http://yashilakin.blogfa.com/post-30.aspx
مقدمه
افزايش جمعيت جهان و تخريب منابع طبيعي و به دنبال آن نياز مبرم به افزايش توليدات غذايي از مشكلات اساسي دنياي امروز به شمار مي روند.در كشاورزي سنتي توليد كشاورزي را به 2 روش
مي توان فزايش داد:
· افزايش سطح زير كشت
· افزايش ميزان محصول در واحد سطح(افزايش عملكرد)
· ولي راه مهمتر ديگري وجود دارد كه بدون متحمل شدن هزينه هاي اضافي و با استفاده از آب و كود موجود بتوان توليد بيشتر نموده و آن استفاده از زمان است.كه شامل افزايش توليدات كشاورزي در واحد سطح با كشت بيش از يك گياه در يك سال ززاعي مي باشد.بهترين و شايد تنها راه رسيدن به اين مقصود انجام كشت مخلوط است.
تاريخچه
کشت مخلوط (intercropping) الگوی اقتباس شده از سیستم های پایدار طبیعی گیاهان از جمله مراتع و جنگل های بکر و دست نخورده می باشد که نشان می دهد طبیعت همواره ترکیب گونه ها را بر حالت تک گونه ای ترجیح می دهد. در این سیستم روابط و همبستگی بین سود دهی تولید با ثبات اکولوژیک و محیط زیست به طور جامع نگریسته می شود. (محبوبی، 1373; مظاهری، 1373).
برعکس در کشاورزی مدرن تک کشتی، که بر اساس استفاده از حداکثر نهاده ها در یک مدت کوتاه پایه گذاری شده است. تاکید بر صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش تلفات آن به کارگیری منابع قابل دسترس طبیعی دارد.( Ladha et al,1992) و به جای این طرز تفکر که اهداف بوم شناختی و اقتصادی با یکدیگر در تعرض می باشند، به این نکته توجه دارند که نظام های اقتصادی بر نظام های حامی حیات اکولوژیک خود متکی هستند و اندیشه مکمل بودن سرمایه طبیعی و سرمایه بشری را ترویج می کند( معلمی، 1372). توسعه ای که نیازهای حال حاضر را برآوردکند، بدون آن که توانایی نسل های آتی را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره اندازد.
تاريخ مدوني براي زراعت چند كشتي و مخلوط وجود ندارد.ولي با توجه به شواهدي كه اشاره شد رويش گياهان بصورت توام سابقه طولاني داشته واحتمالا تاريخ آن به نخستين دوره هايي كه بشر با كشاورزي آشنا گرديده بر مي گردد.كشت گياهان زراعي بصورت توام ازمناطق استوايي شروع شده است و با افزايش ارتفاع از سطح دريا در مناطق استوايي تعداد گونه هاي تركيب شونده در مخلوط كاهش مي يابد.
تاريخچه كشت مخلوط در ايران :
كشاورزي سنتي ايران بر پايه استفاده حد اكثر از عوامل محيطي بوده و استفاده از روابط بين گياهان و مبارزه با آفات و بيماري ها به كشت مخلوط مبادرت مي ورزيدند.كه به عنوان مثال براي توليد نوعي خربزه آن را ميان ريشه هاي خار شتر مي كاشتند.خار شتر با داشتن ريشه هاي عميق ازآب هاي تحت الارض استفاده كرده و با كمك اين رطوبت بذر خر بزه نيز سبز مي شود.
تاريخچه تك كشتي :
سیستم تک کشتی که ابتدا از شمال اروپا شروع شد و در بسیاری از نقاط دیگر جهان توسعه یافت که در آن یک نوع بذر را به صورت ردیفی و منظم کاشتر و سایر گیاهانی که در آن زمین می رویند علف هرز تلقی می شوند. مروجین تک کشتی، زراعت مخلوط را یک روش کشت قدیمی و غیر سودمند معرفی می کنند. پس از جنگ جهاني دوم كشاورزي به شدت به سمت تخصصي شدن پيش رفت.توليد كنندگان محصولات زراعي كشاورزي تخصصي را بدان جهت بر گزيدند كه آنها را از قيد كارهاي سخت كشت مخلوط رهانيد.اين نوع كشاورزي به آن ها اين امكان را داد تا پر محصول ترين گياهان زراعي را در سيستم هاي تك محصولي توليد نمايند.كود هاي شيميايي ارزان قيمت جايگزين كود هاي دامي گرديد.
تعاریف:
تک کشتی (Monoculture) کشت یک محصول زراعی در یک سال زراعی و در یک قطعه زمین است. چندگانه (Multiple cropping): کشت دو یا چند محصول زراعی در یک سال زراعی است (Fransis 1986). یکی از انواع کشت چند گانه کشت مخلوط (Intercropping) می باشد. کشت مخلوط به کشت دو یا چند محصول زراعی در یک زمان و در یک قطعه زمین به نحوی که بین اجزای آن در تمام زندگی و یا بخشی از آن رقابت وجود داشته باشد.
آندروو و کاسام (1976) چهار نوع کشت مخلوط را مورد توجه قرار داد:
1- کشت درهم (Mixed intercropping): در این حالت اجزا مخلوط به صورت درهم و بدون قرار گرفتن روی خطوط مجزا کاشت می شوند.
2- کشت مخلوط ردیفی (Row intercropping): کاشتن اجزا مخلوط در ردیف های مجزا.
3- کشت مخلوط نواری (Strip intercropping): کاشت اجزا مخلوط در نوارهای مختلف به نحوی که حداقل اثر متقابل را باهم داشته باشند.
4- کشت مخلوط تاخیر ي (Rely intercropping) : کاشت دو گیاه با سیکل رشدهایی که در برخی از قسمت ها منطبق اند.
راندمان استفاده ازعوامل محيطي در کشت مخلوط:
الف – آب ب – نور ج – مواد غذایی
مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از آب
1- افزایش حجم ریشه
2- کاهش درجه حرارت در محیط
3- پوشش بیشتر زمین و اثر بادشکن و در نتیجه کاهش تبخیر
4- اضافه نمودن مواد آلی به خاک و در نتیجه بالا رفتن میزان جذب آب
موریس و گریتی 1993 ضمن بررسی بر روی 12 آزمایش تفاوت چندانی بین میزان آب مصرفی کشت مخلوط و تک کشتی های مربوطه پیدا نکرد. اما در مورد راندمان آب مصرفی نتیجه گیری کردند که کشت مخلوط راندمان آب مصرفی را افزایش می دهد و اصولاً LER در شرایط استرس بیشتر از شرایط عادی است.
مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از نور:
چون در کشت مخلوط پوشش گیاهی سطح زمین بیش از تک کشتی است به همان نسبت سطح تابش نور نیز بیشتر است.
اگر گیاهان تشکیل دهنده مخلوط از نظر فیزیولوژی و مرفولوژی با یکدیگر تفاوت داشته باشند نور تابیده شده به نحو بهتر و بیشتری مورد استفاده قرار می گیرد.
براي ارزيابي كشت مخلوط شاخص هاي متفاوتي وجود دارد غالبا نسبت برابري زمين (LER) براي اين منظور استفاده مي شود.نسبت برابري زمين عبارتست ازنسبت سطح مورد نيازبراي تك كشتي به سطحي ازكشت مخلوط كه درشرايط مديريتي يكسان عملكرد معادل تك كشتي داشته باشد.بنابراين LER به راحتي قابل محاسبه و تغييراست.اگرمقدار LER بيشتر از 1 باشد در اينصورت كارايي كشت مخلوط بيشتر از خالص است و چنانچه مقدار آن كمتر از 1 باشد كارايي كشت خالص بيشتر خواهد بود. مقدار LER=1 نشانگر حد بحراني است.
مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از جذب مواد غذایی:
افزایش جذب مواد غذایی در کشت مخلوط به وسیله چندین محقق برای نیتروژن ، فسفر، کلسیم و منیزیم نشان داده شده است.
مکانیزم ها:
1- نیازها در زمان مختلف باشد
2- خاصیت جذب بعضی از مواد بیشتر شود
نیتروژن در دیم زارها پس از آب بیشترین محدودیت برای نیتروژن است. معمولاً انتخاب لگوم ها به عنوان اجزای مخلوط می تواند رقابت برای نیتروژن خاک را کاهش دهد.
اثر مکملی یا جبرانی – در کشت مخلوط تفاوت ها مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی ممکن است باعث شود اجزا مخلوط کنج های اکولوژیکی متفاوت پیدا کنند.
هرگاه رقابت خیلی ضعیف باشد ممکن است اثر مکملی یا جبرانی ( complementarity) به وجود آید که در واقع اثر متقابل مثبت بین اجزا مخلوط است و راندمان و میزان محصول سیستم را بالا می برد.
مظاهری 1372 – رقابت را در مورد گیاهان به شرح زیر تعریف نمود:
توانایی و ظرفیت گياهان در به دست آوردن و تامین مواد مورد نیاز رشد و نمو در حالی که محدودیت یک یا چند ماده موجود داشته باشند.
وندامیر 1989- رقابت را در یک دیدگاه اکوفیزیولوژیکی عبارت از جریانی می داند که دو گروه از گیاهان و یا جمعیت ها به نحوی باهم اثر متقابل داشته باشند که حداقل یکی از آن ها لطمه منفی بر دیگری داشته باشد.
روش های متداول در کشت مخلوط:
غلات – حبوبات
غلات – محصولات ریشه ای
حبوبات – محصولات ریشه ای
غلات – غلات
حبوبات – حبوبات
گیاهان ریشه ای – گیاهان ریشه ای
علوفه ای – گراس
ارزیابی محصول در زراعت مخلوط
عوامل موثر در ارزیابی:
الف- در حالتی که محصول گیاهان کاشته شده از نظر اقتصادی یکسان و یا از یک درجه اهمیت برخوردار باشند.
ب – در موقعی که زارع نیاز بدست آوردن حداکثر محصول از یک گیاه (زراعت اصلی) و مقداری محصول از گیاه دوم (زراعت فرعی) دارد.
ج- زارع نیاز به کشت چندین نوع گیاه دارد.
