
چکیده گیاه تمیس یا
Tamus communis L یکی از گونه های داروئی ایران است که بیشتر در نواحی جنگلی شمال ایران رویش دارد . تمیس گیاهی است پایا و بالارونده از خانواده Dioscoreaceae. این تحقیق با هدف شناسایی برخی از خصوصیات اکولوژیکی گیاه تمیس در طی سالهای ۸۲ و ۸۳ در استان گلستان به اجرا در آمده است . مطالعات نشان میدهد این گیاه در استان گلستان در مناطق بندرگز ، علی آباد ، مینودشت ، پارک ملی گلستان و گلیداغ پراکنش دارد ، حداقل ارتفاع رویشگاه این گونه ۵۵۰ متر و حداکثر ۱۹۵۰ متر بالاتر از دریا است . این گونه در اقلیم مرطوب معتدل تا نیمه مرطوب سرد وهمچنین بارندگی بین ۶۰۰ تا بیش از ۸۰۰ میلیمتر سازگاری دارد . شروع رشد این گونه در اوایل فروردین ماه و گل دهی آن از اوایل خرداد و رسیدن میوه معمولا از مرداد تا آبان ماه می باشد . ازدیاد گیاه تمیس هم از طریق بذر و هم از طریق ریزوم انجام می گیرد .از نظر خواص درمانی کلیه قسمتهای گیاه مانند ریزوم ، جوانه ها ، میوه اثر مدر ، قی آور و مسهلی دارند . ریزوم گیاه اثر مخصوصی در دستگاه ترشح ادرار و رحم دارد به طوریکه مصرف آن موجب زیاد شدن ترشحات ادرار و برقراری قاعدگی می شود .
مقدمه
یکی از گیاهان داروئی ایران که تابه حال کمتر به آن پرداخته شده گیاه تمیس می باشد که در این مقاله سعی شده است برخی از خصوصیات اکولوژیکی آن مورد بررسی قرار گیرد . تمیس گیاهی است دائمی از خانواده Dioscoreaceae . این گیاه در مناطق مختلف به نامهای مختلف معروف است در رشت به تمیس ، در لاهیجان به رزک و در کردستان به بمبلی بوزو یا بامبلی روزو شهرت دارد (۱، ۳,۲ ).در مورد خصوصیات اکولوژیکی این گونه اطلاعات زیادی در دست نیست . قهرمان ( ۲ ، ۳ ) ، زرگری( ۱ ) , ریشینگر ( ۶ ) و آخانی ( ۵ ) پراکنش این گونه در ایران و پارک ملی گلستان و همچنین خصوصیات گیاهشناسی آن را شرح داده اند . مرادی ( ۴ ) جستجوی دیوزژنین و ساپونین در گیاه تمیس و ارتباط آن با ترکیبات قندی را بررسی کرده است . این گونه در منطقه وسیعی از اروپا و آسیا رویش دارد . در ایران تمیس در استانهای مازندران، گیلان ، گلستان، آذربایجان، کردستان و لرستان پراکنش دارد (۱,۲,۳,۵,۶).
مواد و روش ها :
بمنظور بررسی خصوصیات اکولوژیکی گیاه تمیس در استان گلستان ابتدا با استفاده ار نقشه توپوگرافی ۲۵۰۰۰۰ : ۱ پراکنش این گونه با استفاده از منابع (۱,۲,۳,۵,۶ ) و عملیات صحرائی تعیین شد. در عملیات صحرائی ارتفاع از سطح دریا ،جنگلی یا مرتعی بودن ، کوهستانی یا جلگه ای بودن ،آفتاب گیر یا سایه دار بودن رویشگاههای تمیس یادداشت گردید. برای مطالعه فنولوژی در دوره رشد، هر ماه یک بار یادداشت برداری از مراحل مختلف فنولوژی که شامل مرحله رشد رویشی ، گل دهی ،تشکیل میوه و رسیدن بذر می باشد انجام گردید. آمار آب و هواشناسی نیز از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی رویشگاهها استفاده گردید .
نتایج و بحث
پراکنش تمیس در استان گلستان : ۱- بندرگز ( ۶ ) . ۲- علی آباد، افرا تخته در ارتفاع ۱۵۰۰-۱۷۰۰ متری از سطح دریا ، در اراضی جنگلی کوهستانی ، با بارندگی ۶۰۰ میلیمتر. ۳- مینودشت ، لوه در ارتفاع ۱۴۵۰ متری از سطح دریا ، در اراضی جنگلی ، با بارندگی ۷۶۰ میلیمتر . ۴ – پارک ملی گلستان ، در ارتفاع ۵۵۰ – ۱۹۵۰ متری بالاتر از سطح دریا ، دراراضی جنگلی ارتفاع پائین ، کوهستانی و صخره ای با بارندگی بین ۶۴۶ – ۸۶۶ میلیمتر ۵ – کلاله ، گلیداغ ( ۱ ). از نظر انتشار جغرافیایی گیاه تمیس جزء گیاهان اروپا – سیبری و مدیترانه ای است و از نظر فرم رویشی جزء گیاهان ژئوفیت است . در استان گلستان این گونه در اقلیم مرطوب معتدل تا نیمه مرطوب سرد می روید .
خصوصیات رویشگاهی این گونه : این گیاه معمولا در مناطق جنگلی رویش دارد ، البته در حالت نیمه سایه جنگل در مقایسه با حالت آفتابی رشد بهتری دارد. این گیاه در خاکهای مرطوب و زهکش شده رشد خوبی دارد و معمولاَ خاکهای رسی سنگین و متوسط را به خاکهای سبک ماسه ای ترجیح می دهد .ازدیاد گیاه تمیس هم از طریق بذر و هم از طریق ریزوم انجام میگیرد . بذر این گیاه برای جوانه زدن به یک دوره سرما نیازمند است، بنابراین پس از کاشت بذر ، در بهار سال بعد جوانه می زند (۴). رشد این گونه پس از پشت سر گذاشتن دوره سرما , از اوایل فروردین ماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ماه ادامه می یابد . گل دهی آن از اوایل خرداد شروع و تا مرداد ماه خاتمه می یابد . رسیدن میوه معمولا از مرداد ماه شروع و تا اواخر آبان ماه ادامه می یابد و سرانجام بذر آن می رسد .
خواص درمانی : کلیه قسمتهای گیاه مانند ریزوم ، جوانه ها ، میوه و غیره دارای طعم تند و سوزاننده و اثر مدر ، قی آور و مسهلی دارد. بررسی ها نشان میدهد که ریزوم گیاه اثر مخصوصی در دستگاه ترشح ادرار و رحم دارد بطوریکه مصرف آن موجب زیاد شدن ترشحات ادرار و برقراری قاعدگی می شود(۱) . با توجه به خصوصیات رویشگاهی این گونه که در شرایط آب و هوایی شمال ایران به راحتی رشد و تکثیر می یابد، به توسعه کشت آن مبادرت ورزید تا از آن بعنوان یک ماده اولیه جهت تهیه دارو استفاده نمائیم .
منابع مورد استفاده
۱-زرگری ، علی (۱۳۷۶) گیاهان داروئی جلد ۴ ، ص ۶۶۶-۶۶۹ ، انتشارات دانشگاه تهران
۲- قهرمان ، احمد (۱۳۷۳) کورموفیت های ایران جلد ۴ ص ۴۷۱ ، انتشارات نشر دانشگاهی
۳- قهرمان ، احمد ( -) فلور رنگی ایران کد ۱۴۴ ، انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
۴- مرادی ،زهره ( ۱۳۸۱) جستجوی دیوزژنین و ساپونین ها در گیاه تمیس و ارتباط آن با ترکیبات قندی ، پایان نامه کارشناسی ارشد، کروه زیست شناسی دانشکده علوم ، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان .۵-Akhani , H (1998) Plant biodiversity of Golestan national park , Stapfia
6- Rechinger , K (1973) , Flora of Iranica Volume 104, Dioscoreaceae , Akademische Druck-u . Verlagsanstalt.Graz.
Investigation on some of ecological characteristics of (Tamus communis L.) species in Golestan province
Sayyid Ali Hosaini¹ , Ghasem Ali Abarsaji¹ & Mansour Lotfi¹
۱-Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center of Golestan provinceP.O.Box : ۴۹۱۵۶۷۷۵۵۵ Tel : 3350063-4 E.mail : seidalihoseini@yahoo. comAbstract
Tamus communis L. is one of perennial and medicinal plant of Iran which often grows in forest regions of the North of Iran and it is from Dioscoreaceae family.This plant is distributed in Bandargaz, Aliabad ,Minoodasht , Golestan National Park and Golidagh between 550 to 1950 m from sea level with the rainfall between 600 to more than 800 mm.phenology stages of
Tamus communis L. occure from early April to November . Reproduction of this plant is conducted by seed or rhyzom . All parts of
Tamus communis L. have diuretic , emetic and purgative effects . The rhyzom has an especial effect on excretion of urine system .Key words:
Tamus communis L. , Ecological characteristics , Golestan province