ضوابط طراحي معماري براي افراد معلول جسمي – حركتي
1- ساختمانهاي عمومي
ساختمانهاي عمومي در اين ضوابط و مقررات ، آن دسته از ساختمانهاي هستند كه يكي از انواع خدمات عمومي را در اختيار افراد جامعه قرار مي دهند . در طراحي اين گونه ساختمانها بايد ضوابط زير رعايت گردد .
1-1- عناصر مشترك در كليه ساختمانهاي عمومي
1-1-1- وروديها
1-1-1-1 ورودي اصلي بايد براي استفاده همگان قابل دسترس باشد .
1-1-1-2 پياده رو منتهي به ورودي قابل دسترسي بايد با علايم حسي براي افراد نابينا و نيمه بينا مشخص شود .
1-1-1-3 ورودي ساختمان حتي الامكان همسطح پياده رو باشد .
1-1-1-4 حداقل عرض فضاي جلو ورودي 140 سانتيمتر باشد .
1-1-1-5 حداقل عرض بازشوي ساختمان بايد 100 سانتيمتر باشد .
1-1-1-6 وروديهاي قابل دسترسي بايد توسط راه قابل دسترس به ايستگاه وسايل نقليه عمومي ، پاركينگ قابل دسترسي و محلهاي سوار شدن مسافران و نيز به خيابانهاي عمومي و پياده روها مرتبط باشند .
1-1-1-7 وروديها بايد با ايجاد راه قابل دسترس به تمام فضاها و عناصر قابل دسترس در داخل بنا يا تسهيلات ، مرتبط باشند .
1-1-2- راهرو
1-1-2-1- حداقل عرض راهرو 140 سانتيمتر باشد .
1-1-2-2- اشياي نصب شده روي ديوار راهرو ، كه لبه خارجي آنها بين 70 تا 200 سانتيمتر بالاي كف تمام شده باشد ، نبايد بيش از 10 سانتيمتر در مسير راهرو پيشامدگي داشته باشد . پيش آمدگي اشياي نصب شده روي ديوار راهرو كه ارتفاع لبه خارجي آنها كمتر از 70 سانتيمتر از كف تمام شده است ، مشروط بر آنكه عرض مفيد عبوري بند 1-1-2-1 رعايت گردد ، به هر اندازه از ديوار مجاز است .
1-1-2-3- كف راهرو بايد غيرلغزنده باشد و از نصب كفپوشها با پرزبلند خودداري شود .
1-1-2-4- چنانچه كف راهرو از فرش يا موكت پوشيده شده باشد ، بايد نصب آن براي تردد افراد معلول قابل اطمينان باشد . هرگونه برجستگي و اتصال نبايد بيش از 2 سانتيمتر ارتفاع داشته باشد .
1-1-2-5- در راهرو بايد ميله دستگرد وجود داشته باشد .
1-1-3- بازشوها (در و پنجره)
1-1-3-1- حداقل عرض مفيد هر لنگه در براي عبور صندلي چرخدار 80 سانتيمتر باشد .
1-1-3-2- در مورد درهايي كه به مسير عبور عمومي باز مي شوند تامين ديد كافي الزامي است . در هر صورت پيشامدگي لنگه در باز شده در مسير عبور عمومي نبايد بيش از 10 سانتيمتر باشد .
1-1-3-3- حداكثر ارتفاع ديد از كف تمام شده 100 سانتيمتر باشد .
1-1-3-4- رنگ درها و چارچوب آنها بايد در تضاد با رنگ ديوار همجوار خود باشد .
1-1-3-5- درها بايد داراي پاخور به ارتفاع 25 سانتيمتر باشند .
1-1-3-6- در صورت استفاده از درهاي چرخان ، گردشي ، كشويي و ... كه براي افراد معلول غيرقابل استفاده است ، پيش بيني يك در معمولي به عرض مفيد حداقل 80 سانتيمتر در جوار آنها براي استفاده افراد معلول الزامي است .
1-1-3-7- كليه درها بايد به سهولت باز و بسته شوند .
1-1-3-8- دستگيره درها بايد از نوع اهرمي بوده و رنگ آن در تضاد با رنگ در و فاصله داخلي بين آن و سطح 5/3 تا 7 سانتيمتر باشد .
1-1-3-9- حداقل فاصله بين دو در متوالي چنانچه هر دو در ، در يك جهت باز شوند 200 سانتيمتر و چنانچه هر دو به داخل باز شوند ، 280 سانتيمتر باشد .
1-1-3-10- درها بايد حتي المقدور بدون آستانه باشند . در صورت اجبار حداكثر ارتفاع آستانه 2 سانتيمتر باشد .
1-1-3-11- به منظور تسهيل در حركت ، پيش بيني سطحي هواره در هر دو سوي در الزامي است .
1-1-3-12- خروجي اضطراري بايد قابل دسترسي و هم سطح بوده و به يك راه قابل دسترس ختم شود .
1-1-3-13- ارتفاع دستگيره ( براي در و پنجره ) از كف حداكثر 100 سانتيمتر باشد .
1-1-3-14- نصب ميله دستگرد كمكي بر رويث پنجره ها و درها ضروري است .
1-1-3-15- كليه درها و پنجره هايي كه تا كف داراي شيشه هستند در مقابل ضربه محافظت شوند .
1-1-3-16- زاويه بازشو در بايد حداقل 90 درجه باشد .
1-1-3-17- دستگيره «در» فضاهاي مخاطره زا (اتاق تاسيسات ، برق و ...) بايد به رويه قابل تشخيص با لامسه مجهز شوند .
1-1-4- راه پله
1-1-4-1- وجود علايم حسي در كف ، قبل از ورود به قفسه پله و در پاگردها براي هشدار به نابينايان و كم بينايان الزامي است .
1-1-4-2- عرض كف پله 30 سانتيمتر و حداكثر ارتفاع آن 17 سانتيمتر باشد .
1-1-4-3- حداقل عرض پله 120 سانتيمتر باشد .
1-1-4-4- نصب دستگرد در طرفين پله الزامي است . مشخصات دستگرد بايد مطابق بخش 4-1-6- باشد .
1-1-4-5- پله بايد از جنس سخت و غير لغزنده باشد .
1-1-4-6- شعاع گردي لبه كف پله نبايد بيش از 13 ميليمتر باشد .
1-1-4-7- نصب هرگونه اجزاي الحاقي غيرهمسطح بر روي كف پله ممنوع است .
1-1-4-8- در كناره هاي عرضي پله ، پيش بيني جزئيات اجرائي به نحوي كه مانع لغزش عصا شود الزامي است .
1-1-4-9- پاخور پله بايد بسته باشد و پيشامدگي پله از پاخور نبايد بيش از 3 سانتيمتر باشد .
1-1-4-10- حداكثر تعداد پله بين دو پا گرد بايد 12 پله باشد .
1-1-4-11- حداقل ابعاد پا گرد 120 ×120 سانتيمتر باشد .
1-1-5- سطح شيبدار
1-1-5-1- حداقل عرض سطح شيبدار 120 سانتيمتر باشد .
1-1-5-2- براي سطوح شيبدار تا 3 متر طول ، حداكثر شيب 8 درصد با عرض حداقل 120 سانتيمتر باشد .
1-1-5-3- در سطوح شيبدار با بيش از سه متر طول ( تا حد مجاز 9 متر ) به ازاي هر متر افزايش طول ، 5 سانتيمتر به عرض مفيد آن اضافه و 5/0 درصد از شيب آن كاسته شود .
1-1-5-4- سطح شيبدار نبايد داراي شيب عرضي باشد .
1-1-5-5- در صورتي كه سطح شيبدار در هواي آزاد واقع شود بايد به طريقي طراحي گردد كه از جمع شدن آب در سطوح حركت جلوگيري شود .
1-1-5-6- پيش بيني يك پاگرد به عمق حداقل 150 سانتيمتر با در نظر گرفتن حداكثر طول افقي 9 متر الزامي است .
1-1-5-7- حداقل ابعاد پاگرد سطح شيبدار بايد 150×150 سانتيمتر باشد .
1-1-5-8- كف سطح شيبدار بايد غيرلغزنده ، ثابت ، سخت و صاف باشد .
1-1-5-9- در صورتي كه سطح شيبدار ارتفاعي بيش از 25 سانتيمتر را طي كند و طول افقي آن بيش از 185 سانتيمتر باشد ، نصب ميله دستگرد در طرفين آن الزامي است . مشخصات ميله هاي دستگرد بايد منطبق با بخش 1-1-6 باشد .
1-1-5-10- در كنارهاي عرضي و پاگرد سطح شيبدار پيش بيني لبه محافظ ، حداقل به ارتفاع 5 سانتيمتر با رنگ متضاد با محيط به نحوي كه مانع لغزش استفاده كننده گردد ، الزامي است .
1-1-6- ميله هاي دستگرد
1-1-6-1- قطر يا عرض ميله دستگرد بايد بين 5/3 تا 4 سانتيمتر باشد .
1-1-6-2- بايد فاصله بين ميله دستگرد و ديوار حداقل 4 سانتيمتر باشد .
1-1-6-3- اگر ميله دستگرد در فرورفتگي دوار نصب شده باشد بايد عمق فضاي تو رفته حداقل 5/7 سانتيمتر و حداقل 45 سانتيمتر بالاي ميله ادامه داشته باشد .
1-1-6-4- ميله دستگرد در دو طرف رامپ و يا راه پله بايد به صورت ممتد باشد .
1-1-6-5- لازم است ميله دستگرد در كنار پله يا سطوح شيبدار حداقل 30 سانتيمتر از ابتدا و انتهاي آن پيشامده تر و موازي كف باشد .
1-1-6-6- ارتفاع ميله دستگرد از كف سطح شيبدار يا پله براي بزرگسالان 85 سانتيمتر و براي كودكان 60 سانتيمتر باشد .
1-1-6-7- آغاز و پايان ميله دستگرد در دو طرف رامپ و يا راه پله بايد به صورت مدور و بدون تيزي باشد و يا بايد به طرف كف ، ديوار و يا پايه برگشته باشد .
1-1-6-8- ميله دستگرد بايد در محل اتصال خود ثابت باشد .
1-1-6-9- ميله دستگرد و سطوح در جدار آن بايد عاري از هر نوع نوك تيز و ساينده باشد . ابتدا و انتهاي ميله بايد شعاعي معادل حداقل 3 سانتيمتر داشته باشد . رنگ ميله هاي دستگرد بايد متضاد با محيط اطراف باشد .
1-1-7- آسانسور
1-1-7-1- در ساختمانهاي عمومي كه براي دسترسي به طبقات از آسانسور استفاده مي شود ، وجود حداقل يك آسانسور با مشخصات زير الزامي است :
- عرض مفيد در 80 سانتيمتر
- مجهز به دو در كشويي با سازوكار برگرداننده بر اثر ضربه و با چشم الكترونيكي به ارتفاع 75 سانتيمتر از كف
- بازشوي خودكار مجدد در با حداقل 7 ثانيه زمان توقف
- حداقل ابعاد مفيد اتاقك 140×110 سانتيمتر
- پوشش كف آسانسور محكم ، ثابت ، غيرلغزنده
- مجهز به دستگيره هاي كمكي در ديواره هاي آسانسور در ارتفاع 85 سانتيمتر
- ارتفاع دكمه هاي كنترل كننده در داخل و خارج از اتاقك آسانسور 100 تا 120 سانتيمتر ، فاصله آنها از گوشه اتاقك آسانسور 40 سانتيمتر بوده ، حداقل برجستگي آن 5/1 سانتيمتر ، حداقل قطر آن 3 سانتيمتر و نيز قابل استفاده براي نابينايان باشد .
- لازم است دكمه اي كه طبقه همكف (ورودي) را نشان مي دهد ، با اختلاف رنگي مشخص شده و كليه دكمه هاي كنترل كننده آسانسور داراي رنگي متضاد با رنگ زمينه خود بوده تا براي افراد نيمه بينا قابل تشخيص باشد .
- در كنار دكمه هاي طبقات خارج و داخل اتاقك آسانسور نصب خط بريل براي نابينايان الزامي است .
1-1-7-2- آسانسور بايد همسطح ورودي و يا در دسترس بلامانع صندلي چرخدار قرار گيرد .
1-1-7-3- حداقل فضاي انتظار در جلو آسانسور در هر طبقه بايد 150×150 سانتيمتر باشد .
1-1-7-4- لازم است توقف آسانسور با علامت صوتي مشخص شود . علامت صوتي بايد طوري تنظيم گردد كه براي بالا رفتن ، يك بار و براي پايين آمدن دوبار به صدا در آيد .
1-1-7-5- لازم است رنگ در اتاقك آسانسور در تضاد با رنگ ديوار همجوار خود بوده و به علامت بصري و صوتي مشخص كننده موقعيت اتاقك كه در بالاي در ، يا بالاي تابلوي فرمان نصب مي شود ، مجهز باشد .
1-1-7-6- در صورت نصب تلفن در اتاقك آسانسور ، ارتفاع آن از كف حداكثر 120 سانتيمتر و مجهز به تقويت كننده صدا باشد .
1-1-7-7- چنانچه آسانسورهاي باري ، براي مراجعان و كارمندان هم قابل استفاده باشد بايد استانداردهاي ايمني و قابل دسترس بودن ، در آنها اعمال شود .
1-1-8- فضاهاي بهداشتي
1-1-8-1- در ساختمانهاي عمومي تعبيه سرويس بهداشتي مخصوص افراد معلول الزامي است.
1-1-8-2- كف فضاي بهداشتي بايد غيرلغزنده باشد .
1-1-8-3- حداقل اندازه فضاي سرويسبهداشتي بايد 150×170 سانتيمتر باشد تا گردش صندليچرخدار در آن امكانپذير باشد .
1-1-8-4- در سرويس بهداشتي بايد به بيرون باز شود تا گشودن آن در مواقع اضطراري از بيرون امكان پذير باشد .
1-1-8-5- نصب كاسه مستراحفرنگي به ارتفاع 45 سانتيمتر از كف و با فاصله 30 سانتيمتر از ديوار مجاور الزامي است .
1-1-8-6- نصب ميله ه اي دستگرد با مشخصات بند 1-1-6 در طرفين كاسه مستراح به ارتفاع 70 سانتيمتر از كف و 20 سانتيمتر جلوتر از لبه جلويي كاسه الزامي است .
1-1-8-7- نصب ميله هاي دستگرد كمكي عمودي با فاصله 30 سانتيمتر از جلو كاسه و 40 سانتيمتر بالاتر از نشيمن مستراح بر روي ديوار مجاور اجباري است . دامنه نوسان ميله هاي عمودي بايد 80 تا 120 سانتيمتر از كف باشد .
1-1-8-8- نصب ميله هاي دستگرد اضافي افقي بر رويقسمت داخلي در ، به ارتفاع 80 سانتيمتر از كف و حداكثر 15 سانتيمتر فاصله از محور لولا و با طول حداقل 30 سانتيمتر الزامي است .
1-1-8-9- كاسه دستشويي بايد در فضايي به ابعاد 75×120 سانتيمتر قرار گيرد تا امكان دستيابي از روبرو را فراهم سازد .
1-1-8-10- پيش بيني فضاي آزاد ، به ارتفاع 75 سانتيمتر از كف تا پايين لبه دستشويي الزامي است . عمق فضاي آزاد براي زانو بايد 20 سانتيمتر و براي نوك پا 45 سانتيمتر باشد .
1-1-8-11-
-
چنانچه در ساختمانهاي عمومي ، مكانهاي تجمع پيش بيني شده باشد ، بايد تعداد محلها و پيشبيني شده براي صندلي چرخدار ( 170×120 سانتيمتر ) مطابق جدول زير باشد .
رديف | ظرفيت صندلي و محوطه تجمع | تعداد لازم محل براي صندلي چرخدار |
1 | 50 تا 75 | 3 |
2 | 76 تا 100 | 4 |
3 | 101 تا 150 | 5 |
4 | 151 تا 200 | 6 |
5 | 201 تا 300 | 7 |
6 | 301 تا 400 | 8 |
7 | 401 تا 500 | 9 |
8 | 501 تا 1000 | 2درصد از كل |
9 | بيشتر از 1000 | 2 درصد به اضافه1 براي هر100 نفر ظرفيت بيشتراز |
ساير موارد
- در رستورانها يا چايخانه ها بايد حداقل 5 درصد از تمام صندلي ها و ميزهاي ثابت يا حداقل يكي از آنها ( هر كدام بيشتر باشد ) قابل دسترسي افراد معلول باشد .
- تمام هتل ها تا ظرفيت 25 اتاق ، بايد يك اتاق قابل دسترسي با سرويس هاي بهداشتي و لوازم مناسب براي افراد معلول داشته باشند . به ازاي هر 25 اتاق اضافه ، يك اتاق مناسب ديگر براي افراد معلول ضروري است .
- تمامي مسافرخانه ها و مهمانسراها تا ظرفيت 30 تخت ، بايد يك تخت و يك سرويس بهداشتي مناسب براي استفاده افراد معلول داشته باشند. به ازاي هر 30 تخت ديگر ، پيش بيني يك تخت با سرويس بهداشتي مناسب براي افراد معلول الزامي است .
- تمامي فضاهاي عمومي كتابخانه از جمله عناصر وابسته مانند توالتها،تلفنها و پاركينگها بايد قابل دسترسي باشند.
حداقل 5درصد ظرفيت يا حداقل يك واحد از هر عنصرمانند نيمكت ثابت، ميزها يا محلهاي مطالعه و همچنين فضاهاي آزادبين ميزها قابل دسترسي باشند .