پوست بگذارید. سپس بشویید.
آتش خاموش كن
خاصیت خاموشكنندگی آتش از دیگر مواردی است كه میتوان برای جوش شیرین ذكر كرد. زمانی كه این ماده روی آتش ریخته شود، با تولید گاز دیاكسید كربن كه سنگینتر از هواست، مانع از تركیب اكسیژن با ماده سوختنی میشود و آتش را به سرعت خاموش میكند. داشتن یك سطل جوش شیرین برای رفع آتشسوزیهای كوچك خانگی بیفایده نیست.
چرا نباید جوش شیرین مصرف کرد ؟ آخه چرا
از سالها پیش نانواها برای این که خمیر نان زودتر ور بیاید و بتوانند سریع تر و به تعداد بیشتری نان بپزند، از جوش شیرین استفاده میکردهاند. درحالت طبیعی، فرایند تخمیر نان، باید با خمیر ترش انجام شود که در این صورت، حدود ۳ تا ۴ ساعت طول می کشد تا خمیر ور بیاید.
با استفاد از جوش شیرین، جلوی فرایند طبیعی تخمیر نان گرفته میشود و در نان، تخمیر غیر طبیعی ایجاد میگردد، به این صورت که جوش شیرین به واسطه فعل و انفعالاتی که در خمیر به وجود میآورد، باعث می شود نان پف کند و به نظر برسد خمیر تخمیر شده است. اما تخمیر واقعی صورت نمیگیرد و فیتاتها در خمیر باقی میمانند. باقی ماندن فیتاتها در نان باعث میشود جذب فلزهای ۲ ظرفیتی تغذیهای مثل کلیسم، آهن و روی کم شود و کمبود این مواد پیش آید. فقر این مواد از مشکلات تغذیهای کشورماست.
از سوی دیگر جوش شیرین ویتامینهای گروه B را در نان از میان می برد و احتمال بروز بیماری گوارشی را افزایش میدهد و حتی موجب افزایش عوارض دوران بارداری و تولد نوزادانی با وزن کم میشود.
نانهایی که با جوش شیرین پخته میشوند، مزه خوبی ندارند و کیفیت آنها به حدی پایین است که چند ساعت پس از پخت، دیگر قابل خوردن نیستند.
عوارض نامطلوب ناشی از مصرف جوش شیرین
از آنجا که جوش شیرین که به شدت خاصیت ضد اسیدی دارد در بسیاری از مواد غذایی به عنوان یک آنتی اکسیدانت قوی کاربرد دارد. به عنوان مثال مزه تند نوشابه ها را گرفته و آنها را خوش طعم تر می کند. مصرف این ماده به عنوان مخمر در تولید نان، باعث می شود عمل تخمیر زودتر صورت بگیرد. رنگ نان سفیدتر شود و در غایت ماندگاری نان تا چند روز افزایش یابد.
در عین حال کارشناسان اعلام میکنند مصرف جوش شیرین در نان به صورت دراز مدت و طولا نی ، خطرساز است و مقدار کم آن(حدود ۱۰۰ گرم در ۱۰۰ کیلوگرم آرد) در موارد خاص، هیچگونه ضرری برای انسان ندارد. در این راستا متخصصان علم تغذیه به این نتیجه رسیده اند که کم خونی، پوکی استخوان، سوءهاضمه، افسردگی و بی حالی از جمله عوارضی هستند که مصرف روزانه نان های جوش شیرین دار در انسان ایجاد می کند. زیرا جوش شیرین با نشستن روی آهن و کلسیم در خون، به تدریج به حذف این دو عنصر حیاتی از بدن منجر شده و خونسازی و استقامت استخوان ها را از بین می‌برد. همچنین از آنجا که این ماده خاصیت ضد اسیدی دارد، با ورود به معده، اسید آن را از بین برده و فرایند هضم
غذا را با مشکلا ت جدی روبه رو می کند.
مضرات جوششیرین در نان
متخصصان بروز کمخونی، ریزش مو، مشکلات گوارشی و پوکی استخوان را شایعترین عوارض مصرف جوششیرین در پخت نان میدانند.
جالب است بدانید هر چند مصرف جوششیرین در پخت نان ممنوع اعلام شده است، اما متأسفانه برخی از نانواها برای تسریع عمل پخت نان و حفظ ظاهر آن همچنان از این ماده استفاده میکنند. همچنین لازم به ذکر است مشخصات نان حاوی جوششیرین نانی است که به سرعت خشک میشود و ظاهری ناپخته با طعم نامطلوب دارد.
علاوه بر همه این مشکلات مصرف این ماده در نان احتمال عقبماندگی ذهنی و کاهش بهره هوشی در کودکان و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی ـ عروقی را در بزرگسالان افزایش میدهد.
جوش شیرین در واقع یک ماده قلیایی است که قادر است میل به سیگار را از بین ببرد. در آزمونی که توسط دکتر داوتن انجام شد، این نتیجه به دست آمد : عده ای از سیگاری ها که از جوش شیرین استفاده کرده بودند پس از 5 هفته به طور کلی سیگار را ترک کردند. اما از آنجایی که جوش شیرین ماده ای است که از بین برنده ویتامین ها به خصوص ویتامین B1 در بدن است، مصرف آن توصیه نمی شود.
روش تهیه
بی‌کربنات سدیم بطور طبیعی در چشمه‌های آب معدنی یافت میشود و به صورت مصنوعی هم سنتز میشود. با عبور دادن گاز از داخل محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب ته نشین میشود.
بی‌کربنات سدیم همچنین به عنوان فراورده فرعی در فرآیند سالوی تهیه میشود.
در این فرآیند کلرید سدیم با آمونیاک و دی‌اکسید کربن وارد واکنش میشود و بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب ته نشین میشود که رسوب را بعد از صاف کردن و خشک کردن در اثر حرارت به کربنات سدیم تبدیل میکنند.
خواص
جوش شیرین در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن ناشی از وجود هیدروژن در ترکیبش است. در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد. در اثر حرارت یا واکنش با اسیدها آزاد می‌کند. 10.3gr از این ماده در 100 گرم آب حل میشود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.
بوگیر
برای ازبینبردن بوی فرش، كفپوش، یخچال و حتی بوی بد عرق و پا میتوان از جوش شیرین استفاده كرد. برای این منظور، جوش شیرین را مستقیماً روی محل بپاشید و یا با آب مخلوط و سپس سطح را به آن آغشته كنید. [جوش شیرین در آب سرد كممحلول است و در آب گرم تجزیه میشود.
غرغرهكردن مخلوط آب و جوش شیرین برای ازبینبردن بوی بد دهان هم توصیه میشود. به علاوه، اگر فرد سیگاری در منزل دارید و میخواهید از بوی سیگار تا حدودی در امان باشید، در جاسیگاری جوش شیرین بریزید. در ضمن، این كار به خاموششدن آتش سیگار كمك میكند.
تمیزكننده
یكی دیگر از مصارف جوش شیرین در تمیزكردن و پاككردن چربی و كثیفی وسایل است. استفاده از این ماده برای تمیز و براقكردن شیشه و لیوانها، ظروف استیل، آلومینیوم و پلاستیك، سینك، كاشی حمام و مایكروویو توصیه میشود. برای این منظور، مخلوط جوش شیرین و آب یا جوش شیرین و سركه سفید بسیار مؤثر است. همچنین میتوانید خمیری از جوش شیرین با آب یا سركه سفید تهیه كنید و به وسیله اسفنج روی سطح مورد نظر بمالید. پس از چند دقیقه با دستمال تمیز پاك كنید.
شناختی كه بیشتر خانمها از جوش شیرین دارند این است كه پودری برای پختوپز است؛ و شاید از مضرات آن در تهیه نان هم چیزهایی شنیده باشند. اما جوش شیرین (با نام شیمیایی بیكربنات سدیم) مصارف دیگری هم دارد؛ از جمله در طب، آزمایشگاهها و نیز در كدبانوگری كه شما خانمها حتماً دوست دارید تعدادی از آنها را بدانید.
تازه كنندهِ هوا
چرا پولتان را بیهوده هدر دهید، زمانی كه میتوانید خود در منزل تازهكننده و بوگیر هوا تهیه كنید؟
مخلوط چهار پیمانه آب و چهار قاشق چایخوری جوش شیرین را در یك افشانه بریزید و در هوا اسپری كنید. این كار هوا را تازه و مطبوع میكند. راه دیگر، استفاده از مخلوط یك قاشق چایخوری جوش شیرین، یك قاشق غذاخوری سركه و دو پیمانه آب است كه در هوا اسپری میكنید.
کاربرد
بیشترین استفاده از بی‌کربنات سدیم در تهیه انواع بکینگ پودر است. مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین بطور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از این ماده در ترکیب خمیر دندان به رفع تدریجی لکه‌های دندان و سفید شدن آنها کمک می‌کند. در صنایع غذایی، تولید نوشابه‌های گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کننده‌های خانگی و در کپسولهای خاموش کننده آتش بکار می‌رود. همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده میشود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده میشود. همچنین می‌تواند به عنوان پاک کننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود.
ایمنی
بلعیدن این ماده بدون ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. استنشاق آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود.
در اثر تماس با پوستهای حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود.
ر اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.استفاده از جوش شیرین در پخت نان‌های سنتی مضر است.
لایه بردار و شوینده پوست
بسیاری از خانمها برای خرید شویندههای خارجی پوست(scrub) هزینه زیادی میپردازند. از این به بعد پولتان را در جیب نگه دارید و خودتان در منزل این مواد را تهیه كنید. مخلوط جوش شیرین و ماست برای پاككردن و ازبینبردن سلولهای مرده پوست توصیه میشود. برای این منظور، از مخلوط جوش شیرین و ماست خمیری درست كنید و به مدت چند دقیقه روی پوست بگذارید. سپس بشویید.
آتش خاموش كن
خاصیت خاموشكنندگی آتش از دیگر مواردی است كه میتوان برای جوش شیرین ذكر كرد. زمانی كه این ماده روی آتش ریخته شود، با تولید گاز دیاكسید كربن كه سنگینتر از هواست، مانع از تركیب اكسیژن با ماده سوختنی میشود و آتش را به سرعت خاموش میكند. داشتن یك سطل جوش شیرین برای رفع آتشسوزیهای كوچك خانگی بیفایده نیست.
چرا نباید جوش شیرین مصرف کرد ؟ آخه چرا
از سالها پیش نانواها برای این که خمیر نان زودتر ور بیاید و بتوانند سریع تر و به تعداد بیشتری نان بپزند، از جوش شیرین استفاده میکردهاند. درحالت طبیعی، فرایند تخمیر نان، باید با خمیر ترش انجام شود که در این صورت، حدود ۳ تا ۴ ساعت طول می کشد تا خمیر ور بیاید.
با استفاد از جوش شیرین، جلوی فرایند طبیعی تخمیر نان گرفته میشود و در نان، تخمیر غیر طبیعی ایجاد میگردد، به این صورت که جوش شیرین به واسطه فعل و انفعالاتی که در خمیر به وجود میآورد، باعث می شود نان پف کند و به نظر برسد خمیر تخمیر شده است. اما تخمیر واقعی صورت نمیگیرد و فیتاتها در خمیر باقی میمانند. باقی ماندن فیتاتها در نان باعث میشود جذب فلزهای ۲ ظرفیتی تغذیهای مثل کلیسم، آهن و روی کم شود و کمبود این مواد پیش آید. فقر این مواد از مشکلات تغذیهای کشورماست.
از سوی دیگر جوش شیرین ویتامینهای گروه B را در نان از میان می برد و احتمال بروز بیماری گوارشی را افزایش میدهد و حتی موجب افزایش عوارض دوران بارداری و تولد نوزادانی با وزن کم میشود.
نانهایی که با جوش شیرین پخته میشوند، مزه خوبی ندارند و کیفیت آنها به حدی پایین است که چند ساعت پس از پخت، دیگر قابل خوردن نیستند.
عوارض نامطلوب ناشی از مصرف جوش شیرین
از آنجا که جوش شیرین که به شدت خاصیت ضد اسیدی دارد در بسیاری از مواد غذایی به عنوان یک آنتی اکسیدانت قوی کاربرد دارد. به عنوان مثال مزه تند نوشابه ها را گرفته و آنها را خوش طعم تر می کند. مصرف این ماده به عنوان مخمر در تولید نان، باعث می شود عمل تخمیر زودتر صورت بگیرد. رنگ نان سفیدتر شود و در غایت ماندگاری نان تا چند روز افزایش یابد.
در عین حال کارشناسان اعلام میکنند مصرف جوش شیرین در نان به صورت دراز مدت و طولا نی ، خطرساز است و مقدار کم آن(حدود ۱۰۰ گرم در ۱۰۰ کیلوگرم آرد) در موارد خاص، هیچگونه ضرری برای انسان ندارد. در این راستا متخصصان علم تغذیه به این نتیجه رسیده اند که کم خونی، پوکی استخوان، سوءهاضمه، افسردگی و بی حالی از جمله عوارضی هستند که مصرف روزانه نان های جوش شیرین دار در انسان ایجاد می کند. زیرا جوش شیرین با نشستن روی آهن و کلسیم در خون، به تدریج به حذف این دو عنصر حیاتی از بدن منجر شده و خونسازی و استقامت استخوان ها را از بین می‌برد. همچنین از آنجا که این ماده خاصیت ضد اسیدی دارد، با ورود به معده، اسید آن را از بین برده و فرایند هضم
غذا را با مشکلا ت جدی روبه رو می کند.
مضرات جوششیرین در نان
متخصصان بروز کمخونی، ریزش مو، مشکلات گوارشی و پوکی استخوان را شایعترین عوارض مصرف جوششیرین در پخت نان میدانند.
جالب است بدانید هر چند مصرف جوششیرین در پخت نان ممنوع اعلام شده است، اما متأسفانه برخی از نانواها برای تسریع عمل پخت نان و حفظ ظاهر آن همچنان از این ماده استفاده میکنند. همچنین لازم به ذکر است مشخصات نان حاوی جوششیرین نانی است که به سرعت خشک میشود و ظاهری ناپخته با طعم نامطلوب دارد.
علاوه بر همه این مشکلات مصرف این ماده در نان احتمال عقبماندگی ذهنی و کاهش بهره هوشی در کودکان و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی ـ عروقی را در بزرگسالان افزایش میدهد.
