تاريخچه شبكه آبياري دز
مقدمه:
تمدن کهن خوزستان یکی از تمدن های بشری است که قدمت طولانی آن مرهون پیشرفت وتوسعه آبیاری وکشاورزی به مدد اراضی حاصلخیز بوده است. بشكلي كه مي توان گفت علت اصلي پيدايش تمدن باشكوه عيلام در اين خطه وجود همين شرايط مساعد طبيعي بوده است.تاریخ گواه محکمی است که سرزمین خوزستان زادگاه تمدنی عظیم بر پایه کشاورزی فاریاب بوده است.کشت نیشکر از زمانهای بسیار دور در این سرزمین رواج داشته وبه همین دلیل طبق نظر باستان شناسان ،خوزستان امروزی به معنی سرزمین شکر نامی است که ریشه در کشت این محصول ارزشمند در گذشته های دور دارد.
در اين بين دشت شمال خوزستان از ويژگي ممتازي نسبت به ساير نقاط اين استان برخوردار است.وجود دو رودخانه مهم وپرآب كرخه ودز، اراضي نسبتا هموار و كيفيت مناسب خاك باعث گرديده كه از هفت هزار سال قبل اين منطقه تحت كشت محصولات زراعي متنوعي قرار گيرد.
شهر باستاني جندي شاپور از مراكز مهم صنعتي دوران ساساني بوده وچون صنايع حرير بافي وپارچه بافي در آن رواج كامل داشته است ،كشت گياهان صنعتي مانند پنبه با توجه به استعداد كشاورزي منطقه محرز است.
در قرون اوليه بعد از اسلام نیز كشت محصولاتي مانند برنج، پنبه،زيتون ،خرما و بخصوص نيشكر در نقاط مختلف خوزستان و از جمله جندي شاپور و شوش از سوي مورخان و نويسندگان مورد اشاره قرار گرفته است.
شبكه هاي آبياري قديمي وتأسيسات استفاده از آب مانند بندها وسدهاي باستاني در جاي جاي اين منطقه باقي مانده است كه از آن جمله مي توان به تاسيسات تصفية آب در چغازنبيل از زمان عيلاميان ، پل قديم وباستانی دزفول از دوره ساساني و بقاياي آسياب هاي آبي از زمان صفويه وقاجاريه اشاره نمود كه توجه باستانشناسان و گردشگران داخلي وخارجي را بخود جلب كرده اند.
تمدن کهن خوزستان یکی از تمدن های بشری است که قدمت طولانی آن مرهون پیشرفت وتوسعه آبیاری وکشاورزی به مدد اراضی حاصلخیز بوده است. بشكلي كه مي توان گفت علت اصلي پيدايش تمدن باشكوه عيلام در اين خطه وجود همين شرايط مساعد طبيعي بوده است.تاریخ گواه محکمی است که سرزمین خوزستان زادگاه تمدنی عظیم بر پایه کشاورزی فاریاب بوده است.کشت نیشکر از زمانهای بسیار دور در این سرزمین رواج داشته وبه همین دلیل طبق نظر باستان شناسان ،خوزستان امروزی به معنی سرزمین شکر نامی است که ریشه در کشت این محصول ارزشمند در گذشته های دور دارد.
در اين بين دشت شمال خوزستان از ويژگي ممتازي نسبت به ساير نقاط اين استان برخوردار است.وجود دو رودخانه مهم وپرآب كرخه ودز، اراضي نسبتا هموار و كيفيت مناسب خاك باعث گرديده كه از هفت هزار سال قبل اين منطقه تحت كشت محصولات زراعي متنوعي قرار گيرد.
شهر باستاني جندي شاپور از مراكز مهم صنعتي دوران ساساني بوده وچون صنايع حرير بافي وپارچه بافي در آن رواج كامل داشته است ،كشت گياهان صنعتي مانند پنبه با توجه به استعداد كشاورزي منطقه محرز است.
در قرون اوليه بعد از اسلام نیز كشت محصولاتي مانند برنج، پنبه،زيتون ،خرما و بخصوص نيشكر در نقاط مختلف خوزستان و از جمله جندي شاپور و شوش از سوي مورخان و نويسندگان مورد اشاره قرار گرفته است.
شبكه هاي آبياري قديمي وتأسيسات استفاده از آب مانند بندها وسدهاي باستاني در جاي جاي اين منطقه باقي مانده است كه از آن جمله مي توان به تاسيسات تصفية آب در چغازنبيل از زمان عيلاميان ، پل قديم وباستانی دزفول از دوره ساساني و بقاياي آسياب هاي آبي از زمان صفويه وقاجاريه اشاره نمود كه توجه باستانشناسان و گردشگران داخلي وخارجي را بخود جلب كرده اند.
مسيل يا گلال سياه منصور نيز يك رودخانه فصلي است كه در مشرق دزفول قرار دارد كه بر روي آن بقاياي يك پل بند از دوره ساساني ديده مي شود و تا حدي سالم باقی مانده است وجالب آنكه در داخل بند مزبور سيفوني ساخته شده كه آب را از ساحل غربي به كناره شرقي گلال يعني شهر جندي شاپور مي رسانده است و نوع ساخت آن، تسلط كافي سازندگان آن بر اصول علم هيدروليك و كاربرد آن در حل مسائل مهندسي را نشان مي دهد.
در سالهای قبل از احداث شبکه آبیاری دز کشاورزان منطقه با مشقات زیادی آب را منحرف می کردند وبعلاوه تنوع الگوی کشت اصولا امکان پذیر نبود ولی با ساخت شبکه دز وتاسیس همزمان مرکز تحقیقات کشاورزی ودامپروری صفی آباد وسدهای مخزنی،تنظیمی وانحرافی ،تحولی شگرف درمیزان تولید محصولات زراعی ودامی ایجاد شد وارزش نهاده آب بيش از پيش فزونی يافت.
هم اکنون شبکه 125 هزار هکتاری دز با آبیاری اراضی زراعی شهرهای دزفول ،اندیمشک وشوش بیش از 40 سال است که نقشی بی بدیل واساسی در شکوفایی کشاورزی منطقه شمال خوزستان ایفا می کند وحدود 18 هزار کشاورز وچهار شرکت کشت وصنعت هفت تپه،کارون ،شهید رجایی وشهید بهشتی ،رونق اقتصاد خود را مرهون سرمایه گذاری عظیم این شبکه گرانسنگ می دانند.
آنچه در این مجال می آید نقلی است هرچند کوتاه اما تامل برانگیز از شرایط آبیاری سنتی پدران ما و روند ساخت شبکه کهن دز وچگونگی تاثیر آن بر اقتصاد کشاورزی منطقه شمال خوزستان که بر هر صاحب اندیشه ای واضح ومبرهن است که اقتصاد این منطقه از کشور عزیزمان شدیداً به صنعت کشاورزی وابسته است.
هدف اصلی نگارنده این سطور نه تاریخ نگاری بلکه تاکید براین واقعیت است که مردم ومسئولان بیش از آنکه در اندیشه کمبودها باشند باید به حفظ داشته ها بپردازند. ساخت دوباره شبکه ای به این وسعت وامکانات به گواهی صاحبنظران هزینه های گزاف وسالها زمان می برد امری که در وضعیت فعلی چندان آسان بنظر نمی رسد اما آیا نگهداری از این شبکه نیز بهمان اندازه مشکل وهزینه بر است؟
امروز ،نگهداري از اين شبكه منحصربفرد و ضرورت اجراي پروژه هاي اساسي بيش از هر زمان ديگري احساس مي شود،پيش بيني بودجه هاي بازسازي ونوسازي براي آينده اين شبكة كهن اما پويا ضامن استمرار حيات اقتصادي شمال خوزستان مي باشد.
در سالهای قبل از احداث شبکه آبیاری دز کشاورزان منطقه با مشقات زیادی آب را منحرف می کردند وبعلاوه تنوع الگوی کشت اصولا امکان پذیر نبود ولی با ساخت شبکه دز وتاسیس همزمان مرکز تحقیقات کشاورزی ودامپروری صفی آباد وسدهای مخزنی،تنظیمی وانحرافی ،تحولی شگرف درمیزان تولید محصولات زراعی ودامی ایجاد شد وارزش نهاده آب بيش از پيش فزونی يافت.
هم اکنون شبکه 125 هزار هکتاری دز با آبیاری اراضی زراعی شهرهای دزفول ،اندیمشک وشوش بیش از 40 سال است که نقشی بی بدیل واساسی در شکوفایی کشاورزی منطقه شمال خوزستان ایفا می کند وحدود 18 هزار کشاورز وچهار شرکت کشت وصنعت هفت تپه،کارون ،شهید رجایی وشهید بهشتی ،رونق اقتصاد خود را مرهون سرمایه گذاری عظیم این شبکه گرانسنگ می دانند.
آنچه در این مجال می آید نقلی است هرچند کوتاه اما تامل برانگیز از شرایط آبیاری سنتی پدران ما و روند ساخت شبکه کهن دز وچگونگی تاثیر آن بر اقتصاد کشاورزی منطقه شمال خوزستان که بر هر صاحب اندیشه ای واضح ومبرهن است که اقتصاد این منطقه از کشور عزیزمان شدیداً به صنعت کشاورزی وابسته است.
هدف اصلی نگارنده این سطور نه تاریخ نگاری بلکه تاکید براین واقعیت است که مردم ومسئولان بیش از آنکه در اندیشه کمبودها باشند باید به حفظ داشته ها بپردازند. ساخت دوباره شبکه ای به این وسعت وامکانات به گواهی صاحبنظران هزینه های گزاف وسالها زمان می برد امری که در وضعیت فعلی چندان آسان بنظر نمی رسد اما آیا نگهداری از این شبکه نیز بهمان اندازه مشکل وهزینه بر است؟
امروز ،نگهداري از اين شبكه منحصربفرد و ضرورت اجراي پروژه هاي اساسي بيش از هر زمان ديگري احساس مي شود،پيش بيني بودجه هاي بازسازي ونوسازي براي آينده اين شبكة كهن اما پويا ضامن استمرار حيات اقتصادي شمال خوزستان مي باشد.
نمایی از شبکه مدرن دز وتاثیر آن دراراضی منطقه ( دزفول ،شوش،اندیمشک، کانالهای آبیاری شبکه،سدها و جاده ها بخوبی دیده میشود)
در حال حاضر 52 کشت کلیدی متفرقه بجز کشتهای صنعتی و محصولات باغات در منطقه تولید میشود.
رودخانه دز:
رودخانه دز از ارتفاعات جنوب غربي اراك ،بروجرد،اليگودرز وكوههاي بلند بختياري سرچشمه گرفته وسهم عمده اي در تشكيل يكي از پر آبترين رودخانه هاي ايران يعني كارون دارد.اين رودخانه از دو شاخه اصلي به نام سزار وبختياري تشكيل شده است:
Ø رود سزار: در شمالي ترين قسمت حوزة دز جريان داردواز سه شاخة ماربره ،تيره وسبزه تشكيل يافته است.رودخانه ماربره از بهم پيوستن آبراهه هاي متعدد واز جمله رودخانه ازنا در منطقة اليگودرز تشكيل شده ودر جهت غرب به طرف شهر دورود جريان مي يابد.رودخانه تيره نيز از شاخه هاي فرعي گله رود ،سيلاخور،آبسرده وبياتون تشكيل شده وسرچشمة آن از دامنه هاي مشرف به شرق زاگرس در جنوب منطقه بروجرد مي باشد كه در جهت شرق به سمت دورود جريان يافته ودر اين محل دو رودخانه بهم مي پيوندند.رودخانه سبزه هم از دامنه هاي جنوبي وغربي اشترانكوه سرچشمه گرفته ودر 20 كيلومتري جنوب دورود به آنها متصل ومجموع آنها رود سزار ناميده مي شود .در حدود 25 كيلومتري جنوب غربي اين محل رود واسك وبه فاصلة كمي ،رود زار از ساحل چپ به رود سزار پيوسته وباز در جهت جنوب غربي جريان مي يابد.رودخانه كوچك سرخاب نيز با سرچشمة ارتفاعات جنوب خرم آباد از ساحل راست به سزار متصل مي شود .رودخانه سزار پس از دريافت جريان شاخة سرخاب به سمت جنوب و جنوب شرقي پيچيده وبه رودخانة بختياري ملحق مي شود.
Ø رود بختياري: رود بختياري از ارتفاعات ودامنه هاي شرقي اشترانكوه سرچشمه گرفته ودر ابتدا به نام رود دره دايي در جهت عمومي شمال غرب به جنوب شرق جريان يافته وپس از اتصال با رودخانه گلستان كه از فلات مرتفع جنوب اليگودرز سرچشمه مي گيرد به جهت جنوب متمايل شده وبا رود وهرگان كه از جنوب شرق به شمال غرب جريان دارد يكي مي شود.با دريافت آب شاخه هاي كوچك تر ،رودخانه به سمت مغرب تغيير جهت داده و دراين بخش به نام زالكي ناميده مي شود.سپس با شاخة نسبتاً بزرگي كه از شمال به آن مي پيوندد،جمع شده وبه رود سزار مي ريزد.
رودخانه دز پس از عبور از تنگ پنج ،تنگ هفت و تله زنگ وپشت سر گذاشتن درياچه سد دز ،از تنگه باريك وعميق كنگلومراي سازند بختياري عبور كرده ودر قلعه مختار واقع در شمال شهرستان دزفول وارد جلگه خوزستان مي شود.رودخانه دز با عبور از شهرستان دزفول و سپس طي مسافتي پر وپيج خم به طول تقريبي 186 كيلومتر در بند قير با رودخانه هاي شطيط يا دجيل وگرگر يكي شده وكارون را تشكيل مي دهد كه به سمت اهواز مي رود.
سیلاب های رودخانه دز
آمار دقیقی از سیلاب های مهیب رودخانه دز در سالهای پیش ار آمار برداری رسمی وجود ندارد ولی در کتب تاریخی منطقه ،اشاراتی به خشکسالی ها وزیانهای آن شده است .در حدود سالهای1264 ،1292،1302 و1348شمسی سیلابهای عظیمی بوقوع پیوسته که سیلاب مربوط به سال 1302 می توانسته بزرگترین سیلاب یاد شده در دزفول و اهواز باشد واحتمالاًَ تخریب پل قدیم وتاریخی دزفول توسط رخداد همین سیلاب سهمگین بوده است همچنین برطبق بعضی از منابع تاریخی از جمله مرآت البلدان در سال 1268 هجری قمری باران سختی می بارد بنحوی که در روزنامه وقایع اتقاقیه که که بسیاری از خانه ها در اثر سیلاب ویران می شود. اما کمترین مقدار بارش می توانسته مربوط به سال 1339 و1343 شمسی باشد که متوسط سالیانه دبی رودخانه در این سالها بترتیب 129 و157 متر مکعب ثبت گردیده است.سیلابها معمولاً بین ماههای آذر واردیبهشت اتفاق می افتد وبیشترین احتمال ماکزیمم سیل مربوط به ماههای دی تا فروردین می باشد.
رودخانه دز از ارتفاعات جنوب غربي اراك ،بروجرد،اليگودرز وكوههاي بلند بختياري سرچشمه گرفته وسهم عمده اي در تشكيل يكي از پر آبترين رودخانه هاي ايران يعني كارون دارد.اين رودخانه از دو شاخه اصلي به نام سزار وبختياري تشكيل شده است:
Ø رود سزار: در شمالي ترين قسمت حوزة دز جريان داردواز سه شاخة ماربره ،تيره وسبزه تشكيل يافته است.رودخانه ماربره از بهم پيوستن آبراهه هاي متعدد واز جمله رودخانه ازنا در منطقة اليگودرز تشكيل شده ودر جهت غرب به طرف شهر دورود جريان مي يابد.رودخانه تيره نيز از شاخه هاي فرعي گله رود ،سيلاخور،آبسرده وبياتون تشكيل شده وسرچشمة آن از دامنه هاي مشرف به شرق زاگرس در جنوب منطقه بروجرد مي باشد كه در جهت شرق به سمت دورود جريان يافته ودر اين محل دو رودخانه بهم مي پيوندند.رودخانه سبزه هم از دامنه هاي جنوبي وغربي اشترانكوه سرچشمه گرفته ودر 20 كيلومتري جنوب دورود به آنها متصل ومجموع آنها رود سزار ناميده مي شود .در حدود 25 كيلومتري جنوب غربي اين محل رود واسك وبه فاصلة كمي ،رود زار از ساحل چپ به رود سزار پيوسته وباز در جهت جنوب غربي جريان مي يابد.رودخانه كوچك سرخاب نيز با سرچشمة ارتفاعات جنوب خرم آباد از ساحل راست به سزار متصل مي شود .رودخانه سزار پس از دريافت جريان شاخة سرخاب به سمت جنوب و جنوب شرقي پيچيده وبه رودخانة بختياري ملحق مي شود.
Ø رود بختياري: رود بختياري از ارتفاعات ودامنه هاي شرقي اشترانكوه سرچشمه گرفته ودر ابتدا به نام رود دره دايي در جهت عمومي شمال غرب به جنوب شرق جريان يافته وپس از اتصال با رودخانه گلستان كه از فلات مرتفع جنوب اليگودرز سرچشمه مي گيرد به جهت جنوب متمايل شده وبا رود وهرگان كه از جنوب شرق به شمال غرب جريان دارد يكي مي شود.با دريافت آب شاخه هاي كوچك تر ،رودخانه به سمت مغرب تغيير جهت داده و دراين بخش به نام زالكي ناميده مي شود.سپس با شاخة نسبتاً بزرگي كه از شمال به آن مي پيوندد،جمع شده وبه رود سزار مي ريزد.
رودخانه دز پس از عبور از تنگ پنج ،تنگ هفت و تله زنگ وپشت سر گذاشتن درياچه سد دز ،از تنگه باريك وعميق كنگلومراي سازند بختياري عبور كرده ودر قلعه مختار واقع در شمال شهرستان دزفول وارد جلگه خوزستان مي شود.رودخانه دز با عبور از شهرستان دزفول و سپس طي مسافتي پر وپيج خم به طول تقريبي 186 كيلومتر در بند قير با رودخانه هاي شطيط يا دجيل وگرگر يكي شده وكارون را تشكيل مي دهد كه به سمت اهواز مي رود.
سیلاب های رودخانه دز
آمار دقیقی از سیلاب های مهیب رودخانه دز در سالهای پیش ار آمار برداری رسمی وجود ندارد ولی در کتب تاریخی منطقه ،اشاراتی به خشکسالی ها وزیانهای آن شده است .در حدود سالهای1264 ،1292،1302 و1348شمسی سیلابهای عظیمی بوقوع پیوسته که سیلاب مربوط به سال 1302 می توانسته بزرگترین سیلاب یاد شده در دزفول و اهواز باشد واحتمالاًَ تخریب پل قدیم وتاریخی دزفول توسط رخداد همین سیلاب سهمگین بوده است همچنین برطبق بعضی از منابع تاریخی از جمله مرآت البلدان در سال 1268 هجری قمری باران سختی می بارد بنحوی که در روزنامه وقایع اتقاقیه که که بسیاری از خانه ها در اثر سیلاب ویران می شود. اما کمترین مقدار بارش می توانسته مربوط به سال 1339 و1343 شمسی باشد که متوسط سالیانه دبی رودخانه در این سالها بترتیب 129 و157 متر مکعب ثبت گردیده است.سیلابها معمولاً بین ماههای آذر واردیبهشت اتفاق می افتد وبیشترین احتمال ماکزیمم سیل مربوط به ماههای دی تا فروردین می باشد.
وضعيت كشاورزي وآبياري اراضي زراعي منطقه قبل از احداث شبكه آبياري دز
وسعت اراضي قابل كشت منطقه بالغ بر 150 هزار هكتار بوده كه حدود 93000 هكتار قابل آبياري و57000 هكتار بصورت ديم كشت شده است.
در زمين هاي آبي غالباً به شیوه خاصی عمل می شد : زمين را به سه قسمت تقسيم كرده ،در يك قسمت برنج كاشته ودر ماههاي مهر و آبان برداشت مي كردند وچون آن زمين پر آب و پوشيده از بقاياي شلتوك بود نمي توانستند بلافاصله آن راكشت نمايند ،بنا براين در دو قسمت ديگر گندم وجو مي كاشتند ،سپس بعد از برداشت گندم يا جو دوباره در يك سوم مجموع زمين به كشت برنج مي پرداختند.
در شبكه سنتي آب را از رودخانه هاي دز،كرخه، بالا رود، شاوور، عجيروب ولوره برداشت مي كردند.جهت انحراف انتقال آب به مزارع علاوه بر استفاده يازده رشته قنات رودخانه اي ،تعداد زيادي نهر روباز از اين رودخانه ها منشعب مي گرديد ،اين قنوات وانهار ،پيوسته نياز به تعمير ومرمت سالانه داشته واينكار در زماني كه جريان آب رودخانه كاهش مي يافت انجام مي گرفت.براي افزايش سطح آب وهدايت به درون انهار در بستر رودخانه از سدهاي چوبي (سله اي) كه متشكل از سبد بافته شده از چوب وسرشاخه درختان بود استفاده مي كردند.سبدها را از ديواره دهانه آبگير يا سراب نهر به سمت بالا دست يا خلاف جهت حركت آب در رودخانه امتداد مي دادند ودرون سبدها سنگ مي چيدند.
اين سدهاي موقت انحرافي هر ساله بر اثر سيلاب،تخريب ومجدداً در فصل كم آبي يا سال بعد احيا مي شدند.مقدار آب انهار سنتي وقنات ها به خاطر عوامل متعدد نياز كشاورزان را برطرف ننموده ،بدين سبب نزاع هايي بر سر تقسيم آب بين زارعين ويا مالكين به وقوع آمده واغلب اين مشاجرات به خونريزي وقتل منجر مي گرديد.گاهي تطويل سبدها به درون رودخانه تا 12 متر از كناره بستر انجام مي گرفت ولي فقط عمق آب درون نهر سنتي را حدود 20 سانتي متر افزايش مي داد.
در جنوب شهر دزفول و در پايين دست پل قديم در نزديكي سد انحرافي فعلي ،هر ساله توسط كشاورزان سدهاي سبدي احداث مي شد وآب رودخانه را به طرف آبگير هاي شرق وغرب وانهار سنتي منحرف مي نمودند.از آبگير شرقي رودخانه انهار كرملك،نهرخان،كالنگان ،الياسي،نودرار عبد شاه ،كوتيان دهلي، قالوند وشمعون و از آبگير غربي انهار شاخه،علي بل الحسين ،بنوار ناظر و در مجموع در اين قسمت از رودخانه بيش از 14 شاخه نهر منشعب و آبگيري مي شد.
گذشته از انهار فوق الذکر ،قنوات شاه آباد ،سیاه منصور ،بنوار شامی ،قمش مومنان ،قمش حاجیان ،سنجر وانهار قلعه طوق ،جاته وشوهان نیز بعنوان مسیری برای انحراف آب مورد استفاده قرار می گرفت.البته شایان ذکر است قنوات حفر شده در منطقه دزفول با انواع قنوات در سایر نقاط ایران متفاوت است بنحوی که در این روش آب از رودخانه منشعب شده وبه اراضی از پیش تعیین شده هدایت می گردد این روش عملاً بمنزله احداث تونل انحراف آب محسوب می شود در صورتی که احداث قنات در مناطق دیگر از نقاط مرتفع آغاز شده وبا جمع آوری وهدایت آبهای زیر زمینی با شیب مناسب در نقاط پست تر ظاهر می گردد.
انهار سنتي
كانال هاي قديمي انتقال آب قبل از احداث شبكه مدرن دز با نيروي كارگر حفر وسالانه لايروبي مي شد.اين انهار داراي عمق زياد با بدنه هاي خاكريزي مرتفع بوده كه عرض بعضي از آنها به 20 متر يا بيشتر مي رسيد.عريض بودن اين كانالها به خاطر نوار هاي عرضي (تراس پلكاني) متعدد بوده كه براي انتقال مصالح لايروبي به بيرون استفاده مي شد.حجم مصالح لايروبي حدود 5/1 متر مكعب در هر متر طول مسير كانال بوده واين مصالح گاهي تا ارتفاع 10 متر بوسيلة طناب يا زنجير وتوسط 4 تا 5 نفر به خارج از كانال تخليه مي گرديد.هر بخش از اراضي بوسيلة يك كانال با منشأ آب رودخانه آبياري مي گرديد وهزينة لايروبي ونگهداري وانتقال آب به عهدة مالكين بوده است.
در بعضي ازمواقع سال به دليل رسوب رودخانه اي و فقدان سد مخزني حجم لايروبي در انهار قابل توجه بود.كانال هاي سنتي وسايل تنظيم وانحراف آب به شكل صحيح نداشتند وهمواره به دليل طول زياد كانالها از سرچشمه (رودخانه) تا مزارع وشكست بدنه خاكريز آنها مقادير زيادي آب هدر مي رفت.
در بعضي از مواقع سال شكست كانال ويا نفوذ آب به درون زهكش هاي طبيعي ونيز پائين افتادن سطح آب در مقطع آبگير كانال به خصوص فصل تابستان تعدادي از روستاها از وجود آب بي بهره مي ماندند وكشاورزان ناگزير به روستاهاي مجاور كه به آب دسترسي داشتند مهاجرت مي كردند.
آخرین ویرایش:
