- واريته آلتيزيما
گياه يكساله، كم شاخه ، راست ، با ارتفاع ( 8/4 ) متر مي باشد. بيشتر بخاطر الياف كشت مي شود و از كاسبرگ آن كمتر استفاده مي شود ( Duck,1983). در هندوستان، هند شرقي، نيجريه و تا اندازه اي در بعضي از نقاط گرمسير در آمريكا كشت مي شود. ساقه هاي اين واريته سبز و برگهاي آن سبز، گاهي برگها رگبرگهاي قرمز دارند. گلها به رنگ زرد و كاسبرگهايش قرمز يا سبز، غير گوشتي، خاردار و مصرف غذايي ندارد ( Morton,1987 ) .
3- ريكو
در سال 1912 نامگذاري شد. گياهي با رشد نسبتاً كم، بوته اي، معمولاً برگها ساده كه در مدت زمان طولاني بوجود مي آيند و اغلب مواقع داراي 3 لوب مي باشند. گلها داراي چشم ها ( نقاط ) قرمز تيره و دانه هاي گرده آن زرد طلايي است. كاسبرگ در زمان بلوغ داراي 5 سانتي متر طول و 2/3 سانتي متر عرض دارد. براكته ها ( برگك ها ) به صورت افقي هستند. بيشترين محصول هر گياه كاسبرگ آن است براي آب ميوه و شربت استفاده مي شود و رنگ آن قرمز تيره است ( Morton,1987 ).
4- ويكتور
گياهي با ارتفاع 13/2 متر ، راست و تنومند است . گلها داراي چشم ها ( نقاط ) قرمز تيره و دانه هاي گرده قهوه اي طلايي مي باشد. ويكتور در بعضي جاها زودتر نسبت به ريكو شكوفه مي دهد. كاسبرگها نسبت به كاسبرگهاي ريكو بلندتر هستند. براكته ها ( برگك ها ) بلند تر ، طولاني تر و داراي فرورفتگي به سمت بالا هستند . و عصاره آن در آب ميوه، مربا و شربت مصرف مي شود و كاملاً قرمز است ( Morton,1987 ).
5- آرچر
اين گياه بعضي اوقات روسل سفيد ناميده مي شود . گياهي بلند و قوي شبيه ويكتور ولي ساقه هاي آن سبز رنگ است . گلها زرد و دانه هاي گرده قهوه اي است. كاسبرگها سبز رنگ يا سبز متمايل به سفيد و كوچكتر نسبت به دو واريته ديگر، اما محصول این گياه خيلي بيشتر است. عصاره و آب ميوه و ديگر محصولات تقريباً بدون رنگ است . ميوه هاي سبز روسل رشد داده مي شود در سرتاسر سنگال ، مخصوصاً در ناحيه كاپ ورت مثل يك سبزي بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرد (Morton,1987 ) .
6- ساير واريته ها:
واريته هاي خوراكي چاي مكي، مصري ( V.Masri )، سوداني(V.Sudani ) ، (Sabhi 17 dark color ) ، (Sabahia 17 light color ). تعدادي از واريته هاي فيبري چاي مكي عبارتند از Hs24 , Hs7910 , Hs4288 , Amv1 , Amv2 , Asop3
اكولوژي چاي مكي
بهترین نواحی کشت این گیاه نقاطی است که دارای 125 میلی متر بارندگی و حداقل دمایی 15 درجه سانتی گراد در اول فصل رشد باشد. آب وهوای مطلوب باعث رشد سریع و منظم می شود در این نواحی درجه حرارت نباید کمتراز 21 درجه سانتی گراد برای 4 تا 8 ماه باشد (59). زمان کشت گیاه بسته به نوع استفاده آن فرق می کند در فلوریدای جنوبی اگر منظور تولید کاسبرگ باشد کشت از اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه انجام می شود و اگر منظور استفاده از شاخ و برگ آن باشد کشت در اسفند ماه صورت می گیرد (48).
1- درجه حرارت
اين گياه در طول رشد به 8- 4 ماه درجه حرارت شبانه بيشتر از 21 درجه سانتي گراد نياز دارد. درجه حرارت مناسب براي جوانه زني بذر 35 – 25 درجه سانتي گراد و 12 ساعت روشنايي و 12 ساعت تاريكي مي باشد (Duke,1983 ). چاي مكي به يخبندان بسيار حساس ، و در نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري تا ارتفاع 900 متري از سطح دريا بيشترين رشد را دارد. درجه حرارت مناسب براي رشد 5/27 –5/12 درجه سانتي گراد است (Duke,1983 ). اين گياه به متوسط دما 15 درجه سانتي گراد در زمستان و 28 درجه سانتي گراد در تابستان نياز دارد . محدوده دمايي مناسب براي رشد بين36- 10 درجه سانتي گراد و اپتيمم دما بين 32- 16 درجه سانتي گراد است. در محدوده طول جغرافیایی 100 درجه و 300 درجه عرض جغرافیایی رشد می کند گیاهی سه کربنه بوده بسته به نوع استفاده 8-4 ماه زمان نیاز دارد. چای ترش به یخبندان حساس می باشد و بیشترین رشد را در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری دارد. (41).
2 - نور
چاي مكي گياهي سه كربنه(3 C)و به 13 ساعت نور خورشيد در طول 5- 4 ماه اول رشدش نياز دارد تا از گلدهي زودرس آن جلوگيري شود. اين گياه را بايد در مناطق با نور كافي كشت كرد و از كشت و كار آن در مكان هاي سايه خودداري كرد. همچنين روشنايي بلند مدت به صورت 4- 3 ماهه از عوامل بحراني رشد است (Duke,1983 ). چاي مكي گياهي روز كوتاه كه به تغييرات طول روز بسيار حساس است . گلدهي وقتي روزها كوتاهتر مي شونداتفاق مي افتد ، تعيين تاريخ كاشت بيشتر تحت تاثير طول روز ، و كمتر تحت تاثير نياز رطوبتي قرار مي گيرد. اين گياه از نظر واكنش نسبت به طول روز يك گياه آمبي فتوپريوديك است ( يعني گلدهي آن هم در روزهاي كوتاه و هم در روزهاي فوق العاده بلند انجام مي گيرد). گلدهي اين گياه در شرايط روز كوتاه و نور مداوم القاء مي شود. اين گياه فتوپريوديسم مشخص دارد و در محيط هاي مناسب كشت در روزهاي كوتاه با 11 ساعت گلدهي مي كند. در كشور امريكا اين گياه به علت روز كوتاه و يا زمستان زودرس گل نمي دهد (Duke,1983 ). گل دادن با كوتاه شدن روزها و كاهش شدت نور تحريك مي شود.
3- رطوبت
اين گياه با اقليم هاي استوايي كه ريزش باران ساليانه به مقدار 2000- 1500 ميلي متر و با ارتفاع 600 متر از سطح دريا تطابق بيشتري دارد (Duke,1983 ) و همچنين گزارش شده است كه در برابر باران ساليانه به مقدار 4290- 640 ميلي متر مقاوم است ( James & Duke,1983 ). اين گياه به بارندگي ماهيانه از 250- 125 ميلي متر در 4- 3 ماه اول رشد و حدود 1820 ميلي متر در طي فصل رشدش نياز دارد (Morton,1987). اين گياه دوره هاي خشكي را تحمل مي كند و دوره هاي خشكي در ماههاي آخر رشد مطلوب مي باشد جايي كه بارندگي كم و ناكافي باشد آبياري به طور منظم مي تواند نتيجه موثري داشته باشد. ميزان بارندگي ساليانه مناسب براي رشد3500 - 500 ميلي متر است و مناسب ترين بين 3000 - 1000 ميلي متر است. بعضي واريته ها محصول رضايت بخشي را در نواحي گرم و مرطوب مي دهند، اگر چه اغلب آنها اندكي به خشكي مقاومند. ميزان رطوبت نسبي هوا تقريباً 85 - 75 درصد در طول دوره رشد مناسب مي باشد (Morton,1987). آبیاری به طور منظم در نقاطی که این میزان بارندگی وجود ندارد ضروری می باشد. معمولا در این نقاط زمان آبیاری هر 15 تا 20 روز در طی کشت می باشد. در دو مرحله نیاز آبی گیاه افزایش می یابد.
4- خاك
اين گياه در تمام خاكها، سبك(شني)، متوسط (لومي)، سنگين(رسي) البته با داشتن زهكشي مناسب خوب استفاده مي كند و همچنين از نظرpH مي تواند خاكهاي اسيدي، خنثي، قليايي را تحمل كند. نياز به خاكهاي مرطوب دارد. خاك به طورمتوسط بايد داراي34 درصد رطوبت باشد. تغييرات رطوبت خاك بين 14 درصد براي فصل خشك و 60 درصد براي فصل پر آب فرق مي كند. اين گياه خاك فقير را بخوبي تحمل مي كند و در خاكهاي لومي شني با هوموس مناسب به خوبي رشد مي كند. بيشتر ترجيح داده مي شود در خاك كود داده شده با زهكشي مناسب كشت داده شود (Huxley,1995). اين گياه به يك خاك نفوذپذير نياز دارد. خاك لومي شني كه داراي هوموس باشد مناسب است. بنابراين با خاكهاي متنوعي سازگار است و به شرايط غرقابي يا آب ايستادگي متحمل نخواهد بود (Morton,1987). pH مناسب براي اين گياه 5/8 – 5/4 و اپتيمم بين 5/7 – 5/5 مي باشد (Duke,1983 ).
تركيب شيميايي چاي مكي
كاسبرگ
1- موسيلاژ : كربوهيدراتي هستند با ساختمان شيميايي بسيار پيچيده و با وزرن مولكولي زياد، که بسته به نوع گونه میزان آن تغییر می کند، ماكزيمم محتوي موسيلاژ براي گونه هاي آمريكاي مركزي و مصري 28-24 درصد و براي گونه هندي 15 درصد مي باشد كه اين ميزان 35-22 روز بعد از گل دهي حاصل مي گردد (Khafega,1980). بالاترين مقدار پكتين در كاسبرگهاي اين گياه 45/2 درصد مي باشد (Khafega,1980). مواد پكتيني شامل 5/64-63 درصد اسيد گالاكتورونيك مي باشد كه عمدتاً به صورت نمك هاي منيزيم و كلسيم مي باشد. پلي ساكاريدهاي همراه با پكتين عمدتاً آرابينوز، گالاكتوز مي باشد .(Franz,1992) كاسبرگ خشك شده شامل گوسي پتين فلانوئيد، هيبيستين، سابدارتين مي باشد. ماده اصلي رنگي هبيسین است كه به عنوان يك دافني فيلين ( نوعي دارو ) گزارش شده است. مقدار كمي دلفي نيدين 3- مونوگلوكوزيد، سيانيدين 3- مونوگلوكوزيد و دلفی نیدین نيز وجود دارد و درجه سمي بودن آن پايين است. ماکزیمم مقدار قندها در این گیاه در حدود 5-3 درصد بوده که در 30 روز پس از گل دهی حاصل شده است و با کامل شدن رشد کاسبرگ میزان نشاسته کاهش یافته و به 2 درصد وزن خشک می رسد (35 و 52).اسید گالاکتورونیک 5/64-63 درصد مواد پکتینی را شامل می گردد که به صورت نمکهای منگنز، کلسیم موجود می باشد. از پلی ساکاریدهای همراه با پکتین می توان به آرابینوز، رامینوز و گالاکتوز نام برد. ماکزیمم میزان پکتین در کاسبرگهای این گیاه 4-2 درصد می باشد (69 و 73).