روش کاليبراسيون سمپاش پشت تراکتوري بومدار (۴۰۰ ليتري)
سمپاش هاي پشت تراکتوري بومدار يکي از بهترين انواع سمپاش هاي مورد استفاده در جهان مي باشد که در انواع سوار شونده (Tractor mounted sprayer) ، کششي (Trailed sprayer) و خودکششي با خود گردان (Self propelled) موجود مي باشد (شکلهاي ۱، ۲، ۳).
معمولا در اين سمپاش ها نازل ها دو به دو همديگر را همپوشاني کرده و با پاشش يکنواخت سطح مزرعه را کاملا ًمي پوشاند. با انتخاب و استفاده از نازل مناسب، باد بردگي و تلفات سم کاهش يافته و تمام سطح گياه آغشته به محلول سمي مي گردد.
معمولا در اين سمپاش ها نازل ها دو به دو همديگر را همپوشاني کرده و با پاشش يکنواخت سطح مزرعه را کاملا ًمي پوشاند. با انتخاب و استفاده از نازل مناسب، باد بردگي و تلفات سم کاهش يافته و تمام سطح گياه آغشته به محلول سمي مي گردد.
از انواع سم پاش هاي پشت تراکتوري، نوع سوار شونده در ايران رايج بوده که توسط اتصال ۳ نقطه به تراکتور متصل مي شود. در کشورهاي پيشرفته به علت تسطيح کامل مزارع، عرض بوم سمپاش به ۴۰ متر نيز مي رسد اما در کشور ما به دليل عدم تسطيح مزارع عمدتا از بوم هاي ۸ متري استفاده مي شود. راندمان سمپاش ۴۰۰ ليتري با بوم ۸ متري در شرايط کشور ما ۱۰ تا ۱۵ هکتار در روز مي باشد.
ميزان لهيدگي محصول در اثر عبور چرخ تراکتور نيز داراي اهميت مي باشد. (شکل ۴). مثلا در شرايطي که در مزرعه گندم، بوته ها کوتاه و امکان پنجه زني و ترميم دارند ميزان اين خسارت ناچيز مي باشد اما در زماني که بوته ها رشد کرده و ديگر امکان ترميم ندارند اگر از تراکتورهاي چرخ پهن( ۳۰تا cm۴۰) استفاده شود، ميزان خسارت حدود ۱۲-۸ % محصول مي باشد. لذا براي کاهش اين خسارت لازم است تا تسطيع مزارع صورت گرفته و از تکنولوژي هاي پيشرفته مانند سمپاش هاي با طول بوم زياد استفاده گردد زيرا در زمان استفاده از بوم ۴۰ متري لهيدگي مزرعه و محصول به يک پنجم (۲ %) کاهش مي يابد.
● تعريف کاليبراسيون:
تصور عمومي بر اين است که تنظيم سمپاش جهت پاشش مقدار معيني محلول سمي در هکتار، کاليبراسيون نام دارد . اما تعريف صحيح و کامل کاليبراسيون عبارتست از نظيم سمپاش براي پاشش مقدار معيني سم خالص با محلول سمي در هکتار با قطر ذرات از پيش تعيين شده و تعداد معيني از ذرات در يک سانتيمتر مربع. براي اين منظور از کارت هاي حساس به آب استفاده مي شود. اين کارتها زرد رنگ بوده و با برخورد ذرات آب به آنها اثرات آبي رنگ بر روي کارت ايجاد شده و امکان شمارش ذرات و بررسي يکنواختي پاشش را مي دهد.
از آنجايي که قبل از کاليبره شدن سمپاش ممکن است پاشش نامنظم و بيش از حد مورد نياز باشد، جهت جلوگيري از اتلاف سم و کاهش اثرات بر محيط و کاربران و جلوگيري از سوزش گياه، کليه مراحل کاليبراسيون بايد با آب انجام شود.
● مراحل کاليبراسيون سمپاش هاي ۴۰۰ ليتري پشت تراکتوري بومدار.
▪ کاليبراسيون داراي مراحل متعددي است که به بررسي آن ها مي پردازيم:
ـ مرحله ۱) انتخاب نازل.
نازل مهم ترين بخش يک سمپاش است و محلول سمي از آن خارج مي شود. نازل بايد بتواند تا محلول را به خوبي به ذرات ريز تبديل کند. در اينجا به چند نازل که در حال حاضر در دسترس کشاورزان است اشاره مي کنيم.
نازل ۸۰۰۲ بادبزني، از جنس رزين صنعتي يا پلاستيکي و رنگ زرد ( شکل ۷ الف ). ارتفاع پاشش اين نازل در ۲ بار همپوشاني cm ۷۵ و در ۳ بار همپوشاني cm ۱۱۵ از بالاي گياه است. زاويه پاشش آن ۸۰ درجه بوده (شکل ۶) و محلول دهي آن ۲/۰ گالن آمريکايي در دقيقه در PSI ۴۰ فشار (۸/۲ بار) مي باشد.
شکل ۶) زاويه پاشش نازل ۸۰۰۲ بادبزني.
[بزرگنمايي تصوير]
شکل ۶) زاويه پاشش نازل ۸۰۰۲ بادبزني.
نازل ۱۱۰۰۳ بادبزني، از جنس رزين صنعتي يا پلاستيکي و رنگ آبي (شکل ۷، ب). ارتفاع پاشش اين نازل در ۲ بار همپوشاني ۵۰ و در ۳ بار همپوشاني cm ۷۲/۵ از بالاي محصول مي باشد. زاويه پاشش اين نازل ۱۱۰ درجه و محلول دهي آن ۳/۰ گالن امريکايي در دقيقه در ۸/۲ بار (PSI ۴۰) فشار است.
نازل ۱۱۰۰۴ بادبزني ، اين نازل از جنس استيل است (شکل ۷، د). زاويه پاشش آن ۱۱۰ درجه و محلول دهي آن ۴/۰ گالن امريکايي در دقيقه در ۸/۲ بار (PSI ۴۰) فشار مي باشد. ارتفاع پاشش آن نيز cm ۴۰ از بالاي گياه در نظر گرفته مي شود.
براي مبارزه با علف هاي هرز در مزارع گندم که ارتفاع بوته ها به طور متوسط حدود cm ۲۰-۱۵ مي باشد و زمين به طور کامل تسطيح نشده است، استفاده از نازل ۸۰۰۲ توصيه مي گردد (شکل ۷، الف). ارتفاع پاشش اين نازل زياد و مصرف محلول آن در هکتار کم مي باشد.
در صورتي که مزارع تسطيح شده و محل برداشت آب نزديک مزرعه بوده و حجم و ارتفاع محصول زياد شده باشد مي توان از نازل هاي ۱۱۰۰۳ و يا ۱۱۰۰۴ استفاده نمود که داراي ارتفاع پاشش کم و محلول دهي زياد هستند استفاده نمود. لازم به ذکر است که در نازل هاي با ارتفاع پاشش کم، باد بردگي سموم کاهش مي يابد. در برخي از کشورهاي پيشرفته براي مبارزه با آفات و بيماري هاي گياهي از نازل هاي مخروطي توخالي يا گِرد پاش که ذرات بسيار ريز توليد مي نمايند استفاده مي شود .
ـ مرحله ۲) فشار سمپاشي.
فشار سمپاشي در سمپاش هاي بومدار با نازل هاي بادبزني (تي جت) معمولا ً بين ۱ تا ۵ بار بوده و براي مبارزه با علف هاي هرز فشار ۲ تا ۳ بار و در مبارزه با آفات و بيماري ها فشار بين ۳ تا ۴ بار مناسب مي باشد. با افزايش فشار، خروجي محلول زيادتر شده و قطر ذرات ريزتر مي گردد (شکل ۹). در مبارزه با علف هاي هرز از ذرات درشت تر استفاده مي شود تا بادبردگي به حداقل برسد.
تغيير فشار بستگي به دور موتور و دور محور توان دهي تراکتور (PTO) داشته و ميزان آن را با رگولاتور يا شير فشار تنظيم مي نمايند. يک شير فشار مناسب بايد حتي در حد نهايي افزايش فشار، مقداري محلول برگشتي به مخزن داشته باشد تا از ترکيدگي پمپ و لوله ها جلوگيري کند. در ايران، سازندگان از فشار سنج هاي ۶۰ تا ۱۰۰ بار استفاده مي کنند که نمي توانند فشار صحيح بين ۲ تا ۳ بار را نشان دهد. نکته ديگر اين است که منظور از فشار سمپاشي، فشار در پشت نازل مي باشد که با فشار موجود در خروجي پمپ متفاوت بوده و هميشه از آن کمتر است. به همين منظور براي تعيين فشار صحيح در نازلها مي توان در نزديکي يکي از نازل ها يک فشارسنج نصب نمود
راه ديگر براي تعيين مقدار دقيق فشار نازل ها بدين صورت است که، در مدت زمان يک دقيقه مقدار خروجي چند نازل را در ظروف جدا اندازه مي گيريم. سپس ميزان محلول بدست آمده از نازل ها را با جدول مقايسه کرده و با تغيير رگولاتور به فشار لازم مي رسيم . از آنجايي که کشاورزان براي اندازه گيري خروجي نازل ها ظروف مدرج ندارند و تنها وسيله اندازه گيري آنها قوطي خالي يک ليتري سموم مصرف شده مي باشد، مي توان با استفاده از ساعت زمان پر شدن ظرف يک ليتري را به ثانيه يادداشت نمود. مثلا ً اگر مدت پرشدن يک ظرف يک ليتري ۴۰ ثانيه بوده باشد، از تناسب رياضي به صورت زير استفاده مي شود.
● ۴۰ ثانيه، يک ليتر، ۶۰ ثانيه (يک دقيقه) چقدر محلول ؟
نازل ها پس از مدتي کارکرد و به دليل عبور محلول سمي از آن ها فراخ تر شده و خروجي آن ها افزايش مي يابد. مثلا ً طبق نمودار مندرج در يک بروشور، خروجي نازل هاي زرد و آبي موجود، پس از ۱۰۰ ساعت کارکرد ۲ تا ۴ ساعت درصد زياد شده و حال اينکه اين مقدار براي برخي انواع ديگر از نازل ها پس از ۵۰ ساعت کارکرد ممکن است به ۳۵ درصد نيز برسد.
بنابراين اگر نازل مدت زيادي کارکرده باشد خروجي آن افزايش يافته و مقدار آن با عدد داده شده در جدول براي فشار معين مطابقت نخواهد داشت. به منظور آزمايش و کسب اطمينان از سلامت نازل ها و براي مشخص کردن درصد افزايش خروجي مي توان بوسيله يک ظرف و در زمان يک دقيقه مقدار محلول خروجي را از نازل ها بدست آورد. سپس با اندازه گيري محلول بدست آمده (توسط استوانه مدرج) در اين يک دقيقه از هر يک از نازل ها مي توان مقدار خروجي هر نازل را مشخص نمود. سپس اين مقدار در جدول مربوطه مقايسه مي شود. در آزمايشي که در اينجا انجام گشته، مقدار محلول بدست آمده از يک نازل کارکرده ۸۰۰۲ برنجي ، cc۷۶۰ شده است. طبق اطلاعات جدول، نازل ۸۰۰۲ در فشار ۲ بار، بايد cc ۶۵۰ خروجي داشته باشدکه عدد بدست آمده در آزمايش ما cc ۷۶۰ مي باشد . بنابراين اين نازل در يک دقيقه
cc ۱۱۰ محلول اضافه از حالت استاندارد خارج مي کند ( cc ۱۱۰ = cc ۶۵۰ - cc ۷۶۰) . بنابراين لازم است تا فشار کم شود تا ميزان خروجي به حد استاندارد برسد که اين کار از طريق رگولاتور انجام شد و دوباره بايد محلول خروجي اندازه گيري شود.
ـ مرحله ۳) سرعت حرکت تراکتور.
سرعت حرکت تراکتور در مزارع مکانيزه و کاملا تسطيح شده تا ۱۴ کيلومتر در ساعت مي باشد که اين مقدار در مزارع کشور ما به علت ناهموار بودن به ۴ تا ۶ کيلومتر کاهش مي يابد (۶۶ تا ۱۰۰ متر در دقيقه). اگر کيلومتر شمار تراکتور خراب بوده يا اصلا ً وجود نداشته باشد، براي تعيين سرعت حرکت تراکتور بايد از راننده خواست تا طبق تجربيات قبلي خود در مزرعه مورد آزمايش، ميزان گاز دستي تراکتور و دنده را انتخاب و شروع به حرکت در شرايط مزرعه نمايد. پس از يک دقيقه مسافت طي شده اندازه گيري مي شود. براي افزايش دقت اندازه گيري مي توان در مسير حرکت تراکتور چند پرچم نصب نمود .پس از متراژ، مي توان با استفاده از تناسب رياضي ، سرعت حرکت تراکتور را به کيلومتر در ساعت محاسبه نمود. مثلا ً مسافت طي شده اين آزمايش ما برابر ۸۳ متر در يک دقيقه بوده است. حال از طريق تناسب، سرعت حرکت برابر ۴۹۸۰ متر در ساعت (حدود ۵ کيلومتر در ساعت) بدست مي آيد.
ـ مرحله ۴) ميزان محلول مصرفي در هکتار.
به عنوان مثال در صورت استفاده از نازل ۸۰۰۲ زرد رنگ در فشار ۳ بار (PSI ۴۵) و سرعت حرکت ۵ کيلومتر در ساعت ميزان مصرف محلول در هکتار ، طبق جدول ۱۹۰ ليتر خواهد بود.
● محلول مصرفي در عمليات کاليبراسيون.
يادآوري مي شود که عمليات کاليبراسيون به منظور صرفه جويي در مصرف سموم، پيش گيري از سوزش گياه و جلوگيري از آلودگي ناخواسته محيط زيست و مسموميت انساني به وسيله آب خالص انجام مي شود. به همين دليل (مصرف آب به جاي سم) ، جهت صرفه جويي در وقت و هزينه ها در صورتي که در هنگام اجراي عمليات، شرايط جوي کاملا ً مساعد نبوده و حتي کمي باد وجود داشته باشد، مي توان اقدام به کاليبراسيون نمود. اما در هنگام سمپاشي مزرعه، شرايط جوي بايد کاملا ً مساعد بوده و از وسايل ايمني نيز به طور کامل استفاده نمود.
ـ مرحله ۵) کنترل وضعيت عمومي سمپاش.
قبل از انجام عمليات اجرايي کاليبراسيون بايد وضعيت عمومي سمپاش را بررسي و کنترل نمود. براي اطمينان از عملکرد صحيح سمپاش و کاليبراسيون دقيق، کنترل بخش هايي که نام برده مي شود ضروري مي باشد.
ابتدا بايد کنترل نمود که درجه بندي ميزان محلول در دو طرف مخزن صحيح باشد. و نيز شلنگ آب نما (شفاف) در مقابل درجات در دو طرف مخزن، به خصوص در مخازن غير قابل رويت براي کنترل مقدار محلول سمي موجود باشد. توري سبدي درب مخزن نيز بايد بررسي شود. اين سبد بايد در اطراف و زير مشبک بوده و توري آن ۳۰ مش باشد (مش= تعداد سوراخ ها در يک اينچ طولي). درب مخزن نيز بايد به خوبي بسته شده و در هنگام حرکت باز نشود و نشتي نداشته باشد.
لوله هاي خروجي و برگشتي محلول بايد مورد بررسي قرار گيرند تا نشتي نداشته باشند. صافي زير مخزن بايد مجهز به توري ۵۰ مش بوده و توري آن گرفتگي نداشته باشد. کليه اتصالات موجود از پمپ تا نازل کنترل شود تا چکه نداشته باشد. فاصله نازل ها در روي بوم نيز بايد همگي cm ۵۰ در نظر گرفته شود و شيار نازل هاي تي جت همگي در روي يک خط بوده و موازي با طول بوم باشد در برخي موارد جهت جلوگيري از برخورد پاشش نازل ها با هم، خطوط نازل ها را با زاويه بسيار کم نسبت به خط بوم نصب مي نمايند که در اين حالت ، خطوط شيار نازل ها بايد با هم موازي باشد
نازل ها بايد پاشش يکنواخت داشته و توري آن ها ۵۰ مش بوده و گرفتگي نداشته باشد. دبِي (ميزان خروجي در واحد زمان) نازل ها در بخش هاي مختلف بوم يکسان و نيز دبي نازل هاي يک بخش نيز نبايد با هم متفاوت باشد که اين عمل توسط آزمايش اندازه گيري ميزان خروجي محلول نازل ها انجام مي شود و در صورت مشاهده اختلاف بين خروجي نازل ها بايد نازل هاي خراب را تعويض نمود. لازم است تا جهت جلوگيري از چکه در هنگام قطع سمپاشي، نازل ها به چک والو (سرپوش = سوپاپ = Valve)، مجهز باشند.
بخش هاي مختلف خرپاي بوم به خصوص لولاي اصلي بايد فاقد هرگونه لقي باشد. کليه بخش ها بايد داراي پيچ تنظيم ارتفاع بوده و تمام قسمت ها در يک راستا قرار گيرند. زماني که تراکتور در جاي مسطح ايستاده است، لازم است تا فاصله دو طرف بوم از سطح زمين برابر باشد که براي اين کار از متر و تنظيم بازوهاي تراکتور استفاده مي شود.
محور توان دهي تراکتور در کليه حالات پاشش که بسته به نوع نازل و رشد محصول ارتفاع پاشش از ۵۰ تا ۱۳۰ سانتي متر تغيير مي کند، بايد حتي الامکان به صورت افقي کار کرده تا به پمپ فشار نيايد.
اگر تعداد نازل ها ۱۶ عدد باشد، حداکثر عرض کار پاشش در روي زمين m ۸/۵ و عرض کار مفيد متر۸ و فاصله نازل اول تا آخر ۵/۷ متر مي باشد. بوم هاي تاشوي _____ به بوم هاي افقي ارجحيت دارند زيرا در هنگام برخورد بوم به مانع، با عقب رفتن بوم، سر ِ آن بالا رفته و مانع را رد مي کند. اندازه و روش نصب و قرار گرفتن شلنگ هاي رابط بايد طوري باشدکه در موقع بازشدن مانع پاشش نازل ها نشده و در هنگام جمع شدن در بين قطعات گير نکند
در انتهاي بوم نيز بايد قطعه U شکل وجود داشته باشد که کار حفاظت از نازل ها را بر عهده دارد و در هنگام پايين آوردن بوم و يا برخورد با موانع، نازل ها آسيب نبيند.
● عمليات اجرايي کاليبراسيون در مزرعه.
براي شروع کاليبراسيون مقدار معيني آب در مخزن بريزيد. از آنجايي که مخزن توسط بازوهاي تراکتور به طور دايره اي بالا و پايين مي رود، بايد خواندن عدد مقدار محلول در مخزن در ارتفاع خاصي صورت گيرد و بهتر است تا شاسي سمپاش روي زمين مسطح قرار گيرد. اگر اين عمل به علت گير کردن PTO به قسمت هاي ديگر ممکن نيست، بايد ارتفاع وسط شاسي از زمين به وسيله متر يا يک تکه چوب اندازه گيري شود. براي دقت بيشتر در تعيين مقدار آب موجود، ميزان آن را پس از رفع تلاطم از روي درجات دو طرف خوانده و معدل گيري مي نماييم . در اين آزمايش، عدد سمت چپ برابر ۲۶۰ ليتر و در سمت راست ۲۴۰ ليتر مي باشد که ميانگين آن ۲۵۰ ليتر خواهد شد. پس از تعيين مقدار آب مخزن، شخص سم پاشي کننده به مزرعه رفته و محلول پاشي آزمايشي را انجام مي دهد. براي اين کار مسافتي به طول ۵۰ تا ۱۰۰ متر را در مزرعه علامت گذاري شده (در اين آزمايش m ۵۰) و محلول پاشي با آب در اين فاصله يک يا چند بار انجام مي شود. ( در اين آزمايش ۴ بار). دور موتور، وضعيت دنده ها با کمک يا بدون کمک بايد يادداشت شود. بهتر است زمان طي نمودن اين فاصله نيز يادداشت و سرعت تراکتور محاسبه شود. براي بدست آوردن مسافت طي شده بايد طول انتخاب شده (m ۵۰) را در دفعات تکرار (۴ بار) ضرب نمود که مسافت ۲۰۰ متر بدست مي آيد.
پس از پايان محلول پاشي در آزمايش، تراکتور به جاي اوليه آمده و در وضعيت مشابه قرار مي گيرد و شاسي سمپاش نيز تا ارتفاع قبلي پايين مي آيد. سپس، مقدار آب باقي مانده در مخزن را پس از رفع تلاطم از درجات دو طرف مخزن خوانده و ميانگين آن را يادداشت مي نماييم. در اين آزمايش، عدد سمت راست مخزن برابر ۲۲۰ ليتر و سمت چپ برابر ۲۰۰ ليتر مي باشد که ميانگين آن ۲۱۰ ليتر خواهد بود. براي تعيين مقدار مصرفي کافي است تا مقدار آب باقيمانده (۲۱۰ ليتر) از مقدار اوليه (۲۵۰ ليتر) کم شود که حاصل ۴۰ ليتر خواهد شد (در اين آزمايش از نازل آبي رنگ استفاده شده است).
▪