مسجد نامتعارف؛ همنشین تئاتر شهر
مسجد و مجتمع فرهنگی ولیعصر(عج)، پروژه ای که طراحی آن از سال ۸۳ به تصویب رسید، پس از حاشیه های فراوان در حال اجراست؛ مسجدی با فرم متعارف و بدون مناره و گنبد.
بسیاری از مردم که در محدوده تئاتر شهر و پارک دانشجو رفت و آمد دارند، در سال های گذشته با زمین وسیعی مواجه شده اند که با عمق زیادی گودبرداری شده و عملیات اجرایی آن به طور متناوب و گاهی با وقفه های طولانی در حال پیگیری است. "مسجد و مجتمع فرهنگی ولیعصر" پروژه ای است که احداث آن، پس از مدت ها، در سال 83 به تصویب رسید تا پس از آن شاهد طراحی و ساخت باشد؛ اما انگار حاشیه های آن بیش از این حرف ها بود.داستان از آن جا آغاز شد که حجت‌الاسلام میرحیدر جعفری، امام جماعت مسجدجامع و مدیر مجتمع فرهنگی ولیعصر(عج) 19اردیبهشت ماه سال 89 در گفتگو با روزنامه جمهوری اسلامی با ارائه تاریخچه ای از ساخت این مجموعه گفت:"موضوع تأسیس مسجد ولیعصر(عج) از سال 60،61 شروع شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مردم منطقه، مومنین، متدینین احساس کردند که دراین مسیر با توجه به اینکه محیط خاصی بود، اینجا یک مسجد و پایگاه مردمی و اسلامی تأسیس شود. بررسی میکنند و این مکان فعلی را مناسبترین جا میدانند و شروع میکنند. اول چادر میاندازند و بعد یواش یواش تبدیل میشود به یک سولهای که نماز و سایر برنامهها اجرا میشود. از آن زمانی که این مسجد شروع شده است مخالفتهایی هم وجودداشته است. به عللی در جریان کار مشکلاتی ایجاد میشود."جعفری درباره این گونه مشکلات اضافه کرد:"برخی در تلاش بودند که این مکان را پاساژ تجاری بکنند. مردم منطقه، ما و سایر خادمین مسجد ایستادگی کردیم. چندین بار با مسئولین مربوطه جلسه گذاشتیم. ایستادگی و پافشاری کردیم که اینجا باید حتماً مسجد شود. بالاخره درسال 83 تصویب شد که اینجا مسجد و مجتمع فرهنگی دایر شود."طراحی پروژه مسجد و مجتمع فرهنگی ولیعصر(عج) موضوع دیگری بود که جعفری در آن زمان درباره آن توضیح داد:"نقشه این مسجد تصویب شده است. این نقشه بیش از یک سال طراحی آن طول کشید. عملیات ساختمانی آن شروع شد و هم اکنون هم ادامه دارد. براساس نقشه اولیه کارساخت شروع شده است. عملیات ساختمانی این مسجد مدتی تعطیل شد. هم اکنون دوباره شروع به کارشده است. بعد از حدود سه سال کار شروع شده و ادامه دارد.امیدواریم هرچه سریعتر عملیات ساختمانی این مسجد و مجتمع ولیعصر(عج) به پایان برسد و مردم گنبد و منارههای این مسجد را ببینند و برنامههای فرهنگی و دینی مخصوصاً نماز جماعت در این مسجد برقرار شود. زمین این مسجد 5000 متر است. بنای این مسجد 34000 متر است. روی مسجد هیچ بنایی ساخته نمیشود.اولین طرح ارائه شده برای مسجد و مجتمع فرهنگی ولیعصر بود؛ طرحی از عبدالحمید نقره کار، استاد پیشکسوت دانشگاه علم و صنعت که به طور کامل به الگوی شناخته شده مساجد شباهت داشت. اما این پایان ماجرا نبود. رضا دانشمیر، طراح پروژه پردیس سینمایی ملت، دیگر معماری بود که پایش به این پروژه باز شد. دانشمیر در گفتگو با روز نامه شرق در 14 اردیبهشت سال 89 با اشاره به طرح قبلی این مسجد گفت:" ... مسجد ولی عصر پروژه مهم دیگری است که قصه ی مفصلی دارد؛ مشاوری آمده بود و مسجد خیلی بزرگ و کلاسیکی را آن جا پیش بینی کرده بود که با خود ساختمان تاتر شهر تناسب نداشت. ارتفاعش به اندازه ی گنبد سلطانیه بود؛ 52 متر (تاتر شهر حدودا 20 متر است) بنابراین، هنرمندان اعتراض کرده بودند که این ساختمان بزرگ است و تعادل ندارد و باید این طرح عوض شود. پروژه یک مدتی متوقف شده بود. کارفرمای پروژه – سازمان توسعه فضاهای فرهنگی- زمانی که پروژه سینما در حال اتمام بود، آمد و از من خواست که کمک کنم تا این پروژه از این حالت بی تکلیفی، دربیاید. ما اواخر 86 وارد پروژه شدیم. تا آن زمان، سازه ی زیرزمین این مسجد را هم اجرا کرده بودند. حالت بدی پیدا کرده بود، درعین حال عوامل تاتر شهر خیلی نگران بودند که به علت این که این گودبرداشته شده و رها شده، اسباب خطر بشود."دانشمیر درباره حاشیه های طراحی این پروژه در آن زمان، افزود:"...خیلی حواشی زیادی داشت. تاتری ها هم خیلی نگران بودند. یک بار گفتند دیوار تاتر شهر ترک خورده و باعث نشست شده و بالاخره خیلی مسائل داشت که خوشبختانه ما اصلا جزو آن مسائل نبودبم. بعدا از ما خواستند که برای آن مسائل راه حل بدهیم. کانسپتی که من برایش پیش بینی کردم، این بود که خوب، تاتر شهر ساختمان اصلی هنرمندان تاتر مملکت است و از این بابت ساختمان خیلی با ارزشی ست. نقطه ای هم که درش واقع شده، نقطه ی خیلی کلیدی ای هست که این طرفش پارک دانشجو ست – یک پارک خیلی مهم در یک تقاطع خاص. این یک طرف دانشگاه امیرکبیر، آن طرف دانشگاه تهران. خیابان انقلاب. موزه هنرهای معاصر. وقتی نگاه می کنید، می بینید که مجموعه ای از اماکن فرهنگی پرارزش توی این محدوده هستند که سایت را خیلی پراهمیت می کنند. ما چه کاری می بایست می کردیم که بتوانیم شان این مجموعه ای را که در اطرافش هستند، حفظ بکنیم؟ و درعین حال بتوانیم آنجا مسجدی به وجود بیاوریم که این مسجد - به دنبال همان ایده ای که داشتیم - مربوط باشد به زمان حال، در عین حال که یک پایش هم در تاریخ باشد."ایده جدید برای طراحی مسجد و مجتمع فرهنگی، موضوع بخش دیگر سخنان دانشمیر بود:"اول خواستیم ایده را از وضع موجود برداشت کنیم که دیدیم وضع موجود غلط است. بنابراین وضع موجود را کات کردم. به ایده لنداسکیپ رسیدم. اگر قرار است کنار تاتر شهر مسجدی ساخته شود، این مسجد می بایست لنداسکیپ باشد و می بایست با پارک دانشجو کار کند. این ایده را رویش کار کردیم. در واقع یک سطح پوسته لنداسکیپ را پیش بینی کردیم که می آید در قسمتی که باید با پارک دانشجو مواجه شود، به زمین می رسد؛ و در قسمتی که به خیابان ولی عصر و تاتر شهر منتهی می شود، یک تحدبی را به خودش می گیرد که بتواند آن حالت فضاهای محدب گنبدی شکل را به خودش بگیرد و یک جوری یک دیالوگ تاریخی هم برقرار کند. در این ایده، ارتفاع مسجد در حد همین تاج تاتر شهر هست. بنابراین یک توازنی با آن دارد؛ نه خیلی پایین تر است و نه خیلی بالاتر. شهردار این را دید و خیلی پسندید. بعد از آن رفتیم با سازمان های امور مساجد و آدم های مختلفی که می بایست تصمیم گیری می کردند، مواجه شدیم. آن ها خوب، اولش موافق نبودند. یعنی هضمش براشان سخت بود و مرتب می گفتند این چیست؟ و مخالفت می کردند. البته خوب، من هم مقاومت می کردم. خوشبختانه بعد، قبول شد و کارمان ادامه پیدا کرد...بعد از آن یک دوره ای با آقای دکترحجت همفکری کردیم که ایشان نظرات خودشان را بگویند. بالاخره ایشان در زمینه ی معماری اسلامی نظراتی دارند..."مرحله دیگر طراحی پروژه مسجد ولیعصر، با ورود دکتر مهدی حجت، استاد دانشگاه تهران به پروژه شکل می گیرد تا طرح جدید یک قدم به تأیید نزدیک تر شود:"شش ماهی دکتر حجت می آمد و جلساتی با هم داشتیم و بالاخره خیلی کارهای جالبی رویش صورت گرفت و یک پروژه ای به این شکل ایجاد شد. تحلیل ایشان این بود که این یک مسجد افقی ست که از خاک بلند می شود و به افلاک می رود. برای ما هم خیلی جالب بود. ما راجع به آن این طور فکر نمی کردیم. به من می گفت تو خیلی زمینی فکر می کنی! می دانید؟ من هم می گفتم این لنداسکیپه و ایشون می گفت که نه! این از خاک تا افلاک است. نظرش این بود که این پروژه از زمین شروع می شود می رود در این قسمت بالا و این شبستان مسجد است. منم حالا مخالف تعبیر ایشان نبودم. به هر صورت، ایشان دوست داشت پروژه را این گونه ببیند."تغییراتی در طراحی و الهام از راهروی مسجد شیخ لطف الله برای ورودی جدید مجموعه، دیگر موضوع مورد اشاره دانشمیر است:"...بعدا، ما یک کارهایی هم بهش اضافه کردیم. قبلا در سمت خیابان ولی عصر ورودی نداشتیم ولی یک ورودی برایش پیش بینی کردیم و من برای این ورودی سعی کردم ارجاعی بدهم به مسجد شیخ لطف اله که همین این جا هست. البته با یک حالت جدیدی؛ همان حرکتی که شما در مسجد شیخ لطف اله دارید، در این مسجد می آیید، درواقع به شکل اسپیرال می چرخید و وارد می شوید."به هرروی، پس از کش و قوس های فراوان، مراحل اجرایی طرح دوم پیشنهادی آغاز شد اما این هم پایان ماجرا نبود."حجت‌الاسلام میرحیدر جعفری، امام جماعت مسجد ولیعصر (عج) -چندی پیش- با انتقاد از عدم نصب مناره و یا گنبد در این مسجد به خبرنگار شبستان گفت: عدم وجود مناره و گنبد در مسجد ولیعصر(عج) موجب شده است که مسجد فاقد نورگیر باشد و شبستان مسجد تاریک شود در حالی که مسجد باید از سه جهت دارای نورگیر باشد."اعتراض حجت‌الاسلام میرحیدر جعفری در حالی صورت می گرفت که پیش از آن "مهدی محمود اقدم، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه 11 با اشاره به اینکه 60 درصد از روند ساخت مسجد انجام شده، افزوده بود: در حال حاضر تمام نگرانی‌ها و موانع ساخت مسجد بر طرف شده است و مدیران به نوعی تصمیم‌گیری کرده‌اند که این مسجد بتواند با بافت تاریخی فضای اطرافش در تعامل باشد و با مجموعه تئاتر شهر همخوانی داشته باشد."محمود اقدم همچنین اعتبار اختصاص یافته به این مجموعه فرهنگی را 14 میلیارد تومان اعلام کرده و گفته بود: "نوع المان ها، ارتفاع و طراحی مسجد با مجموعه تئاتر شهر تناسب دارد و سعی شده است پس از کسب نظرات مسئولان امور مساجد و رعایت مسائل شرعی در بحث ساخت مسجد به موضوع هنری و طراحی مسجد نیز توجه شود تا هم نظر هنرمندان در مسجد لحاظ و هم ترکیب کلی مسجد در نظر گرفته شود."گفتنی است مسجد و مجتمع ولیعصر (عج) 27 هزار و 97 متر مربع مساحت دارد و با توجه به اینکه این مسجد در ضلع جنوبی تئاتر شهر واقع است چهار طبقه این مجتمع در زیرزمین در حال احداث است تا ارتفاع مجتمع و مسجد بلندتر از مجموعه تئاتر شهر نباشد. ضمن اینکه فاصله آن با تئاتر شهر هیچ مشکلی برای نمای مجموعه تئاتر شهر که یک اثر ملی و تاریخی است به وجود نیاورد. این مسجد سال 91 به بهره برداری می رسد.
