[h=3]جایگزینهای آزبست در صنایع آزبست سیمان و ساختمانی[/h] در سالهای اخیر در سطح جهانی بیشترین کاربرد آزبست را فرآوردههای آزبست سیمان تشکیل میدهد.(۹۰ درصد مصرف آزبست به محصولات آزبست – سیمان و ۷ درصد آن برای مواد اصطکاکی تعلق دارد) در ایالات متّحده، مصرف عمده در ترکیبات سقف(۶۲٪)، درزگیر(۲۲٪)، و محصولات اصطکاکی(۱۱٪)، مقادیر اندکی نیز برای مصرف در عایق و محصولات پارچهای نسوز به کار گرفته میشود.
جایگزینهای این مواد محدود به محصولاتی که به راحتی جایگزین آزبست میشوند نمیباشد(مثل PVA و سلولز در ورقههای الیاف سیمان سقف) بلکه تعدادی از محصولات کاملاً مختلف وجود دارد که میتوانند جایگزین آزبست شوند. عمده محصولات آزبست سیمان که برای آن جایگزین استفاده میشود و یا مورد نیاز است ورقهای موجدار(ایرانیت)، ورق مسطح و تیغهها، لولههای فشار و محصولات قالب ریزی شده سیمانی است. معمولا PVA و سلولز به عنوان جایگزین استفاده میشود، به ویژه برای ورقهای مسطح و موجدار. الیاف دیگر مانند پلیاکریلو نیتریل (PAN) و یا فایبر گلاس نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. پلی پروپیلن برای برخی از استفادهها مناسب است مثلاً استفاده از رشتههای پلی پروپیلنی در برخی از ورقههای مسطح یا موجدار که کمتر استفاده میشود. الیاف سلولزی کیفیت بالا دارای پتانسیل خوبی به عنوان یک محصول جایگزین میباشد و خصوصیات استحکامی آن میتواند با افزایش بارگذاری آن نسبت به بارگذاری آزبست و یا با اختلاط آن با برخی از الیاف مصنوعی مانند PVA به محصول افزایش یابد. اشکال واضح این حالت این است که مقاومت آن در برابر درجه حرارت نسبت به نوع محصول آزبست سیمان کمتر است و، مانند دیگر الیاف آلی، بدون گسترش شعله میسوزد. به منظور غلبه بر این مشکل، میکا یا وولاستونیت میتوانند به منظور افزایش مقاومت در برابر حرارت. اضافه شود.
اگر چه رشتههای جایگزین میتوانند به منظور تقویت سیمان در ورق یا محصولات ورقهای استفاده شود، اما برای لولههای آزبست سیمان تحت فشار به دلیل الزامات مقاومت مشخص با استانداردهای ملی یا بین المللی توصیه نمیشود. بنابراین، در این موارد، از مواد دیگر از جمله، پلی ونیل کلراید غیر پلاستیکی (UPVC) و پلی اتیلن و چدن نشکن و پلاستیک تقویت شده با شیشه استفاده میشود.
برخی از موادی که میتوانند به عنوان جایگزین در این صنایع استفاده شوند و تکنیک آن در کشور نیز موجود است استفاده از انواع الیاف طبیعی(الیاف نارگیل، الیاف سیسال، تفاله نیشکر، کتان، رامی، شاهدانه، کنف، کاه، چوب و...)برای تقویت کامپوزیتهای سیمانی) که موضوع جدیدی محسوب نمیشود و بیش از دو دههاست که تحقیقات در این زمینه در حال انجام است. در رابطه با این موضوع، تحقیقات و مطالعات متعددی در خصوص تاثیر کاربرد انواع الیاف طبیعی و اصلاح ویژگیهای آنها بر روی خواص فیزیکی، مکانیکی و دوام کامپوزیتهای ساخته شده با این نوع الیاف انجام گردیدهاست. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن نیز تاکنون تعدادی پروژه تحقیقاتی در این زمینه به انجام رساندهاست و در این پروژهها مطالعات آزمایشگاهی گستردهای به منظور بررسی جایگزینی انواع الیاف طبیعی و مصنوعی برای تولید ورقهای سیمانی غیرآزبستی صورت گرفته که نتایج آن در سطح آزمایشگاهی موفق بوده است؛ لیکن نکته مهم در خصوص استفاده از این نوع الیاف به منظور جایگزینی آزبست در مقیاس کارخانهای تغییر خطوط تولید به دلیل نیاز به عملیات اصلاح جهت مناسب سازی خواص الیاف در تولید ورقهای غیر آزبستی است که البته اقداماتی نیز در این رابطه از سوی معدودی از کارخانحات موجود در کشور انجام شدهاست.
تعدادی از جایگزینها و جانشینهای محصولات آزبستی در جدول زیر آمدهاست:
- ماده آزبستی جایگزین
- ورقههای موجدار آزبست سیمان(ایرانیت) الیاف مصنوعی(پلی وینینل الکل، پلی پروپیلن)، و الیاف طبیعی سلولزی(تختههای چوبی، بامبو، سیسال، نیشکر و...)
- کاشیهای میکرو کانکرت
- ورقههای فلزی گالوانیزه
- کاشیهای رسی
- سنگ لوح
- کاشیهای با پوشش فلزی(هاروی)
- کاشی سقفهای آلومینیومی(کاشی دکرا)
- پلی پروپیلن قابل بازیافت و پلی پروپیلن فشرده
- آلومینیوم با پوشش پلاستیک
- گالوانیزه با پوشش پلاستیک
- ورقههای آزبست تخت(سقفی، پارتیشن، سردر) سیمان الیاف با استفاده از الیاف سلولزی، الیاف مصنوعی، تختههای سقف گچی، سقفهای پلی استایرن، قرنیس گچی، ورقههای با روکش فلزی، آجر نما، چارچوبهای گالوانیزهای با تخته پلاستر یا سیلیکات کلسیم
- تختههای چوبی مسطح
لولههای آزبست سیمان پرفشار:
- لوله چدنی و آهنی، لوله پلی اتیلنی پرفشار
- لوله وینیل کلراید
- لوله سیمانی تقویت شده با فولاد(در ابعاد بزرگ)
- لوله پلی استر تقویت شده با شیشه
کم فشار:
- لوله سیمان سلولز
- لوله سیمانی سلولزی/الیاف PVA
- لولههای سفالی(رسی)
- لوله پلی استر تقویت شده با شیشه
- لوله سیمانی تقویت شده با فولاد(در ابعد بزرگ)
تانکهای ذخیره آب آزبست سیمان سیمان سلولز
- پلی اتیلن
- پشم شیشه
- فولاد
- آهن گالوانیزه
- سیمان با الیاف سلولزی-PVA
- آبروهای آزبست سیمان؛ باز(صنعت معدن) گالوانیزه
- آلومینیوم
- PVC