[ مبانی موسیقی ] - تونالیته

[mpb]

کم‌وبیش تمام ملودی‌های آشنا پیرامون یک صدای مرکزی ساخته و پرداخته شده‌اند. دیگر صداهای ملودی به سمت این صدای مرکزی گرایش دارند. به دلیل پایداری و ایستائی ویژه صدای مرکزی، ملودی اغلب با آن پایان می‌یابد.

صدای مرکزی تونالیته درجه اول (keynote) یا تونیک می‌نامند. آثار موسیقی مانند ملودی‌های آشنا که به‌طور عام با درجهٔ اول گام پایان می‌گیرند، چنانکه مرسوم است با آکورد ایستای تونیک خاتمه می‌یابند. به این ترتیب، تونالیتهٔ یک قطعه به حضور صدا، گام و آکوردی مرکزی در آن اشاره دارد. در یک اثر موسیقی، تمام صداهای دیگر در ارتباط با صدای مرکزی شنیده و درک می‌شوند.

از سال ۱۹۰۰ به بعد برخی آهنگسازان، نظام سنتی تونال را رها کردن اما حتی امروزه نیز بیشتر قطعه‌ها و آثاری که می‌شنویم به مبنای صدا، آکورد و گامی مرکزی ساخته شده‌اند.

منبع:aftabir

 

[mpb]

گام ماژور

گام ماژور

گام (scale) از صداهای اصلی سازندهٔ یک قطعهٔ موسیقی که زیر و بم‌هائی متفاوت دارند و به ترتیب از بم به زیر یا از زیر به بم مرتب شده‌اند ساخته شده است. در دوره‌های مختلف و در فرهنگ‌های گوناگون، گام‌های متنوع و متعددی به‌کار گرفته شده‌اند. گام‌های اساسی موسیقی غرب از آغاز سدهٔ هفدهم تا آغاز سدهٔ بیستم گام‌های ماژور و مینور (minor) بوده‌اند. این گام‌ها در سدهٔ بیستم نیز همچنان کاربردی گسترده داشته‌اند. گام آشنای دو - ر - می - فا - سل - لا - سی - دو نمونه‌ای از گام ماژور است. این گام را بخوانید و توجه کنید که با خواندن آن، هفت صدای زیر و بم متفاوت پدید می‌آورید. و سپس به ”دو“ی بالائی - هشتمین صدا - می‌رسید که در حقیقت تکرار صدای اول در یک اُکتاو بالاتر است. اُکتاو فاصلهٔ میان اولین و هشتمین صدای گام است. گام ماژور میان صداهای متوالی خود الگوی معینی از فاصله‌ها دارد. میان صداهای متوالی یک گام غربی دو نوع فاصله یافت می‌شود. پردهٔ (whole step) و نیم‌پرده (half step). نیم‌پرده، کوچک‌ترین فاصله‌ای است که به‌طور موسوم در موسیقی غرب به‌کار رفته است. فاصلهٔ پرده دو برابر نیم‌پرده است.

الگوی پرده‌ها و نیم‌پرده‌های سازندهٔ گام ماژور
در نواختن گام ”دو ماژور“ فقط شستی‌های سفید پیانو به‌کار گرفته می‌شوند. فاصلهٔ میان نت‌های ”می“ و ”فا“ و نت‌های ”سی“ و ”دو“ نیم‌پرده است و میان شستی‌های متناظر با ”می“ و ”فا“ و نیز ”سی“ و ”دو“ شستی سیاهی قرار نگرفته است. نمونه‌ای که در آغاز این مبحث دیدیم، بر مبنای گام دو ماژور یا به بیان دیگر در تونالیتهٔ دو ماژور است.

گامی ماژور بر مبنای نت �دو� و شستی‌های متناظر با آن بر پیانو
با مبنا قرار دادن هر یک از دوازده صدای محدودهٔ اُکتاو می‌توان گام‌های ماژور مشابهی ساخت. الگوئی یکسان از فاصله‌های متوالی می‌تواند با هر کدام از این صداها آغاز شود که به این ترتیب دوازده‌ گام ماژور به‌دست می‌آید.

منبع:aftabir

 

[mpb]

گام مینور

گام مینور

گام مینور در کنار گام ماژور، ایفاگر نقشی اساسی در موسیقی غرب است.

گام مینور - مانند ماژور - از هفت صدای متفاوت و صدائی هشتم که تکرار صدای اول در یک اُکتاو بالاتر است تشکیل می‌شود اما الگوی فاصله‌های آن با گام ماژور تفاوت دارد. الگوی مینور نیز می‌تواند بر هر کدام از دوازده صدای محدودهٔ اُکتو آغاز شود و به این ترتیب دوازده گام مینور به‌دست می‌آید.

در اینجا مقایسه‌ای میان یک گام ماژور و گامی مینور که هر دو با نت ”دو“ آغاز می‌شوند، انجام گرفته است:

منبع:aftabir

 

[mpb]

دو ماژور

دو ماژور

نیم پرده	پرده	پرده	پرده	نیم پرده	پرده	نیم پرده
دو	سی	لا	سل	فا	می	ر	دو

منبع:aftabir

 

[mpb]

دو مینور

دو مینور

پرده	پرده	نیم‌پرده	پرده	پرده	نیم‌پرده	پرده
دو	سی‌بمل	لابمل	سل	فا	می‌بمل	ر	دو

گام مینوری که در این مثال نشان داده شده است یکی از گونه‌های سه‌گانهٔ گام مینور است که مینور طبیعی، نامیده می‌شود. دو گونهٔ دیگر، گام‌های مینور هارمونیک و مینور ملودیک هستند. سه گونه گام مینور در الگوی فواصل سازنده‌شان تفاوت‌هائی دارند اما همگی می‌توانند با هر صدائی از محدود اُکتاو آغاز شوند و چنانکه گفته شد، کیفیتی متضاد با گام ماژور پدید می‌آورند.

تفاوت مهم میان گام ماژور و مینور آن است که در گام مینور فاصلهٔ میان درجه‌های دوم و سوم فقط نیم‌پرده است. میان همین دو درجه از گام ماژور فاصلهٔ پرده وجود دارد. این تفاوت کوچک، کیفیت صوتی گام و حالت موسیقی مبتنی بر آن را به شدت دگرگون می‌کند. موسیقی مبتنی بر گام مینور گرایش به کیفیتی جدی یا سودائی دارد. کم‌وبیش تمام مارش‌های عزا تونالیتهٔ مینور دارند. تریادی که بر تونیک گام مینور و با نت‌های آن گام ساخته می‌شود و نیز آکوردی مینور است، حال آنکه تریاد تونیک در گام ماژور آکوردی ماژور است [SUP](۱)[/SUP]. آکوردهای مینور صدائی تیره‌تر از آکوردهای ماژور دارند. آهنگسازان تفاوت‌های میان ماژور و مینور را برای آفرینش حالت‌هائی متضاد به‌کار می‌گیرند.

(۱) . آکورد ماژور آکوردی است که میان نت پایه (دو) و دومین نت آن (می) فاصله‌ای دو پرده‌ای و میان پایه و سومین نت آن (سل) فاصله‌ای سه‌ونیم پرده‌ای باشد. تفاوت آکورد مینور با آکورد ماژور وجود فاصله‌ای یک‌ونیم پرده‌ای میان پایه (دو) و دومین نت آکورد (می‌بمل) است - م.

منبع:aftabir