مالکیت فکـــری

P O U R I A · Aug 9, 2013

در این تاپبک درباره موارد زیر بحث می شود :
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

مالکیت فکری و اهمیت آن
آشنایی با انواع حقوق مالکیت فکری
حقوق مالکیت ادبی و هنری
حقوق مالکیت صنعتی
علائم تجاری
مدیریت دارایی های فکری و تبدیل مالکیت فکری به دارایی های منفعت ساز
قوانین و معاهدات بین المللی و داخلی در زمینه حقوق مالکیت فکری
پتنت یا حق ثبت اختراع و شرایط چهارگانه آن
ساختار و اجزای پتنت و نحوه جستجوی آن در منابع بین المللی
چارچوب های قانونی ثبت اختراع و نحوه استفاده از حمایت های بین المللی مالکیت فکری
روند ثبت اختراع در داخل و خارج از کشور
تحلیل پتنت در حوزه های خاص فناوری

یکی از زیرساخت هایی که می تواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در عصر دانایی‌محوری باشد، توجه به «حقوق مالکیت فکری» است. حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت می کند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه ای از قوانین ومقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می نماید. اصطلاح مالکیت فکری برای اولین بار در اکتبر 1845 دردادگاه ماساچوست در مورد قضیه ثبت اختراعات Davoll Brown و شرکایش، مورد استفاده قرار گرفت. با تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری در سال 1967 این اصطلاح بصورت رسمی بکار برده شده است. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظرمالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. بنابراین حقوق مالکیت فکری، حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی، توسعه ی تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می شود.

P O U R I A · Aug 9, 2013

1-مقدمه
در سه دهه اول پس از انقلاب، افزایش تعداد دانشگاه ها و رشد کمی دانشجویان، بازسازی صنایع داخل و ارتقای وضعیت صنعتی در اولویت برنامه توسعه اقتصادی ایران قرار داشت. هم اکنون که ایران در دهه چهارم پس از انقلاب قرار دارد، در کنار توسعه کمی و کیفی صنایع و ارتقای وضعیت دانشگاه ها، دولتمردان همت ویژه¬ای را برای توسعه فناوری های پیشرفته و اقتصاد دانایی محور گماشته اند. نمونه های آن در کشور ملموس است که می‌توان به توسعه کمی و کیفی «ستادهای فناوری کشور» مانند ستاد ویژه فناوری نانو، زیست فناوری، هوافضا، سلول های بنیادی و میکروالکترونیک اشاره کرد. از سویی دیگر، با تصویب قوانینی مانند «قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری ها و اختراعات» در مجلس شورای اسلامی و تصویب «نقشه جامع علمی و فناوری کشور» در شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر اسناد بالادستی در نظام پژوهش کشور، الزامات قانونی برای حرکت در این مسیر و توسعه‌ی دانش و فناوری های برتر و پیشرفته ایجاد گردید.
یکی از زیرساخت های که می تواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در عصر دانایی‌محوری باشد، توجه به «حقوق مالکیت فکری» است. پژوهشگران و شرکت ها با بهره‌گیری از نظام حقوقی مالکیت فکری، قادر خواهند بود تا چتر حقوقی کارآمدی برای فرایند خلق ایده تا صادرات فناوری و تجاری سازی خودشان فراهم آورند. با توجه به اینکه غالب داشته های پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان از جنس دارایی های فکری است لذا «مدیریت و حفاظت حقوقی از دارایی های فکری» امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. از سوی دیگر، برای وارد شدن به عرصه اقتصاد جهانی باید با ادبیات خاص دنیای تجارت که یکی از مباحث کلیدی آن «Intellectual Property Law» یا همان حقوق مالکیت فکری است، آشنا شد. بطور خلاصه و در یک جمله می توان بیان داشت که: «ندانستن مباحث حقوق مالکیت فکری برای پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان یک تهدید جدی و دانستن آنها به عنوان یک فرصت بزرگ خواهد بود».
البته موضوع مالکیت فکری بحث نوینی نیست. بلکه با پیدایش انسان ، مالکیت فکری نیز بوجود آمده است. چرا که فکر، قدرت لاینفکی بوده که انسان هیچ وقت ازآن خالی نبوده وهمیشه به منظور رفع نیازهای خود از آن بهره می گرفته است. بهرحال امروزه با توجه به گسترش ارتباطات در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی بویژه از طریق شبکه جهانی اینترنت و قابلیت دسترسی سریع و آسان به تمامی اطلاعات و امکان سوء استفاده برخی افراد از آثار و دستاوردهای دیگران، بر اهمیت حفظ این نوع مالکیت و اعتبار آن افزوده شده است. بعضی از سازمانهای بین المللی، بخصوص سازمان جهانی مالکیت فکری یا مختصرا وایپو (WIPO) به منظور تبیین و گسترش مالکیت فکری در بین جوامع مختلف و نیز در محیط الکترونیکی، تحقیقات و بررسی هایی انجام داده اند تا بهتر و دقیق تر ابعاد و ویژگی های آن را مشخص و موقعیت آن را مستحکم نماید.
در این مقاله که با هدف ترویج مقوله مالکیت فکری در میان پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان و صنایع کشور گردآوری شده است پس از تعریف «حقوق مالکیت فکری» و بیان تاریخچه آن، به توصیف و تبیین اهمیت حقوق مالکیت فکری پرداخته می شود. به امید آنکه پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان و صنایع کشور با بهره گیری از مطالب روز در زمینه حقوق مالکیت فکری بتوانند تهدیدهای خود را به فرصت های پیش رو تبدیل کنند.

2- تعریف مالکیت فکری
با وجود اینکه ارائه ی یک تعریف دقیق از مالکیت فکری چندان هم ساده نیست بسیاری از مردم تا حدودی با این عبارت و مفهوم آن آشنا هستند، در هنگام خرید یک کتاب و یا هنگام خرید یک دستگاه الکترونیکی این نکته مورد پذیرش قرار گرفته است که نویسنده¬ی کتاب یا مخترع دستگاه، مالک اولیه و اصلی ایده و فکر خود هستند. مالکیتی که بر یک شی نیست بلکه در واقع بر فکر و ایده ای است که منجر به نوآوری در صنعت یا نگارش یک کتاب و یا رونق یک نام تجاری شده است. همین مالکیت باعث می شود به راحتی نتوان یک کتاب را کپی کرد یا محصولاتی با نشان تجاری تقلبی به بازار عرضه نمود.
علت این که عبارت «مالکیت فکری» کمی پیچده به نظر می رسد این است که کاربرد کلمات «مالکیت» و «فکری» با استعمال رایج در محاورات روزمره اندکی متفاوت است. برای ساده تر شدن مفهوم این عبارت می توان هر کدام از این دو کلمه را در معنای خاص خود در این عبارت، بررسی نمود؛
«مالکیت»: منظور مالکیت و تصاحب چیزی است که نمود بیرونی ندارد؛ برای مثال یک نویسنده مالک محتوای کتابی است که نوشته است و یک کارخانه تولید پوشاک برای همیشه مالک علامت و نشانی است که محصولات خود را تحت آن نام عرضه می¬کند.
«فکری»: مالکیت فکری عمدتا ناشی از فکر و ایده ی شخصی است که آن را ایجاد کرده است، یک اختراع محصول فکر و نبوغ مخترع خود است و یک قطعه ی موسیقی زاده ی ذهن آهنگ سازی است که آن را برای اولین بار نواخته است.

در اسناد بین المللی، تنها تعریفی که از حقوق مالکیت فکری در دست می باشد، در ماده ی دوم کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری است که این حقوق را صرفا این چنین نام می برد:
فعالیت های ادبی، هنری و علمی، اجرای برنامه های هنری هنرمندان، اختراعات در تمام زمینه های ناشی از تلاش انسانی، اکتشافات علمی، طرح های صنعتی، علایم تجاری و حمایت در برابر رقابت غیرمنصفانه.
علاوه بر موارد فوق امروزه، موارد دیگری نیز چون حمایت از گونه های گیاهی، طرح های ساخت مدارهای یکپارچه، اسرار تجاری و اطلاعات محرمانه و دانش سنتی، منابع ژنتیکی و فرهنگ و ادب عامه وجود دارند که جز موضوع حقوق مالکیت فکری قرار می گیرند. حقوق مالکیت فکری به خالق یا مالک یک حق اختراع، علامت تجاری یا مولف یک اثر این امتیاز را می دهد که از اثر خویش بهره برده یا در آن زمینه سرمایه گذاری کند.
بنابراین می توان گفت که حقوق مالکیت فکری مجموعه ای از قوانین ومقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می نماید.

3- تاریخچه مالکیت فکری
با وجود ریشه دار بودن موضوع مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری موضوع جدیدی است. در سال 1690 جان لاک در کتاب "دو رساله" خود، مالکیت یک اثر هنری را به مولف آن نسبت داد. اما اولین قوانین در این زمینه با پیشرفت صنعت چاپ و حمایت از مولفان در برابر مساله چاپ غیر مجاز وضع گردید. اولین قانون مربوط به حق مولف در دنیا، "قانون آن" (the statute of Anne) است که در سال1710 میلادی در پارلمان انگلیس وضع گردید این قانون مولف را به عنوان دارنده حق صدور جواز نسخه برداری معرفی می کند.

در فرانسه، لویی شانزدهم در سال 1977 در این زمینه فرمانی را صادر کرد و در آمریکا ابتدا با وضع قانون محلی در سال 1783، حقوق مالکیت فکری بنا نهاده شد و سپس در سال 1789 به صورت یکی از اصول قانون اساسی متجلی شد. اصطلاح مالکیت فکری (Intellectual Pproperty) برای اولین بار در اکتبر 1845 دردادگاه ماساچوست در مورد قضیه ثبت اختراعات Davoll Brown و شرکایش، مورد استفاده قرار گرفت. هر چند که برخی دیگر از نویسندگان معتقدند که اصطلاح مالکیت فکری به قبل ازسال 1845 بر می گردد. بطور مثال بر طبق فصل 1 قانون فرانسه که در سال 1791 تصویب شد تمامی اختراعات جدید از حقوق نویسنده و مخترع بحساب می آمد و تمامی حقوق آن اختراع از 5 تا 15 سال برای وی محفوظ بود. تا قبل از سال1967، اصطلاح مالکیت فکری بصورت غیر رسمی بکار می رفت ولی از سال 1967 که سازمان جهانی مالکیت فکری تاسیس شد این سازمان تلاش زیادی را در جهت توسعه این اصطلاح انجام داده است.

4- اهمیت حقوق مالکیت فکری
در ماده 27 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر، حق برخورداری از منافع معنوی و مادی ناشی از هرگونه محصول فعالیت علمی، ادبی یا هنری را در کنار حقوق بشری نظیر حق حیات، حق آزادی بیان و اندیشه به رسمیت می شناسد. همین موضوع در پی بردن به اهمیت و جایگاه مقوله ی حقوق مالکیت فکری کفایت می¬کند چرا که یکی از حقوق اساسی انسان محسوب شده است.
محصول هوش انسانی، در مقایسه با سایر کالاها و محصولات دارای سه خصیـصه ویژه ای اسـت:
• نتیجه مستقیم کار فکری انسان است.
• در اثر مصرف از بین نمی رود.
• بـه راحتـی عرضـه شـده و قابلیت تکثیر دارد.
مشابه با ساختار نظام قانونی که به زندگی فرهنگی و اجتماعی نظم می دهد مقررات و قوانین مالکیت نیز می تواند حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشه های انسان باشد. بطور مثال بدون وجود این حقوق، انگیزه مولفان و نویسندگان برای خلق اثر از بین خواهد رفت. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظرمالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. به سبب همین حمایت است که با هربار خرید محصول مورد حمایت مالکیت فکری در واقع بخشی از قیمت آن به عنوان سهم ایده پرداز محصول پرداخت می شود. بخشی از قیمت یک کتاب متعلق به نویسنده ی آن است. قسمتی از مبلغ یک گوشی موبایل سهمی است که برای مخترعان فناوری های نوین به کار رفته در گوشی موبایل پرداخت می شود. قسمتی از قیمت یک نوشابه پولی است که بابت علامت و نشان تجاری آن هزینه می شود. بدیهی است که این مسئله به تدریج و به مرور زمان باعث رونق در صنایع گوناگون شده است. تنها کافی است تصور شود به عنوان یک مخترع در مقابل زمان و نبوغی که مصروف گشته، باید پاداش موجهی نیز دریافت شود، مسلما این نکته ی تشویقی، نوآور را واخواهد داشت تا به خلق نوآوری های بیشتری اقدام بنماید.
همانطور که در شکل 1 نمایش داده شده است، حقوق مالکیت فکری، حلقه مکمل چرخه نوآوری به حساب می آید. بعد از خلق ایده با ایجاد حقوق مالکیت فکری امکان تجاری سازی آن تسهیل می شود.

شکل1- چرخه نوآوری [1]

بنابراین مالکیت فکری، از جمله مقوله هایی است که به جهت اهمیت آن باید حفاظت شود، همانگونه که نیروی انتظامی امنیت را در شهر حاکم می سازد، مالکیت فکری هم باید محافظت شود.

5- لزوم توجه به مالکیت فکری در تحقیقات و کسب و کار
اهمیت مالکیت فکری زمانی از حمایت های حقوق بشری و بین المللی فراتر می رود که به تاثیر آن در رونق تجارت به ویژه تجارت بین المللی و تحقیقات و توسعه ی فناوری به ویژه فناوری های نوین پرداخته می شود. مطالعه ی تاثیراتی که حمایت از دارایی ها و سرمایه های فکری در توسعه ی علوم و فناوری داشته گویای این مطلب است که یکی از نتایج عمده حمایت از مالکیت فکری، ترغیب دانشمندان و محققان به انجام تحقیقات بیشتر و موثرتر است، چرا که در مقابل نبوغ مصروفی پاداش در خور دریافت می نمایند. در عرصه ی تجارت بین المللی ایجاد مزیت و اعتبار نسبت به رقبا به سبب تملک سرمایه های فکری از سوی برخی اصحاب بازار موجب افزایش قدرت چانه زنی و افزایش سود می گردد، به ترتیبی که امروزه سرمایه ی شرکت های بزرگ نه تنها با دارایی های ملموس (Tangible Asset) بلکه با داریی های ناملموس (Intangible Asset) و دارایی های فکری ایشان نیز محاسبه می شود.

در صحنه ی تجارت، شرکت ها بعد از ثبت اختراع دستاوردهای تحقیقاتی خود، هم می توانند خود بطور مستقیم این فناوری ها را تبدیل به محصول نموده و به بازار عرضه کنند و یا با فروش امتیاز بهره برداری از اختراع از طریق قراردادهای انتقال فناوری به شرکت های دیگر، هزینه های تحقیقات را جبران نموده و سود قابل ملاحظه ای را به-دست آورند. مالکیت فکری شرکت ها در مورد اختراعات، انحصار تولید و فروش و عرضه ی محصولات را به مدت بیست سال در اختیار شرکت ها قرار می دهد و در مورد علائم تجاری این انحصار می تواند الی ابد باشد. چنین انحصاری است که برتری جایگاه شرکت مالک سرمایه ی فکری را در بازار تحکیم می کند، افزایش قدرت چانه زنی و اعتبار در میان رقبا را برایش به ارمغان می آورد و تضمین کننده ی بازگشت سرمایه های شرکت است، چرا که حتی اگر شرکتی قادر به استفاده از حق انحصاری خود نباشد به سادگی از طریق انتقال فناوری اش می تواند بازگشت سرمایه داشته باشد. در عین حال بی توجهی به مالیکت فکری در یک شرکت موجب بهره برداری اشخاص ثالث بدون اجازه شرکت و تولید محصولات مشابه توسط رقبا و به خطر افتادن اعتبار و سود شرکت شود و قدرت چانه زنی شرکت را در بازار تحت تاثیر قرار دهد.

در تحقیقات توجه و دقت در امر مالکیت فکری از آن جهت است که بی توجهی به مالکیت فکری و عدم ثبت نتایج و نوآوری های دست یافته ی محققان این خطر را برای ایشان دارد که دستآوردهایشان مورد سوء استفاده یا حتی سرقت و ثبت به نام دیگران شود و نبوغ، زمان و هزینه های مصروف شده به طور کامل از بین برود. به همین جهت است که در اغلب مراکز تحقیقاتی نظیر پارک های علم و فناوری و دانشگاه ها و مراکز تحقیق و توسعه پرداختن به امر مالکیت فکری از حساسیت بالایی برخوردار است.

بحث و نتیجه گیری:
حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت می کند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه ای از قوانین ومقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می نماید. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظرمالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. بنابراین حقوق مالکیت فکری، حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی، توسعه ی تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می شود.

P O U R I A · Aug 9, 2013

آشنایی با انواع حقوق مالکیت فکری

آشنایی با انواع حقوق مالکیت فکری

هرگاه سخن از دارایی به میان می‌آید ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول،‌ زمین، کالا و غیره سوق پیدا می‌کند، در حالیکه در دنیای امروز علاوه بر مالکیت دارایی های پولی و فیزیکی، نوع دیگری از مالکیت با عنوان مالکیت دارایی های فکری مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارایی‌های ملموس، پر اهمیت‌تر می‌باشد. در هزاره جدید دارایی های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت ها محسوب می شوند. بطوریکه مالکیت دارایی های فکری در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت های دانش بنیان قلمداد می شود. حقوق مالکیت فکری بر مبنای ماهیت مورد حمایت به دو دسته «مالکیت معنوی» و «مالکیت مادی» تقسیم بندی می شود. همچنین این حقوق بر مبنای مصادیق مورد حمایت به دو بخش عمده «مالکیت ادبی ـهنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم می شود. هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی می باشد. مالکیت صنعتی از اختراعات، علائم تجاری، طرح های صنعتی، نشان مبدا جغرافیایی، مدل های مصرفی، مدارهای یکپارچه، اسرار تجاری و گونه های جدید گیاهی حمایت می کند.

1-مقدمه
هرگاه سخن از دارایی به میان می‌آید ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول،‌ زمین، کالا و غیره سوق پیدا می‌کند، این در حالی است که در دنیای امروز نوع دیگری از مالکیت مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارایی‌های ملموس، پر اهمیت‌تر می‌باشد و از آن با عنوان مالکیت فکری یاد می‌شود. در ذیل و نیز در شکل 1 تقسیم-بندی کلی انواع دارایی ها آورده شده است:
• دارایی های پولی: پول، اعتبار، وام و غیره.
• دارایی های فیزیکی: زمین، ساختمان، کالا، موجودی انبار و غیره.
• دارایی های فکری: هر نوع دارایی غیرفیزیکی دیگر همچون دانش فنی، بانک اطلاعات تجاری، ایده ها، طرح های صنعتی و غیره.

شکل 1- انواع دارایی ها

دارایی های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت ها در هزاره جدید محسوب می شوند. بطور مثال 97 درصد از ارزش کل دارایی های شرکت مایکروسافت به دارایی های فکری (دارایی-های ناملموس) اختصاص دارد و فقط 3 درصد از ارزش کل دارایی ها به ساختمان و تجهیزات و غیره شرکت مربوط می شود. ارزش نام تجاری Microsoft در سال 2004 میلادی، 59.94 میلیارد دلار تخمین زده شده است. قابل ذکر است که افزایش سهم دارایی های ناملموس نسبت به دارایی-های ملموس، به عنوان یکی از شاخصهای شرکت های موفق دنیا به حساب آید.

به طور سنّتی دارایی های فیزیکی بخش عمده ای از ارزش یک شرکت محسوب می شده و تا حدّ زیادی به عنوان عامل رقابتی در بازار در نظر گرفته می شدند، ولی در سال های اخیر، وضعیّت به طور چشمگیری تغییر کرده است. به طور روزافزون و تا حدّ زیادی در نتیجه انقلاب فناوری اطّلاعات و رشد اقتصاد خدماتی، شرکت ها پی برده اند که دارایی های ناملموس غالباً در حال تبدیل شدن به موضوعی ارزشمندتر از دارایی های فیزیکی هستند. بنابراین، امروزه در فرایندی رو به رشد، انبارها و کارخانجات بزرگ به وسیله ی نرم افزارهای قدرتمند و ایده های نوآورانه در حال جایگزین شدن هستند. این منابع جدید به عنوان منبع اصلی کسب درآمد برای بسیاری از شرکت های سراسر جهان تبدیل شده است. حتی هنوز هم در صنایع تولیدی سنتّی، دارایی های ناملموس تأثیرگذار است. نوآوری ها و خلّاقیّت ها در حال تبدیل شدن به یک عامل کلیدی برای رقابت بیشتر در بازارهای رقابتی هستند و از این رو، دارایی های ناملموس در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت های دانش بنیان قلمداد می -شوند. لذا این شرکت ها باید در خصوص چگونگی استفاده حدّاکثری و مطلوب از دارایی های فکری خود تلاش جدی نمایند. همانطور که در نمودار شکل 2 مشاهده می شود، دارایی های ناملموس شرکت ها (به طور میانگین) از سال 1982 تا 2006 از مقدار 38 درصد به 90 درصد کل دارایی ها تبدیل شده است.

شکل 2- مقایسه ارزش دارایی های ملموس در برابر دارایی های ناملموس (فکری) بر حسب سال

اصولا حقوق مالکیت دارایی های فکری یا بر مبنای ماهیت مورد حمایت و یا بر مبنای مصادیق مورد حمایت تقسیم بندی می شود که در این مقاله این تقسیم بندی ها تشریح خواهد شد.

شکل 3- انواع حقوق مالکیت فکری بر مبنای ماهیت مورد حمایت

2- تقسیم بندی حقوق مالکیت فکری

2-1- تقسیم بندی بر مبنای ماهیت مورد حمایت
در این نوع تقسیم بندی ماهیت حمایت مورد توجه قرار می گیرد. بر این اساس و مطابق شکل 3، مقوله حقوق مالکیت فکری به دو دسته مالکیت معنوی و مالکیت مادی تقسیم بندی می شود. به بیان ساده تر آن دسته از مالکیت ها که صرفا جنبه اعتباری و معنوی دارد جزء تقسیم بندی «مالکیت معنوی» قرار دارد. این حق، مالک را قادر می سازد تا جهت حفاظت از مالکیت خود، اقدامات خاصی را اتخاذ کند. مثلاً به موجب این حق، تنها نویسنده یک کتاب می‌تواند به عنوان پدیدآورندة اثر نام برده شود و یا اجازه انتشار آن را داده یا مانع نشر آن شود و یا جلوی تحریف آن را بگیرد. همچنین به آن دسته از مالکیت ها که جنبه بهره‌برداری مالی و تحصیل درآمد و منفعت تجاری را شامل می شود «مالکیت مادی» گفته می شود. درآمدهای حاصل از این نوع مالکیت به «مالک مادی» که شخص حقیقی یا حقوقی است اعطا می شود. لازم به ذکر است که مالکیت معنوی به هیچ عنوان قابلیت واگذاری را نداشته ولی مالکیت مادی قابلیت خرید و فروش را دارد. به عنوان مثال شما کارمند شرکت سایپا هستید که در بخش تحقیقات مشغول به فعالیت هستید، در صورتی که در حین فعالیت شغلی تان به یک اختراع دست یافتید، «مالک معنوی» اختراع خود شما هستید و «مالک مادی» آن شرکت سایپا خواهد بود.

شکل 4- انواع حقوق مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت

2-2- تقسیم بندی بر مبنای مصادیق مورد حمایت
مطابق شکل 4 در این نوع تقسیم بندی بر مبنای مصادیق مورد حمایت، بصورت کلان مالکیت فکری به دو بخش عمده «مالکیت ادبیـ هنری» و «مالکیت صنعتی» (Industrial Property) تقسیم بندی می شود که در هر بخش مصادیق متفاوتی مورد شناسایی و حمایت قرار می گیرد. با توجه به تقسیم بندی مالکیت فکری بر مبنای مصادیق آن، ماهیت حقوقی و نحوه حمایت ها متقاوت خواهد بود. به عنوان مثال در مالکیت ادبی و هنری برای اخذ حمایت های مالکیت فکری نیازی به تشریفات ثبت نمی باشد. این در حالی است که خالق اختراع و صاحب ایده و علامت تجاری برای اخذ حمایت های قانونی حتما بایستی تشریفات ثبت را انجام دهد. همچنین لازم به ذکر است که تا به امروز، ایران اکثر کنوانسیون های بین المللی در حوزه مالکیت صنعتی را پذیرفته است (که فرصتی برای بهره مندی از این حمایت ها در دیگر کشورها می باشد) ولی در حوزه مالکیت ادبی و هنری کنوانسیون های بین المللی چون برن و رم را نپذیرفته است (دقت شود که هم اکنون بر اساس قانون 1348 حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان، «قانون مالکیت ادبی و هنری» برای ایرانیان وجود دارد ولی به موجب این قانون از آثار اتباع خارجی حمایت نمی شود). در شکل 5 تفاوت های مالکیت صنعتی و ادبی- هنری خلاصه شده است.

شکل 5- تفاوت های مالکیت صنعتی و ادبی- هنری

2-2-1- مالکیت ادبی و هنری (کپی رایت)
هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی می باشد. گاها به جای اصطلاح "مالکیت ادبی و هنری" از اصطلاح "حق مؤلف" استفاده می شود؛ بهرحال حق مؤلف، ترکیب جامع و کاملی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف، بیشتر برای نویسندگان به کار می رود و ما به طور مثال عکاس مؤلف، یا مجسمه ساز مؤلف نداریم. اما شاید دلیل این نامگذاری به پیشینة تاریخی تدوین حقوق فکری بر گردد؛ در ابتدا، تنها کتاب ها و نویسندگان مورد حمایت واقع می شدند و به تدریج، همراه با پیشرفت جوامع، دیگر مخلوقات و ابتکارات بشری هم در زمرة موضوعات تحت حمایت قرار گرفتند.

2-2-2- مالکیت صنعتی
مالکیت صنعتی از اختراعات، علائم تجاری، طرح های صنعتی، نشان مبدا جغرافیایی، مدل های مصرفی، مدارهای یکپارچه، نرم افزارهای رایانه ای، اسرار تجاری و گونه های جدید گیاهی حمایت می کند. در میان مصادیق مختلف مالکیت صنعتی ثبت اختراع به لحاظ نقشی که در زندگی بشر و پیشرفت انسانها دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. در ادامه موارد مربوط به مالکیت صنعتی بطور مختصر بیان خواهد شد.

2-2-2-1-حق اختراع
گواهی نامه ی ثبت اختراع (پتنت یا Patent) حقی انحصاری است که برای یک محصول یا یک فرآیند به فرد مخترع از طرف دولت اعطا می شود که این اختراع، یک راه حل فنی جدید را برای حل یک مشکل یا مسئله پیشنهاد می کند.
قانون ثبت علایم و اختراعات ایران در ماده 26 در مورد ثبت اختراع بیان می کند:" هر قسم اکتشاف یا اختراع جدید در شعب مختلفه صنعتی یا فلاحتی به کاشف یا مخترع آن حق انحصاری می دهد که بر طبق شرایط و در مدت مقرره در این قانون از اکتشاف یا اختراع خود استفاده نماید، مشروط بر اینکه اکتشاف یا اختراع مزبور مطابق این قانون در اداره ثبت اسناد تهران به ثبت رسیده باشد.” همچنین این قانون در ماده 27 موارد زیر را به عنوان اختراع ذکر می کند:" هر کس مدعی یکی از این امور زیر باشد می تواند تقاضای ثبت نماید: 1- ابداع هر محصول صنعتی جدید 2- کشف هر وسیله جدید یا اعمال وسایل موجوده به طریق جدید برای تحصیل یک نتیجه یا محصول صنعتی یا فلاحتی."

2-2-2-2- علائم تجاری
یک علامت تجاری یا خدماتی (Trade Mark)، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که به وسیله ی یک شخص حقیقی، شرکت یا یک گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند.

2-2-2-3- طرح های صنعتی
طرح صنعتی (Industrial Design) به عنوان یکی از مقوله های مالکیت فکری، صرفا به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. علیرغم اینکه محصول ممکن است ویژگی های فنی و نوآورانه نیز داشته باشد، ولی اساسا طرح های صنعتی از ابعاد فنی و عملکردی آن متفاوت است.

2-2-2-4- نشان مبداء جغرافیایی
علامت جغرافیایی یا نشان مبدا جغرافیایی (Geographical Indications) همان گونه که از نامش هویداست، اشاره به نام مکان جغرافیایی دارد که محصول موردنظر در آنجا به عمل آمده است. نشان مبدا یا علامت جغرافیایی تضمین کننده ی کیفیت مشخصی برای یک محصول خاص است. چرا که به خریدار اطمینان می دهد محصول خریداری شده در مبدا مشخصی با تمامی ویژگی های موردنظر تهیه شده است. بدیهی است محصول برنجی که در شمال ایران در منطقه ی طارم به عمل می آید با محصول برنجی که در دیگر مناطق ایران تولید می شود از جهات بسیاری متفاوت است. فرش دستبافی که در ایران تولید می شود با توجه به نوع پشم و رنگ بسیار متفاوت از فرش هایی با طرح و نقشه ی مشابه است که در چین تولید می شود.

2-2-2-5- مدل های مصرفی (اختراعات کوچک)
مدل مصرفی (Utility Model)، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایینتری برخوردار است، مانند درب بازکن نوشابه خودکار. یک مدل مصرفی حقی انحصاری است که برای یک اختراع کوچک اعطا می-شود و اجازه می دهد که دارنده ی حق، دیگران را از استفاده ی تجاری اختراع حمایت شده بدون اجازه ی او برای یک دوره ی زمانی محدود منع کند. تعریف این حق می تواند از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد (البته در جایی که چنین حمایت هایی قابل دسترس است) مدل مصرفی شبیه یک حق اختراع است. در واقع، مدل های مصرفی بعضی اوقات به عنوان اختراع کوچک یا پتنت نوآوری (Innovation patent) نامیده می شوند.

2-2-2-6- مدارهای یکپارچه
حمایت از مدارهای یکپارچه (Integrated Circuites) در کنوانسیون پاریس مطرح نشده است، کنوانسیون مستقلی موسوم به کنوانسیون واشنگتون به حمایت از مدارهای یکپارچه، اصول و استانداردها می پردازد. و لیکن تاکنون در سطح جهانی به مرحله ی اجرا نرسیده است. موافقتنامه جنبه های تجاری مالکیت فکری (تریپس) در چهار ماده به حمایت از این مدارها می پردازد و حقوق و انحصارات موردنظر را که در کنوانسیون واشنگتن مطرح شده است در ماده 35 خود می گنجاند.

2-2-2-7- گونه های جدید گیاهی
مالکیت فکری از این رو به حمایت از گونه های جدید گیاهی (New Plants Veriaty) پرداخته است تا تلاش و مطالعات محققان در این زمینه را پاسخ مناسبی دهد و در مقابل خطرپذیری و هزینه هایی که کشاوزران گونه-های جدید گیاهی متقبل می شوند جبران مناسبی ارائه کند. مالکیت فکری از طریق ایجاد انحصاری با مدت زمان محدود سعی می کند تا حقوق محققان بخش های کشاورزی را در این زمینه به رسمیت بشناسد. اتحادیه ی بین المللی حمایت از گونه های جدید گیاهی (UPOV)، حمایت از گونه های جدید را مورد نظارت قرار می¬دهد.

2-2-2-8- اسرار تجاری
در عرصه رقابت و کسب و کار هر روز مولفه های بیشتری باعث قدرت گرفتن اصحاب بازار می شوند و قدرت چانه زنی صاحبان خود را در بازار افزایش می دهند، یکی از مقوله هایی که مالکیت فکری نیز حمایت از آن را بر عهده دارد مسئله ی اسرار تجاری (Trade Secrets) است، به زبان ساده برای مشخص کردن حیطه ی اسرار تجاری می توان گفت اسرار تجاری، فرمول، رویه، فرآیند، طرح، ابزار، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرند و مالکیت فکری انحصاری دائمی را تا آن زمان برای آن در نظر می گیرد که افشا نشود، در صورت افشای اسرار اشخاص ثالث قادر خواهند بود از آن بهره برداری کنند.

بحث و نتیجه گیری:
امروزه دارایی ها بصورت دارایی های پولی، فیزیکی و فکری دسته بندی می شود. در هزاره جدید مالکیت دارایی های فکری در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت های دانش بنیان قلمداد می شود. حقوق مالکیت فکری بر مبنای ماهیت مورد حمایت به دو دسته «مالکیت معنوی» و «مالکیت مادی» تقسیم بندی می شود. مالکیت معنوی، مالک خود را قادر می سازد تا جهت حفاظت از مالکیت خود، اقدامات خاصی را اتخاذ کند. به آن دسته از مالکیت ها که جنبه بهره‌برداری مالی و منفعت تجاری را شامل می شود «مالکیت مادی» گفته می شود. همچنین این حقوق مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت به دو بخش عمده «مالکیت ادبی ـ هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم می شود. هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی می باشد. مالکیت صنعتی از اختراعات، علائم تجاری، طرح های صنعتی، نشان مبدا جغرافیایی، مدل-های مصرفی، مدارهای یکپارچه، اسرار تجاری و گونه های جدید گیاهی حمایت می کند.

P O U R I A · Aug 9, 2013

حقوق مالکیت ادبی و هنری

حقوق مالکیت ادبی و هنری

مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت، به دو بخش «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم بندی می شود که در هر بخش مصادیق متفاوتی مورد شناسایی و حمایت قرار می گیرند. حق مولف یا کپی رایت و یا مالکیت ادبی و هنری، حق پدید آورنده آثار ادبی، هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید، عرضه، اجرا و بهره برداری از اثر خود است. مالکیت ادبی و هنری خود شامل دو بخش می‌باشد، 1) حقوق پدید آورندگان اصلی آثار هنری و ادبی 2) حقوق جانبی. اثر مورد نظر در حقوق مالکیت ادبی و هنری شامل آثار نوشتاری، آثار سمعی و بصری، اثر سینمایی، آثار تجسمی و اثر فنی می باشد. داشتن ویژگی اصالت و مشروعیت اثر موجب بهره مندی از حمایت مالکیت ادبی و هنری می شود هر چند ممکن است که شرایط دیگری هم مدنظر قرار گیرد. حقوق مادی ناشی از مالکیت ادبی و هنری شامل حق نشر و تکثیر، حق اجرا و عرضه و خواندن اثر براى عموم، حق ترجمه، حق پخش اثر از طریق صدا و تصویر، حق ضبط اثر و حق تهیه فیلم، حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق و حق استفاده از پاداش و... می باشد. همچنین حق انتساب اثر به پدید آورنده، حق حرمت و تمامیت اثر، حق تصمیم گیرى در مورد انتشار اثر جزء حقوق معنوی ناشی از مالکیت ادبی و هنری می باشد. اثر خلق شده به محض به وجود آمدن، به-وسیله ی کپی رایت مورد حمایت قرار می‌گیرد و نیازی به ثبت آن نمی باشد.

1-مقدمه
مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت، به دو بخش «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم بندی می شود که در هر بخش مصادیق متفاوتی مورد شناسایی و حمایت قرار می گیرند. حقوق مالکیت ادبی- هنری از سابقه ی طولانی تری نسبت به حقوق مالکیت صنعتی برخوردار است. در روم و یونان قدیم، سرقت ادبی عملی مذموم شمره می شده است، در دوران قرون وسطی از آن جایی که آثار، مظهری از الهام الهی بود حق انحصاری برای مولف قائل نبودند و اکثر آثار آن عصر به صورت گمنام منتشر شده است، پس از آن به تدریج فروش آثار نوشتاری در اروپا رونق یافت و با اختراع ماشین چاپ در قرن پانزدهم تحولی در این عرصه شکل گرفت.

گاها به جای اصطلاح "مالکیت ادبی و هنری" از اصطلاح "حق مؤلف" (کپی رایت یا Copy Right) استفاده می شود. مقصود از مولف صرفاً نویسنده نیست، بلکه پدیدآورنده اى است که از راه دانش، هنر یا ذوق و سلیقه، موادى را با هم ترکیب و اثرى علمى، هنرى و ادبى به وجود آورده است.
در مورد مالکیت ادبی- هنری تعریف های گوناگونی ارائه شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می گردد:

1- حق مؤلف عبارت است از سلطه و اختیارات مؤلف بر اثرش که آن را خلق کرده یا به وجود آورده است.

2- مجموعه حقوقی است که قانون برای آفریننده (خالق اثر) نسبت به مخلوق اندیشه و هوش او می شناسد. این حقوق عبارت است از حق انحصاری بهره¬برداری از آفرینه (اثر) برای مدت محدود به سود آفرینندة آن و پس از مرگ برای ورثة او.
3- در ماده 1 قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 نیز اثر چنین تعریف شده است: "از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند، پدیدآورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته "اثر" اطلاق می شود".

بنابراین در تعریف حق مولف یا مالکیت ادبی و هنری می توان گفت که مالکیت ادبی و هنری، حق پدید آورنده آثار ادبی، هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید، عرضه، اجرا و بهره برداری از اثر خود است. به عبارت دیگر حق مولف یا کپی رایت یک اصطلاح حقوقی است و عبارت است از حقوقی که به ابداع کنندگان آثار ادبی و هنری تعلق می گیرد. حق مولف درصدد حمایت از اثر ادبی-هنری است که این آثار شامل آثار نوشتاری، موسیقایی و هنرهای تجسمی و همچنین برنامه های رایانه ای و پایگاه-های داده ی الکترونیکی نیز می شود. باید در نظر داشت که حمایت یاد شده تنها نسبت به یک اثر صورت می گیرد و نه نسبت به ایده ها.

شکل 1- نماد حق مولف

مالکیت ادبی و هنری خود شامل دو بخش می‌باشد، 1) حقوق پدید آورندگان اصلی آثار هنری و ادبی 2) حقوق جانبی (Neighboring Right). منظور از حقوق جانبی یا حقوق مجاور که در مورد آثار سینمایی، موسیقایی و اجراها مصداق پیدا می کند، در حقیقت حقوق تهیه کنندگان، کارگردانان، بازیگران و نوازندگان و خوانندگان و استدیوهای ضبط و تولیدکنندگان این دسته از آثار است.
در ادامه این مقاله در مورد آثار مورد حمایت مالکیت ادبی و هنری، شرایط لازم برای بهره-مندی از حمایت مالکیت ادبی و هنری، حقوق مادی و معنوی ناشی از مالکیت ادبی و هنری بحث خواهد شد.

2- آثار مورد حمایت مالکیت ادبی و هنری
آثاری که مورد حمایت مالکیت ادبی هنری هستند عبارتنداز:
الف. آثار نوشتاری: مانند کتاب، رساله، جزوه و نمایشنامه، شعر، اثر موسیقى (پیش از اجرا و بر روى صفحه کاغذ) و همچنین ترجمه، اقتباس و تلخیص.
ب. آثار سمعى و بصرى: مانند آثار رادیویى و تلویزیونى و آثار موسیقى و صوتى.
ج. اثر سینمایى.
د.آثار تجسمى: مانند مجسمه سازى، سفالگرى، خوشنویسى، عکاسى، گرافیک، معمارى و صنایع دستى.
هـ. اثر فنى: که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد. مثل نرم افزارهاى رایانه اى.

شکل 2- تصویری از آثار مورد حمایت مالکیت ادبی و هنری

3- شرایط لازم برای بهره مندی از حمایت مالکیت ادبی و هنری
اثری که مورد حمایت قرار می گیرد باید واجد این شرایط باشد:
الف. اصالت: اصالت و ابتکار غیر از نو و جدید بودن است، حتى اگر اثرى متاخر از دیگرى باشد، اما به طور جداگانه و مستقل تهیه شده باشد، با این که تشابه¬هاى زیادى بین آنها برقرار باشد هر دو مورد حمایت قرار مى گیرند.
ب. مشروعیت: مبناى قانون گذار این است که از منافع و مصالح اجتماع حمایت کند و اگر اثرى مخالف با نظم عمومى و عفت واخلاق عمومى باشد، از لحاظ شرعى و حقوق مالیت ندارد.
ج. شرایط دیگرى نیز در بعضى موارد براى برخوردارى از حمایت قانونى ذکر شده است که بیشتر مربوط به مرحله اجراى این حقوق مى شود تا این که ناشى از ماهیت و ذات این حقوق باشد. مثل اعلان مشخصات روى هر نسخه همراه با علامت ثبت و ... .

4- حقوق مادی ناشی از مالکیت ادبی و هنری
قابلیت انتقال اختیارى به غیر و محدودیت مدت آنها، ویژگى حقوق مادى در نظر گرفته شده برای مولفمی باشد و شامل این بخش ها مى شود:
الف. حق نشر و تکثیر: به موجب این حق، پدیدآورنده به طور انحصارى حق نشر و تکثیر اثر خود را دارد. نشر و تکثیر با توجه به انواع گوناگون آثار، متفاوت است و شامل ضبط مغناطیسى روى نوارهاى کاست، صفحات موسیقى، نوارهاى ویدئویى، چاپ و افست کتاب، گراور، عکاسى، کلیشه، قالب ریزى، انتقال بر روى سى دى هاى رایانه اى و میکرو فیلم و... مى شود. در حقوق انگلستان و امریکا تکیه اصلى حقوق مالکیت فکری بر همین حق مادى است. ریشه این تفکر ناشى از این نگرش است که اساساً حق مولف از انتشار است نه از خلق آن.

«کپى رایت» در ترجمه، همان حق نشر و تکثیر است. اما در مفهوم واقعى، باید حق بهره-بردارى مادى ترجمه شود. گرچه اکنون با توسعه و تکامل مفهوم آن، تقریباً معادل حق مالکیت مولف تلقى مى شود. اما حق مالکیت مولف به مجموعه اى متشکل از حقوق مادى و معنوی اطلاق مى گردد و در کشورهایى مطرح مى شود که به حقوق معنوی اهمیت مى دهند.
ب. حق اجرا و عرضه و خواندن اثر براى عموم: بدین معنى که پدیدآورنده حق انحصارى اجرا و خواندن و عرضه آثار موسیقى و آثار نمایشى و مانند آن ها را دارد.
ج. حق ترجمه: یعنى هیچ کس بدون اجازه پدید آورنده حق ترجمه اثر را ندارد.
د. حق پخش اثر از طریق صدا و تصویر: پدیدآورنده حق انحصارى پخش صداى موسیقى یا تصویر آثار تجسمى و... را دارا مى باشد.
هـ . حق ضبط اثر و حق تهیه فیلم
و. حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق
ز. حق استفاده از پاداش و...
به طور کلى، حقوق مادى محدودیتى ندارد؛ بدین معنى که هر انتفاع مادى براى اثر متصور باشد منحصر به پدیدآورنده است. چون پدید آورنده ذى حق و مالک اثر است.

5- حقوق معنوی ناشی از مالکیت ادبی و هنری
بر خلاف حقوق مادی، حقوق اخلاقی (معنوی) محدود به زمان و مکان نیست و غیرقابل انتقال به غیر است و شامل موارد ذیل مى گردد:
الف. حق انتساب اثر به پدید آورنده: این حق از قدیم در بین شعرا به شدت مورد توجه بوده است. غیرقابل انتقال بودن این حق بدین معنى است که حتى اگر پدیدآورنده موافقت کند، نمى¬توان نام شخص دیگرى را روى اثر نهاد. البته، پدیدآورنده حق دارد اثر را بى¬نام منتشر کند، اما نمى¬تواند به نام کسى دیگر منتشر کند. از سوى دیگر، این حق براى ورثه محفوظ است که از انتشار اثر بدون نام پدیدآورنده جلوگیرى کنند.
ب. حق حرمت و تمامیت اثر: یعنى حق اعتراض به هرگونه تغییر یا اقدامى که موجب لطمه به حسن شهرت پدیدآورنده شود. به عبارت دیگر، فقط پدیدآورنده حق دارد در اثر خود تغییراتى صورتى دهد و بدون اجازه وى هرگونه تغییر و تحریف ممنوع است. در جریان یک دعوا در فرانسه، دادگاه این امکان را به پدیدآورنده داد تا مولف یک کتاب درسى را، که به بهانه بى طرفى، کلمات مذهبى را از قطعه هاى منتخب آثار او حذف کرده بود، محکوم کند.
بدیهى است که این حق قابل واگذارى به غیر است. در بعضى موارد، منع هرگونه اصلاح و تغییر، مغایر هدف قانون گذار از حمایت حقوق ادبى و هنرى است که به وسیله آن، راه را براى رشد و تعالى فرهنگ و تمدن بشرى فراهم آورد. پس باید تنها تغییرات و اقداماتى ممنوع باشد که موجب لطمه به حسن شهرت و احترام صاحب اثر گردد.

ج. حق تصمیم گیرى در مورد انتشار اثر: هیچ مقامى نمى تواند پدیدآورنده را مجبور به انتشار اثر خود نماید، حتى طلبکاران نیز نمى توانند به منظور استیفاى دین خود، اقدام به توقیف نسخه خطى و انتشار آن نمایند. البته، اطلاق این حق نیز قابل بحث است و باید مقید به مواردى باشد که موجب لطمه به حسن شهرت و احترام صاحب اثر گردد، در غیر این صورت، وجهى براى محرومیت جامعه از یک اثر علمى و ادبى نیست.
حقوق ادبى و هنرى براى برقرارى تعادل بین حقوق و منافع فردى با حقوق و منافع اجتماعى است. بنابراین، در برخى موارد، بهره مندى از اثر بدون اجازه مولف، مغایر با حق پدید آورنده محسوب نمى شود. از این موارد با عناوین: «استفاده آزاد» و «استفاده و رفتار منصفانه» یاد می-شود. این موارد از کشورى به کشور دیگر متفاوت است، مثلاً در ایران استفاده مادى از اثر به منظور مقاصد علمى، آموزشى، فنى و تربیتى در حدود متعارف و نیز نسخه بردارى براى استفاده شخصى مجاز شمرده شده است. با استناد به قوانین کشورهاى مختلف مى توان به مهم ترین جنبه هاى مشترک در این بهره بردارى هاى مجاز پی برد:

1. قصد انتفاع و سودجویى وجود نداشته باشد: این مساله باید در عرف بررسى شود و چیزى نیست که براى تمام موضوعات و در تمام زمان ها و مکان ها و با توجه به رشد و توسعه اقتصادى سرمایه دارى، یکسان باشد.
2. مقدار استفاده از آثار در حد متعارف باشد.

6- آیا برای برخوردار شدن از حمایت های کپی رایت به ثبت آن نیاز است؟
از حقوق اقتصادی آثار مورد حمایت کپی رایت در یک مدت زمان معین به وسیله ی قانون حمایت می‌شود. بر اساس معاهدات سازمان جهانی مالکیت فکری در مورد کپی رایت، این مدت به میزان عمر پدیدآورنده و نیز 50 سال پس از مرگ وی می باشد. قوانین ملی کشورها ممکن است این مدت زمان را در کشور خود افزایش دهند. این محدوده ی زمانی، پدیدآورندگان و وراث آنها را قادر می‌سازد به لحاظ مالی در این دوره ی معقول بهره‌مند شوند. حمایت از کپی رایت شامل حقوق اخلاقی هم می شود. از جمله حق بر ادعای پدیدآورنده بودن یک اثر یا حق بر مخالفت در مقابل ایجاد تغییرات که می تواند بر شهرت پدیدآورنده ی اثر صدمه زند.

حمایت کپی‌رایت فی‌النفسه وابسته به یک رویه ی حقوقی رسمی نیست. اثر خلق شده به محض به وجود آمدن، به وسیله ی کپی رایت مورد حمایت قرار می‌گیرد. به موجب معاهده ی برن راجع به حمایت از آثار ادبی و هنری، این آثار بدون هیچ تشریفات قانونی در کشورهای عضو این کنوانسیون مورد حمایت قرار می‌گیرند. بنابراین، سازمان جهانی مالکیت فکری هیچ نوع نظامی را برای ثبت کپی رایت پیشنهاد نمی کند.

با این وجود، بسیاری از کشورها اداره ی ملی کپی‌رایت و تعدادی قانون مربوط به کپی رایت دارند. این دفاتر ملی اجازه می دهند که آثار ادبی و هنری که هدف از ثبت آنها شناسایی و تمایز میان عناوین آثار می باشد، به ثبت برسند. در کشورهای خاصی، کپی رایت ثبت شده می-تواند به عنوان ادله‌ای برای اثبات حق در دعاوی مربوط به حقوق کپی رایت استفاده شود.

بیشتر صاحبان آثار آفریده شده، ابزارهای قانونی و اداری برای اعمال کپی رایت خود را ندارند، به خصوص که امروزه استفاده از حقوق ادبی، موسیقی و اجرایی در سراسر جهان رو به افزایش است. در نتیجه، در بسیاری از کشورها گرایش به ایجاد سازمان‌ها یا انجمن‌های مدیریت جمعی رو به افزایش است. این انجمن‌ها، با استفاده از خدمات اداری و کارشناسان حقوقی به اعضاء در اموری مانند جمع‌آوری، مدیریت و پرداخت حق امتیازات حاصل از استفاده ی یک اثر عضو، کمک می کند.

بحث و نتیجه گیری:
مالکیت ادبی و هنری (حق مولف یا کپی رایت)، حق پدید آورنده آثار ادبی، هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید، عرضه، اجرا و بهره برداری از اثر خود است. اثر مورد نظر در حقوق مالکیت ادبی و هنری شامل آثار نوشتاری، آثار سمعی و بصری، اثر سینمایی، آثار تجسمی و اثر فنی می باشد. این آثار با داشتن ویژگی اصالت و مشروعیت و گاها شرایط دیگر، از حقوق مادی و معنوی مالکیت ادبی و هنری برخوردار می شوند. حقوق مادی ناشی از مالکیت ادبی و هنری شامل حق نشر و تکثیر، حق اجرا و عرضه و خواندن اثر براى عموم، حق ترجمه، حق پخش اثر از طریق صدا و تصویر، حق ضبط اثر و حق تهیه فیلم، حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق و حق استفاده از پاداش و... می باشد. همچنین حق انتساب اثر به پدید آورنده، حق حرمت و تمامیت اثر و حق تصمیم-گیرى در مورد انتشار اثر، جزء حقوق معنوی ناشی از مالکیت ادبی و هنری می باشد. در برخى موارد، بهره مندى از اثر بدون اجازه مولف، مغایر با حق پدیدآورنده محسوب نمى شود به شرطی که قصد انتفاع و سودجویى وجود نداشته باشد و مقدار استفاده از آثار در حد متعارف باشد. همچنین اثر خلق شده به محض به وجود آمدن، به وسیله ی کپی رایت مورد حمایت قرار می‌گیرد و نیازی به ثبت آن نمی باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

حقوق مالکیت صنعتی

حقوق مالکیت صنعتی

با تکامل صنعت از قرن 16 میلادی به بعد، برای حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و مخترعین و تشویق آنان حقوق مالکیت صنعتی هم مطرح شد. حقوق مالکیت صنعتی در بر گیرنده مواردی از قبیل حق اختراع، علائم تجاری، طرحهای صنعتی، نشان مبدا جغرافیایی، مدل های مصرفی، مدارهای یکپارچه، گونه های جدید گیاهی و اسرار تجاری است. گواهی نامه ثبت اختراع یا پتنت، حقی انحصاری است که از طرف دولت به مخترع یک محصول یا یک فرآیند ارائه دهنده راه حل یک مشکل یا مسئله، اعطا می شود. یک علامت تجاری، نشانه ای است که اجازه می دهد مشتریان، کالاها و خدمات مشخصی را از سایر کالاها و خدمات متمایز سازند. طرح صنعتی صرفا به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. نشان مبدا جغرافیایی اشاره به نام مکان جغرافیایی دارد و تضمین کننده کیفیت مشخصی برای یک محصول خاص است. مدل مصرفی، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایین تری برخوردار است. کنوانسیون واشنگتون به حمایت از مدارهای یکپارچه، می پردازد. همچنین مالکیت فکری به حمایت از گونه های جدید گیاهی می پردازد تا به تلاش و مطالعات محققان در این زمینه پاسخ مناسبی بدهد. اسرار تجاری، فرمول، رویه، فرآیند، طرح، ابزار، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرند.

1-مقدمه
حقوق مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت به دو بخش عمده «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم می شود. قبل از آنکه صنعت رو به تکامل رود حقوق مالکیت صنعتی مطرح نبود. از قرن 16 میلادی به بعد در قاره اروپا موضوع صنعت و تجارت و اختراعات اهمیت فزاینده ای پیدا کرد و از طرفی نیز برای حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و مخترعین و تشویق آنان مقرراتی بوجود آمد و با توجه به اینکه دامنه اختراعات روز به روز توسعه می یافت و صنعتگران از آن اختراعات بهره مند می شدند لذا بتدریج در قوانین مربوط به حمایت آثار مخترعین و صنعتگران تحولاتی پدید آمد تا به حدی که امروز در تمام کشورهای اروپا، آمریکا و آسیا قوانینی برای حفظ حقوق مالکیت صنعتی و اختراعات اشخاص وضع و به اجرا گذارده شده است. چون موضوعات صنعتی و تجارتی و اختراعی تقریباً در تمام کشورهای صنعتی یکسان است قوانینی که درزمینه حمایت آثار مالکیت صنعتی وضع شده است همه تقریباً متحدالمضمون و یکنواخت می باشد باستثنای کشورهائی که در آنها اساس مالکیت خصوصی به اشتراکی و ملی، تغییر ماهیت داده است در این گونه کشورها، مقررات مخصوصی برای حقوق مالکیت صنعتی وضع شده است بطوریکه زمینه تشویق دانشمندان و مخترعان فراهم و حقوق مالکیت آنان حفظ می شود.
در این مقاله موارد تحت حمایت حقوق مالکیت صنعتی بیان خواهد شد و اهمیت و جایگاه هر یک از این حقوق تشریح خواهد شد. البته با توجه به اهمیت ویژه حق اختراع (پتنت) و علامت تجاری، این دو مورد در مقالاتی دیگر به تفصیل تشریح خواهند شد.

2- موارد تحت حمایت حقوق مالکیت صنعتی
1-2-حق اختراع
گواهی نامه ثبت اختراع (پتنت یا patent) حقی انحصاری است که برای یک محصول یا یک فرآیند به فرد مخترع از طرف دولت اعطا می شود که این اختراع، یک راه حل فنی جدید را برای حل یک مشکل یا مسئله پیشنهاد می کند.

2-2- علائم تجاری
یک علامت تجاری یا خدماتی (Trade Marks)، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که به وسیله ی یک شخص حقیقی، شرکت یا یک گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند.

3-2-طرح های صنعتی
طرح صنعتی (Industrial Design) به عنوان یکی از مقوله های مالکیت فکری صرفا به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. علیرغم اینکه محصول ممکن است ویژگی های فنی و نوآورانه نیز داشته باشد، اما اساسا طرح های صنعتی از ابعاد فنی و عملکردی آن متفاوت است.
طرح صنعتی قابلیت اعمال نسبت به طیف وسیعی از محصولات را دارا است، از محصولات صنعتی و ابزار فنی و پزشکی گرفته تا جواهرات و صنایع دستی، پوشاک و منسوجات و در عین حال در رابطه با بسته بندی نیز دارای اهمیت ویژه ای است.

شکل 1- نمونه از طرح صنعتی

به عنوان یک قاعده کلی طرح صنعتی یکی از ویژگی های زیر را در بر دارد: ویژگی های سه بعدی مانند شکل یک محصول، ویژگی های دوبعدی مانند تزئینات، خطوط و رنگ و یا ترکیبی از هر دو مورد. در شکل 1 نمونه ای از طرح صنعتی نشان داده شده است.

اهمیت طرح های صنعتی آنگاه مشخص می شود که یک طرح صنعتی موفقیت فروش یک محصول را افزایش می دهد و باعث می شود یک محصول برای مشتریان جذاب به نظر برسد و حتی ممکن است تنها علت فروش یک محصول به حساب بیاید و از همین رو است که حمایت از طرح های صنعتی برای حفظ منافع تولیدکنندگان در مقابل رقبا به مسئله ای حیاتی تبدیل می شود. چرا که با حمایت از یک طرح صنعتی از طریق ثبت آن در ادارات مالکیت فکری ملی یا منطقه ای، مالک طرح ثبت شده دارای حق انحصاری نسبت به آن می شود و می-تواند اشخاص ثالث را از نسخه برداری غیرمجاز و تقلید منع نماید. از نظر تجاری این امر مهمی است چرا که توانایی رقابت در عرصه کسب و کار را بهبود می بخشد و باعث افزایش درآمد می¬گردد. چرا که طرح صنعتی به عنوان دارایی تجاری یک تولید کننده هر چقدر موفیقت بیشتری کسب کند ارزش بیشتری برای تولید کننده خود به ارمغان خواهد آورد.

در بسیاری از کشور ها یک طرح صنعتی ابتدا باید به ثبت برسد تا بتواند از حمایت های لازم برخوردار شود، و متقاضی ثبت یک طرح صنعتی باید تقاضانامه ثبت را به اداره مالکیت فکری کشور مورد نظر تقدیم کند.
یک طرح صنعتی برای ثبت باید حائز چند ویژگی باشد؛ جدید باشد، به زبان ساده طرحی جدید است که قبل از تاریخ تقاضا نظیر آن در دسترس عموم وجود نداشته باشد. اصیل (Original) باشد، این ویژگی به مستقل بودن طرح و کپی یا تقلیدی نبودن آن اشاره دارد. در نهایت یک طرح صنعتی باید دارای شخصیت فردی باشد به این معنا که تاثیر کلی که طرح بر کاربر می گذارد متفاوت از تاثیر طرح های پیشین باشد.
پس به این ترتیب طرح هایی که سه ویژگی بالا را نداشته باشند از ثبت مستثنی می شوند، علاوه بر این طرح هایی که منحصرا از جنبه های فنی و عملکردی یک محصول ایجاد می شود قابلیت ثبت به عنوان طرح صنعتی را ندارند، (چنین نمونه هایی بهتر است به عنوان اختراعات کوچک و یا مدل های مصرفی مورد ثبت قرار بگیرند) همچنین طرح های حاوی نمادها و نشان های رسمی و شناخته شده (مانند پرچم کشورها) و نیز علائم منافی اخلاق حسنه و نظم عمومی به عنوان طرح صنعتی قابل ثبت نیستند.
قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری 1386 طرح هایی را قابل ثبت می داند که جدید و اصیل باشند. اظهارنامه ثبت طرح صنعتی باید همراه با عکس و نقشه و سایر مشخصات گرافیکی باشد و در مورد طرح های سه بعدی ارائه ماکت طرح نیز لازم است.
برای ثبت یک طرح صنعتی باید تمامی مواردی را که یک تقاضانامه ثبت طرح صنعتی مطرح می کند ارائه داد. که معمولا شامل عکس از ابعاد مختلف طرح صنعتی و ترسیمات می شود همچنین لازم است هزینه های موردنظر پرداخت شود. حمایت از طرح های صنعتی در ایران به مدت 15 سال انجام می گیرد (5 سال ثبت اولیه و دو دوره تمدید 5 ساله) با این وجود در اتحادیه اروپا این مدت 25 سال است و در امریکا 14 است.

4-2- نشان مبدأ جغرافیایی
علامت جغرافیایی یا نشان مبدا جغرافیایی (Geographical Indications) همان گونه که از نامش هویداست، اشاره به نام مکان جغرافیایی دارد که محصول موردنظر در آنجا به عمل آمده است. نشان مبدا یا علامت جغرافیایی تضمین کننده کیفیت مشخصی برای یک محصول خاص است. چرا که به خریدار اطمینان می دهد محصول خریداری شده در مبدا مشخصی با تمامی ویژگی های موردنظر تهیه شده است. بدیهی است محصول برنجی که در شمال ایران در منطقه طارم به عمل می آید با محصول برنجی که در دیگر مناطق ایران تولید می شود از جهات بسیاری متفاوت است. فرش دستبافی که در ایران تولید می شود با توجه به نوع پشم و رنگ بسیار متفاوت از فرش هایی با طرح و نقشه مشابه است که در چین تولید می شود. در شکل 2 نمونه هایی از نشان مبدا جغرافیایی نشان داده شده است.

شکل 2- نمونه های از نشان مبدا جغرافیایی

استفاده از نشان‌های جغرافیایی محدود به محصولات کشاورزی نیست. نشان‌های جغرافیایی می‌توانند ویژگی‌های خاص محصولی که ناشی از عوامل انسانی است را نیز بیان کنند. عوامل انسانی از قبیل مهارت های تولیدی منحصربه فرد و آداب و رسوم می توانند محصولی ویژه‌ را در یک منطقه جغرافیایی (یک شهر یا روستا، یک منطقه یا یک کشور) به وجود آورند. برای مثال، کشور سوئیس (Switzerland یا Swiss) به‌عنوان یک منطقه جغرافیایی سازنده ساعت در تمام جهان مشهور است و یا چاقوی زنجان و سفال لالجین همدان نمونه-ی محصولات صنایع دستی است که از شهرت بالایی برخوردار است.

کشورها در راستای حفظ منافع تولیدکنندگان محصولات اصیل که در یک منطقه خاص جغرافیایی و با ویژگی های منحصر به فرد تولید می شوند تصمیم گرفتند تا از نشان های مبدا جغرافیایی تحت مقوله مالکیت فکری حمایت به عمل آورند. همانطور که گفته شد علائم مبدا به مبدا تولید یک محصول اشاره دارد و اساسا این مقوله متفاوت از مقوله نام های تجاری است. علامت مبدا بر روی یک محصول درج می شود تا مبدا جغرافیایی تولید کالا را نمایش دهد در حالی نشان تجاری، علامت متمایزکننده ای است که محصول یک شرکت را از شرکت دیگر متمایز می کند. بنابراین نشان مبدا می تواند از سوی تمامی تولید کنندگانی که در آن منطقه جغرافیایی محصولات خود را تولید می کنند، استفاده شود. برای مثال تمامی شالی کاران منطقه طارم این حق را دارند که محصول شالیزار خود را با نام تجاری دلخواه لیکن تحت نشان مبدا طارم به بازار عرضه نمایند.
برای حمایت از نشانه‌های جغرافیایی، معاهداتی توسط سازمان جهانی مالکیت فکری تدوین شده است. از جمله معاهده پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مصوب سال 1883 و موافقت‌نامه لیسبون برای حمایت از نام‌های مبدأ و ثبت بین‌المللی آن‌ها؛ به‌علاوه مواد 22 تا 24 موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (موافقت‌نامه تریپس) در رابطه با حمایت بین‌المللی از نشانه‌های جغرافیایی در چارچوب سازمان تجارت جهانی نیز به این موضوع می پردازد.

5-2-مدل های مصرفی (اختراعات کوچک)
مدل مصرفی (Utility Model)، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایین تری برخوردار است، مانند درب بازکن نوشابه خودکار. یک مدل مصرفی حقی انحصاری است که برای یک اختراع کوچک اعطا می شود و اجازه می دهد که دارنده حق، دیگران را از استفاده تجاری اختراع حمایت شده بدون اجازه او برای یک دوره زمانی محدود منع کند. تعریف این حق می تواند از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد (البته در جایی که چنین حمایت هایی قابل دسترس است) مدل مصرفی شبیه یک حق اختراع است. در واقع، مدل های مصرفی بعضی اوقات به عنوان اختراع کوچک یا پتنت نوآوری (Innovation Patent) نامیده می شوند.

الزامات دستیابی به یک مدل مصرفی آسان تر از حق اختراع است، در حالی که شرط جدید بودن همیشه باید وجود داشته باشد اما ممکن است در مدل های مصرفی گام اختراعی یا بدیعی بودن از اهمیت کمتری برخوردار باشد یا اصلاً وجود نداشته باشد. در عمل، حمایت از مدل های مصرفی اغلب برای نوآوری ها مورد استفاده قرار می گیرد.
مدت حمایت برای مدل های مصرفی کوتاه تر از حق اختراع است و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است (معمولاً بین 7 تا 10 سال بدون تمدید).

در خیلی از کشورها (که حمایت از مدل های مصرفی قابل دسترسی باشد)، دفاتر ثبت اختراعات اظهارنامه ها را برای احراز سابقه قبلی ثبت شده بررسی نمی کنند. این به آن معنی است که فرایند ثبت غالباً به طور قابل توجهی سریعتر و ساده تر از ثبت اختراع است. (طبق قوانین ایران، هم اکنون مدل های مصرفی غیرقابل ثبت است و درخواست های مرتبط با مدل های مصرفی، در قالب ثبت اختراع، ثبت می شود.)
در برخی از کشورها، حمایت از مدل های مصرفی را می توان فقط برای زمینه های خاصی از فناوری و فقط برای محصولات (نه فرایندها) به دست آورد.

6-2- مدارهای یکپارچه
حمایت از مدارهای یکپارچه (Integrated Circuites) در کنوانسیون پاریس مطرح نشده است، کنوانسیون مستقلی موسوم به کنوانسیون واشنگتون به حمایت از مدارهای یکپارچه، اصول و استانداردها می پردازد. ولیکن تاکنون در سطح جهانی به مرحله اجرا نرسیده است. موافقتنامه جنبه های تجاری مالکیت فکری (تریپس) در چهار ماده به حمایت از این مدارها می پردازد و حقوق و انحصارات موردنظر را که در کنوانسیون واشنگتن مطرح شده است در ماده 35 خود می گنجاند.
مدت زمان حمایت از مدارهای یکپارچه 10 سال از تاریخ تشکیل پرونده درخواست ثبت و یا 10 سال از تاریخ اولین استفاده تجاری در هر جای دنیا می باشد. در شکل 3 تصویری از مدارهای یکپارچه نشان داده شده است.

شکل 3- مدار یکپارچه

7-2- گونه های جدید گیاهی
مالکیت فکری از این رو به حمایت از گونه های جدید گیاهی (New Plants Variety) می پردازد که به تلاش و مطالعات محققان در این زمینه پاسخ مناسبی بدهد و در مقابل خطرپذیری و هزینههایی که کشاوزران گونه های جدید گیاهی متقبل می شوند جبران مناسبی ارائه کند. مالکیت فکری از طریق ایجاد انحصاری با مدت زمان محدود سعی می کند تا حقوق محققان بخش های کشاورزی را در این زمینه به رسمیت بشناسد. اتحادیه بین المللی حمایت از گونه های جدید گیاهی (UPOV) حمایت از گونه های جدید را مورد نظارت قرار می دهد.

ابداع کنندگان گونه های جدید گیاهی برای به دست آوردن چنین انحصاری باید گونه مورد ادعای خود را به ثبت برسانند. بر اساس کنوانسیون حمایت از گونه های جدید گیاهی این گونه باید جدید باشد، متمایز و یکسان باشد و همچنین پایدار بماند و منطبق با یک گونه ژنتیکی گیاهی باشد تا قابلیت ثبت را به دست آورند.
وصف جدید بودن که یک شرط حقوقی است از این جهت مطرح می شود که گونه گیاهی مورد ادعا پیش از این از نظر تجاری در معرض عرضه قرار نگرفته باشد. منطبق بودن با یک گونه ژنتیکی وصف گونه شناختی گیاه است. سه شرط متمایز، یکسانی و پایدار ماندن اوصاف و شروط فنی گونه جدید متقاضی ثبت است. منظور از متمایز بودن این است که گیاه مورد نظر باید مشخصا از دیگر گیاهان شناخته شده دسته ژننتیکی خودش متمایز و متفاوت باشد. یکسانی گونه جدید بدین معنا است که بر اساس ماهیت تکثیر، در کشت های مختلف گیاه مورد ادعا، همه ی گیاهان به دست آمده کاملا با یکدیگر یکسان باشند و یا بسیار مشابه باشند و منظور از پایداری به عنوان دیگر شرط فنی این است که در کشت های متعدد و در تکرار تکثیر و انتشار گونه کشت شده تغییر نکرده و ویژگی های اولیه خودش را از دست ندهد. بدیهی است سه شرط فوق باید توسط فرد متخصص مورد تایید قرار بگیرد تا بتوان گونه گیاهی را به عنوان یک گونه جدید به ثبت رسانید.
کنوانسیون حمایت از گونه ای گیاهی جدید سه شیوه را برای ثبت گونه های جدید گیاهی پیشنهاد می کند:
الف. از طریق مکانیزم ثبت اختراع ب. از طریق یک سیستم ویژه برای گونه های جدید گیاهی ج. از طریق ترکیبی از هر دو شیوه
به نظر می رسد به واسطه ابهاماتی که برای ثبت یک گونه گیاهی از طریق ثبت به عنوان یک اختراع وجود دارد اغلب کشورها مانند ایران تمایل دارند تا شیوه ویژه ای را برای ثبت گونه های جدید اختصاص دهند.
مدت زمان حمایت از گونه های جدید گیاهی برای درختان و موها 25 سال و برای سایر گیاهان 20 سال می باشد و در این مدت برای کشت کنندگان و محققان حقوق انحصاری تولید و باز تولید، تکثیر، فروش و بازاریابی، واردارت و صادرات در نظر گرفته شده است.
در ایران قانون ثبت ارقام گیاهی و کنترل و گواهی بذر و نهال در سال 1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. متقاضی ثبت گونه جدید گیاهی باید فرم اظهارنامه مربوطه را تکمیل نماید و به موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال که بر اساس ماده دوم قانون فوق تشکیل شده است، ارائه نماید.

8-2- اسرار تجاری
در عرصه رقابت و کسب و کار هر روز مولفه های بیشتری باعث قدرت گرفتن اصحاب بازار می شوند و قدرت چانه زنی صاحبان خود را در بازار افزایش می دهند، یکی از مقوله هایی که مالکیت فکری نیز حمایت از آن را بر عهده دارد مسئله اسرار تجاری (Trade Secrets) است، به زبان ساده برای مشخص کردن حیطه اسرار تجاری می توان گفت اسرار تجاری، فرمول، رویه، فرآیند، طرح، ابزار، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرند و مالکیت فکری انحصاری دائمی را تا آن زمان برای آن در نظر می گیرد که افشا نشود، در صورت افشای اسرار، اشخاص ثالث قادر خواهند بود از آن بهره برداری کنند.
بر خلاف هر یک از مقولات مالکیت فکری، اسرار تجاری در هیچ کجا به ثبت نمی رسند و این وظیفهصاحبان اسرار است تا به هر نحوی شده از اسرار مورد ادعای خود در مقابل افشا شدن، محافظت نمایند.
معمولا برای تشخیص اسرار تجاری از معیارهای زیر بهره می برند چرا که هر اطلاعاتی را نمی توان جزء اسرار تجاری دانست؛ اسرار تجاری نباید به آسانی توسط عموم قابل شناسایی یا تعیین باشند، این اطلاعات باید دارای ارزش اقتصادی مستقل در بازار بوده و از نظر عرف تجاری به دارنده خود مزیت و اعتبار اقتصادی ببخشند. در ضمن اطلاعاتی که توسط رقبای تجاری مورد شناسایی واقع شده اند و آنها نیز از طرق صحیح به آنها دست یافته اند را نمی توان به عنوان اسرار تجاری محسوب نمود.

همانطور که اشاره شد اسرار تجاری تا زمانی که صاحبان آن اقدامات معقولی برای حفظ اطلاعات به نحو سری انجام دهند و این اسرار محرمانه باقی بمانند دارای ارزش اقتصادی هستند. برای حفظ اسرار تجاری ایجاد امنیت فیزیکی و معقول به نحوی که دسترسی افراد غیرمجاز به اسرار تجاری و سرقت آنها را ناممکن گرداند، و انعقاد قرارداد عدم افشاء با اشخاصی که بصورت مجاز و در حد لازم به اسرار تجاری دسترسی دارند، ولی بایستی متعهد شوند تا از افشاء آن و جاسوسی صنعتی و تجاری خودداری کنند الزامی است.
به منظور حفظ اسرار تجاری هر شرکتی می تواند از اطلاعات محرمانه خود از طریق قراردادهای عدم افشاء با کارکنان خود، در محدوده مقررات قانون کار، حمایت به عمل آورد. همچنین می توان طرف های قرارداد را با درج شرایطی در قرارداد ملزم به عدم افشاء اسرار تجاری و عدم ارائه آنها به سایر افراد نمود و بدین وسیله از افشاء اسرار تجاری از جمله در محیط های مجازی ممانعت نمود. همچنین می توان شرط نمود در صورتی که اسرار مورد نظر توسط ایشان افشاء گردد افشاء کننده مکلف به جبران کلیه خسارات احتمالی وارده گردد و وجه التزام مؤثری را در قبال تخلف از شرط معین نمود.

بحث و نتیجه گیری:
حقوق مالکیت صنعتی در بر گیرنده مواردی از قبیل حق اختراع، علائم تجاری، طرح های صنعتی، نشان مبدا جغرافیایی، مدل های مصرفی، مدارهای یکپارچه، گونههای جدید گیاهی و اسرار تجاری است. گواهینامه ثبت اختراع یا پتنت، حقی انحصاری است که از طرف دولت به مخترع یک محصول یا یک فرآیند ارائه دهنده راه حل یک مشکل یا مسئله، اعطا می شود. یک علامت تجاری، نشانه ای است که اجازه می دهد مشتریان، کالاها و خدمات مشخصی را از سایر کالاها و خدمات متمایز سازند. طرح صنعتی صرفا به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. به عنوان یک قاعده کلی طرح صنعتی یکی از ویژگی های زیر را در بر دارد: ویژگی های سه بعدی مانند شکل یک محصول، ویژگی های دوبعدی مانند تزئینات، خطوط و رنگ و یا ترکیبی از هر دو مورد. همچنین یک طرح صنعتی برای ثبت باید جدید، اصیل و دارای شخصیت فردی باشد. نشان مبدا جغرافیایی اشاره به نام مکان جغرافیایی دارد و تضمین کننده ی کیفیت مشخصی برای یک محصول خاص است. مدل مصرفی، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایینتری نسبت به پتنت برخوردار است در حالی که شرط جدید بودن همیشه باید وجود داشته باشد. علاوه بر این، مدت حمایت برای مدل های مصرفی کوتاه تر از حق اختراع است. هر چند حمایت از مدارهای یکپارچه در سطح جهانی به مرحله اجرا نرسیده است اما کنوانسیون مستقلی موسوم به کنوانسیون واشنگتون به این مورد می پردازد. همچنین مالکیت فکری به حمایت از گونه های جدید گیاهی می پردازد تا به تلاش و مطالعات محققان در این زمینه پاسخ مناسبی بدهد. گونه گیاهی مورد ادعا باید جدید باشد، متمایز و یکسان باشد و همچنین پایدار بماند و منطبق با یک گونه ژنتیکی گیاهی باشد تا مورد حمایت قرار گیرد. اسرار تجاری، فرمول، رویه، فرآیند، طرح، ابزار، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرند. مالکیت فکری، انحصار دائمی را برای مالکان اسرار تجاری تا قبل از افشا آنها در نظر می گیرد. اسرار تجاری نباید به آسانی توسط عموم قابل شناسایی یا تعیین باشند، این اطلاعات باید دارای ارزش اقتصادی مستقل در بازار بوده و از نظر عرف تجاری به دارنده خود مزیت و اعتبار اقتصادی ببخشند.

P O U R I A · Aug 9, 2013

علائم تجاری

علائم تجاری

یکی از موارد مورد حمایت مالکیت فکری، علائم تجاری می باشد که از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی می باشد. یک علامت تجاری یا خدماتی، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله-ی یک شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند. این نشان می تواند هر کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل، رسم و یا ترکیب آنها باشد. امروزه حتی علائم سه بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشان های قابل استشمام (بوها) نیز مورد استفاده قرار می گیرد. حمایت از علامت تجاری از طریق ثبت یا استفاده امکان پذیر می باشد، این بستگی به قوانین داخلی کشورها دارد. در مواردی که علامت گمراه کننده باشد یا بیانگر ویژگی فقط یکی از محصولات یا خدمات شرکت یا ناقص نظم عمومی و اخلاق حسنه و یا نشان رسمی دولتی باشد امکان دارد اظهارنامه تقاضای علامت تجاری رد شود. بر اساس نوع فعالیت تجاری و خدماتی و فردی یا گروهی بودن آن، علایم تجاری دارای انواعی از قبیل علامت تجاری، علامت خدماتی، علامت جمعی، علامت گواهی کننده و علامت شناخته شده و مشهور است. همچنین از دیدگاهی دیگر علائم تجاری بصورت کلمات ابداعی یا کلمات عجیب و غریب، علامت های قراردادی و علامت های اشاره ای دسته بندی می شود.

1- تعریف علامت تجاری و موارد قابل ثبت
یکی از موارد مورد حمایت مالکیت فکری، علائم تجاری می باشد که از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی می باشد. یک علامت تجاری یا خدماتی (trade mark)، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله یک شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند.

در ماده 1 ثبت علایم تجاری و اختراعات مصوب 1 تیرماه 1310، علائم تجاری بصورت زیر تعریف می شود:
"علامت تجاری عبارت از هر قسم علامتی است اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، عبارت، مهر لفاف و غیر آن که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی، تجارتی یا فلاحتی اختیار می شود. ممکن است یک علامت تجارتی برای تشخیص محصول جماعتی از زارعین یا ارباب صنعت یا تجار و یا محصول یک شهر و یا یک ناحیه از مملکت اختیار شود"
بنابراین علامت تجاری نشانی است که قادر است محصولات یا خدمات یک بنگاه را از محصولات و خدمات بنگاه های دیگر متمایز سازد. این نشان می تواند هر کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل، رسم و یا ترکیب آنها باشد. در شکل 1 نمونه هایی از علائم تجاری نمایش داده شده است. توسعه روزافزون محصولات و خدمات در سطح دنیا موجب شده است علائم و نشان هایی که پیش تر به عنوان علامت تجاری پذیرفته نبودند، امروز مورد پذیرش قرار بگیرند. مانند علائم سه بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشان های قابل استشمام (بوها). در عین حال برخی از کشورها نظیر ایران، صرفا علائم گرافیکی که قابل رویت باشند را ثبت می نمایند.

شکل 1- نمونه هایی از علائم تجاری

اولین کارکرد علامت تجاری متمایز ساختن کالاها یا خدمات یک بنگاه تجاری از دیگری است، اما آن زمان که محصولات و خدمات تحت یک علامت تجاری خاص بتوانند رقبای خود را از میدان تجارت خارج کند و بر آنان توفق یابند، علامت تجاری جایگاه دیگری می یابد، چرا که صاحب علامت اکنون ابزار لازم برای رقابت را به دست آورده است، آن گاه که مشتریان حاضر هستند برای به دست اوردن کالا یا خدمات تحت یک علامت تجاری خاص هزینه بیشتری پرداخت کنند، علامت تجاری به جایگاه و کارکرد خودش در تجارت دست یافته است و اینجا است که مالکیت فکری برای حفظ حقوق و منافع صاحبان علائم تجاری برای ثبت کنندگان این علائم، انحصارات و حمایت های ویژه را ارایه می نماید. چرا که اگر یکی از رقبا با علامت مشابه محصول یا خدماتی را با کیفیت نازل به بازار عرضه نماید به طور قطع به شهرت و اعتبار علامت اصلی لطمه وارد خواهد کرد.
حمایت از علامت تجاری از طریق ثبت یا استفاده امکان پذیر می باشد، این بستگی به قوانین داخلی کشورها دارد ممکن است در کشوری برای اینکه یک علامت تجاری مورد حمایت قرار گیرد باید مانند دیگر مقوله های مالکیت فکری به ثبت برسد و یا صرفا استفاده از آن برای حمایت کافی باشد. اما هم چون دیگر مقوله ها حمایت از حق ثبت شده در حوزه ملی است یعنی اگر علامتی در یک کشور مورد حمایت قرار گرفت این حمایت به دیگر کشورها تسری پیدا نمی کند و باید به قوانین داخلی کشورها رجوع نمود. اما در عرصه بین المللی کشورها برای حل این مسئله اقدام به ایجاد یک سیستم ثبت بین المللی علائم نموده اند تا بتوان با سهولت بیشتری علائم تجاری را در سطح بینالمللی مورد حمایت قرار دهند. سیستم مادرید به ثبت کنندگان علامت تجاری در این سیستم حمایتی را وسیع از نظر جغرافیایی اعطا می کند.

2- موارد غیرقابل ثبت به عنوان علامت تجاری
مواردی که امکان دارد اظهارنامه تقاضای علامت تجاری تجاری رد شود یا غیرقابل ثبت باشد عبارتند از:
• در جاییکه ممکن باشد مشتریان، علامت تجاری را با علامتی که قبلاً ثبت شده یا یک علامت مشهور ثبت نشده (ولی به کار برده شده) اشتباه بگیرند؛
• مواقعی که علامت تجاری، بیانگر ویژگی فقط یکی از محصولات یا خدمات شرکت باشد؛
• جایی که در علامت یک اصطلاح جغرافیایی وجود داشته باشد که موجب گمراه شدن شود و علاوه بر آن نباید آن اصطلاح به وسیله یک شرکت منحصر شود؛
• علامت تجاری نباید ناقص نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد؛
• در علامت تجاری نباید از یک نشان رسمی دولتی مانند طرح نظامی، پرچم یا علامت های دیگر استفاده شده باشد.

3- چارچوب های قانونی در ثبت علایم تجاری
در برخی از کشورها، حمایت از علامت تجاری به دو طریق صورت می گیرد: از طریق ثبت و یا از طریق استفاده مکرر آن. ولی در اکثر کشورها جهت استفاده از حمایت های قانونی علایم تجاری، شما ملزم به ثبت علایم تجاری خود در آن کشور هستید. در قانون ثبت اختراع، طرح های صنعتی و علامت تجاری ایران مصوب 1386، سابقه استعمال برای ثبت کننده، حق تقدم نمی آورد. به هر حال توصیه می شود برای کسب حمایت بهتر و قوی تر، شرکت ها علامت تجاری یا خدماتی خود را در کشور هدف ثبت نمایید ولو اینکه برای ثبت در آنجا مختار باشند.
در صورتی که شرکت شما قصد استفاده از حمایت های قانونی علامت تجاری می باشد، باید اظهارنامه علامت تجاری را به دفتر علامت تجاری ملی یا منطقه ای تسلیم کند. بعد از پرداخت حق الزحمه های قانونی به دفاتر مربوطه، روند بررسی اظهارنامه آغاز خواهد شد.
از آنجا که حقوق حاکم بر علامت های تجاری یک کشور، فرآیندی برای دادرسی به اعتراضات را فراهم میآورد، بعد از پاسخگویی و بررسی اعترضات، اظهارنامه منتشر خواهد شد و هر شخص ذینفعی که حقوق آن توسط ثبت این علامت تجاری متأثر شود، برای اعتراض فرصت قانونی دارد.

در نتیجه دفاتر ثبت علامت تجاری پس از بررسی شواهد ارایه شده توسط طرفین، در خصوص علامت تجاری مربوطه تصمیم گیری می کند که این تصمیم معمولاً قابل تجدیدنظر خواهد بود.
با توجه به قوانین ملی، مدت اولیه ثبت معمولاً 10 سال است. با این حال برخلاف دیگر مصادیق مالکیت صنعتی، ثبت علامت ها می تواند بر اساس پرداخت منظم شارژ ده ساله به طور دائمی تمدید شود. به عبارت دیگر به شرط پرداخت شارژ ده ساله، حقوق علامت تجاری/خدماتی مادام العمر تمدید خواهد شد.

4- انواع علایم تجاری قابل ثبت
بر اساس نوع فعالیت تجاری و خدماتی و فردی یا گروهی بودن آن، علایم تجاری مختلفی وجود دارد. که در ذیل آورده شده است:
الف) علامت تجاری: علامتی که برای تشخیص کالاهایی که توسط شخص یا بنگاه خاص تولید شده اند به کار می روند. مانند علامت شرکت تولیدی «اسنوا».
ب) علامت خدماتی (Service Marks): علامتی که برای تشخیص خدماتی که شخص یا بنگاه خاص ارئه می دهد به کار می رود مانند علامت شرکت هواپیمایی «هما».
ج) علامت جمعی (Collective Marks): علامتی که برای تشخیص کالاها یا خدمات تولید شده یا ارائه شده توسط اعضا یک اتحادیه یا انجمن به کار می رود. مانند اتحادیه تولیدکنندگان «فرش».
د) علامت گواهی کننده: علامتی برای تشخیص کالا یا خدماتی که موازین خاصی را رعایت می کنند. مانند علامت «نانونماد».
ه) علامت شناخته شده و مشهور (Well- Known Marks): علامتی که در بازار مشهور و کاملا شناخته شده محسوب می شود و در نتیجه این شهرت از حمایت بیشتری برخوردار می شود.

5- نکات کلیدی در ابداع یا انتخاب علامت تجاری (برند)
علایم تجاری نشان‌دهنده کسب و کار شرکت هستند. این علایم به مشتریان اجازه می دهند تا محصولات و خدمات شرکت شما را از شرکت‌ها و رقیبان دیگر متمایز سازند؛ بنابراین، کالاها و خدمات شرکت شما می‌توانند از بازار بهتری برخوردار شوند. علایم تجاری صرفاً معرف شرکت شما نیستند، بلکه ضمانت‌کننده کیفیت پایدار محصولات و خدمات شما نیز هستند. کیفیت موجب می‌شود تا مشتری با انتظاراتی که در اثر کیفیت خوب محصولات شما برای او ایجاد شده است به خرید محصولات شما ادامه دهد. بنابراین، شما باید مراقبت هایی را در انتخاب و طراحی علامت تجاری مناسب، حفاظت از آن علامت، استفاده محتاطانه از علامت در تبلیغات و حفاظت کردن از علامت در برابر استفاده‌های نادرست و گمراه کننده، به عمل آورید.
در هنگام انتخاب یک علامت تجاری، باید تحقیق کنید که آیا علامت در نظر گرفته شده یا مشابه آن پیش از این توسط شرکت های دیگر برای دسته ای از محصولات یا خدمات و بازارهای هدف شما به ثبت رسیده اند یا خیر. این نوع اطلاعات با انجام جستجوی علامت تجاری به دست می آیند. در ابتدا لازم است از تعارض های غیرضروری با مؤسسات دیگر و از دست رفتن منابع بسیار حیاتی اجتناب کنیم.
هنگامی که شما بانک اطلاعات علایم تجاری را برای علامت های متعارض جستجو کردید، باید بهترین روش حمایتی از آن ها را نیز مورد توجه قرار دهید.
ابداع یا انتخاب یک علامت تجاری کار ساده ای نیست. در واقع، شرکت های متخصصی وجود دارند که کار اصلی آنها یافتن یا توسعه یک علامت مناسب بر اساس نیازهای شماست. با وجود اینکه هیچ قاعده ثابتی در مورد این¬که چه چیزی می تواند یک علامت تجاری موفق باشد وجود ندارد، اما دستورالعمل‌های مفیدی در مورد انتخاب یک علامت تجاری وجود دارد. نخست، باید مطمئن شوید که علامت پیشنهادی الزامات حقوقی لازم برای ثبت به عنوان علامت تجاری را دارد. مهم تر از همه، علامت تجاری شما باید به اندازه کافی متمایز باشد تا توسط دفاتر علامت تجاری ملی و خارجی قابل حمایت و قابل ثبت باشد. ویژگی‌های ذاتی متمایزکننده علامت تجاری موجب تسریع فرآیند شناخت به وسیله مشتریان خواهند شد. برخی نکات که بر اثر تجربه بدست آمده است عبارتنداز:
• باید خواندن، هجی کردن (املاء نوشتن) تلفظ و به خاطرآوری علامت به تمامی زبان های مورد نظر آسان باشد.
• نباید در زبان عامیانه دارای معانی یا بار معنایی بد و نامناسبی باشد.
• اگر هدف شما تجاری سازی محصول در خارج از کشور است، ضمن اینکه نباید علامت دارای معانی بدی باشد، باید برای بازارهای صادراتی نیز مناسب باشد.
• علامت نباید موجب سردرگمی شود و باید با ذات و ماهیت محصول ارتباط داشته باشد.
• علامت باید با تمامی رسانه های تبلیغاتی سازگاری داشته باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

مدیریت دارایی های فکری و تبدیل مالکیت فکری به دارایی های منفعت ساز

مدیریت دارایی های فکری و تبدیل مالکیت فکری به دارایی های منفعت ساز

ایده های «نوآور و خلّاق» اساس کسب و کار شرکت های موفّق هستند، با این وجود ایده های صرف از ارزش اقتصادی کمی برخوردارند. برای تبدیل ایده های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیّت فکری و بویژه گواهینامه های اختراع حیاتی است. دستیابی به حقوق انحصاری، تحکیم جایگاه شرکت در بازار، بازگشت سریعتر سرمایه گذاری ها، فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع، افزایش قدرت چانه زنی و ایجاد تصویر مثبت از شرکت، منافع حاصل از ثبت اختراعات است. از طرفی دیگر ثبت اختراع توسط اشخاص دیگر، از دست دادن مزایای اختراع، احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری، از معایب عدم توجه به ثبت اختراع می باشد. پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت‌های مالکیت فکری ممکن است با چالش هایی از قبیل کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی مالکیت‌ فکری، بالا بودن هزینه‌ها به خصوص در فرآیند ثبت اختراعات و عدم برخورداری از دانش کافی در مورد حقوق مالکیت‌ فکری و روش‌های حمایت از آنها در درون شرکت مواجه باشند. شرکت ها جهت بهره برداری از دانش فنی و خلاقیت خود، باید برای به دست آوردن مالکیت فکری، بهره برداری، پایش و اعمال آن، استراتژی تدوین کنند.

1- تبدیل مالکیت فکری به عنوان یک دارایی های منفعت ساز
ایده های «نوآور و خلّاق» (Innovative and creative) اساس کسب و کار شرکت های موفّق هستند، با این وجود ایده های (Ideas) صرف از ارزش اقتصادی کمی برخوردارند. برای اینکه شرکت شما قادر باشد ایده ها را به محصولات و خدمات نوآورانه تبدیل و از آن تحصیل سود نماید، نیازمند توسعه و تجاری سازی موفّق آنها است. برای تبدیل ایده های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیّت فکری (به طور خاص گواهی نامه های اختراع) حیاتی است، چراکه باعث افزایش قابل توجّه حاشیه های سود شرکت شما خواهد شد.
همچنین پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان می توانند با استفاده از اعطای گواهی نامه های اختراعات و فروش آن ها از طریق قراردادهای لیسانس (حقّ امتیاز) به شرکت های دیگر که توانایی و ظرفیت لازم برای تجاری سازی آنها را دارند، سود ببرند. چنین کاری علاوه بر اینکه موجب کاهش هزینه های جاری شرکت های دانش بنیان می شود، می تواند بدون سرمایه گذاری هنگفت برای تجاری سازی، موجب کسب درآمد شود، مانند کسب درآمد حاصل از فروش اختراع یا اختراعات کارکنان شرکت تان به طرف ثالث.

1-1- ضرورت ثبت اختراعات و منافع آن

الف) حقوق انحصاری: گواهی نامه ی ثبت اختراع، برای شرکت و اشخاص حقوق انحصاری فراهم می کند. با به دست آوردن گواهینامه های ثبت اختراع، معمولاً شرکت شما اجازه ی استفاده و بهره برداری انحصاری از اختراع را برای یک دوره 20 ساله از تاریخ ثبت اظهارنامه اختراع می دهد.

ب) تحکیم جایگاه شرکت در بازار: به واسطه این حقوق انحصاری، شرکت قادر خواهد بود تا دیگران را از استفاده غیرمجاز تجاری اختراع تان بازدارد. از این طریق رقابت کم تر می شود و شرکت خودش را به عنوان تنها بازیگر برتر در بازار مطرح می کند.

ج) بازگشت سریع تر سرمایه گذاری ها: با سرمایه گذاری مقدار قابل توجّهی پول و صرف زمان در توسعه محصولات نوآورانه، شرکت شما قادر خواهد بود که زیر چتر حقوق انحصاری این محصولات، آنها را تجاری سازی نماید و سرمایه هزینه شده را بازگشت دهد.

د) فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع: در صورتی که شما تمایلی به بهره برداری تجاری از گواهی نامه ثبت اختراع خودتان نداشته باشید، می توانید آن را به صورت کامل بفروشید و یا لیسانس حقّ بهره برداری تجاری آن را به شرکت دیگری واگذار نمایید و از طریق آن برای شرکت خودتان درآمدزایی نمایید.

ه) افزایش قدرت چانه زنی: اگر شرکت شما در حال تلاش برای به دست آوردن حقّ انحصاری اختراعات ثبت شده ی دیگران از طریق قرارداد لیسانس است، سبد دارایی های فکری شما (اختراعات ثبت شده به نام شرکت شما) می تواند قدرت چانه زنی شما در مذاکرات تجاری را افزایش دهد. بر این اساس است که گواهی نامه های ثبت اختراع شرکت شما در فرایند مذاکره از طریق یک موافقت نامه لیسانس متقابل (Cross Licensing Arrangement)، می تواند منفعت قابل توجّهی را برای شرکت شما به ارمغان آورد، به طوریکه حقوق ثبت اختراع می تواند میان شرکت شما و شرکت دیگر مبادله شود.

و) تصویر مثبت برای شرکت شما: شرکای تجاری، سرمایه گذاران و سهام داران ممکن است دارایی های فکری (تعداد اختراعات ثبت شده) شرکت را دلیلی بر بالا بودن سطح توانمندی ها و ظرفیت های تخصّصی و فناورانه شرکت شما مورد توجّه قرار دهند که خود می تواند برای جذب سرمایه گذاری ها و تأمین مالی بیشتر، یافتن شرکای تجاری و افزایش ارزش بازار شرکت شما مفید باشد.

لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد، جایی که شرکت صرفاً کالاهای موجود خود را بهبود داده است و بهبودهای انجام شده ابداعی نبوده و قابلیت ثبت به عنوان یک اختراع را ندارند. در این صورت حقوق مدل های کاربردی (Utility Model) می تواند به عنوان یک جایگزین مناسب برای ثبت اختراع باشد. البتّه به شرطی که در کشور موردنظر زیرساخت های حقوقی پیشبینی شده باشد(در قانون مالکیت فکری ایران، حمایت از مدل های کاربردی (مدل ها مصرفی یا اختراعات کوچک) پیش بینی نشده است. و غالبا مدل های کاربردی تحت عنوان اختراع در کشور ثبت می شود). در مواردی نیز ممکن است شرکت تصمیم بگیرد نوآوری های شرکت را به عنوان اسرار تجاری محافظت نماید و از ثبت اختراع آن خودداری نماید که در این صورت لازم است شرکت اقدامات مناسبی را برای حفظ اطّلاعات محرمانه اتّخاذ نماید.

2-1- مضرّات عدم توجّه به ثبت اختراع
الف) هرشخص دیگری می تواند آن اختراع را ثبت کند: در خیلی از کشورها به استثناء ایالات متّحده امریکا، اوّلین شخص یا اوّلین مؤسّسه ای که برای ثبت یک اختراع اقدام قانونی نماید، حقّ تقدّم بر ثبت اختراع را خواهد یافت. این بدین معنی است که اگر اختراع تان یا اختراع کارمندان شرکت تان را ثبت نکنید، هر شخص دیگری کسی که امکان دارد اختراعی مشابه یا معادل اختراع شما را بعداً توسعه داده باشد می تواند آن را ثبت نماید و به-طور قانونی شرکت شما را از بازار محصولات این اختراع محروم نماید و فعّالیت های توسعه ای شرکت شما را با مشکل مواجه نماید (فعّالیت شما را محدود نماید) تا جایی که از نظر قانونی شرکت شما بایستی برای استفاده¬ی مجاز از این اختراع، حقّ الزّحمه لیسانس را به آن فرد یا شرکت پرداخت نماید.

ب) رقبا مزیّت اختراع را از شما خواهند ربود: اگر محصولی از شرکت شما در بازار رقابتی موفّق شود، بسیاری از شرکت های رقیب را وسوسه خواهد نمود تا محصولی مشابه محصول شما را بدون اجازه شما تولید کند و از آن به صورت غیرقانونی استفاده نماید. شرکت های بزرگتر ممکن است این مزیّت اقتصادی شما را با جایگزین کردن محصول ارزان تر و کامل تر به بازار عرضه نماید، این موضوع می تواند بازار و سهم شرکت شما را به طور قابل توجّهی کاهش دهد. حتی شرکت های رقیب خیلی کوچک هم می توانند محصول مشابه محصول شرکت شما را تولید کنند که غالباً با قیمت پایین تر آن را به فروش می رسانند، به طوری که بازار موجود جبران هزینه های تحقیق و توسعه ای شما را نمی دهد.

ج) احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری شدیداً به تأخیر می افتد: بدون حقوق مالکیّت فکری، امکان انتقال فناوری اگر ناممکن نباشد بسیار مشکل خواهد بود. مالکیّت حقوقی یک فناوری متضمن انتقال فناوری است که می تواند به تنهایی و به طور مؤثّری از طریق حمایت از حقوق مالکیّت فکری مناسب به دست آید. از این گذشته هرکجا که مذاکراتی برای انتقال فناوری معیّنی مطرح شود، بدون حمایت مالکیّت فکری در فناوری مورد بحث، طرفین معامله برای آشکارسازی اختراع خودشان اعتماد کافی نخواهند داشت. بنابراین برای به دست آوردن فناوری از طریق لیسانس، حمایت از مالکیّت فکری (خصوصاً حمایت از ثبت اختراع)، ضروری خواهد بود.

2- چالش های کسب مالکیت‌های فکری
در هزاره جدید دارایی های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت ها محسوب می شوند. بطوریکه مالکیت دارایی های فکری در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت های دانش بنیان قلمداد می شود. بهرحال ممکن است که پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت‌های مالکیت فکری با چالش هایی مواجه شوند این چالش ها عبارتند از:

• کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی مالکیت‌ فکری، برای مثال، در جستجوهای مقدماتی و فرآیندهای دیگری که باید پیش از ثبت مالکیت‌ فکری انجام شود.
• بالا بودن هزینه‌ها به خصوص در فرآیند ثبت اختراعات. این هزینه‌ها می‌تواند با احتساب هزینه های مربوط به ترجمه اسناد و حق الزحمه‌های مربوط به وکلا و مؤسسات مالکیت فکری نیز بالاتر برود.
• برخوردار نبودن از دانش کافی در مورد حقوق مالکیت‌ فکری و روش‌های حمایت از آنها در درون شرکت.

3- مدیریت دارایی های فکری و استراتژیهای حاکم بر آن
در بحث مدیریت دارایی های فکری به موضوع دست یابی صحیح به حقوق مالکیت فکری از طریق دفاتر ملی مالکیت فکری پرداخته می شود. حقوق مربوط به اختراع و علایم تجاری به تنهایی ارزشمند نیست، مگر از آنها به صورت مناسبی بهره برداری شود. از این گذشته، ممکن است بخشی از دارایی‌های فکری ارزشمند یک شرکت نیازی به ثبت نداشته باشد، بلکه مستلزم اقدامات حمایتی دیگر باشد (به عنوان مثال، موافقت نامه های محرمانگی).
مؤسساتی که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب‌ وکار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. به عبارتی، باید در هنگام تدوین طرح کسب و کار و استراتژی بازاریابی خود به موضوع مالکیت فکری توجه کنند. یک استراتژی اساسی مالکیت فکری حداقل شامل موارد ذیل است:

1-3- استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌ فکری
محصولات یا خدمات به تنهایی ممکن است توسط اشکال گوناگونی از حقوق مالکیت فکری (که قلمروهای مختلف آن محصولات یا خدمات را تحت پوشش قرار می دهد) مورد حمایت قرار گیرند. شرکت دانش بنیان باید مجموعه‌ای از بهترین حقوق حمایتی را بررسی نماید و تلاش کند که هر چه سریع تر همه این حقوق را به دست آورد. شرکت‌های دانش بنیان باید توجه داشته باشند که تشکیل یک سهام جامع مالکیت فکری می‌تواند یک سرمایه گذاری اساسی برای شرکت باشد. این موضوع به خصوص در مورد اختراعات دارای اهمیت است. از این‌رو، شرکت های دانش‌بنیان باید با دقت زیاد و به صورت موردی هزینه ها و منافع ثبت اختراعات را مورد ارزیابی قرار دهند و استراتژی یا برنامه مناسبی برای دست یابی به اختراعاتی که متناسب با توانایی مالی و فرصت‌های بازار است، تدوین کنند.

2-3-استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌ فکری
دارایی های فکری می توانند به روش های گوناگونی مورد بهره برداری قرار گیرند؛ از جمله این روش ها عبارتنداز:
• تجاری سازی محصولات و خدمات حمایت شده مالکیت‌ فکری از طریق موافقت نامه های حق امتیاز (لیسانس) و فرانشیز؛
• فروش دارایی های فکری به شرکت های دیگر؛
• سرمایه‌گذاری‌های مشترک؛
• استفاده از موافقت نامه های لیسانس متقابل مالکیت‌های فکری برای دست یابی به فناوری شرکت-های دیگر؛
• استفاده از مالکیت فکری برای به دست آوردن هزینه‌های مالی مربوط به کسب و کار (ضمانت، وثیقه و ...).
بنابراین، پژوهشگران و شرکت ها باید به صورت موردی تصمیم‌گیری کنند که چگونه می توانند از دارایی های فکری خود در سطوح داخلی و بین المللی حداکثر بهره برداری را به عمل آورند.

3-3- استراتژی برای پایش مالکیت‌ فکری
استفاده منظم از پایگاه های اطلاعاتی (یکی از پایگاه های اطلاعاتی سودمند برای پایش اختراعات ثبت شده، پایگاه Qpat و یا Orbit می باشد که در مقالات بعدی توضیح داده خواهد شد.) مربوط به اختراعات و علایم تجاری برای شرکت ها بسیار سودمند است. برخی منافع به شرح ذیل است:

• برای دست‌یافتن به تحولات فنی و فناوری‌های جدید،
• برای شناسایی شرکاء یا تأمین¬کنندگان جدید در قراردادهای حق امتیاز،
• فرصت های بازاری جدید،
• پایش فعالیت های رقبا،
• شناسایی نقض کنندگان احتمالی،
• اجتناب از نقض حقوق رقابتی.

4-3-استراتژی برای اعمال مالکیت‌ فکری
به دلیل بالا بودن هزینه‌های مربوط به برخی از اختلافات مربوط به مالکیت‌ فکری و به خاطر ضررهایی که ممکن است در اثر وجود کالاهای تقلبی در بازار به وجود آید، تدوین استراتژی شفاف برای اعمال مالکیت فکری شرکت حیاتی است.

بحث و نتیجه گیری:
ایده های «نوآور و خلّاق» صرف از ارزش اقتصادی کمی برای شرکت ها برخوردارند. تبدیل ایده ها به محصولات و خدمات نوآورانه و کسب سود، نیازمند توسعه و تجاری سازی موفّق آنها است. برای تبدیل ایده های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیّت فکری و بویژه گواهی نامه های اختراع حیاتی است. دستیابی به حقوق انحصاری، تحکیم جایگاه شرکت در بازار، بازگشت سریع تر سرمایه گذاری ها، فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع، افزایش قدرت چانه زنی و ایجاد تصویر مثبت از شرکت، نشان دهنده ضرورت ثبت اختراعات و منافع حاصل از است. از طرفی دیگر ثبت اختراع توسط اشخاص دیگر، از دست دادن مزایای اختراع، احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری، از معایب عدم توجه به ثبت اختراع می باشد. پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت‌های مالکیت فکری ممکن است با چالش هایی از قبیل کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی مالکیت‌ فکری، بالا بودن هزینه‌ها به خصوص در فرآیند ثبت اختراعات و عدم برخورداری از دانش کافی در مورد حقوق مالکیت‌ فکری و روش‌های حمایت از آن ها در درون شرکت مواجه باشند. حقوق مربوط به اختراع و علایم تجاری به تنهایی ارزشمند نیست، مگر از آنها به صورت مناسبی بهره برداری شود. مؤسساتی که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب‌ وکار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. این استراتژی حداقل شامل استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌ فکری، استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌ فکری، استراتژی برای پایش مالکیت‌ فکری و استراتژی برای اعمال مالکیت‌ فکری می باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

قوانین و معاهدات بین المللی و داخلی در زمینه حقوق مالکیت فکری

قوانین و معاهدات بین المللی و داخلی در زمینه حقوق مالکیت فکری

از دو قرن پیش تمایل کشورها برای متحدالشکل کردن قوانین داخلی و بین المللی در زمینه حمایت از مقولات مربوط به مالکیت فکری افزایش یافت و این مسئله را می توان نتیجه شکست نمایشگاه بین الملی اختراعات و ابداعات وین 1873 دانست. به دنبال این اتفاق، چند کنگره برگزار شد و نهایتا کنوانسیون پاریس به تصویب رسید که سرآغاز تدوین مقررات بین المللی در حوزه مالکیت فکری شد. کنوانسیون برن در سال 1886 و کنوانسیون رم در سال 1961 برای حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری به امضا رسید. برای حمایت از حقوق مالکیت صنعتی، کنوانسیون پاریس در سال 1883، معاهده همکاری ثبت اختراع در سال 1970 و موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری یا تریپس منعقد شد. در کشور ایران، اولین قانون مربوط به مالکیت صنعتی در سال 1304 تصویب شد. در سال 1310 قانون مربوط به ثبت علائم و اختراعات، در سال 1383 قانون مربوط به حمایت از نشانه های جغرافیایی و در سال 1386 قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی وضع شد. همچنین قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان در سال 1348 و قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای در سال 1379 به تصویب رسید. سازمان جهانی مالکیت فکری در سال 1970 تاسیس و در سال 1974، به یکی از سازمان های تخصصی سازمان ملل تبدیل شد.

1- معاهدات، کنوانسیون ها و مقررات بین المللی حقوق مالکیت فکری
از دو قرن پیش تمایل کشورها برای متحدالشکل کردن قوانین داخلی و بین المللی در زمینه حمایت از مقولات مربوط به مالکیت فکری افزایش یافت و این مسئله را میتوان نتیجه شکست نمایشگاه بین الملی اختراعات و ابداعات وین 1873 دانست، به علت عدم حمایت کافی از اختراعات خارجی ارائه شده در نمایشگاه، مهمانان خارجی تمایل به نمایش محصولات خود نشان ندادند، و با وجودی که اغلب کشورها تمایل بسیاری برای انتقال فناوری های جدید داشتند، عملا نمایشگاه اختراعات وین با شکست مواجه شد. به دنبال کنگره ای که در پی نمایشگاه در وین برگزار شد، کنگرهدیگری در پاریس در 1878 برگزار گردید و پیشنویسی را تهیه کرد که پیشنهاد نمود اتحادیه های بین المللی برای حمایت از مالکیت صنعتی تشکیل شود، این پیشنهاد به همراه تعدادی دعوت نامه از سوی دولت فرانسه برای کشورهای شرکت کننده در کنگره پاریس ارسال شد، در سال 1883 کنفرانس دیگری در پاریس برگزار شد که منجر به پذیرش نهایی و امضای کنوانسیون پاریس شد. و این سرآغاز تدوین مقررات بین المللی در حوزه مالکیت فکری شد. مقررات و قواعد بین المللی تنها برای کشورهایی الزام آور است که به این کنوانسیون ها پیوسته اند. در ادامه به عناوین و زمان ایجاد معاهدات بین المللی مرتبط با مالکیت فکری به تفکیک اشاره شده است که برخی از مهم ترین و موثرترین آنها تشریح می شوند:

1-1- کنوانسیون هایی که برای حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری ایجاد شده اند
1-1-1- کنوانسیون برن
کنوانسیون برن (Bern Convention) برای حمایت از آثار ادبی و هنری در سال 1886 در برن سوئیس ایجاد شد و هدف آن ارائه استانداردهای حمایت از آثار ادبی و هنری می باشد. در مورد آثار، حمایت باید شامل هرگونه محصول ادبی، علمی و هنری صرف نظر از شکل یا نحوه ارائه آن باشد. بر اساس کنوانسیون برن حقوق زیر از حقوق انحصاری مولف هستند: حق ترجمه، اقتباس و تنظیم اثر، اجرای عمومی، قرائت عمومی، عرضه عمومی، پخش رادیو تلویزیونی، حق تکثیر و حق استفاده از اثر برای تولید یک اثر سمعی بصری.
مدت حمایت از آثار بر اساس این کنوانسیون نیز به این ترتیب است که تا 50 سال بعد از مرگ مولف اثر مورد حمایت قرار دارد و برای آثاری که پدیدآورنده آن مشخص نیست 50 سال از در معرض دسترس عموم قرار گرفتن می باشد. برای آثار عکاسی و هنرهای کاربردی این مدت 25 است. ایران تاکنون به این کنوانسیون نپیوسته است.

2-1-1- کنوانسیون رم
کنوانسیون رم (Rom Convention) برای حمایت از اجراکنندگان، تولیدکنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش رادیو تلویزیونی در سال1961 منعقد شد. هدف این کنوانسیون، حمایت از آثار و برنامه های اجرا-کنندگان، تولید کنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش رادیو تلویزیونی است. این کنوانسیون یک دوره 20 ساله حمایت را برای افراد فوق نسبت به ضبط، اجرا و پخش رادیو تلویزیونی ارائه می کند و صرفا کشورهایی می توانند در این کنوانسیون عضو شوند که پیش از این به کنوانسیون برن پیوسته باشند.

2-1- کنوانسیون هایی که برای حمایت از حقوق مالکیت صنعتی ایجاد شده اند
1-2-1- کنوانسیون پاریس
کنوانسیون پاریس (Paris Convention) در حوزه مالکیت صنعتی و در سال 1883 توسط یازده کشور پیشرفته آن زمان در پاریس به امضا و توافق کشورها رسید. هم اکنون این کنوانسیون بیش از 180 عضو دارد که ایران هم در سال 1337 مفاد این کنوانسیون را پذیرفت. این کنوانسیون به اکثر مصادیق مالکیت صنعتی از جمله حق اختراع، علایم تجاری، طرح های صنعتی مدل های مصرفی و نشان مبدا جغرافیایی مربوط می شود. هدف کنوانسیون پاریس ایجاد نظامی برای مخترعین است تا بتواند از اختراع آنها در سطح بین المللی حمایت کند. در مفاد این کنوانسیون اشاره دارد که بر طبق «اصل رفتار ملی»، در ثبت مالکیت فکری و نیز اقامه دعوا هیچ تفاوتی بین شهروندان کشورهای عضو وجود نداشته و در دادگاه ها برخورد یکسانی بین مخترعین کشورهای عضو به عمل خواهد آمد.

کنوانسیون پاریس در سال 1883 منعقد شد و بعدا در بروکسل (1900)، واشنگتن (1911)، لاهه (1925)، لندن (1934)، لیسبون (1958) و استکهلم (1967) مورد بازنگری قرار گرفت. کنوانسیون پاریس در سال 1979 اصلاح شد.

2-2-1- معاهده همکاری ثبت اختراع
با توجه به «اصل قلمروی سرزمینی» بودن در ثبت اختراعات، مخترع بایستی اختراعات خود را در کشورهایی که در آن مشتری و یا رقیب جدی وجود دارد، ثبت نماید. از این رو با ثبت اختراع در یک کشور، آن اختراع فقط در کشور محل ثبت مورد حمایت قرار گرفته و در دیگر کشورها هیچ تضمینی برای عدم کپی برداری از آن وجود ندارد. در این بین، معاهده همکاری ثبت اختراع (Patent Cooperation Treaty or PCT) این امکان را برای مخترع کشورهای عضو فراهم می آورد که درخواست فقط یک اظهارنامه یا تقاضانامه «بین المللی»، با یک زبان مشترک و به طور هم زمان برای تشکیل پرونده ثبت اختراع در تعداد زیادی از کشورها اقدام نماید. لازم به ذکر است که حق تقدم مخترع بر اساس این معاهده 30 ماه بوده و مخترع در این فاصله بخوبی می تواند در اقدامات بازاریابی اختراع خود تلاش نماید. این معاهده در سال 1970 منعقد شد و در سال های 1979 و 1984 اصلاح گردید و هم اکنون 145 کشور عضو این معاهده می باشند. همچنین ایران در چند سال اخیر عضویت معاهده را پذیرفته است ولی به دلیل آماده نبودن زیرساخت ها و بسترهای اجرایی آن، هنوز اجرایی نشده است.

3-2-1- موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس)
از دهه 1970 ، با توجه به نقایص کنوانسیون ها و موافقت نامه های قبلی و عدم وجود یک ساز و کار اجرایی موثر در آنها باعث مطرح شدن حقوق مالکیت فکری از سوی کشور های توسعه یافته در مذاکرات دور اروگوئه در قالب موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت «گات» شد که سر انجام به تصویب «موافقت نامه جنبه های تجاری مالکیت فکری»، تریپس (Trips) منجر گردید. اجرای این موافقت نامه از سال 1995 آغاز شده است.
موافقت نامه جنبه های تجاری مالکیت فکری (تریپس) یکی از اجزای تفکیک ناپذیر سند نهایی دور اروگوئه (Uruguay Round) و یکی از سه رکن موافقت نامه های سازمان جهانی تجارت (WTO) (شامل موافقت نامه های مربوط به تجارت کالا، خدمات و مالکیت فکری) است. این موافقت نامه جامع ترین سند بین المللی در مورد حقوق مالکیت فکری است و حوزه هایی مثل حق مولف (کپی رایت) و حقوق جانبی، علایم تجاری، علایم جغرافیایی، طرح های صنعتی، حق اختراع، طرح های ساخت مدارهای یکپارچه و اسرار تجاری را در بر می گیرد.

4-2-1- دیگر معاهدات بین المللی در حوزه حمایت از مالکیت صنعتی
دیگر معاهدات بین المللی در حمایت از مالکیت صنعتی عبارتند از: موافقتنامه مادرید برای مقابله با علائم مبدا تقلبی یا گمراه کننده در مورد کالاها (1891)، موافقت نامه مادرید درباره ثبت بین المللی علایم (1891)، موافقت نامه لاهه درباره سپرده گذاری بین المللی طرح های صنعتی (1925)، موافقت نامه لیسبون برای حمایت از علائم منبع و ثبت بین المللی آنها (1958)، موافقت نامه نیس درباره طبقه بندی بین المللی کالاها و خدمات برای ثبت علائم (1957)، موافقت نامه لوکارنو درباره طبقه بندی بین المللی طرح های صنعتی (1968)، موافقت نامه وین درباره طبقه بندی بین المللی عناصر تصویری علائم (1973)، معاهده قانون علائم تجاری (TLT) (1994)، موافقت نامه استراسبورگ درباره طبقه بندی بین المللی حق اختراع (1971)، معاهده بوداپست درباره شناسایی بین المللی سپرده گذاری میکرو ارگانیسم ها در رابطه با حق اختراع (1977).

2- وضعیت قوانین و مقررات مالکیت فکری در ایران
در قانون گذاری داخلی در ایران، اولین قانون مربوط به مالکیت صنعتی در سال 1304 تصویب شد، در سال 1310 قانون مربوط به ثبت علائم و اختراعات در 51 ماده به تصویب مجلس وقت رسید. قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی در آخرین روزهای سال 1386 از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت و بعد از پنج سال اجرای آزمایشی در شرف بازنگری قرار خواهد گرفت، مهجورترین حق از میان حقوق مالکیت فکر ی در ایران مربوط به حقوق مالکیت ادبی و هنری است در سال 1346 وزارت فرهنگ و هنر وقت لایحۀ حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان را تهیه و در آبان ماه 1347 تقدیم مجلس کرد که در سال 1348 به تصویب شورای ملی رسید. این قانون از هر جهت جدید و مترقی بود.

قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای، در سال 1379 توسط مجلس به تصویب رسید. که حقوق پدیدآورندگان به مدت 30 سال حمایت می شود. در سال 1383 هم مجلس شورای اسلامی قانون مربوط به حمایت از نشانه های جغرافیایی را تصویب کرد.

در عرصه بین المللی، ایران در سال 1337 به کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی پیوست و در سال 1377 آخرین اصلاحات آن را پذیرفت، در سال 1380 اساسنامه سازمان جهانی مالکیت فکری را پذیرفت و عضو این سازمان شد، در سال 1382 به موافقت نامه و پروتکل مادرید در رابطه با ثبت بین المللی علائم تجاری و در سال 1383 موافقتنامه مادرید در مورد جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیرواقعی یا گمراه کننده بر روی کالا و همچنین موافقت نامه لیسبون در مورد حمایت از اسامی مبدا و ثبت بین المللی آنها ملحق شد. بصورت خلاصه تاریخ نگار مالکیت فکری در ایران به شرح ذیل می باشد:
1304- تدوین قانون مالکیت علائم و تصویب قانون ثبت علائم تجاری ایران
1305- تأسیس اداره ثبت علائم در ایران تحت نظر وزارت فلاحت، تجارت و فوائد عامه
1307- چاپ علائم در مجله فلاحت به ترتیب شماره ثبت
1309- استقرار اداره ثبت علائم در وزارت اقتصاد ملی و چاپ علائم در مجله اقتصاد ملی
1310- تصویب قانون اختراعات و حمایت از اختراع و علائم تجاری در ایران و نسخ قانون سال1304 (بر اساس این قانون ثبت علائم و اعطای گواهینامه اختراع به وزارت دادگستری محول شد.)
1327- تشکیل اداره ثبت شرکتها و علائم تجاری و اختراعات زیر نظر اداره کل ثبت اسناد و املاک
1337- تصویب آیین نامه اصلاحی اجرایی سال 1310 برای انطباق بیشتر با معاهده پاریس
1338- الحاق ایران به معاهده پاریس
1340- تغییر نام اداره ثبت شرکتها و علائم تجاری به اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی
1352- تغییر نام اداره کل ثبت اسناد و املاک به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و همچنین تغییر نام اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی به اداره کل ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی
1377- پذیرش اصلاحات معاهده پاریس
1380- الحاق ایران به سازمان جهانی مالکیت فکری
1382- الحاق ایران به موافقتنامه و پروتوکل مادرید در مورد ثبت بین المللی علایم تجاری کالا و خدمات
1383- الحاق ایران به معاهده لیسبون در مورد ثبت بین المللی نشانه های جغرافیایی و نشانه های مبدأ کالا

3- آشنایی با سازمان جهانی مالکیت فکری
ریشه سازمان جهانی مالکیت فکری(World Intellectual Property Organization or WIPO) به سال 1883 یعنی زمانیکه یوهانس برامز سومین سمفونی خود را می ساخت، رابرت لویس استیونسون "جزیره گنج" را می نوشت و جان و امیلی روبلینگ ساخت پل بروکلین نیویورک را تکمیل می کردند بر می گردد.

همانطور که بیان شد کنوانسیون پاریس برای حمایت از حقوق مالکیت فکری در سال ماه مارس 1883 در پاریس به امضا رسید. این کنوانسیون در سال 1884 با 14 کشور عضو و با تاسیس یک دفتر بین الملی (International Bureau) جهت انجام وظایف اداری، به اجرا در آمد. در سپتامبر 1886 برای حمایت از مالکیت آثار ادبی و هنری، کنوانسیون برن به تصویب رسید. مشابه با کنوانسیون پاریس، دفتر بین الملی مربوط به کنوانسیون برن نیز تاسیس شد. در سال 1893 دو دفتر کوچک مذکور در هم ادغام شد و یک سازمان بین الملی به نام دفتر بین‌المللی برای حمایت از مالکیت فکری یا BIRPIبوجود آمد. مقر این سازمان کوچک در برن کشور سوئیس واقع شده بود. در سال 1960، این سازمان از برن به ژنو منتقل شد تا به سایر سازمان های بین الملی در این شهر نزدیک تر باشد. یک دهه بعد یعنی در سال 1970 به دنبال اجرای کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری، با انجام اصلاحات ساختاری و اداری، BIRPI به وایپو تبدیل شد. اندکی بعد در سال 1974، وایپو به یکی از سازمان های تخصصی سازمان ملل تبدیل شد. هم اکنون 185 کشور در این سازمان عضویت دارند.

سازمان جهانی مالکیت فکری، دو هدف اصلی را دنبال می کند: هدف اول ارتقای حمایت از مالکیت فکری در سراسر جهان از طریق همکاری بین دولت ها و در صورت لزوم با همکاری سایر سازمان های بین المللی است و هدف دوم وایپو ایجاد همکاری اداری بین اتحادیه های تاسیس شده به وسیله معاهدات تحت نظر وایپو است. به جز موافقت نامه تریپس، وایپو کلیه کنوانسیون هایی را که به آنها اشاره شد در بر می گیرد.

وایپو برای تحقق اهدافش، علاوه بر انجام وظایف اداری اتحادیه های مذکور این اقدامات را نیز انجام می دهد: اقدامات تجویزی یا هنجار آفرینی از طریق وضع استانداردهایی برای حمایت از مالکیت فکری، اجرای برنامه-های اعطای کمک های فنی و حقوقی به کشورها در زمینه مالکیت فکری، اقدامات مربوط به طبقه بندی و یکسان سازی بینالمللی در زمینه مستندسازی حق اختراع، علائم تجاری و طرح های صنعتی، اقدامات ثبتی نظیر ارائه خدمات مربوط به تقاضانامه های ثبت اختراع، علائم تجاری و طرح های صنعتی.

وایپو از طریق سه رکن مجمع عمومی (WIPO General Assembly)، کنفرانس (WIPO Conference) و کمیته هماهنگی (WIPO Coordination Committee) به وظایف و برنامه های خود عمل می کند. و منابع مالی خود را از طریق دریافت حق عضویت اعضا و نیز دریافت وجوه پرداختی توسط اشخاص خصوصی که از خدمات ثبتی وایپو بهره می برند تامین می کند. مقر اصلی سازمان مالکیت فکری در شهر ژنو قرار دارد، وایپو در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک نیز یک دفتر دارد. با تصویب مجلس شورای اسلامی، ایران از سال 1380 به عضویت این سازمان بین المللی درآمده است.

بحث و نتیجه گیری:
تصویب کنوانسیون پاریس در سال 1883، سرآغاز تدوین مقررات بین المللی در حوزه مالکیت فکری شد. این کنوانسیون به اکثر مصادیق مالکیت صنعتی از جمله حق اختراع، علایم تجاری، طرح های صنعتی مدل های مصرفی و نشان مبدا جغرافیایی مربوط می شود. هدف کنوانسیون پاریس ایجاد نظامی برای مخترعین است تا بتواند از اختراع آنها در سطح بین المللی حمایت کند. برای حمایت از حقوق مالکیت صنعتی، علاوه بر کنوانسیون پاریس، معاهده همکاری ثبت اختراع در سال 1970 و موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری یا تریپس و سایر معاهدات بین الملی منعقد شد. همچنین کنوانسیون برن در سال 1886 و کنوانسیون رم در سال 1961 برای حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری به امضا رسید. هدف از کنوانسیون برن ارائه استانداردهای حمایت از آثار ادبی و هنری می باشد. با ادغام دفاتر کنوانسیون پاریس و برن در سال 1893، یک سازمان بین الملی به نام دفتر بین‌المللی برای حمایت از مالکیت فکری یا BIRPI بوجود آمد. سرانجام در سال 1970، با انجام اصلاحات ساختاری و اداری، BIRPI به سازمان جهانی مالکیت فکری تبدیل شد. اندکی بعد در سال 1974، وایپو به یکی از سازمان های تخصصی سازمان ملل تبدیل شد. سازمان جهانی مالکیت فکری به دنبال ارتقای حمایت از مالکیت فکری در سراسر جهان از طریق همکاری بین دولت ها و در صورت لزوم با همکاری سایر سازمان های بین المللی و ایجاد همکاری اداری بین اتحادیه های تاسیس شده به وسیله معاهدات تحت نظر وایپو است. در کشور ایران نیز، با تصویب قانون مربوط به مالکیت صنعتی در سال 1304، قانونگذاری در زمینه مالکیت فکری آغاز شد. بطوریکه در سال های بعد قوانینی در زمینه سایر مقوله های مالکیت فکری به تصویب رسید. همچنین ایران به کنوانسیون پاریس پیوسته است و از اعضای سازمان جهانی مالکیت فکری می باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

پتنت یا حق ثبت اختراع و شرایط چهارگانه آن

پتنت یا حق ثبت اختراع و شرایط چهارگانه آن

واژه پتنت از کلمه لاتین patere آمده است. اولین سیستم غیررسمی پتنت یا ثبت اختراع در ایتالیای زمان رنسانس از طریق شیشه کاران برای حفظ اسرار و مهارت های شغلی شان در مقابل کارگران محلی به سراسر اروپا معرفی شد. به تدریج حق اختراع در قوانین برخی دیگر از کشورها به رسمیت شناخته شد. بر اساس تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری، پتنت حقی انحصاری است که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نمایندة قانونی او اعطا می‌شود. با این حمایت قانونی، اختیار بهره‌برداری (تولید، استفاده، فروش و صادرات) یک اختراع به صاحب آن در محدوة زمانی خاصی (عمدتاً 20 سال) داده می شود. بطور خلاصه می توان گفت که فلسفه حق اختراع، بهره برداری و بکارگیری اختراعات، خارج نمودن فناوری های مرتبط با اختراع از حالت مخفی و تضمین حقوق مادی ومعنوی مخترع است. هر ایده و ابتکار جدید به شرطی بر اساس قانون ثبت اختراع، قابل ثبت می باشد که شرایط چهارگانه جدید بودن، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و افشاء اختراع را داشته باشد.

1- تاریخچه ثبت اختراع
واژه پتنت از کلمه لاتین patere آمده است که به معنای تحت نظارت عمومی قرار دادن است. در حقیقیت پتنت خلاصه عبارت letters patent است. این نامه ها توسط پادشاهان در قرون وسطی استفاده می شده است تا حقوق و امتیازاتی را به دیگران تفویض کنند. این نامه ها با نشان سلطنتی برای کسانی که آن را دریافت می کردند به عنوان یک مدرک به شمار می آمده است. گرچه سیستم های اولیه گواهی ثبت اختراع را نمی توان به یک کشور خاص منسوب کرد، عموما این گونه به نظر می رسد که اولین سیستم غیررسمی ثبت اختراع در ایتالیای زمان رنسانس رواج داشته است. این سیستم از طریق شیشه کاران برای حفظ اسرار و مهارت های شغلی شان در مقابل کارگران محلی به سراسر اروپا معرفی شد.

اولین گواهی ثبت اختراع به جان اوتینام، در سال 1449 اعطا شده است، برای روش ساخت شیشه که قبل از آن در انگلستان شناخته شده نبود، طی این گواهی یک انحصار بیست ساله به وی اعطا شد. در قبال این انحصار وی می بایست روش خود را به شیشه کاران انگلیسی می آموخت. امروزه شیوه مشابه این انتقال اطلاعات به وسیله انتشار ویژگی های اختراع محقق می شود. به تدریج حق اختراع در قوانین برخی دیگر از کشورها به رسمیت شناخته شد و لزوم تدوین کنوانسیون های بین المللی برای متحدالشکل کردن و رعایت نمودن قوانین مربوط به حق اختراع برای حمایت از اختراعات احساس شد.

2- تعریف حق ثبت اختراع یا پتنت
بر اساس تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری، پتنت (Patent) حقی انحصاری است که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نمایندة قانونی او اعطا (grant) می‌شود. به عبارت دیگر پتنت سندی است که توصیف کننده یک اختراع بوده و بر اساس درخواست متقاضی به وسیله یک ادارة دولتی یا توسط یک ادارة منطقه‌ای به نیابت از چند کشور صادر می‌شود و حمایت قانونی و اختیار بهره‌برداری (تولید، استفاده، فروش و صادرات) یک اختراع را به صاحب آن در محدوة زمانی خاصی (عمدتاً 20 سال) اعطا می‌نماید. همچنین باید باید توجه نمود که پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن باز می‌دارد.

اختراع در قوانین اکثر کشورها تعریف نشده است. از دیدگاه برخی اختراع یک ایده نوین است که راه عملی برای یک مشکل مشخص در زمینه فناوری ارایه می دهد. بعضی «اختراع» را راه حل جدید برای حل یک مشکل مشخص در زمینه فناوری دانسته اند.

قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ایران مصوب 1386، اختراع را این گونه تعریف کرده است: اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می نماید.

باید بین اختراع و گواهی ثبت اختراع (شکل 1) تفاوت گذاشت، گواهی ثبت اختراع سندی است که برای حمایت از اختراع صادر می شود که در آن امتیاز انحصاری از طرف دولت به مخترع برای مدت معین واگذار می شود. بدین ترتیب گواهی ثبت اختراع، سندی است که در هر کشوری به وسیله اداره ی ثبت اختراع صادر می شود و دارنده آن (مخترع یا مالک اختراع) برای مدت معینی - عموما بیست سال نوعی انحصار برای استفاده از اختراع خود اعم از استفاده، توسعه یا فروش و جلوگیری از واردات آن به دست می آورد.

شکل 1- گواهی ثبت اختراع

نوآوری ها برای اینکه حایز وصف اختراع شوند باید سه ویژگی ماهوی مهم را داشته باشند: جدید باشند، دربردارنده گام ابتکاری باشند و کاربرد صنعتی داشته باشند. در قوانین برخی کشورها شرط اول و دوم در هم آمیخته شده اند، ولی بر اساس موافقتنامه تریپس این دو شرط کاملا از یکدیگر متمایز هستند. اما این که یک نوآوری در چه سطحی باید واجد وصف جدید بودن باشد؟ در سطح ملی یا در سطح جهانی؟ پاسخ این سوال بنا به قوانین داخلی کشورها متفاوت است اما در اغلب کشور ها شرط جدید بودن در سطح دنیا مطرح شده است.

3- اختیارات دارنده پتنت
دارنده پتنت حق دارد تصمیم بگیرد چه کسی می‌تواند در طول مدت حمایت، از اختراع وی بهره‌برداری نماید. وی می‌تواند با عقد قرارداد اجازه یا لیسانس استفاده از اختراع را به افراد دیگر واگذار نماید. دارنده پتنت همچنین می‌تواند حق اختراع خود را به طور کامل به دیگری بفروشد که در این صورت خریدار، صاحب جدید آن اختراع خواهد بود.

با انقضای دوره زمانی پتنت،‌ حمایت از اختراع پایان گرفته و استفاده از آن در اختیار عموم خواهد بود. یعنی دارندة پتنت دیگر، حقوق خود را از اختراع دارا نبوده و هر شخصی می‌تواند از آن بهره‌برداری کند.

4- لزوم اعطای حق اختراع به مخترع
اختراعات ثبت شده در واقع در تمام شئونات زیستی بشر سایه افکنده است. برای این که دارنده حق اختراع بتواند دیگران را از استفاده و تولید محصول یا فرآیند به ثبت رسیده منع کند، حق اختراع به وی اعطا می‌شود. اما لازم است توجه شود که دارندگان پتنت موظفند در ازای دریافت حمایت از اختراع، اطلاعات مربوط به اختراع خود را در اختیار عموم قرار دهند تا بدنة دانش فنی موجود در جهان تقویت شده و در نتیجه در افراد دیگر نیز نوآوری‌ها و خلاقیت‌های بیشتر ایجاد گردد. بر این اساس پتنت‌ها نه تنها از دارندگان خود حمایت می‌کنند بلکه تأمین کنندة اطلاعات ارزشمندی برای نسل‌های آیندة محققین و مخترعین نیز می‌باشند. بطور خلاصه فلسفه حق اختراع عبارتنداز:

بهره برداری و بکارگیری اختراعات

خارج نمودن فناوریی های مرتبط با اختراع از حالت مخفی، در راستای رشد توسعه صنعتی

تضمین حقوق مادی ومعنوی

دارنده حق اختراع می‌بایست امتیاز انحصاری خویش را فقط در جهت هدف مشروع و جبران سرمایه‌گذاریش در بخش تحقیق و توسعه (R&D) به کار برد و قصدش صرفاً مانع شدن از رقابت نباشد. برای اطمینان از این امر قید و بند قانونی وجود دارد بدین ترتیب که اگر دارنده حق اختراع پس از یک دوره معین از این حق به صورت اقتصادی بهره‌برداری نکند «مجوز اجباری» صادر خواهد شد.

5- شرایط پتنت شدن یک اختراع (Patentability)
بند 1 ماده 27 موافقت نامه تریپس، به موضوعات قابل ثبت جهت حق اختراع پرداخته و بیان میدارد: «حق ثبت برای هرگونه اختراعی اعم از فرآورده ها یا فرآیندها، در تمام رشته های فناوری وجود دارد. مشروط بر این که اختراعات، جدید و متضمن گامی ابداعی بوده و دارای کاربرد صنعتی باشد. ثبت و برخورداری از حق ثبت بدون تبعیض از لحاظ محل اختراع، رشته فناوری و این که محصولات وارد شده اند یا در محل تولید شده اند وجود خواهد داشت».

هر ایده و ابتکار جدید به شرطی بر اساس قانون ثبت اختراع، قابل ثبت می باشد که شرایط چهارگانه ذیل را داشته باشد. این شروط در اکثر کشورهای دنیا پذیرفته شده و به همین منوال است:

1-5- جدید بودن (Novelty)
اولین شرط ثبت یک اثر ابداعی به عنوان اختراع، جدید بودن آن است. این بدین معنا است که در هیچ بانک اطلاعات کتبی و یا اسناد شفاهی اطلاعاتی مبنی بر سابقه انجام کاری شبیه به اثر مورد ثبت وجود نداشته باشد. در اینجا باید به نکته دقت کرد که بعضا امکان دارد قابلیت ثبت اثر به علت افشای ناخواسته توسط خود مخترع مثلا چاپ مقاله در مجلات یا ارایه در کنفرانس‌ها و غیره از بین برود، حتی اگر در مکانی یا مجله ای در مورد اثر خود صحبت کند و یا مقالاتی به چاپ برساند نیز مشمول افشا ناخواسته خواهد بود.

جدید بودن در واقع یک صفت لاینفک برای هر اختراع می باشد. بر اساس ماده 4 قانون ثبت اختراع ایران (مصوب 1386) «اختراعی جدید است که در فن یا صنعت قبلی پیشبینی نشده باشد. منظور از فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر، قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع ‌برای عموم مردم افشا نشده باشد. درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود. بنابراین:

اختراع مورد نظر تا تاریخ تسلیم اظهارنامة اختراع نباید در جایی مطرح شده باشد.

از لحاظ ماهیتی تازه و بدیع باشد.

جدید بودن، موردی نیست که باید به اثبات برسد بلکه عدم وجود آن می¬تواند ثابت گردد.

اختراعی، جدید است که با اختراعات و یا دانش موجود در اختراعات قبلی قابل پیش¬بینی نباشد.

به دلیل آنکه با اعطاء پتنت و ایجاد انحصار ناشی از آن، افراد از دستیابی به معلومات و فناوری هایی که قبلاً به آسانی مورد استفاده آنها بوده است، محروم می شوند، و نیز جهت جلوگیری از پرداختن به اختراعات و تحقیقات صورت گرفته قبلی و صرف هزینه های هنگفت آتی، معیار جدید بودن و تازگی یکی از شرایط اساسی در پتنت شدن آن است.

2-5- گام ابتکاری (Inventive step)
یکی دیگر از شرایط یک اختراع برای ثبت این است که اختراع حاوی گام ابتکاری(Inventive Step) باشد. اختراع زمانی حاوی یک گام ابتکاری است که با در نظر گرفتن فن یا صنعت قبلی مربوط به اظهار نامه ی اختراع و با توجه به تعریف اختراع برای شخصی که دارای مهارت معمولی در فن مذکور است معلوم و آشکار نباشد. می توان «ابداعی بودن» را به عنوان «غیربدیهی»(Non- obvious) بودن نیز اطلاق کرد. یعنی چنانچه اختراعی دارای ویژگی غیربدیهی باشد این نوآوری، اختراع ابداعی تلقی خواهد گردید.

بدیهی است که بین این شرط و شرط جدید بودن اختراع تفاوت وجود دارد زیرا در این مرحله موضوع بررسی اداره ثبت اختراع، این است که آیا در این اختراع نسبت به اختراع های قبلی گامی به پیش برداشته شده است و آیا این حرکت به جلو برای افراد ماهر در این فن شناخته شده بود یا خیر؟ احراز این مسئله نیاز به بررسی و جستجو دارد که توسط اداره ثبت اختراعات انجام می گیرد. بنابراین:

اختراع با توجه به مجموعه اطلاعات و دانش موجود یک شخص که در رشتة اختراع مهارت معمولی داشته باشد، قابل پیش بینی نباشد.

داشتن گام ابتکاری، تنها بعد از احراز جدید بودن مطرح می¬شود.

اختراع باید ابتکاری باشد، به این معنا که نتیجة فعالیتی خلاقانه باشد.

3-5- کاربرد صنعتی داشتن (Industrial applicability)
سومین شرایط ثبت اختراع، این است که اختراع ادعایی دارای کاربرد صنعتی(Industrial Applicability) باشد. به این معنا است که، صرف نظر از توجیهات اقتصادی، بتوان اختراع را به طور انبوه تولید و یا در صنعت بکار گرفت. باید توجه کرد که ثبت اختراع تنها به عنوان ابزار حفاظتی از اختراع است و هیچ تضمینی برای تولید آن نیست. تولید تنها به مسائل بازار و اقتصاد تولید باز می گردد. گاها اختراعاتی بوده که در گذشته دارای توجیه اقتصادی نبوده ولی با تغییر شرایط تولید آن، توجیه پذیر شده اند.

این عبارت را می توان با تعبیر مفید بودن نیز تفسیر نمود. اختراعی از نظر صنعتی کاربردی محسوب می شود که در هر رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد و صنعت در معنای گسترده آن منظور است، از آن جمله شامل صنایع دستی، کشاورزی و ماهیگیری نیز می شود. بنابراین:

اختراع باید کاربردی عملی داشته و صرفاً، تئوری جدیدی را ارایه نکرده باشد.

در صورتی که موضوع اختراع ناظر به تولید یک محصول باشد، باید امکان ساخت و تولید آن فراهم باشد.

اگر موضوع اختراع مرتبط با فرآیند تولیدی است، باید امکان انجام آن فرآیند عملاً میسر باشد.

5-3- افشاء اختراع (Disclosure of Invention)
جدید بودن، حاوی گام ابتکاری بودن و دارای کاربرد صنعتی بودن سه شرط ماهوی یک نوآوری برای ثبت هستند از نظر شکلی نوآوری متقاضی ثبت باید به اندازه کافی افشا(Disclosure) شود، در اظهارنامه ثبت اختراع قسمتی وجود دارد که از مخترع می خواهد اطلاعات لازم در مورد اختراع خود را افشا نماید، این افشا اطلاعات باید به نحوی باشد که یک فرد متخصص در رشته آن اختراع با توسل به اطلاعات ارائه شده قادر باشد اختراع را باز سازی نماید، این تاکید برای افشا اختراع از این جهت است که بعد از انقضای مدت 20 ساله حمایت، اطلاعات و فناوری به کار رفته در اختراع باید در اختیار عموم قرار بگیرد، چرا که با توسل به دانش قبلی محققان قادر خواهند بود دانش و فناوری را توسعه دهند. بنابراین:

این شرط را برخی از منابع (نظیر موافقت نامةTRIPS و معاهده اروپایی ثبت اختراع) جزء شرایط ذاتی اختراع آورده اند.

اختراع باید به اندازة کافی توسط مخترع توضیح داده شده باشد. به گونه ای باشد که پیاده کردن اختراع توسط یک فرد مطلع یا یک استاد کار ماهر امکان پذیر باشد.

انتشار بایستی در صورت لزوم متناسب با موضوع اختراع، همراه با ارائه نقشة فنی ترسیم شده باشد.

بنابراین مخترع می بایست روش ساخت اختراع خود را به طور کامل، شفاف و بی کم و کاست افشا کند. این موضوع باید برای سازمان ثبت کننده اختراع کاملا محرز گردد. ناگفته نماند که افشای کامل اختراع هم به‌نوعی به‌نفع خود مخترع است به طوری که سازمان ثبت اختراع کشور متبوع می تواند از کل چارچوب ترسیم شده در اختراع حفاظت نماید.

بحث و نتیجه گیری:
بر اساس تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری، پتنت حقی انحصاری است که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نمایندة قانونی او اعطا می‌شود. باید بین اختراع و گواهی ثبت اختراع تفاوت گذاشت. گواهی ثبت اختراع، سندی است که در هر کشوری به وسیله اداره ی ثبت اختراع صادر می شود و دارنده ی آن (مخترع یا مالک اختراع) برای مدت معینی - عموما بیست سال- نوعی انحصار برای استفاده از اختراع خود اعم از استفاده، توسعه یا فروش و جلوگیری از واردات آن به دست می آورد. در حقیقت فلسفه حق اختراع، بهره برداری و بکارگیری اختراعات، خارج نمودن فناوری های مرتبط با اختراع از حالت مخفی و تضمین حقوق مادی ومعنوی مخترع است. دارندة پتنت می‌تواند در طول مدت حمایت، از اختراع خود بهره‌برداری نماید یا می‌تواند با عقد قرارداد اجازه یا لیسانس، استفاده از اختراع را به افراد دیگر واگذار نماید. دارندة پتنت همچنین می‌تواند حق اختراع خود را به طور کامل به دیگری بفروشد. هر ایده و ابتکار جدید به شرطی بر اساس قانون ثبت اختراع، قابل ثبت می باشد که شرایط چهارگانه جدید بودن، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و افشاء اختراع را داشته باشد. جدید بودن یعنی اینکه در هیچ بانک اطلاعات کتبی و یا اسناد شفاهی، اطلاعاتی مبنی بر سابقه انجام کاری شبیه به اثر مورد ثبت وجود نداشته باشد. اختراع زمانی حاوی یک گام ابتکاری است که با در نظر گرفتن فن یا صنعت قبلی مربوط به اظهار نامه ی اختراع برای شخصی که دارای مهارت معمولی در فن مذکور است معلوم و آشکار نباشد. به عبارت دیگر نوآوری انجام شده بدیهی نباشد. کاربرد صنعتی به این معنا است که، صرف نظر از توجیهات اقتصادی، بتوان اختراع را به طور انبوه تولید و یا در صنعت بکار گرفت. همچنین مخترع می بایست اختراع خود را به طور کامل، شفاف و بی کم و کاست افشا کند. این موضوع باید برای سازمان ثبت کننده اختراع کاملا محرز گردد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

ساختار و اجزای پتنت و نحوه جستجوی آن در منابع بین المللی

ساختار و اجزای پتنت و نحوه جستجوی آن در منابع بین المللی

گام نخست در بدست آوردن پتنت در هر کشور، مستلزم ارائه تقاضانامه ثبت پتنت و تشکیل پرونده (filing) در اداره ثبت اختراعات آن کشور است. اداره ثبــت اختــراع کشور مورد تقاضا پس از بررسی کارشنـاسی پرونده و احتمالاً پس از انتشار مفــاد تقاضانامه در سطــح عموم، در صورت احراز شرایط، نهایتاٌ حق پتنت را اعطا می‌نماید که در سرتاسر همان کشور معتبر و قابل دفاع است. پتنت عموماً دارای قسمتهایی نظیر عنوان اختراع، سابقه و شرح ‌فنی آن است. پتنت ها دارای تاریخ های متفاوتی همچون تاریخ تقدم، تاریخ درخواست، تاریخ انتشار و تاریخ اعطای پتنت هستند، که سن اختراع را نشان دهد. همه پتنت ها نام و آدرس مخترع، متقاضی و مالک را نشان میدهند. همچنین پتنت ها دارای شماره پتنت می باشند. علاوه بر مشخصات شناسنامه ای اختراع، متن اختراع شامل چکیده، توصیف، نقشه و رسم ها و ادعاها می باشد. جهت سهولت یافتن و استخراج اطلاعات، ادارات پتنت، پرونده های پتنت را براساس زمینه های مختلف فناوری طبقه بندی می کنند. امروزه سیستم طبقه بندی IPC بطور گسترده بوسیله اداره های پتنت معتبر مورد استفاده قرار می گیرد. برای جستجوی پتنت، چندین پایگاه داده رایگان وجود دارد. همچنین پایگاه داده های پولی همچون Qpat و Thomson ایجاد شده است که با استفاده از موتور جستجوی هوشمند آنها می توان اطلاعات اختراعات ثبت شده را به آسانی جستجو نمود.

1- اجزای یک گواهی ثبت اختراع
گام نخست در بدست آوردن پتنت در هر کشور، مستلزم ارائه تقاضانامه ثبت پتنت و تشکیل پرونده (filing) در اداره ثبت اختراعات آن کشور است.

1-1- تقاضانامه‌ (application)
پتنت عموماً دارای قسمت هایی نظیر عنوان اختراع، سابقه و شرح ‌فنی آن است. توصیف فنی اختراع می‌بایست با بیانی روشن و به زبان رسمی کشور هدف و به حد کافی دارای جزئیات باشد طوری که بتواند شخصی را با فهم متوسط از آن فن به استفاده یا بازسازی آن اختراع قادر سازد. معمولاً برای توصیف بهتر اختراع، نقشه، طرح و دیاگرامهای مربوطه نیز ارائه می‌شوند.

2-1- انتشار (publication)
اداره ثبــت اختــراع کشور مورد تقاضا پس از بررسی کارشنـاسی پرونده و احتمالاً پس از انتشار مفــاد تقاضانامه در سطــح عموم، در صورت احراز شرایط، نهایتاٌ حق پتنت را اعطا می‌نماید که در سرتاسر همان کشور معتبر و قابل دفاع است. در شکل 1 و 2، تصویر نمونه سند اختراع منتشر شده توسط به ترتیب اداره ثبت اختراعات امریکا و سازمان جهانی مالکیت فکری (سیستم PCT) نشان داده شده است.
باید توجه داشت که انتشار پتنت در سطح عموم به معنای اعطای حق پتتت نیست، مگر در آن به نحوی مشخص شده باشد. در واقع تقاضانامه در اداره ملی ثبت اختراعات کشور موردنظر و یا دفتر منطقه‌ای به نمایندگی از سوی کشورهای عضو (مانند اداره ثبت اختراعات اروپا)، به ثبت رسیده و در نهایت پس از بررسی و احراز شرایط لازم از سوی دولت مربوطه اعطا می‌گردد.

شکل 1- تصویر نمونه سند اختراع منتشر شده توسط اداره ثبت اختراعات امریکا

در مورد دفاتر منطقه‌ای نکته مهم این است که متقاضی باید در درخواسـت خود دقیقاً مشخص کند که حمایـت از اختراع را درکدام یک از کشـورهای عضو آن دفتر خواستار است. هریک از کشورهای انتخاب شده پس از بررسی پرونده مختار است آن اختــراع را به ثبت رسانده و در سرزمین خود از آن حمایت کند و یا کلاٌ آن را رد کند. لـذا صرف ثبت در دفاتر منطقه‌ای نمی‌تواند به معنای کسـب حمایت از تمامی کشورهای عضو آن دفتر باشد.

شکل 2- تصویر نمونه سند اختراع منتشر شده توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (سیستم PCT)

3-1- تاریخ (Date)
پتنت ها دارای تاریخ های متفاوتی همچون تاریخ تقدم، تاریخ درخواست، تاریخ انتشار و تاریخ اعطای پتنت هستند، که می تواند سن اختراع را نشان دهد و مشخص کند آیا اختراعی که آنها توضیح داده اند، هنوز تحت حفاظت قانونی هست یا خیر. پس از پایان مدت زمان حفاظت از اختراع، دیگران میتوانند بدون اجازه از صاحب پتنت آن را استفاده نمایند.
عبارت های تاریخ تشکیل پرونده (filing date) و تاریخ تقدم اغلب بجای هم بکار می رود اما این عبارت ها دارای معنای یکسانی نمی باشد. تاریخ تشکیل پرونده، تاریخ ارائه تقاضانامه پتنت به یک اداره ثبت پتنت می باشد. تاریخ تقدم که گاهی تاریخ تشکیل پرونده موثر (effective filing date) خوانده می شود تاریخی است که برای تصدیق نوآوری و/یا بدیهی بودن اختراع نسبت به دانش موجود بکار می رود. تاریخ تقدم ممکن است که زودتر از تاریخ تشکیل پرونده باشد.

4-1- مخترع، متقاضی، مالک اختراع
همه پتنتها نام و آدرس مخترع، متقاضی و مالک را نشان می دهند. گاهی مخترع، همان متقاضی است. گاهی متقاضی یک وکیل را برای دنبال کردن مراحل قانونی درخواست پتنت منصوب میکند که نام این وکیل در پرونده ذکر میشود. اطلاعات حاوی آدرس قانونی حداقل مالک و یا متقاضی (درخواست کننده) است. اینها به هر صاحب مجوز اجازه ارتباط با شخص مربوطه را به منظور یافتن شرایط انتقال فناوری می دهد.

الف) مخترع (Patentee/ Inventor)
مخترع شخصی است که اختراع حاصل تلاش فکری و ذهنی اوست و حقوق اختراع ثبتشده منحصراً به او تعلق دارد اما در بسیاری از مواقع مخترعین بر طبق قرارداد استخدام یا کار معین و یا قراردادهایی از این قبیل اختراع را به دستور و سفارش کارفرما انجام میدهند و برطبق قرارداد فیمابین تمام یا قسمتی از حقوق مادی آن متعلق به کارفرما یا بنگاه و شرکتی است که وی را استخدام کرده است. ولیکن نام مخترع (حقوق معنوی) وی محفوظ است و نام وی باید در اختراع ذکر شود، بنابراین درصورتیکه مخترع غیر از مالک باشد باید این بند تکمیل شود و نکته دیگر اینکه در صورتیکه افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند حقوق ناشی از اختراع مشترکاً به آنان تعلق می گیرد و درصورت تعدد متقاضیان ثبت اختراع به درخواست آنها، میزان سهم هریک در گواهینامه اختراع به تفکیک قید خواهد شد. در غیر این صورت حقوق ناشی از اختراع بصورت مساوی تقسیم خواهد شد.

ب) مالک پتنت (Assignee / Applicant)
مالک به کسی اطلاق میگردد که اختراع به نام وی تقاضای ثبت می گردد، مالک (یا مالکین) اختراع میتواند شخص (یا اشخاص) حقیقی یا حقوقی (ویا هردوی آن ها) باشد.

5-1- شماره پتنت (patent number)
چنانچه در متن پتنت معمولا قسمت بالای پتنت- patent number قید شده باشد به معنی این است که مراحل ثبت پتنت گذرانده شده در غیر این صورت قید می گردد:

Application number or publication number
زمانی که برای ثبت پتنت اقدام می شود، Application number تعلق گرفته و با نام filing تاریخ مشخص می گردد (حقوق 20 ساله پتنت از زمان filing محاسبه می گردد).

6-1- ادعای حق تقدم ( priority)
مدت زمان حق تقدم در ثبت اختراع، 12 ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه اصلی خواهد بود. در این مورد روز تسلیم جزء مدت محسوب نخواهد شد و اگر آخرین روز مصادف با روز تعطیل باشد، این مدت تا آخرین ساعت اولین روز اداری بعد از روز تعطیل، محاسبه خواهد شد. وقتی اختراع در چند کشور پتنت شده باشد به مجموعه پتنتها patent family اطلاق میشود. patent family مؤید سرزمینهایی است که پتنت در آن جا ثبت شده است.

7-1- چکیده، توصیف، نقشه ها، ادعا
پرونده پتنت دارای ساختار نسبتا یکسانی است، که استخراج داده ها را آسان می کند. بنابراین علاوه بر مشخصات شناسنامه ای اختراع، متن اختراع شامل موارد ذیل خواهد بود:

چکیده (abstract): بسیاری از پتنت ها حاوی چکیده ای است که خلاصه ای از اختراع را نشان می دهد. چکیده به خواننده اجازه می دهد تا ایده ای از یکی از محتویات پتنت در عرض چند دقیقه در ذهن خود شکل بدهد.

توصیف (description): پیش زمینه پتنت را توضیح می دهد. اینکه چه زمینه ای قبل از اختراع وجود دارد و تفاوت بین فناوری قبلی و آنچه اختراع ادعا می کند را به عنوان یک افزودنی جدید به اختراعات قبلی بیان می کند. به علاوه پیشرفت فناوری و راه های جدید یافت شده برای حل مشکلات موجود را بیان می کند.

نقشه و رسم ها (drawings): اغلب پرونده های پتنت حاوی نقشه هایی است که اختراع مورد نظر را آشکارتر می سازد.

ادعا (claims): نشان می دهد چه چیزی در این اختراع جدید است و پتنت شده است.
متن اختراع بوسیله مرجع دادن به دانش قبلی (prior art) توضیح داده می شود. برخی پرونده های پتنت با گزارش های جستجو (search report) منتشر می شوند که نشان دهنده یک مجموعه از مراجع ذکر شده است که در طول جستجو مبتنی بر مدرک و سند در مرحله اول بدست آمده است و سطح تازگی اختراع مورد ادعا را نشان می دهد.

8-1- طبقهبندی بینالمللی پتنت (IPC)
پروندههای پتنت حاوی طبقه بندی هستند که یافتن و استخراج اطلاعات مرتبط با آنها را برای ما آسان می کند. به منظور حفظ فایل های جستجو و اجرای جستجو برای state of the art (current) technology، ادارات پتنت، پرونده های پتنت را براساس زمینه های مختلف فناوری طبقه بندی می کنند. اگرچه چندین سیستم طبقه بندی وجود دارد ولی امروزه سیستم طبقه بندی (IPC (International Patent Classification بوسیله یک توافق بین دولت ها بیش از 30 سال پیش ایجاد شده و بطور گسترده بوسیله اداره های پتنت معتبر مورد استفاده قرار می گیرد. سیستم IPC بوسیله WIPO مورد نظارت قرار می گیرد. هزینه فرآیند و طبقه بندی پتنت ها برای ساختن فایل های جستجو و به روز نگهداشتن سیستم طبقه بندی بر طبق IPC بوسیله ادارات پتنت که تعداد زیادی از پتنت ها را منتشر می کنند، تقبل می شود. پرونده های پتنت مربوط به زیرتقسیمات طبقه بندی خاص حاوی انبار متمرکزی از اطلاعات پیشرفته در زمینه های فناورانه است.

شکل 3- بخش های اصلی در سیستم IPC

همچنین اخیرا اداره ثبت اختراع ایران بر اساس سیستم IPC، اختراعات را طبقه بندی می نماید. در ذیل ترجمه طبقه بندی بینالمللی اختراعات مورد استفاده در اداره ثبت اختراعات ایران آورده شده است:

بخش الف: نیازهای انسانی

• زیر بخش: کشاورزی
• زیربخش: مواد غذایی ـ تنباکو
• زیربخش: اقلام شخصی یا خانگی
• زیربخش: سلامتی و بهداشت، سرگرمی و تفریحات

بخش ب: انجام عملیات مختلف؛ حمل ونقل و ترابری

• زیربخش: جداسازی، مخلوط کردن
• زیربخش: عملیات مختلف شکل دادن
• زیربخش: چاپ ونشر
• زیربخش: حمل ونقل، ترابری
• زیربخش: فناوری ساختارهای ذره بینی، نانو فناوری

بخش ج: شیمی ـ متالورژی
• زیربخش: شیمی
• زیربخش: متالورژی

بخش د: منسوجات، کاغذ
• زیربخش: منسوجات یا سایر مواد قابل انعطاف که به صورت دیگری ارائه نمی شوند
• زیربخش: کاغذ

بخش هـ : ساختمان ها و بناهای ثابت
• زیربخش: ساختمان
• زیربخش: حفاری زمین و صخره، استخراج معدن

بخش و: مهندسی مکانیک، روشنایی، گرمایش و اسلحه ها و انفجار
• زیربخش: انواع موتور یا پمپ
• زیربخش: مهندسی به مفهوم عام آن
• زیربخش: روشنایی، گرمایش
• زیربخش: انواع اسلحه، انفجار

بخش ز: فیزیک
• زیربخش: وسایل
• زیربخش: صنعت هسته ای

بخش ح: برق

2- جستجوی پتنت در منابع بین المللی
1-2- انواع راهبردها در جستجوی پتنت ها
برای کاربران دلایل و راهبردهای متفاوتی در انتخاب نوع جستجوی اطلاعات پتنت وجود دارد. مخترعان، آزمایش کنندگان پتنت، مدیران تجارت علمی و وکلای قضایی همه دلایل متفاوتی برای جستجوی پتنت دارند. در عمل دلایل متفاوتی برای اجرای جستجو در مجموعه پتنت ها وجود دارد، هرکدام ار آنها نیازمند دیدگاه متفاوتی در روش جستجوی اجرایی دارند. تعدادی از دلایل رایج و روش ها در زیر آمده است:

(Pre-application search =PAS): مخترع بایستی هر سند چاپ شده یا دانش های عمومی یا پتنت هایی که در کشور دیگری صادر شده و به اختراع مربوط است، را جستجو کند.

State of the art searches: به کاربر این اجازه را می دهد که روش فناوری رایج کلی را برای حل مشکل مهارتی تعیین کند و از این اطلاعات به عنوان پیش زمینه ای برای فعالیت تحقیق و توسعه و به منظور دانستن آنچه در پتنت های منتشر شده موجود است استفاده کند.

Novelty searches: هدف از این جستجو کشف این است که آیا پتنت مشابهی در این زمینه وجود دارد؟

Patentability or validity searches: برای یافتن پتنت های مرتبط به منظور تعیین شرایط دیگر پتنت شدن اجرا می شود.

Name searches: یافتن اطلاعاتی در زمینه پروندههای پتنت منتشرشده که در برگیرنده افراد خاص و یا شرکت خاص به عنوان درخواست دهنده، وکیل، صاحب پتنت و یا مخترع است.

Technological activity searches: برای شناسایی شرکت و یا مخترعانی مفید است که در زمینه خاصی از فناوری فعال هستند.

Infringement searches: موضوع این جستجو یافتن پتنت ها و درخواستهای پتنت منتشر شدهای است که ممکن است بوسیله یک فعالیت صنعتی مورد تجاوز قرار گرفته باشند.

Legal status searches: اعتبار پتنت و یا درخواست پتنت منتشر شده را مورد بررسی قرار میدهد.

2-2- مفاهیم اساسی در جستجوی پتنت
در زمینه جستجوی پتنت، نیاز به آشنایی با مفاهیم متنوعی وجود دارد که ذیلا برخی از مهمترین این مفاهیم ارایه می‌شود.

Patent: یک حق انحصاری است که توسط یک نهاد قانونی به مخترعان برای استفاده و بهره‌برداری از اختراعشان برای دوره زمانی موقت (عموما 20 سال از زمان تشکیل پرونده) اعطا (issue) می‌شود. صاحب/مالک پتنت می‌تواند مانع بهره‌برداری تجاری سایرین از اختراع شود. در عوض حق مالکیت، صاحب پتنت (Assignee) باید اطلاعات اختراع خود را بصورت کامل افشا نماید.

Applicant: فرد یا شرکتی که درخواست ثبت اختراع (پتنت) می‌دهد و قصد بکارگیری آن (تولید محصول یا واگذاری به دیگران تحت لیسانس) را دارد. در اکثر کشورها، این فرد یا شرکت لزوما همان مخترع نیست.

Applicant country: کشور (تابعیت) صاحب اختراع می باشد.

Application date: تاریخ ارایه یک درخواست برای یک پتنت، به یک اداره پتنت می‌باشد.

Grant: یک حق قانونی موقت (عموما 20 سال از زمان تشکیل پرونده) است که برای جلوگیری از دسترسی بدون اجازه به فناوری تبیین شده در پتنت صورت می‌گیرد.

Grant date: زمانی است که یک اداره پتنت، پتنتی را به مخترع (یا صاحب اختراع) اعطا می‌کند. این زمان به عنوان مثال در اداره پتنت که بصورت بررسی ماهوی عمل می کند بین 3 تا 5 سال به طور می انجامد.

Publication date: زمانی است که درخواست پتنت انتشار عمومی می‌شود. این انتشار معمولا 18 ماه بعد از priority date انجام می‌شود.

Priority country: اولین کشوری است که در آن برای پتنت، تشکیل پرونده (filing) شده است.

Priority date: اولین تاریخ تشکیل پرونده یک درخواست پتنت است.

3-2- جستجو پتنت در منابع و پایگاه‌های رایگان
برای جستجو در ادارات ملی و منطقهای مالکیت فکری، می‌توان به لینک موجود در WIPO مراجعه نمود. در این لینک آدرس و مشخصات ادارات ملی و منطقه‌ای ارایه شده است. اما در این نوشتار، به منظور بهینه‌تر شدن جستجو و گردآوری اطلاعات، تعدادی سایت جستجو منابع پتنت، معرفی می‌گردند. این سایت‌ها، معمولا چندین اداره ثبت اختراع را مورد جستجو قرار می‌دهند. جدول 1 نحوه استفاده از این سایت‌ها را نشان می‌دهد:

4-2- جستجو پتنت در منابع و پایگاه‌های پولی
با توجه به اینکه هریک از پایگاه های معرفی شده در فوق، اطلاعات پتنت های یک یا چند کشور را منتشر می نمایند لذا دسترسی به کل اطلاعات پتنت های منتشر شده در دنیا بصورت رایگان میسر نمی باشد. از این رو برخی شرکت های خصوصی، اطلاعات پتنت های منتشر شده را در وب سایت مشخصی منتشر نموده اند تا با استفاده از موتور جستجوی هوشمند بتوان اطلاعات اختراعات ثبت شده را به آسانی جستجو نمود.

برای این منظور یکی از بانک اطلاعات اختراعات ثبت شده Qpat نام دارد که متعلق به شرکت فرانسوی Questel است. در پایگاه اطلاعاتی Qpat بیش از 70 میلیون پتنت و متعلق به بیش از 95 کشور در کلیه حوزه های فناوری و بصورت بروز شده وجود دارد، که بیانگر گستردگی آن است. با توجه به اینکه چندین پایگاه اطلاعاتی تخصصی پتنت در دنیا وجود دارد، در ادامه تفاوت های اساسی دو پایگاه Qpat و Thomson آورده شده است:

• دامنه تعداد اسناد اختراعات در Qpat حدودا 60 درصد بیشتر از Thomson است.
• تعداد کشورهای تحت پوشش در Qpat حدوداً دو برابر Thomson است.
• سرعت جستجوی در پایگاه کیوپت 60 درصد بیشتر از (Thomson Delphion) است.
• تعداد مراجع ثبت اختراعات تحت پوشش در Qpat بیش از پنج برابر Thomson است.
• تابعیت Thomson امریکا ولی تابعیت Qpat فرانسه است که در ایران نمایندگی رسمی دارد.
• Qpat از طریق نمایندگی خود (موسسه دارایی های فکری و فناوری مدرس) خدمات آموزشی ارایه می دهد.
• تعداد زبان رسمی تحت پوشش در Qpat دو برابر Thomson است.
• هزینه خرید سالانه قیمت Qpat و Thomson تقریبا برابر است ولی خدمات قابل ارائه در Qpat بیشتر است.

ملاحظه می شود که در جمیع ویژگی ها، پایگاه Qpat نسبت به پایگاه Thomson قدرتمندتر و کارآمدتر می باشد. لازم به ذکر است نام تجاری جدید پایگاه Qpat تحت عنوان Orbit معرفی شده است.
برای توضیحات تکمیلی در خصوص نحوه عملکرد می توانید به پایگاه www.Qpat.ir مراجعه نمایید.

بحث و نتیجه گیری:
پتنت عموماً دارای قسمت هایی نظیر عنوان اختراع، سابقه و شرح ‌فنی آن است. توصیف فنی اختراع می‌بایست با بیانی روشن و به زبان رسمی کشور هدف و به حد کافی دارای جزئیات باشد طوری که بتواند شخصی را با فهم متوسط از آن فن به استفاده یا بازسازی آن اختراع قادر سازد. پتنت ها دارای تاریخ های متفاوتی هم چون تاریخ تقدم، تاریخ درخواست، تاریخ انتشار و تاریخ اعطای پتنت هستند، که سن اختراع را نشان دهد. همه پتنت ها نام و آدرس مخترع، متقاضی و مالک را نشان می دهند. همچنین پتنت ها دارای شماره پتنت می باشند. علاوه بر مشخصات شناسنامه ای اختراع، متن اختراع شامل چکیده، توصیف، نقشه و رسم ها و ادعاها می باشد. برای جستجوی پتنت، چندین پایگاه داده رایگان وجود دارد که البته این پایگاه ها دارای محدودیت می باشند. به هرحال پایگاه داده های پولی همچون Qpat و Thomson ایجاد شده است که Qpat قدرتمندتر و کارآمدتر می باشد و با استفاده از آن می توان اطلاعات اختراعات ثبت شده را به آسانی جستجو نمود.

P O U R I A · Aug 9, 2013

چارچوب های قانونی ثبت اختراع و نحوه استفاده از حمایت های بین المللی مالکیت فکری

چارچوب های قانونی ثبت اختراع و نحوه استفاده از حمایت های بین المللی مالکیت فکری

در این مقاله، چارچوب های قانونی در ثبت اختراع از قبیل مجوزهای اجباری، استثنائات غیرقابل ثبت اختراع در ایران و مهلت ارفاقی تشریح می شود. همچنین انواع نظام‌های ثبت اختراع در دنیا یعنی نظام اعلامی و نظام بررسی ماهیتی بیان می شود. در ادامه نحوه استفاده از حمایت های مالکیت فکری در خارج از کشور بررسی می شود. برای حمایت از مالکیت فکری خود در خارج کشور، یک روش این است که به صورت مجزا، مستقیماً به دفاتر ملی مالکیت صنعتی (یا فکری) کشورهای موردنظر مراجعه شود که روشی هزینه بر و مشکل می باشد. روش های دیگر، درخواست های منطقه ای و استفاده از حمایت های بین الملی از جمله معاهده همکاری ثبت اختراع یا PCT می باشد.

1- چارچوب های قانونی در ثبت اختراع
1- 1- مجوزهای اجباری

گاهی اوقات دارنده گواهی اختراع یا لیسانس گیرنده اختراع ثبت شده با توسل به انحصارت ویژهخود از به کار بستن اختراع ثبت شده خودداری می ورزند. عدم به کار گیری اختراع نوآوری شده و صنعتی نکردن اختراع از سوی دارنده ی گواهی اختراع یا لیسانس گیرنده ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد، به هر حال عدم به کارگیری اختراع ثبت شده نیز ناشی از حقوق انحصاری دارنده آن است و اگر مالک اختراع آن را از طریق لیسانس منتقل کرده باشد این حق انحصاری به لیسانس گیرنده هم منتقل خواهد شد. اگر هر یک از دارنده گواهی اختراع یا لیسانس گیرنده دلایل مناسب و محکمه پسندی برای عدم به کار بستن اختراع نداشته باشند با مکانیزمی مواجه خواهند شد که آنها را از سوء استفاده از این حق باز می دارد. در حقیقت یکی از اهداف حقوق مالکیت فکری، منفعت رساندن به عموم است و عدم به کارگیری اختراع در واقع نوعی حبس فناوری است. راه حلی که قدمت آن به کنوانسیون پاریس بر می گردد، صدور مجوز اجباری (Compulsory Licenses) از سوی دولت ثبت کننده اختراع است که مالک گواهی اختراع را ملزم می کند تا فناوری ثبت شده را به کاربندد بطوریکه با در خواست طرف ثالث، این مجوز اجباری را به وی اعطا می کند تا بتواند با پرداخت حق الامتیاز معقولی از اختراع به ثبت رسیده استفاده بنماید. در قوانین ایران، پیش از قانون ثبت اختراعات و طرح های صنعتی 1386 راجع به مجوزهای اجباری مقرره ای وجود نداشت، برای اولین بار در ماده 17 این قانون (مصوب 1386) صدور این مجوزها با شرایط خاصی پیش بینی شده است.

بنابراین مجوز اجباری، اجازه ای است که توسط یک مقام صالح ملی (دولت یا اداره ثبت اختراع) صادر و به هر شخصی اعطا می گردد تا از یک محصول یا فرآیند ثبت شده بدون اجازه دارنده آن استفاده نماید. مجوز اجباری، استثنایی بر قوانین مربوط به ثبت اختراع می باشد.

مجوزهای اجباری، عمدتاً در موارد زیر صادر می شود:

در صورت سوءاستفاده از حق اختراع
در مواقعی که منافع جامعه اقتضا کند

2-1-استثنائات غیرقابل ثبت اختراع در ایران
برخی مقولات به طور کلی از ثبت به عنوان یک اختراع مشتثنی می شوند و این قوانین داخلی هر کشوری است که تعیین می کند چه موارد از ثبت شدن به عنوان یک اختراع استثنا شده اند، عمدتا از ثبت نوآوری هایی که منافی عفت و نظم عمومی (Public Order) جامعه بوده و یا امنیت عمومی را تهدید می کنند در همه کشور ها ممانعت به عمل می آید. اما به طور دقیق تر برای دست یافتن به پاسخ این سوال که کدام اختراعات به ثبت نخواهند رسید باید قوانین کشور موردنظر را بررسی نمود. قانون ثبت اختراعات علائم تجاری و طرح های صنعتی ایران مصوب 1386 در ماده 4 خود این استثنائات را این گونه نام برده است:

الف ـ کشفیات، نظریه‌های علمی، روش های ریاضی و آثار هنری.
ب ـ طرح ها و قواعد یا روش های انجام کار تجاری و سایر فعالیت های ذهنی و اجتماعی.
ج ـ روش های تشخیص و معالجه بیماری های انسان یا حیوان.
د ـ منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل‌دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها.
هـ ـ آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد. این استثناء در مقابل شرط جدید بودن است.

پیش از ادامه مطلب لازم است تفاوت بین اختراع و اکتشاف تشریح شود؛ بند (1) ماده (1) معاهده ژنو 1978 اکتشاف را این گونه تعریف میکند؛ شناخت پدیده ها، قوانین و یا خصوصیات عالم ماده که قبل از این شناخته نشده و قابل ارزیابی نبوده باشند. در میان کنوانسیون ها و معاهدات، تنها در بند 4 ماده 2 کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری، از اکتشاف علمی به عنوان یکی از مقولات حقوق مالکیت فکری حمایت به عمل آمده است. کنوانسیون پاریس، موافقت نامه جنبه های تجاری مالکیت فکری (تریپس) و معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT) صرفا به اختراع پرداخته اند و از اکتشاف مطلبی به میان نیاورده اند. در بند الف) ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ایران مصوب 1386 کشفیات به صراحت از حیطه حمایت از اختراع خارج شده اند.

3-1- مهلت ارفاقی
افشا اختراع موجب زوال وصف جدید بودن آن می¬شود. لیکن در موافقتنامه تریپس و همچنین در قوانین داخلی کشورها از جمله ایران یک مهلت شش تا دوازده ماهه برای مختراعان به عنوان «مهلت ارفاقی» (Grace Period) قائل می شوند تا در صورتی که نتایج تحقیقات ایشان در مجلات منتشر شد و یا در نمایشگاه های اختراعات به نمایش گذاشته شد، حقوق مخترعان دچار مخاطره نشود. اگر افشا اختراع به هر نحوی، ظرف مدت دوازده ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق ثبت اختراع صورت گرفته باشد و این کار به دلیل یا در نتیجه اعمالی باشد که توسط متقاضی یا ذی حق ثبت اختراع قبلی او یا در نتیجه سو استفاده اشخاص ثالث در رابطه با متقاضی یا ذی حق ثبت اختراع قبلی او انجام شده یاشد افشا اختراع برای عموم به مفهوم قبل محسوب نمی شود.

در برخی کشورها افشای اختراع توسط مخترع در یک مدت دوازده ماهه (آمریکا) یا شش ماهه (اروپا) قبل از تسلیم اظهارنامه برای ثبت اختراع خدشه ای به جدید بودن اختراع وارد نمی کند. هدف از این مهلت ارفاقی آن است که متقاضی ثبت اختراع (مخترع) مجال یابد اختراع خود را بازاریابی یا آزمایش کند و بدون اطمینان از تجاری شدن اختراع اقدام به ثبت آن که مستلزم صرف هزینه های هنگفتی در اروپا، آمریکا و ژاپن است، ننماید.

4-1-انواع نظام‌های ثبت اختراع در دنیا
به طور کلی در دنیا دو نوع نظام برای ثبت اختراع وجود دارد:
1. نظام اعلامی(Registration)
2. نظام بررسی ماهیتی (Examination)
باید توجه داشت که نظام ثبت اختراع، لزوماً یکی از دو نظام مذکور است و به صورت مطلق نبوده و ممکن است سیستم ثبت اختراع در یک کشور، در برخی از حوزه‌های فناوری به صورت اعلامی (بر روی اختراع ادعا شده بررسی صورت نگرفته و تنها در صورت عدم ثبت اختراع تا آن زمان اقدام به ثبت آن اختراع گردد) باشد‌ و یا در بعضی از فناوری‌ها به شکل تحقیقی یا اثباتی (در این نظام، ثبت اختراع علاوه بر استعلام از عدم ثبت پیشین آن، بررسی دقیق از نظر تخصصی نیز ضروری است) باشد. مثلا کشور ایالات متحده با توجه به اینکه از یک نظام ثبت اختراع بسیار دقیق و پیچیده برخوردار می‌باشد از سیستم تحقیقی و اثباتی در تمامی حوزه‌های فناوری بهره می‌گیرد.

لازم به ذکر است که نظام ثبت اختراع در کشور ما به صورت اعلامی بوده و انجام استعلام از یکی از دانشگاه ها و مراجعه منطقه ای بیانگر تحقیقی و اثباتی بودن نظام نمی باشد.

در کلیة کشورهای دنیا نخستین توصیه‌ای که به یک مخترع می‌شود آن است که پیش از آن که اختراع خویش را در کشورهای دیگر به ثبت رساند حتماً برای ثبت آن در کشور متبوعش اقدام نماید.

2- چگونگی استفاده از حمایت های مالکیت فکری در خارج از کشور
1-2- تقاضانامه‌های (اظهارنامه‌های) ملی
برای حمایت از مالکیت فکری خود در خارج کشور، یک روش این است که به صورت مجزا، مستقیماً به دفاتر ملی مالکیت صنعتی (یا فکری) کشورهای موردنظر مراجعه کنید. در این روش، ممکن است مجبور باشید هر تقاضانامه را به زبان رسمی که معمولاً زبان ملی کشور مورد نظر است ترجمه کنید. همچنین شما ملزم هستید تا تمامی هزینه های قانونی که برای ثبت تقاضانامه در سطح ملی مقرر شده را بپردازید، خصوصاً در مورد ثبت اختراعات، ممکن است لازم باشد یک وکیل یا نماینده قانونی استخدام کنید؛ کسی که به شما کمک کند تمامی شرایط مورد نیاز برای ارائه¬ی یک تقاضا در کشور موردنظر را فراهم آورید. بنابراین، اگر شما هنوز در مرحله ارزیابی قابلیت تجاری اختراع، یا در حال کشف بازارهای صادراتی بالقوه یا شرکای تجاری برای لیسانس حقوق مالکیت فکری خود هستید، باید بدانید که روند ملی ثبت به طور فوق‌العاده هزینه‌بر و طاقت‌فرسا می‌باشد، به خصوص زمانی که بخواهید در تعداد زیادی از کشورها این حمایت‌ها را به دست آورید. برای به-دست آوردن چنین حمایت‌های گسترده‌ای، تسهیلاتی که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی از اختراعات، علایم تجاری و طرح های صنعتی پیشنهاد شده است، جایگزینی آسان‌تر و ارزان تر می باشد.

2- 2- درخواست های منطقهای
برخی از کشورها موافقت نامه های منطقه ای را برای به دست آوردن حمایت های مالکیت فکری منعقد کرده‌اند که بهموجب این موافقتنامه‌ها، با تقدیم یک تقاضانامه واحد می‌توانید از حمایت در کل منطقه برخوردار شوید. دفاتر مالکیت فکری این مناطق شامل موارد زیر هستند:

• اداره ثبت اختراعات اروپا
• اداره همسان سازی بازار اینترنتی اروپا
• اداره مالکیت صنعتی منطقه آفریقا
• اداره مالکیت فکری منطقه آفریقا
• اداره اختراعات اورسیا
• اداره علامت های تجاری بنی لاکس و اداره طرحهای بنی لاکس
• اداره ثبت اختراعات شورای همکاری کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس
در جدول 1 نام انگلیسی و آدرس سایت دفاتر منطقه ای مذکور بیان شده است.

جدول1- دفاتر منطقه ای مالکیت فکری و آدرس سایت آنها

3-2- حمایت های بین المللی
نظام های مدیریت سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی ثبت اختراع فرآیند جستجوی هم زمان در تعداد زیادی از کشورها را به طور قابل توجهی آسان کرده‌اند. به جای ثبت درخواست ملی به زبان های گوناگون، این نظام های حمایت بین المللی شما را قادر می سازد که تنها با یک تقاضانامه و با یک زبان واحد و با یک بار پرداخت هزینه، تقاضانامهخود را ثبت کنید. این نظام‌های ثبت بین المللی نه تنها فرآیندهای ثبت را تسهیل می کنند، بلکه موجب کاهش قابل ملاحظه هزینه های دست یابی به حمایت های بین المللی می شود. در مورد ثبت اختراعات، معاهده¬ی همکاری ثبت اختراع (PCT یا Patent Coorperation Treaty) موجب می شود که متقاضی زمان بیشتری برای ارزیابی ارزش تجاری اختراعات، پیش از پرداخت هزینه‌های فاز ملی داشته باشد (زمان حقّ تقدّم در معاهده PCT، 18 ماه بیشتر از زمان حق تقدّم در کنوانسیون پاریس است. بنابراین متقاضی از تاریخ درخواست ثبت از طریق PCT به مدّت 30 ماه برای پیگیری ثبت اختراع آن مهلت دارد). نظام های مدیریت سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی شامل 3 سازوکار مختلف حمایتی برای حقوق مالکیت صنعتی می باشند:

• حمایت بین المللی از اختراعات که به موجب معاهده PCT فراهم شده است. با ثبت یک تقاضانامه ثبت اختراع بین المللی، به موجب PCT، در واقع شما، حمایت از یک اختراع را در هر یک از کشورهای عضو معاهده در سراسر جهان درخواست می کنید. لازم به ذکر است که ایران عضویت این معاهده را پذیرفته است ولی به دلایل مشکلات زیرساختی، هنوز اجرایی نشده است. بعد از اجرایی شدن این قانون مخترعان و شرکت های دانش بنیان قادر خواهند بود تا از طریق اداره کل مالکیت صنعتی کشور، نسبت به ثبت اختراع در کشورهای موردنظر اقدام نمایند.

• حمایت بین المللی از علایم تجاری که به موجب سیستم مادرید (Madrid System) فراهم شده است. سیستم مادرید تا حد زیادی روند ثبت یک علامت تجاری را در کشورهای متعددی که عضو این سیستم هستند، ساده نموده است. آثار حقوقی یک تقاضانامه‌ی ثبت بین المللی علامت به موجب سیستم مادرید همانند تقاضای ثبت علامت در هر یک از کشورهای تعیین شده توسط متقاضی است، مگر این-که توسط دفاتر کشور تعیین شده در یک مدت زمان مشخص رد شود.

• حمایت بین المللی از طرح های صنعتی که به موجب موافقت نامه لاهه (Agreement Hague) فراهم شده است. این روش به مالک طرح صنعتی این امکان را می دهد تا طرح خود را به سادگی و با ثبت یک تقاضانامه دفتر بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت فکری، با یک زبان واحد و با هزینه های رایج در چندین کشور مورد حمایت قرار دهد.

بحث و نتیجه گیری:
یکی از اهداف حقوق مالکیت فکری، منفعت رساندن به عموم است. لذا در صورت سوء استفاده مالک پتنت یا لیسانس گیرنده از حق انحصاری خود و عدم به کارگیری اختراع، دولت یا اداره ثبت اختراع می تواند مجوز اجباری را به طرف ثالث اعطا کند تا وی با پرداخت حق الامتیاز معقول، اختراع به ثبت رسیده را مورد بهره برداری قرار دهد. برخی مقولات به طور کلی از ثبت به عنوان یک اختراع مشتثنی می شوند که این استثناها را قوانین داخلی هر کشور مشخص کرده است ولی عمدتا از ثبت نوآوری هایی که منافی عفت و نظم عمومی جامعه بوده و یا امنیت عمومی را تهدید می کنند در همه کشور ها ممانعت به عمل می آید. برای اینکه مخترع مجال یابد اختراع خود را بازاریابی یا آزمایش کند و بدون اطمینان از تجاری شدن اختراع اقدام به ثبت آن که مستلزم صرف هزینه های هنگفتی است ننماید در موافقت نامه تریپس و همچنین در قوانین داخلی کشورها یک مهلت شش تا دوازده ماهه برای مختراعان به عنوان «مهلت ارفاقی» در نظر گرفته شده است. افشای اختراع توسط مخترع در طی این مدت و قبل از تسلیم اظهار نامه، خدشه ای به جدید بودن اختراع وارد نمی کند. به طور کلی در دنیا برای ثبت اختراع، دو نوع نظام اعلامی که بر اساس آن بر روی اختراع ادعا شده بررسی صورت نگرفته و تنها در صورت عدم ثبت اختراع تا آن زمان اقدام به ثبت آن اختراع می گردد و نظام بررسی ماهیتی که بر طبق آن برای ثبت اختراع علاوه بر استعلام از عدم ثبت پیشین آن، بررسی دقیق از نظر تخصصی نیز ضروری است مورد استفاده قرار می گیرد. برای ثبت اختراع، یک روش مراجعه مستقیم به دفتر ملی مالکیت صنعتی کشور موردنظر است که البته روشی هزینه بر و مشکل می باشد. روش های دیگر، درخواست های منطقه ای و استفاده از حمایت های بین الملی از جمله معاهده همکاری ثبت اختراع یا PCT می باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

روند ثبت اختراع در داخل و خارج از کشور

روند ثبت اختراع در داخل و خارج از کشور

در این مقاله روند ثبت اختراع در اداره ی مالکیت صنعتی ایران، در ادارات معتبر ثبت اختراع اروپا و امریکا و نیز فرایند ثبت اختراع از طریق معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT) تشریح خواهد شد. در ایران روند ثبت اختراع شامل مراحل تکمیل فرم ها و مدارک لازم از طریق وبگاه اداره مالکیت صنعتی توسط متقاضی، بررسی مقدماتی اظهارنامه و ضمائم آن توسط این اداره، صدور اخطاریه رفع نقص و اصلاح یا تکمیل مدارک و ضمائم در صورت نقص مدارک، جستجوی اختراع مورد نظر در سیستم اداره اختراع توسط کارشناس، بررسی علمی و ماهوی اختراع از طریق استعلام از مراجع ذی صلاح و اعطای گواهینامه اختراع در صورت تایید مرجع ذی صلاح می باشد. ثبت اختراع در کشورهای عضو اتحادیه اروپا شامل مراحل آماده سازی، تشکیل و پیگیری پرونده، اعطای گواهی ثبت اختراع، تمدید سالیانه و اعمال حق پتنت می باشد. روند کار بر طبق معاهده PCT از دو فاز بین المللی و ملی تشکیل می شود، فاز بین المللی شامل چهار مرحله تقاضا، جستجوی بین¬المللی، انتشار بین المللی و بررسی بین المللی می باشد.

1- ثبت اختراع در اداره ی مالکیت صنعتی ایران
برابر قانون، اداره مالکیت صنعتی مسئولیت ثبت اختراعات را در ایران بر عهده دارد، پس از اصلاح قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی ایران مصوب 1386 سیستم اظهارنامه های ثبت اختراع نیز تغییر کرد. به این ترتیب که پیش از آن ثبت اختراع در ایران به شیوه کاملا اعلامی و بر اساس مدعای شخص متقاضی ثبت صورت می گرفت لیکن پس از اصلاح قانون، این شیوه کمی تغییر کرد و هم اکنون قبل از انتشار در روزنامه رسمی، بایستی توسط یکی از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به تایید برسد (اصطلاحا نیاز به استعلام است) که متاسفانه این شیوه هم دچار اشکال است که پرداخت به آن در این مجال میسر نمی باشد.

برای ثبت یک اختراع متقاضی ثبت باید فرم ها و مدارک لازم را از طریق وبگاه اداره مالکیت صنعتی به نشانی www.ssaa.ir تکمیل نماید. در ادامه مراحل ثبت یک اختراع در اداره مالکیت صنعتی ایران تشریح شده است:

1- تکمیل اظهارنامه
2- بررسی مقدماتی
الف) عدم تکمیل بودن مدارک و ضمائم اظهارنامه و ضرروت اصلاح و تکمیل
ب ) تکمیل بودن
3- الف: پس از بررسی ابتدایی اظهارنامه و ضمائم آن از نظر شکلی و ماهوی در صورتی که اظهارنامه و ضمائم آن اعم از توصیف و ادعا و خلاصه و نقشه مطابق مقررات قانون و آئین نامه اجرایی آن تنظیم نشده باشد، کارشناس مطابق مقررات مبادرت به صدور اخطاریه رفع نقص می نماید و اخطار رفع نقص در فضای مجازی به آدرس پست الکترونیکی متقاضی ارسال می شود و از تاریخ ارسال نامه الکترونیکی متقاضی ظرف 30 روز مهلت دارد تا نسبت به اصلاح یا تکمیل مدارک و ضمائم اقدام نماید در غیر این صورت اظهارنامه باطل و کان لم یکن تلقی می گردد.

پس از تکمیل و اصلاح اظهارنامه و ضمائم آن متقاضی باید با درخواست پاسخ به اخطار رفع نقص در قسمت خدمات الکترونیک – ثبت درخواست/ لایحه اختراع درخواست موردنظر (لایحه رفع نقص) را تکمیل و با ضمیمه کردن ضمائم آن را از طریق سامانه ارسال نماید.

3- ب) تکمیل بودن مدارک و ضمائم اظهارنامه (توصیف، ادعا، خلاصه و نقشه)
در صورتیکه اظهارنامه و ضمائم آن تکمیل باشد (مطابق قانون و آئین نامه تنظیم شده باشد) و در صورت اختراع پذیری (قابلیت ثبت اختراع)، کارشناس بر پایه کلیه واژهای استنباطی از ادعا و توصیف و خلاصه، اختراع مورد نظر را در سیستم جستجو نموده و در صورتی که اختراعاتی مشابه اختراع مورد ادعا در سیستم (بانک اطلاعات داده) اداره اختراع مشاهده نماید، طی ابلاغیه وجود اختراعات مشابه به متقاضی اعلام و از متقاضی دعوت می-کند تا برای رویت پرونده های مشابه و سابقه اختراعات پیشین به اداره مراجعه نماید و متقاضی پس از مراجعه به اداره ثبت اختراعات و رویت سوابق اختراع در صورتی که اختراع خود را مشابه اختراعات سابق بداند اختراع وی مطابق بند ه ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 اخطار رد اختراع صادر می شود. در صورتی که متقاضی دانش فنی مورد ادعا و سوابق قبلی را تحلیل نماید و بصورت مستدل جدید بودن و گام های ابتکاری و مزایای اختراع خود را نسبت به اختراعات پیشین بیان نماید و این مقایسه مورد قبول کارشناس قرار گیرد، کارشناس رسیدگی کننده مطابق ماده 28 آیین نامه برای احراز شرایط ماهوی ثبت اختراع (جدید بودن، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی) پس از تکمیل درخواست تقاضانامه بررسی ماهوی ثبت اختراع، مبادرت به استعلام از مراجع ذی صلاح می نماید و متقاضی در پاسخ می تواند با مراجعه به پورتال مالکیت صنعتی (اختراع) بخش ثبت درخواست لایحه اختراع در قسمت لیست درخواست ها، تقاضانامه بررسی ماهوی ثبت اختراع را تکمیل و مرجع یا مراجعی که می توانند اختراع وی را مورد ارزیابی قرار دهند را معرفی و درج نماید و اداره اختراع در صورتی که مرجع اعلامی را صالح برای رسیدگی تشخیص دهد یک نسخه از استعلام و ضمائم اظهارنامه اختراع را به مرجع ذی صلاح برای (در صورتیکه در سامانه اختراع تعریف شده باشد و سامانه دریافت این نامه ها را به اداره اختراع اعلام نموده باشد) اظهارنظر و بررسی ماهوی ارسال می نماید و پاسخ استعلام نیز غالبا از طریق این سامانه دریافت می شود و در صورتیکه مرجع بررسی برای اختراع در سامانه تعریف نشده باشد یک نسخه از استعلام اختراع به آدرس نامه الکترونیکی e-mail متقاضی یا نماینده قانونی وی ارسال می شود و متقاضی آنرا به صورت فیزیکی و به همراه یک نسخه از ضمائم اظهارنامه به مرجع بررسی تحویل خواهد داد، و پس از وصول پاسخ نامه استعلام آن را طی ثبت درخواست / لایحه اختراع (اعلام وصول پاسخ بررسی ماهوی) از طریق سامانه الکترونیکی ثبت اختراع ارسال می نماید.

در صورتی که مرجع ذی صلاح پس از بررسی، اختراع را از نظر (جدید بودن – گام ابتکاری و کاربرد صنعتی) تایید نماید مرجع ثبت طی اعلامیه (تصمیم مرجع ثبت مبنی بر اعطای گواهی نامه اختراع موضوع ماده 30 آیین-نامه) این موضوع را به صورت الکترونیکی به e-mail متقاضی ارسال می کند و متقاضی باید ظرف 30 روز از تاریخ دریافت با ورود به سامانه ثبت اختراع، ثبت درخواست لایحه در لیست درخواست ها، درخواست (اعلام پاسخ نسبت به تصمیم مرجع ثبت مبنی بر اعطای گواهینامه اختراع) را ظرف 30 روز پس از اعلام تکمیل و از طریق سامانه الکترونیکی ارسال نماید.

شکل1- روند ثبت اختراع در ایران

2- مراحل ثبت اختراع در ادارات معتبر ثبت اختراع اروپا و امریکا
مراحل ثبت و حفظ حقوق اختراع ثبت شده در کشورهای عضو اتحادیه اروپا بسیار پیچیده است. به¬طور کلی با طی کردن مراحل ذیل می توان اختراع موردنظر را در این کشورها ثبت و حفظ نمود:

الف) آماده سازی: قبل از اقدام رسمی برای تشکیل پرونده ثبت اختراع لازم است حداقل سه مرحله زیر را به انجام رساند:
1- نوشتن گزارش اختراع به زبان انگلیسی، آلمانی یا فرانسه به طوری که شامل زمینه و حوزه فناوری اختراع، سابقه قبلی، جزئیات کامل فنی، مزایای اختراع ادعایی و نحوه حل مشکلات موجود باشد. همچنین باید طریقه انجام عملی موضوع اختراع با ذکر مثال توصیف شود.

2- نوشتن پیش نویس پتنت بر اساس گزارش اختراع که این مرحله معمولا توسط یک وکیل انجام می-شود.
3- پرکردن فرم های رسمی اداره ثبت اختراعات اروپا
ب) تشکیل و پیگیری پرونده: این بخش با تسلیم فرم های پرشده و تقاضای تشکیل پرونده در یکی از شعب اداره ثبت اختراع اروپا و یا به صورت آنلاین، آغاز شده و خود شامل مراحل زیر است:

1- بررسی شکلی پرونده در شعبه به لحاظ کامل بودن مدارک لازم
2- جستجوی موضوع و ادعاهای اختراع توسط واحد جستجوی اداره ثبت اختراع اروپا
3- انتشار پرونده شامل جزئیات فنی- قانونی پرونده و نتایج جستجو در روزنامه رسمی به صورت چاپی و دیجیتال
4- بررسی ماهوی محتویات پرونده در صورت تسلیم درخواست و پرداخت هزینه های لازم
پ) اعطای گواهی ثبت اختراع: پس از بررسی ماهوی پرونده و در صورت متقاعد شدن کمیته مربوطه، گواهی اعطای پتنت به نام متقاضی صادر خواهد شد.
ت) تمدید سالیانه: در صورت پرداخت هزینه های لازم، پروانه ثبت اختراع در هر یک از کشورهای عضو اتحادیه که مورد درخواست قرار گرفته اند، به طور سالیانه تمدید خواهد شد.
ث) اعمال حق: در صورتی که دارنده امتیاز معتبر اختراع در هر یک از کشورهای مربوطه، متوجه نقض حقوق پتنت توسط اشخاص ثالث شود می تواند برای احقاق حقوق خود از طرق مختلف اقدام نماید.

بررسی یک اختراع در اداره ثبت اختراعات آمریکا در یک مرحله صورت می گیرد، در اداره ثبت اختراعات آمریکا تقاضای ثبت اختراع باید، ظرف هجده ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا تقاضای حق تقدم منتشر گردد. این انتشار می تواند به درخواست متقاضی زودتر از این موعد نیز صورت بپذیرد. پس از بررسی های مختلف تصمیم به اعطای ورقه اختراع به متقاضی می شود و تصمیم به وی ابلاغ می گردد. در صورتی که با درخواست وی موافقت نشود، تصمیم رد تقاضانامه به متقاضی ابلاغ می شود. در این مرحله متقاضی می تواند در اظهارنامه خود اصلاحاتی انجام داده و مجددا تقاضای بررسی نماید.

در اداره ثبت اختراعات آمریکا نیز پس از ثبت، امکان اعتراضیه ثبت اختراع وجود دارد و در صورتی که این اعتراض وارد باشد و معترض موفق به کسب رای دادگاه در این زمینه شود، ورقه اختراع باطل خواهد شد

3- تشکیل پرونده بین المللی از طریق معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT)
معاهده همکاری ثبت اختراع افراد را قادر می سازد تا از محدودیت های ثبت اختراع در یک کشور فراتر روند و قادر باشند با ارائه یک اظهارنامه یا تقاضانامه بین المللی به طور هم زمان برای ثبت یک اختراع در تعداد زیادی از کشورها اقدام کنند. در سال 1970 کشورها به منظور مرتفع ساختن مشکلات نظام ثبت اختراع ملی اقدام به تدوین معاهده همکاری ثبت اختراع نمودند. که تاکنون 146 کشور عضویت این معاهده را پذیرفته اند (در تصویر ذیل کشورهای عضو آورده شده است). این معاهده یک هدف اساسی را دنبال می کند؛ تسهیل و موثر و به صرفه ساختن نظام ثبت اختراعات در چند کشور برای متقاضیان ثبت و همچنین ادارات که متولی ثبت اختراع هستند، همچنین یکی از اهداف فرعی این معاهده عبارت است از اینکه معاهده سعی در تسهیل تبادل اطلاعات فنی در اظهارنامه های فیمابین جوامع علمی کشورهای مورد تقاضای ثبت اختراع را دارد تا مخترعان و صنایعی را که در زمینه¬های مشترک فعالیت می کنند به هم مرتبط سازد.

شکل 2- توزیع جغرافیایی 146 کشورهای عضو معاهده همکاری ثبت اختراع

باید حتما مدنظر داشت که معاهده همکاری ثبت اختراع یک پتنت جهانی اعطا نمی کند، دو نکته در این مسئله نهفته است:
1- معاهده پتنت اعطا نمی کند، بلکه ادارت ثبت اختراع ملی هستند که این امر را انجام می دهند.
2- یک پتنت جهانی وجود ندارد، بلکه از طریق معاهده یک متقاضی می تواند درخواست ثبت در یک، ده، بیست یا هر چند کشور را که علاقه دارد بنماید.
روند کار در معاهده از دو فاز بین المللی و ملی تشکیل می شود، در فاز بین المللی چهار مرحله وجود دارد: یک) تقاضا، دو) جستجوی بین المللی، سه) انتشار بین المللی و چهار) بررسی بین المللی.

هر شخصی که تبعه یا مقیم یکی از کشورهای عضو این معاهده باشد می تواند این اظهارنامه بین المللی را ارایه دهد. بعد از ارایه اظهارنامه یا تقاضانامه بین المللی یک جستجوی بین المللی توسط یکی از ادارات حق اختراع مجاز انجام می گیرد و نتیجه آن به صورت یک گزارش جستجوی بین المللی ارایه می شود. براساس معاهده همکاری ثبت اختراع ادارات پتنت استرالیا، اتریش، کره جنوبی، روسیه، اسپانیا، سوئد، آمریکا و اداره پتنت اروپا به عنوان مرجع جستجوی بین المللی عمل می کنند. گزارش این جستجو به متقاضی ابلاغ می شود تا در صورتیکه محتوای گزارش حاکی از احتمال عدم اعطای حق اختراع باشد، متقاضی بتواند تقاضانامه خود را پس بگیرد و یا ادعاهای خود را اصلاح و تعدیل نماید. پس از انجام چهار مرحله بین المللی، در فاز ملی شخص متقاضی انتخاب می کند که اظهارنامه او در کدامیک از کشورهای عضور معاهده همکاری اختراع مورد بررسی قرار گیرد، همانطور که گفته شد تاثیر این تقاضانامه بین المللی در هریک از کشورها به گونه ای است که گویی یک اظهارنامهملی به اداره ثبت اختراع آن کشور ارایه شده است، همچنین این امکان وجود دارد که اختراع در یک اداره منطقه ای به ثبت برسد نظیر اداره ثبت اختراعات اروپا. شکل 3 روند فوق را نشان می دهد.

شکل 3- روند ثبت اختراع از طریق معاهده PCT

هریک از مراحل چهارگانه فاز بین المللی توسط این مراجع انجام می پذیرد: در مرحله اول متقاضی فرم درخواست خود را در یک اداره ثبت اختراع (که احتمالا اداره ثبت اختراع کشور متبوعش است) ارایه می-نماید. مرحله جستجوی بین المللی همانطور که در بالا گفته شد توسط یکی از 16 اداره ثبت اختراع مجاز شناخته شده در متن معاهده صورت می پذیرد، مرحله انتشار نتایج توسط دفتر بین المللی در ژنو صورت می پذیرد، این مرحله صرفا در انحصار وایپو است. مرحله آخر که بررسی اولیه اختراعات می باشد را نیز مجددا ادارات مجاز انجام خواهند داد.

از دیگر مزایای معاهده برای متقاضیان این است که با یک بار پر نمودن تقاضانامه به یک زبان و ارایه به یک اداره ثبت اختراع و دریافت یک تاریخ از اداره ثبت اختراع به عنوان تاریخ ارایه تقاضانامه که در دیگر ادارات ثبت اختراع موردنظر مخترع معتبر محسوب می شود، قادر خواهد بود در کشورهای متعدد یا در ادارات منطقه ای پتنت، اختراع خود را به ثبت برساند، در ضمن این معاهده برای اتباع کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته تخفیفات قابل توجهی را در نظر گرفته است. ایران عضویت این معاهده را پذیرفته است ولی متاسفانه هنوز اجرایی نشده است. لذا اتباع ایرانی نمی توانند از مزایای این معاهده استفاده نمایند. تنها در حالتی ایرانیان می توانند از این معاهده استفاده نمایند که یکی از مالکان اختراع آن از کشورهای عضو معاهده باشد و یا اینکه مالک اختراع در یکی از کشورهای عضو شرکتی تاسیس نماید تا این اختراع را با نام مالکیت شرکت به ثبت برساند، که بسیار دشوار خواهد بود.

بحث و نتیجه گیری:
در ایران فرایند ثبت اختراع با تکمیل اظهارنامه توسط متقاضی از طریق وبگاه اداره مالکیت صنعتی آغاز می شود. سپس بررسی مقدماتی اظهارنامه و ضمائم آن توسط این اداره صورت می گیرد. در صورت نقص مدارک، اخطاریه رفع نقص صادر می شود. پس از اصلاح یا تکمیل مدارک و ضمائم توسط متقاضی در ظرف 30 از تاریخ ارسال اخطار، جستجوی اختراع مورد نظر در سیستم اداره اختراع توسط کارشناس انجام می شود. در صورت عدم وجود اختراع مشابه، بررسی علمی و ماهوی اختراع از طریق استعلام از مراجع ذی صلاح صورت می گیرد. سرانجام در صورت تایید مرجع ذی صلاح، گواهینامه اختراع اعطای می گردد. در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ثبت اختراع شامل مراحل آماده سازی، تشکیل و پیگیری پرونده، اعطای گواهی ثبت اختراع، تمدید سالیانه و اعمال حق پتنت می باشد. معاهده همکاری ثبت اختراع، نظام ثبت اختراعات در چند کشور را تسهیل، موثر و به صرفه ساخته است. روند کار بر طبق معاهده PCT از دو فاز بین المللی و ملی تشکیل می شود، فاز بین المللی شامل چهار مرحله تقاضا، جستجوی بین المللی، انتشار بین المللی و بررسی بین المللی می باشد.

P O U R I A · Aug 9, 2013

تحلیل پتنت در حوزه های خاص فناوری

تحلیل پتنت در حوزه های خاص فناوری

تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت، در سطوح مختلف سازمانی و همچنین در حوزه های مختلف فعالیت های پژوهشی مانند فعالیت های سیاست گذاری، پشتیبانی، زیربنایی و اجرای دستاوردهای پژوهشی کاربرد دارد. سیاستگذاران و مدیران، صنایع و شرکت های خصوصی و محققین و دانشگاهیان، مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت هستند. در این مقاله، ویژگی اطلاعات پتنت، تحلیل پتنت و اطلاعاتی که از این طریق بدست می آید بررسی می شود. همچنین اهداف تحلیل پتنت و سطوح تحلیل پتنت و نیز گامهای اجرایی در تحلیل پتنت بیان می شود.

1- تحلیل پتنت در حوزه¬های خاص فناوری
تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. این اطلاعات در سطوح مختلف سازمانی و همچنین در حوزه های مختلف فعالیت های پژوهشی مانند فعالیت های سیاست گذاری، پشتیبانی، زیربنایی و اجرای دستاوردهای پژوهشی کاربرد دارد. لذا استفاده از نتایج تحلیل پتنت برای مدیران و تصمیمگیران عرصه فناروی بویژه فناوری های نوین مفید خواهد بود. بطوریکه مستندات تحلیل پتنت، اطلاعات ارزشمندی در اختیار قرار می دهد، از جمله:

• اجتناب از دوباره کاری (کاهش هزینه های پژوهشی)،
• انجام پژوهش از یک سطح دانش بالاتر،
• استفاده از راه حل جدید،
• توجه به جنبه های محافظت از اختراع،
• آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناروی در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری،
• شناسایی اختراع های آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید،
• بررسی پژوهش های گذشته، پیدا کردن راه حل برای مسایل و غیره.

شکل 1- مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت

در شکل 1 مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت نشان داده شده است.

1-1- ویژگی های اطلاعات ثبت اختراع
اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی ویژگی های متمایزکننده ای دارد. برخی از این ویژگی ها عبارتند از: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارایه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه بندی استاندارد بین المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن، گستردگی در حوزه های مختلف فناوری.

2-1- اهداف تحلیل پتنت
اطلاعات موجود در پتنت ها با تقریب بسیار خوبی بیانگر وضعیت فناوری موجود در سطح جهانی است که در منابع اطلاعاتی دیگر از قبیل مقالات نمی توان به آن دست یافت.

دلیل دیگری که برای ضرورت تحلیل پتنت مطرح می شود وضعیت فناوری در کشورهای در حال توسعه می باشد. تحولات و موج فناوری، کشورهای در حال توسعه را با چالش جدیدی روبرو ساخته است. در این عصر برخورداری از منابع عظیم طبیعی دیگر مزیت چشم گیری به شمار نمی آید. حضور قدرتمند در بازارهای جهانی تنها از طریق نوآوری و پیشرفت های سریع تکنولوژی فراهم می شود.

عدم هماهنگی با این تحولات موجب می شود که محصولات کشورهای در حال توسعه به دلیل بهره گیری از تکنولوژی های قدیمی، نتوانند نه تنها در بازارهای داخلی بلکه در بازارهای خارجی هم به طور چشمگیر ظاهر شوند.

پیچیدگی های فراوان در عرصه فناوری، نیاز به روشی قدرتمند برای استخراج فناوری های مورد نیاز را ضروری می سازد. یکی از بهترین این روش ها که دانش و اطلاعات خاصی را طلب می کند تحلیل اطلاعات پتنت است.

تحلیل پتنت برای شرکت ها و سازمان ها، اطلاعات ارزشمندی را ارائه می دهد. به طور کلی اهداف تحلیل پتنت به شرح ذیل است: کاهش هزینه های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل های جدید (شکل گیری ایده های نو)، توجه به جنبه های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری، شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید.

3-1-سطوح تحلیل پتنت
تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی (تحلیل کلان)، رقابتی (تحلیل میانی)، فنی (تحلیل خرد) و حقوقی (تحلیل همه جانبه) است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است.

تحلیل پتنت های مربوط به فناوری خاص به منظور دستیابی به اطلاعات استراتژیک، رقابتی و فنی برای تنظیم برنامه بلند مدت طرح ها و پیش بینی نحوه استفاده از آن در توسعه فناوری و همچنین تهیه یک منبع اطلاعاتی مناسب به منظور دسترسی آسان متخصصان در حوزه فناوری بسیار حائز اهمیت است. با توجه به مواردی که در ادامه ذکر می شود، تحلیل اطلاعات پتنت توسط موسسات تحقیقاتی کشورهای در حال توسعه از اهمیت فراوانی برخوردار است.

شکل 2- سطوح تحلیل پتنت

سطح راهبردی: با اجرای تحلیل پتنت در سطح راهبردی، می توان به روند تحولات فناوری های مهم در صنایع مختلف و همچنین نقطه تاکید تحقیقات شرکت¬های معتبر دارنده فناوری در یک حوزه خاص پی برد. با توجه به اطلاعات بدست آمده، می توان به عمق فعالیت¬های تحقیقاتی و جهت گیری آینده شرکت های معتبر جهانی دست یافت. اطلاعات بدست آمده در این سطح بسیار دقیق تر از اطلاعات منعکس شده توسط خود شرکت در قالب پوستر و بروشور است، لذا با استفاده از اطلاعات مستخرج از این سطح، انتخاب شرکای استراتژیک با اطمینان و شناخت بیشتر انجام می گیرد.

سطح رقابتی: تحلیل اطلاعات پتنت در سطح رقابتی امکان شناسایی رقبای اصلی و کنترل فعالیت آنها را فراهم می آورد. در این صورت با ارزیابی روند حرکت رقبا، شکاف های موجود در عرصه فناوری خاص شناسایی می-شود. با دسترسی به اطلاعات پتنت می توان مخترعان برتر و فعال در حوزه این فناوری را شناسایی نموده و در صورت نیاز از آنها برای همکاری و بخدمت گرفتن دعوت نمود. همچنین با شناسایی ابداعات به ثبت رسیده، امکان دوباره کاری و پرداخت غرامت به شرکت های فعال در عرصه بین المللی از بین می رود.

سطح فنی: از سوی دیگر استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح فنی و تجاری قبل از مذاکره برای انتقال تکنولوژی، می تواند توان چانه زنی خریداران را به نحو چشم گیری افزایش دهد. از آنجایی که هر پتنت حاوی تشریح کامل و کاربردی اختراع مورد نظر است، این نوع تحلیل دستاوردهای مهم و ارزشمند دیگری از جمله یادگیری تکنولوژی پتنت ها را دارد. با الهام از آخرین دستاوردهای تکنولوژیکی مستخرج از پتنت ها، میتوان به ایده ای نو در حوزه مورد نظر و کاربردی جدید از فناوری در صنایع دیگر دست یافت.

2- گام های اجرایی برای انجام تحلیل پتنت
پتنت‌ها به عنوان منابع کلیدی اطلاعات در مورد آخرین دستاوردهای فناوری، در مراحل اولیه تحقیقات برای توسعه محصولات جدید، می‌تواند الهام بخش و منبع ایده برای نوآوری های بعدی باشند. گاهی محققان با استفاده از این اطلاعات می‌توانند به کاربرد جدیدی از تکنولوژی ها در صنایع دیگر دست یابند.

استفاده از دیدگاه های حاصل از نتایج تحلیل پتنت‌های مرتبط با زمینه تحقیقاتی مورد نظر، مشخص‌کننده‌ خط مشی کلی کار است. از سوی دیگر تقاضای بازار پر کشش فناوری که قابلیت سرمایه‌گذاری بیشتری را داراست، تعیین گردیده و بر این اساس برنامه‌های تحقیق و توسعه آن نیز تدوین می‌گردد. برای اجرای تحلیل پتنت، گام های موثر ذیل انجام خواهد شد.

شکل 3- گام های اجرایی برای تحلیل پتنت

گام اول، انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی
اطلاعات اختراعات ثبت شده، به عنوان اصلی ترین مرجع تحلیل پتنت خواهد بود. لذا دسترسی به پایگاه اطلاعاتی ثبت اختراعات جامع، لازم و ضروری است. برای دسترسی عموم به این اطلاعات، ادارات ثبت اختراع کشورهای مختلف، اطلاعات اختراعات ثبت شده را در سایت های مشخصی قرار داده اند. با توجه به آنکه تحلیل پتنت بصورت جهانی انجام می پذیرد، دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی که حاوی اطلاعات اختراعات ثبت شده مربوط به اکثر کشورها باشد، ضروری می نماید.

گاهی تصور می شود با استفاده از بانک های اطلاعاتی فعلی که به رایگان در اختیار عموم قرار می گیرد، این امر تحقق می یابد. در پاسخ باید توجه داشت که اطلاعات موجود در این پایگاه ها جامع و تخصصی نبوده و با استفاده از آنها نمی توان به نتایج مطلوبی دست یافت. در این راستا استفاده از بانک های اطلاعاتی تخصصی به عنوان یکی از کاملترین منابع اینترنتی ضروری است. از جمله مزایای عمده این پایگاه ها می توان به وارد زیر اشاره کرد.
این پایگاه ها در بازه های زمانی کوتاه به روزرسانی می شود. این امر موجب دستیابی به جدیدترین فعالیت های صورت گرفته در حوزه مورد نظر می گردد.

مشکل غالب در اکثر بانک های اطلاعاتی رایگان، عدم دسترسی به متن کامل پتنت است. در صورتی که در این پایگاه ها متن کامل PDF پتنت مورد نظر قابل دسترسی است.

این نوع پایگاه ها دارای سرویس های خدماتی مختلفی هستند که امکان جستجو با چندین کلید واژه را برای کاربر فراهم می آورد. بعلاوه قابلیت جستجو در بانک های اطلاعاتی کشورهای مختلف نظیر آمریکا، آلمان، فرانسه و ژاپن نیز وجود دارد.

بسیاری از مخترعین به دلایل امنیتی پتنت خود، از ذکر کلید واژه های اصلی در عنوان و یا چکیده پتنت امتناع میکنند. در صورت استفاده از سرویس های رایگان، امکان دسترسی به این پتنت ها وجود ندارد، حال آنکه در پایگاه های تخصصی نتایج بر اساس موضوع دسته بندی شده و به راحتی می توان به این اطلاعات دست یافت.
در این پایگاه ها اطلاعات کامل مربوط به مراجعات به پتنت در اختیار کاربر قرار دارد. از سوی دیگر با استفاده از یک کلید واژه مشترک امکان جستجوی خانواده پتنت وجود دارد.
بر خلاف پایگاه های رایگان، اطلاعات مربوط به پتنت ها از اولین سال های ثبت تا به امروز در دسترس است.

شکل 4- پایگاه اطلاعاتی Qpat، انتخابی مناسب برای تحلیل پتنت

بطور مثال بانک اطلاعات ثبت اختراعات Qpat که متعلق به شرکت فرانسوی Questel است، انتخاب بسیار مناسبی می باشد. در پایگاه اطلاعاتی Qpat بیش از 70 میلیون پتنت و متعلق به بیش از 95 کشور در کلیه حوزه های فناوری و بصورت بروز شده وجود دارد، که بیانگر گستردگی آن است.

گام دوم، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب
یکی از مهمترین مراحل تحلیل پتنت، انتخاب کلید واژه مناسب در حوزه مورد بررسی است. انتخاب کلید واژه از حساسیت بیشتری برخوردار است. باید تلاش شود تا بهترین کلید واژه ها انتخاب تا علاوه بر دستیابی به همه نتایج، دامنه نتایج نیز به خطا نرود.
گام سوم، طراحی خروجی های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت
بر اساس نیازمندی ها و خروجی مورد انتظار می توان به تحلیل های قابل ارایه دست یافت. در جدول 1 برخی از تحلیل های قابل ارایه آورده شده است.

بحث و نتیجه گیری:
تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی دارای ویژگی های متمایزکننده ای از قبیل: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارایه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه بندی استاندارد بین المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن، گستردگی در حوزه های مختلف فناوری هستند. بطور کلی اهداف تحلیل پتنت شامل: کاهش هزینه های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل های جدید (شکل گیری ایده های نو)، توجه به جنبه های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری، شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید می باشد. تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی، رقابتی، فنی و حقوقی است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است. تحلیل پتنت در برگیرنده سه گام اجرایی انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب و طراحی خروجی های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت می باشد.

P O U R I A · Apr 6, 2014

بررسی تطبیقی قوانین مالکیت فکری‎

بررسی تطبیقی قوانین مالکیت فکری‎

عنوان مقاله: بررسی تطبیقی قوانین مالکیت فکری‎
قالب بندی : Word

شرح مختصر : مالکیت فکری و حفاظت از آن یکی از مباحث مطرح در دنیای امروز ماست. هرجا صحبت از سرمایه باشد بحث مالکیت ، سود رسانی و حفاظت از سرمایه ها را نیز به دنبال خواهد داشت . در خصوص سرمایه های فکری نیز، مالکیت بر آن ها و حفاظت از این سرمایه ها در مبحث مالکیت فکری می گنجد. عبارت Intellectual Property در معنای لغوی به «قوانین مالکیت فکری» اشاره دارد اما در بیشتر کتب حقوقی «حقوق مالکیت معنوی» ترجه شده است . این عبارت در معنای جامع اشاره به حقوق ناشی از خلاقیت و نوآوری در همه‌ی زمینه‌های علمی، ادبی، هنری و صنعتی برای پدیدآورنده‌ی اثر دارد. استفاده کنونی واژه مالکیت فکری حداقل به سال ۱۸۶۷ و تاسیس کنفدراسیون آلمان شمالی که در قانون اساسی‌اش قدرت قانونی برای محافظت دارایی‌های فکری‏ به کنفدراسیون اهدا شد؛ باز می‌گردد. (ماده ۴ شماره ۶ از قانون اساسی آلمان سال ۱۸۶۷) موضوع مالکیت فکری یا معنوی اصولا پدیده‌ای فیزیکی و قابل لمس نبوده و عموما به موضوعاتی می‌پردازد که ناشی از عملکرد فکری و نه معنوی و عرفانی انسان‌ها است. از این رو بسیاری از صاحب‌نظران اعتقاد دارند که اصطلاح «مالکیت فکری» تعبیر مناسب‌تری از حقوق ذکر شده در مقایسه با «مالکیت معنوی» بدست می‌دهد. حفظ این حقوق از دیرباز و ابتدا بر عهده‌ی حکومت‌ها قرار گرفته است و با تشکیل مجامع جهانی و علی‌الخصوص توسعه تسهیلات دسترسی به اطلاعات این حقوق به یکی از دغدغه‌های اصلی در توسعه‌ی علم و تکنولوژی قرار گرفته است.
در ایران نیز علیرغم وجود برخی قوانین مرتبط و پذیرش کنوانسیون‌های بین المللی در مقاطع مختلف و عضویت ایران در آنها، قانون‌گذار هنوز تعریف روشن و جامعی از حقوق معنوی یا مالکیت فکری ارائه نکرده است. ولی بر اساس قوانین موضوعی سال ۱۳۴۸ و حقوق تطبیقی می‌توان تعریف زیر را از آن استفاد نمود: «حقوق معنوی مزایایی است قانونی، غیرمادی و مربوط به شخص پدیدآورنده یک اثر فکری که به موجب آن، وی برای همیشه از یک دسته حقوق خاص برخودار می‌گردد.» . این حق در مراتب بعدی به «حق مولف» اشاره می‌کند که بیان کننده رابطه‌ی اثر و آفریننده‌ی آن است و بر اساس آن خود آفریننده از امتیاز‌های ویژه‌ای برخوردار می‌شود که منحصر به زمان حیات وی نبوده و آثار آن تا ابد به صورت میراثی انتقال می‌یابد . مالکیت فکری اصولا یک پدیده است، به این معنا که ناشی از واقعه یا فرآیندی است که بر اساس آن موجودیتی خلق شده یا پدید می‌آید، و این پدیدآورندگی به خودی خود یا به موجب یک اتفاق کاملا بی‌هدف نبوده است و ناشی از اراده‌ی فرد، جمع یا شخصیت حقوقی‌ای بوده است که دنبال هدف یا موضوع خاصی بوده‌اند. هر چند ممکن است پدیده‌ی حاصل شده با اهداف اولیه تطابق جزیی یا کلی نداشته باشد.

فهرست :
مقدمه
سابقه‌ی حقوق مالکیت فکری
حقوق مالکیت فکری در ایران
حقوق بین‌المللی مالکیت فکری
قوانین مالکیت فکری در ایران
قوانین مالکیت فکری در اروپا
جایگاه جهانی قوانین و تابعیت بین‌المللی
آثار قوانین مالکیت فکری در ایران
چکیده
مراجع و منابع
وب
کتب و مقالات

P O U R I A · May 1, 2014

مروري بر اهميت پياده سازي حقوق مالكيت فكري

مروري بر اهميت پياده سازي حقوق مالكيت فكري

مروري بر اهميت پياده سازي حقوق مالكيت فكري

نويسنده(گان):
ندا گرشاسبي نيا،

چکيده:
امروزه يكي از گفت وگوهاي مهم اقتصادي مباحث حقوق مالكيت فكري (IPRs) است كه مطالعات بي شماري در اين زمينه در حال انجام است. ايران نيز به سهم خود در اين زمينه فعال بوده و مطالعات زيادي در زمينه ياست گذاري و بررسي هاي مربوط به اين حقوق در مراكز مختلف حقوقي، صنعتي و دانشگاهي انجام مي پذيرد. شناخت دقيق اين حقوق، مزايا و معايبي كه براي كشورها به همراه دارد از ضروريات سياست گذاري كشورهاست. نويسنده بر اين عقيده است كه گاهي نقش حقوق مالكيت فكري در زمينه توليد و انتشار دانش و نوآوري، بدون توجه به ماهيت فعاليت هاي پژوهشي و توانمندي هاي كشورهاي متبوع در جذب فناوري بيش از واقع كارا و مثبت ارزيابي شده است. در واقع موضوع كليدي توسعه، حفظ حقوق مالكيت فكري دانش موجود نيست، بلكه ايجاد يك سامانه نوآوري فعال و پياده سازي سياست هاي يادگيري است، هرچند در بسياري از موارد، اين حقوق مي تواند ابزار خوبي براي نيل به اين هدف باشد. در اين مقاله به بررسي نقش جهاني سازي اين حقوق و چهار نكته مهم در ارتباط با ماهيت نوآوري و نيازمندي هاي كسب و گسترش فناوري پرداخته مي شود.

مالکیت فکـــری

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

پیوست ها

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد

پیوست ها