مراتب حسد
شخص حسود معمولاً داراى يكى از سه حالت ذيل مىباشد.
1 - اينكه طبعاً بد خواه ديگران باشد ولى خودش از اين حال ناراحت و عقلاًاز اين ميل قلبى متنفر باشد و به همين خاطر بر نفس خود غضبناك بوده و در فكرچارهاى براى رفع آن باشد.
اين قسم از حسد چون از اختيار انسان خارج است قطعاً مورد عفو پروردگارمىباشد.
2 - اينكه اين ميل قلبى را دوست داشته و در ناگواريها محسود به وسيله قوليا فعلى شادمانى خود را اظهار كند.
اين قسم از حسد قطعاً ممنوع و حرام است.
3 - قسم سوم حالتى است ميانه دو حالت قبلى يعنى آنكه در قلب حسد بورزد واز حسد خود به هيچ وجه ناراحت نباشد و در صدد رفع آن برنيايد ولى ظاهر خود را ازاطاعت حسد و انجام مقتضيات آن حفظ كند.
در حكم اين قسم از حسد بين عرفاء اختلاف است.
گروهى مىگويند حسد فعل قلبى است و همين كه انسان در قلب حسد بورزد و ازآن ناراحت نباشد مصداق حسود گناهكار است اگر چه ظاهر خود را حفظ كند و به اندازهشدت و ضعف همان حب قلبى كه به زوال نعمت ديگران دارد معصيت كرده و گناهكار است.
اين گروه براى اثبات نظريه خود به دو آيه كريمه از قرآن مجيد استنادكردهاند.
و گروهى گفتهاند كه اگر انسان حسد خود را به وسيله جوارح اظهار نكندمرتكب هيچ گناهى نشده و بسيارى از اخبار بر همين معنا دلالت دارند.
با سندهاى مختلف از طرق عامه از نبى اكرم (صلىالله عليه و آله و سلم) چنينروايت شده است: از امت من نه چيز برداشته شده است، اشتباه، فراموشى، آنچه كهنمىدانند، هرچه كه از حد طاقت آنها خارج باشد، آنچه را كه از روى ناچارى انجاممىدهند، آنچه را اجباراً انجام مىدهند، فال بد، وسوسه در تفكر درباره خلقت و حسدتا زمانى كه با دست يا زبان اظهار نشود[SUP](543)[/SUP].
و فرمود: سه چيز است كه كسى را از آنها خلاصى نيست گمان، فال بد، حسد؛ ومن راه نجات از اين سه را به شما مىآموزم؛ چون گمان كردى تحقيق نكن، و چون فالبدى زدى اهميت نده و هنگامى كه حسد ورزيدى ظلم نكن[SUP](544)[/SUP].
و در روايت ديگرى مىفرمايد: سه چيز است كه هيچ كسى از آنها نجات نمىيابدو بسيار كمند كسانى كه از آنها نجات يابند... الى آخر روايت.
و در روايت ديگرى مىفرمايد: سه چيز است كه در مؤمن وجود دارند و اومىتواند از آنها خلاص شود و راه رهاييش از حسد اين است كه ظلم نكند.
541 - و (انصار) در درون خود نسبت به غنائم بنىنضير كه به مهاجرين داده شد هيچ حاجتى (بخل و حسد) احساس نمىكنند. (سوره حشر، آيه 9).
542 - (كفار و منافقين) دوست مىدارند كه شما نيز مانند آنها كفر بورزيد تا با هم يكسان باشيد. (سوره نساء، آيه 89).
543 - وضع عن امتى تسع خصال، الخطأ، والنسيان، و مالا يعلمون، و مالا يطيقون، و ما اضطروا اليه و ما استكرهوا عليه و الطيرة و الوسوسة فى التفكير فى الخلق و الحسد ما لم يظهر بلسان اويد. اين حديث شريف كه با اسناد و متون مختلف روايت شده در اصطلاح حديث رفع نام دارد و در علم اصول يكى از ادله اصل برائت مىباشد.
هدف اصلى اين حديث رفع اضطراب و نگرانى انسان نسبت به ارتكاب امور غير اختيارى است، امورى كه در محدوده تكليف نمىگنجند، يكى از موارد بارز اين امور - در مورد نفوس غير مهذب - حالات نفسانى كنترل نشده مىباشد و حسد درونى يكى از اين حالات است.
544 - ثلاث لا ينجو منهن احد الظن و الطيرة و الحسد و ساحد ثكم بالمخرج من ذلك اذا ظننت فلا تحقق و اذا تطرت فامض و اذا حسدت فلا تبغ.
