تصمیم گیری نیاز به مهارت دارد. انسان ها به صورت های مختلفی تصمیم گیری می كنند، خواه این تصمیم درباره معامله ای باشد یا اشتغال به كاری یا انجام عملی یا ازدواجی.
انواع تصمیم گیری
1 - تصمیم گیری احساسی؛
كه تصمیم براساس یك احساس خاص ( عشق ، خشم، كینه، حسادت و كمك و...) گرفته می شود.
2 - تصمیم گیری اجتنابی؛
تصمیمی كه فرد به دلیل ترس و نگرانی كه دارد، سعی می كند تا آنجا كه می تواند آن را به تعویق اندازد. این گونه اتخاذ تصمیم، امكان آن را به وجود می آورد كه فرد، فرصت های مناسب زندگی خویش را از دست بدهد.
3 - تصمیم گیری اخلاقی؛
تصمیمی است كه فرد، برای انجام آن به دلایل اخلاقی تكیه می كند. مثلاً ادامه دادن به یك زندگی مشترك مملو از تنش و پر تشنج، به دلیل وجود فرزند.
4 - تصمیم گیری تكانشی؛
این نوع تصمیم گیری، بسیار سریع و بدون توجه به عاقبت كار، یا ارزیابی و توجه به موقعیت ها و شرایط صورت می گیرد. مثلاً فردی، فرد مقابل خود را برای كاری كه در نظر دارد ترغیب به عجله می كند و قدرت تفكر در مورد یك عمل درست را از او می گیرد.
5 - تصمیم گیری مطیعانه؛
سبك تصمیم گیری مطیعانه، می تواند صدمه زیادی به موضوع تصمیم و یا به عنوان مثال، به ازدواج فرد، وارد كند. در تصمیم گیری مطیعانه، دیگران برای یك یا دو نفر یا موضوعی، تصمیم می گیرند بدون آن كه فرد یا افراد یا موضوعی كه تصمیم بر روی آن اجرا می شود، نقشی در این تصمیم گیری داشته باشند. نمونه این تصمیم گیری را می توان در ازدواج های سنتی مشاهده كرد.
6 - تصمیم گیری عقلانی؛
سالم ترین تصمیم ها، تصمیمی است كه براساس تفكر، بررسی و مطالعه، ارزیابی و تحقیق صورت بگیرد. تصمیم گیری عقلانی، براساس واقعیات است و معمولاً خطا و اشتباه در آن به ندرت دیده می شود.
اصول تصمیم گیری عقلانی
تصمیم گیری عقلانی نیز مانند بقیه مهارت ها، دارای اصول مهارتی است كه به ترتیب ذیل است:
- مواجه شدن با یك تصمیم:
زمانی است كه فرد متوجه می شود باید تصمیم بگیرد. بنابراین روی آن تمركز كرده و ضمن روشن كردن موضوع تصمیم، اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری می نماید.
- حق انتخاب و بررسی مورد تصمیم بر اساس اطلاعات:
با راه حل ها و اطلاعاتی كه فرد به دست آورده، این حق را می یابد تا تصمیمی درست برای انتخاب، ازدواج یا انجام كار مورد نظرش بگیرد.
- ارزیابی پیامدهای پیش بینی شده حق انتخاب:
فرد پیامدهای متفاوت از انتخاب ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد تا معقول ترین آنها را انتخاب كند.
- تعهد به تصمیم:
نسبت به تصمیمی كه گرفته می شود باید پایبند بود و به آن اعتقاد داشت.
- برنامه ریزی برای انجام تصمیم:
حتی تصمیم عقلانی نیز نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد.
- اجرا یا انجام تصمیم:
در این مرحله، فرد به صورت عملی وارد مراحل برنامه ریزی شده می شود. مثلاً تصمیم به ازدواج كه مراحلی همچون خواستگاری ، نامزدی ، خرید و غیره دارد.
- ارزیابی پیامدهای واقعی اجرا یا انجام تصمیم:
فرد به بررسی و ارزیابی تصمیمی می پردازد كه یا ناموفق بوده یا آن موفقیت لازمی را كه فكر می كرده نداشته است. در اینجا فرد مراحلی را كه از سر گذرانده، مورد بررسی قرار می دهد تا برای برنامه آینده اش، شروع به برنامه ریزی كند.
انواع تصمیم گیری
1 - تصمیم گیری احساسی؛
كه تصمیم براساس یك احساس خاص ( عشق ، خشم، كینه، حسادت و كمك و...) گرفته می شود.
2 - تصمیم گیری اجتنابی؛
تصمیمی كه فرد به دلیل ترس و نگرانی كه دارد، سعی می كند تا آنجا كه می تواند آن را به تعویق اندازد. این گونه اتخاذ تصمیم، امكان آن را به وجود می آورد كه فرد، فرصت های مناسب زندگی خویش را از دست بدهد.
3 - تصمیم گیری اخلاقی؛
تصمیمی است كه فرد، برای انجام آن به دلایل اخلاقی تكیه می كند. مثلاً ادامه دادن به یك زندگی مشترك مملو از تنش و پر تشنج، به دلیل وجود فرزند.
4 - تصمیم گیری تكانشی؛
این نوع تصمیم گیری، بسیار سریع و بدون توجه به عاقبت كار، یا ارزیابی و توجه به موقعیت ها و شرایط صورت می گیرد. مثلاً فردی، فرد مقابل خود را برای كاری كه در نظر دارد ترغیب به عجله می كند و قدرت تفكر در مورد یك عمل درست را از او می گیرد.
5 - تصمیم گیری مطیعانه؛
سبك تصمیم گیری مطیعانه، می تواند صدمه زیادی به موضوع تصمیم و یا به عنوان مثال، به ازدواج فرد، وارد كند. در تصمیم گیری مطیعانه، دیگران برای یك یا دو نفر یا موضوعی، تصمیم می گیرند بدون آن كه فرد یا افراد یا موضوعی كه تصمیم بر روی آن اجرا می شود، نقشی در این تصمیم گیری داشته باشند. نمونه این تصمیم گیری را می توان در ازدواج های سنتی مشاهده كرد.
6 - تصمیم گیری عقلانی؛
سالم ترین تصمیم ها، تصمیمی است كه براساس تفكر، بررسی و مطالعه، ارزیابی و تحقیق صورت بگیرد. تصمیم گیری عقلانی، براساس واقعیات است و معمولاً خطا و اشتباه در آن به ندرت دیده می شود.
اصول تصمیم گیری عقلانی
تصمیم گیری عقلانی نیز مانند بقیه مهارت ها، دارای اصول مهارتی است كه به ترتیب ذیل است:
- مواجه شدن با یك تصمیم:
زمانی است كه فرد متوجه می شود باید تصمیم بگیرد. بنابراین روی آن تمركز كرده و ضمن روشن كردن موضوع تصمیم، اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری می نماید.
- حق انتخاب و بررسی مورد تصمیم بر اساس اطلاعات:
با راه حل ها و اطلاعاتی كه فرد به دست آورده، این حق را می یابد تا تصمیمی درست برای انتخاب، ازدواج یا انجام كار مورد نظرش بگیرد.
- ارزیابی پیامدهای پیش بینی شده حق انتخاب:
فرد پیامدهای متفاوت از انتخاب ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد تا معقول ترین آنها را انتخاب كند.
- تعهد به تصمیم:
نسبت به تصمیمی كه گرفته می شود باید پایبند بود و به آن اعتقاد داشت.
- برنامه ریزی برای انجام تصمیم:
حتی تصمیم عقلانی نیز نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد.
- اجرا یا انجام تصمیم:
در این مرحله، فرد به صورت عملی وارد مراحل برنامه ریزی شده می شود. مثلاً تصمیم به ازدواج كه مراحلی همچون خواستگاری ، نامزدی ، خرید و غیره دارد.
- ارزیابی پیامدهای واقعی اجرا یا انجام تصمیم:
فرد به بررسی و ارزیابی تصمیمی می پردازد كه یا ناموفق بوده یا آن موفقیت لازمی را كه فكر می كرده نداشته است. در اینجا فرد مراحلی را كه از سر گذرانده، مورد بررسی قرار می دهد تا برای برنامه آینده اش، شروع به برنامه ریزی كند.
