دارالخلافهنشینان برای اولین بار در میدان مشق، چشمشان به جمال دوچرخه به همراه دونوجوان ۱۵و ۱۶ ساله با شلوارهای کوتاه تا بالای زانو که به نمایش گذاشتهشده بود، افتاد. این مرکب دوپا، توسط انگلیسی ها وارد پایتخت قاجار شدهبود و نزد تهرانیان قدیم به «مرکب شیطان» معروف بود، چراکه عوام بر ایناعتقاد بودند که این وسیله نقلیه توسط شیاطین و پریان حرکت می کند چون کهکسی نمی تواند، روی دوچرخ حرکت کند و برهانشان این بود که می گفتند اگرکسی مرکبی را نگه ندارد خودش که نمی تواند خودش را نگه دارد، پس چگونه میتواند یکی را هم بالای خود بنشاند و راه ببرد و کسانی که سوار بر اینوسیله محیرالعقول می شوند و پیچ و تاب می خورند، مطمئنا بچه شیطان هستند.افراد پیر و سالمند زمانی که دوچرخه را در گذرها و خیابان های تهران میدیدند گویا که غول یا آل را دیده باشند، فورا زیر لب بسم الله می گفتند ووجود این وسیله عجیب و غریب را از علایم ظهور می پنداشتند. در آن دوران،رسم بر این بود که هر پدیده تازه رسیده ای که به چشم عوام دور از عقلبیاید، آن را از علایم ظهور حضرت قائم می انگاشتند. در هر صورت دوچرخه، دلبچه اعیان و پسر پولدارهای پایتخت را برده بود و خانواده هایی که دست شانبه دهان شان می رسید مخصوصا حاجی ها و بازاری ها برای فرزندان شان اینوسیله نوظهور را می خریدند.
● اولین دوچرخه سازی
دوچرخههای نخستین که در تهران مورد استفاده قرار می گرفت از مارک های «هرکوس»،«رالی»، «بی .اس.آ» و «بیرمنگام» همگی ساخته کشور انگلستان بود. قیمتبهترین، بادوام ترین و خوش رکاب ترین نوع دوچرخه از ۱۰ تومان شروع می شد وبه ۱۵ تومان می رسید که قیمت لوازم اضافی آن از جمله، قاب، ترک بند، بوق وامثال آن شامل دو تومان می شد. با رایج شدن دوچرخه در دارالخلافه، دکانهایی برای فروش و تعمیر دوچرخه باز شد. جعفر شهری، مورخ و نویسنده کتابتهران قدیم، اولین دوچرخه سازی تهران را دوچرخه سازی حسین آقاشیخ درخیابان ناصریه (ناصرخسرو) می داند که بعد از آن دکانی نیز توسط شخصی ارمنیتبار به نام «ادیک» در خیابان منوچهری دایر شد و به تدریج مغازه های دیگریدر تهران برای کرایه و تعمیر دوچرخه عمومیت پیدا کردند و دوچرخه سازی یادوچرخه فروشی جزو چشمگیرترین مشاغل در تهران قدیم محسوب شد. کرایه دوچرخهساعتی ۱۰شاهی بود و پنچرگیری هم ۱۰شاهی، روغن کاری دو شاهی و دیگر تعمیراتکه شامل جوش کاری، شکست و بست، پره بندی ها، شل و سفت کردن زنجیر بود رویهم پنج، شش قران می شد.
● عمومیت دوچرخه در تهران
خریدو کرایه دوچرخه در ابتدا برای تفریح و وسیله بازی پسران پولدار محسوب میشد اما کم کم دوچرخه از جنبه تفریحی خارج شد و جزو لاینفک اسباب کاسباندوره گرد، دست فروشان و تعمیرکاران قفل و کلید شد. اما اکثر دوچرخه سوارانتهران قدیم، حمال های ماست و حاملان چلوکباب بودند که تغارهای ماست را برسر نهاده و سوار دوچرخه شده و به سرعت خود را به مقصد می رساندند یا شاگردچلوپلوهایی که ظروف غذا را در مجمع می چیدند و با سرعت رکاب می زدند تاغذا را داغ به مشتری برسانند.
● نظامنامه و دوچرخه سواری
باافزایش دوچرخه سواران در خیابان های پایتخت، برحسب پیشنهاد اداره تشکیلاتنظمیه و تصویب وزارت داخله در ۲۳ مرداد ۱۳۰۵، نظامنامه دوچرخه سواری در ۲۰ماده در روزنامه های کثیرالانتشار تهران به چاپ رسید. به موجب ایننظامنامه، احدی بدون جواز تصدیق نمی توانست با دوچرخه در شهر و حومه حرکتکند، اشخاص زیر ۱۳ سال مطلقا حق سواری نداشتند و از ۱۳ تا ۱۸ سالگی کرایهکردن دوچرخه ممنوع بود، طبق این نظامنامه دوچرخه ها باید دارای بوق و زنگباشند تا صدای آنها تا فاصله ۵۰ ذرع شنیده شود و از غروب آفتاب چراغ جلویدوچرخه با نورسفید تا ۱۰ ذرع از مسافت را روشن کند و چراغ عقب با نور قرمزروشن باشد. همچنین دوچرخه سوارها باید در محل های پرجمعیت، سر پیچ ها ومحل تلاقی خیابان ها آهسته حرکت کنند و مجاز نیستند به هیات اجتماع واردشوند مگر اینکه پشت سر هم و به فواصل معین باشد، حرکت از میان دسته هایپیاده، سواری در پیاده رو و مسابقه در خیابان ها ممنوع است و اگر کسی قصدمسابقه دارد باید در نقاط مخصوص مسابقه دهند و از قبل نظمیه را مطلع و کسباجازه کنند. سواری دو نفر یا بیشتر یا سوار کردن اطفال و نمایش دادن رویدوچرخه و حمل اشیا در یک دست ممنوع است. دوچرخه سواران در نقاط پرجمعیتمجاز نیستند دو دست خود را از دسته دوچرخه بردارند و تعلیم دادن دوچرخهسواری در این نقاط ممنوع است.
● اولین دوچرخه سازی
دوچرخههای نخستین که در تهران مورد استفاده قرار می گرفت از مارک های «هرکوس»،«رالی»، «بی .اس.آ» و «بیرمنگام» همگی ساخته کشور انگلستان بود. قیمتبهترین، بادوام ترین و خوش رکاب ترین نوع دوچرخه از ۱۰ تومان شروع می شد وبه ۱۵ تومان می رسید که قیمت لوازم اضافی آن از جمله، قاب، ترک بند، بوق وامثال آن شامل دو تومان می شد. با رایج شدن دوچرخه در دارالخلافه، دکانهایی برای فروش و تعمیر دوچرخه باز شد. جعفر شهری، مورخ و نویسنده کتابتهران قدیم، اولین دوچرخه سازی تهران را دوچرخه سازی حسین آقاشیخ درخیابان ناصریه (ناصرخسرو) می داند که بعد از آن دکانی نیز توسط شخصی ارمنیتبار به نام «ادیک» در خیابان منوچهری دایر شد و به تدریج مغازه های دیگریدر تهران برای کرایه و تعمیر دوچرخه عمومیت پیدا کردند و دوچرخه سازی یادوچرخه فروشی جزو چشمگیرترین مشاغل در تهران قدیم محسوب شد. کرایه دوچرخهساعتی ۱۰شاهی بود و پنچرگیری هم ۱۰شاهی، روغن کاری دو شاهی و دیگر تعمیراتکه شامل جوش کاری، شکست و بست، پره بندی ها، شل و سفت کردن زنجیر بود رویهم پنج، شش قران می شد.
● عمومیت دوچرخه در تهران
خریدو کرایه دوچرخه در ابتدا برای تفریح و وسیله بازی پسران پولدار محسوب میشد اما کم کم دوچرخه از جنبه تفریحی خارج شد و جزو لاینفک اسباب کاسباندوره گرد، دست فروشان و تعمیرکاران قفل و کلید شد. اما اکثر دوچرخه سوارانتهران قدیم، حمال های ماست و حاملان چلوکباب بودند که تغارهای ماست را برسر نهاده و سوار دوچرخه شده و به سرعت خود را به مقصد می رساندند یا شاگردچلوپلوهایی که ظروف غذا را در مجمع می چیدند و با سرعت رکاب می زدند تاغذا را داغ به مشتری برسانند.
● نظامنامه و دوچرخه سواری
باافزایش دوچرخه سواران در خیابان های پایتخت، برحسب پیشنهاد اداره تشکیلاتنظمیه و تصویب وزارت داخله در ۲۳ مرداد ۱۳۰۵، نظامنامه دوچرخه سواری در ۲۰ماده در روزنامه های کثیرالانتشار تهران به چاپ رسید. به موجب ایننظامنامه، احدی بدون جواز تصدیق نمی توانست با دوچرخه در شهر و حومه حرکتکند، اشخاص زیر ۱۳ سال مطلقا حق سواری نداشتند و از ۱۳ تا ۱۸ سالگی کرایهکردن دوچرخه ممنوع بود، طبق این نظامنامه دوچرخه ها باید دارای بوق و زنگباشند تا صدای آنها تا فاصله ۵۰ ذرع شنیده شود و از غروب آفتاب چراغ جلویدوچرخه با نورسفید تا ۱۰ ذرع از مسافت را روشن کند و چراغ عقب با نور قرمزروشن باشد. همچنین دوچرخه سوارها باید در محل های پرجمعیت، سر پیچ ها ومحل تلاقی خیابان ها آهسته حرکت کنند و مجاز نیستند به هیات اجتماع واردشوند مگر اینکه پشت سر هم و به فواصل معین باشد، حرکت از میان دسته هایپیاده، سواری در پیاده رو و مسابقه در خیابان ها ممنوع است و اگر کسی قصدمسابقه دارد باید در نقاط مخصوص مسابقه دهند و از قبل نظمیه را مطلع و کسباجازه کنند. سواری دو نفر یا بیشتر یا سوار کردن اطفال و نمایش دادن رویدوچرخه و حمل اشیا در یک دست ممنوع است. دوچرخه سواران در نقاط پرجمعیتمجاز نیستند دو دست خود را از دسته دوچرخه بردارند و تعلیم دادن دوچرخهسواری در این نقاط ممنوع است.
