فضای معماری و شهری-قسمت ششم
فضای معماری و شهری-قسمت ششم
2-۴ بوستان و پارک
واژه پارک در لغتنامه دهخدا
پارک . (فرانسوی ، اِ) باغ وسیع پردرخت که گردش و شکار و جز آن را بکار است : پارک مخبرالدوله . پارک اتابک . پارک امین الدوله .
واژه بوستان در لغتنامه دهخدا
بوستان . (اِ مرکب ) پهلوی «بوستان ». مخفف بستان ، مرکب از بو (= بوی – رایحه ) و ستان (اداة مکان ). جایی که گلهای خوشبو در آن بسیار باشد. باغ باصفا. (حاشیه ٔ برهان چ معین ).مرکب از کلمه ٔ بو و کلمه ٔ ستان که بمعنی جای پیدا شدن است . (غیاث ). جنت . (مهذب الاسماء) (ترجمان القرآن ). حدیقه . جایی که درختان گل و درختان که میوه هاشان خوشبو باشد، چون سیب و امرود و ترنج و نارنج و امثال آن . (از شرفنامه ٔ منیری ). جایی که بوی بسیار از آن خیزد از عالم گلستان . (آنندراج ). جایی که گلهای خوشبودر آن بسیار باشد.
بوستان/ ویکی پدیا
بوستان یا پارک به مکانی محفوظ می‌گویند که به صورت طبیعی یا نیمه طبیعی توسط دولت به وجود آمده‌است، و در کنار آن برای تفریح و لذت بردن انسان، یا برای حفاظت از حیات وحش یا زیستگاه طبیعی. بوستان‌ها ممکن است شامل سنگ، فواره، خاک، آب و قسمت‌های چمن باشد. بسیاری از پارکها قانونا حفاظت شده و محفوظ اند.
بیابان‌ها پارک‌های دست نخورده و توسعه نیافته‌ای هستند که به طور عمده توسط حیوانات وحشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیابان توسط قانون حفاظت شده‌اند تا گونه‌های وحشی زنده بمانند. بیابان‌ها تمرکز زیادی برای زنده ماندن جانوران دارند و برای بقاء جانوران تلاش میکنند که به طور مثال میتوان به گوریل‌ها و شامپانزه‌ها اشاره کرد.
تاریخچه
اولین پارکها، پارک‌های گوزن بودند، که زمین آنها در کنار مکانهای شکار بود و توسط اشراف در زمان قرون وسطی ایجاد شده بود. آنها دیوار بلند داشتند و هم چنین هجز در اطراف آن بود تا بتوانند در داخل آن بازی کنند و مردم بیرون پارک باشند.
این بازی‌ها به تکامل سرزمین پارکها کمک میکردند و از آن پس در اطراف قصرها پارک‌های بزرگی ساخته شد. پس از آن خانه‌های اطراف شهر از قزن شانزدهم دارای پارک شد. پارکها ممکن بود برای شکار ساخته شوند ولی هم چنین آنها ثروت و وضعیت مالک آن را هم نشان میدادند. زیبایی پارکها و چشم انداز آنها در آغاز فقط برای خانه‌های با شکوه بود ولی چشم انداز پارکها نشان گر هنر معماران نیز بود. وقتی که استقبال پارکها زیاد شد، مکانهای شکار خصوصی هنگامی که شلوغ شد، زمینه ایجاد پارکها برای عموم به ارمغان آمد.
با انقلاب صنعتی پارکها معنی جدیدی پیدا کردند و حفظ حس طبیعت در شهرستان‌ها و شهرها بودند. لوازم فعالیتهای ورزشی به طور عمده در پارک‌های سطح شهر فراگیر شد. مناطق زیبایی برجسته طبیعی بودند، هم چنین در کنار مجموعه پارک‌های ملی، از آلودگی هوا جلوگیری میکرد.
پارک‌های ملی
یک پارک ملی معمولا برای ذخیره زمین است، و همیشه اعلام نشده که متعلق به یک دولت ملی خاص است، هم چنین محفوظ است از توسعه انسانی و آلودگی. هر چند که ممکن است برای دولت خاصی نباشد ولی در مکانی وجود دارد که صاحب آن یک دولت خاص است. پارک‌های ملی مناطق حفاظت شده‌ای از دسته انسانها هستند.
آشنایی با سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران
شهر > سازمان‌ها- همشهری‌آنلاین:
سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران از سازمان‌های وابسته به شهرداری تهران است. در این مدخل از وب سایت همشهری‌آنلاین با تاریخچه و اهداف این سازمان آشنا می‌شوید.
وب سایت رسمی: سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران
تاریخچه:
طرح ایجاد تشکیلاتی بنام اداره باغات در سال ۱۳۳۹ به اجرا درآمد. در سال ۱۳۴۲ پس از چندی که از تاسیس این اداره می‌گذشت و به دنبال آشکار شدن بیش از پیش؛ نقش و اهمیت فضای سبز؛ نام آن به سازمان پارکها تغییر یافت.
این تغییر عنوان و در پی آن دگرگونی اهداف، به تدریج بر بار وظائف و مسئولیت‌‌های اسن سازمان افزود و این روند کماکان ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۶۹ باتعین اهدافی گسترده‌تر و تغییر اساسنامه به سازمان پارکها وفضای سبز شهر تهران تبدیل شد.
این سازمان از سال ۱۳۶۹ علاوه بر برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌‌هایی در زمینه بهره‌وری از شیوه‌های علمی نگهداری و توسعه کلان فضای سبز، به نظارت مستقیم بر مجموعه فضای سبز شهر تهران همت گماشت و به موازات آن توسعه و گسترش کمربند سبز پیرامون شهر تهران را نیز در دستور کار خود قرار داد.
اهداف و وظایف سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران:
اعمال نظارت عالی در جهت ارتقاء کمی و کیفی فضای سبز شهر تهران در قالب گروههای کارشناسی (ناظرین فضای سبز- حفظ نباتات- بهداشت و محیط زیست)
نظارت عالی بر عملکرد پیمانکاران شاغل در بخش فضای سبز شهر تهران
طراحی, اجرا و نظارت بر پروژه‌های پارکها و فضاهای سبز
تولید و خرید و فروش گل و گیاه و درخت و درختچه زینتی
طراحی, اجرا و نظارت بر عملیات آبرسانی فضای سبز شهری
جنگل‌کاری, توسعه و نگهداری جنگل‌های دست کاشت در قالب طرح عظیم کمربند سبز پیرامون شهر تهران
اجرای طرح‌های آموزشی و پژوهشی
تهیه آمار و اطلاعات مربوط به پارکها و فضاهای سبز
ایجاد تمهیدات لازم برای تهیه شناسنامه درختان از طریق مناطق شهرداری
اقدامات لازم در زمینه ارتقاء سطح دانش و بینش فنی کارکنان فضای سبز شهر تهران
ایجاد ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی و سایر سازمان‌ها و اشخاص ذیربط داخل و خارج کشور
تشکیل کمیته‌های برنامه‌ریزی آب و خاک و فضای سبز, دفع آفات و بیماری‌های گیاهی و بررسی آلودگی‌ها
تدوین آئین‌نامه‌های مربوط در ارتباط با طرح جامع فضای سبز
بررسی اراضی و املاک مناسب و پیشنهاد تغییر کاربری آنها به منظور تامین اهداف سازمان
بازسازی فضای متروک یا فرسوده بافت شهری و یا فضاهای فرسایش یافته همجوار شهر و استفاده از آنها جهت تامین پارک و فضای سبز و تفریحی مورد نیاز با توجه به قوانین و مقررات مربوط با تصویب موردی شورای سازمان
بررسی و پیشنهاد مقررات, معیارها, آئین‌نامه‌ها و بهینه‌های مناسب حفظ و گسترش فضای سبز جهت تصویب مراجع ذیربط
شناسایی گونه‌های موجود درختی و درختچه‌ای و تهیه نقشه پراکندگی آنها در شهر تهران
بررسی و شناسایی گونه‌های بومی درختی و درختچه‌ای تهران
بررسی سازگاری اکولوژیکی گونه‌های گیاهی زینتی با اقلیم شهری و تعیین گونه‌هایی که نسبت به آلودگی‌های زیست محیطی حساسیت و یا مقاومت دارند
تعیین مناطق زیست محیطی شهر تهران در رابطه با مسائل گیاهی
فراهم آوردن تمهیدات لازم جهت کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی در ارتباط با ایجاد فضای سبز
۲-۵ مرکز
الف)مرکز شهر
مرکز شهر/ویکی پدیا
به مناطق اصلی و میانی هر شهر که معمولاً قلب تجاری آن شهر به حساب می‌آیند مرکز شهر گفته میشود.
کاربرد در کشورهای گوناگون
در کشورهای مختلف عبارات گوناگونی برای اشاره به مرکز شهر به کار می‌رود که تقریبا معنایی مشابه دارند. ناحیه تجاری مرکزی که به اختصار سی بی دی CBD نامیده میشود. عنوان دیگری برای اشاره به مرکز شهر است. در آمریکای شمالی از واژه downtown داون تاون برای این منظور استفاده میشود.
در ایران، عبارت «مرکز شهر» و برابر انگلیسی آن یعنی City centre در تابلوهای راهنمایی و رانندگی در خیابانها و جاده‌ها به کار می‌رود اما معمولاً مرکز شهر فاقد محدودهٔ معینی است. بطور سنتی مرکز شهرهای ایران شامل بازار و مناطق اطراف آن میشود که هسته قدیمی و اولیه شهر را تشکیل می‌دهد. در اصل در گذشته شهرها به صورت شبکه‌های مختلفی بوده در اغلب این شبکه‌ها تمام خیابانها به سمت قسمت مرکزی شهر بود که در این قسمت مرکزی کلیسای بزرگ یا معابد و همچنین دستگاه حکومتی و اکثر ادارات وفعالیتهای مهم شهری قرار داشت و مردم روزها از حومه شهر به سمت مرکز می آمدندو شبها به خانه هایشان باز میگشتند .
مرکز شهر تهران از قوانین ترافیکی خاصی نظیر مقررات طرح ترافیک و مقررات طرح ترافیک زوج و فرد برخوردار است.
مرکز شهر و چگونگی تعیین محدوده آن/ بذرگر، محمد رضا – جمالی، ابراهیم – کریمی صالح، محمد جعفر
نشریه: جامعه شناسی و علوم اجتماعی « جستارهای شهرسازی » بهار ۱۳۸۴ – شماره ۱۲
مقدمه
آنچه که پیش‌روی دارید با هدف شناخت معیارهای تعیین محدودهء مرکزی شهر به رشتهء تحریر درآمده است.در این نوشتار ضمن ارائهء تعاریفی از مرکزیت و مرکز شهر به مسألهء شناخت دقیق و جامع محدودهء بخش مرکزی شهر توجه گردیده است.این مطالعه پنج معیار مهم شامل تراکم ناخالص جمعیت،ارزش زمین،تعداد شاغلان،تعداد سفرهای جذب‌شدهء درونشهری و عناصر شاخص و نمادین شهری را به منظور تعیین منطقهء مرکزی شهر برگزیده و سپس چگونگی سنجش معیارهای شناخت و تعیین محدودهء بخش مرکزی شهر را مورد بحث و بررسی قرارداده است.انتظار می‌رود با استفاده از این معیارهای پنجگانه بتوان به تعیین محدودهء مرکزی شهرها اقدام نمود و آنگاه طرحها و برنامه‌های ویژه‌ای را برای سازمان دادن به این محدوده‌های مهم و اساسی به کار گرفت.در حال حاضر به ویژه در ایران تعیین محدودهء مرکزی شهرها با ابهام و به صورت غیرعلمی صورت می‌گیرد و امید می‌رود این معیارها بتوانند درجهت تعیین علمی محدوده‌های مرکزی شهرها کمک شایسته‌ای را ارائه نمایند.
سخن روز:مرکز شهر کجاست؟/ جهان شاهی، محمد حسین
نشریه: جامعه شناسی و علوم اجتماعی » جستارهای شهرسازی » بهار ۱۳۸۴ – شماره ۱۲
آیا مرکز هر شهر خانهء حاکم شهر است؟یا به سبک و سیاق امروزی،کاخ ریاست جمهوری و نخست‌وزیری یا استانداری و فرمانداری و…؟یا آنجا که وقتی پدر به قصد قدم‌زدن و گردش یا خرید میرفت و من درپی او،در طول راه به آشنایان زیادی برخورد میکرد و کلاه از سر برمی‌داشت و می‌گفت:«عصر به خیر»؟!یا آنجا که با مادر برای خرید آخر سال و شب عید، خرید لباس و کفش و کیف و اسباب‌بازی برای من،برادر و خواهر،خودش و پدر به آنجا می‌رفتیم.یا آنجا که وقتی اول هر ماه پدر حقوق می‌گرفت،برای صرف نهار می‌رفتیم و پدر با آشنایان و همکاران اداره سلام و علیک میکرد،همانجا که بعضی وقتها به سینما می‌رفتیم یا در کافه‌ای بستنی و کیک می‌خوردیم‌و..
ب) مرکز محله
رسالۀ باززنده سازی مرکز محله مسجد ملک/ افسون مهدوی
چکیده: این پایان نامه در ۴ فصل تدوین گردیده است: در فصل اول به بررسی تعاریف شهر و شهرسازی و تعریف شهرسازی از سه منظر مصنوع هنری، فضای کالبدی و نهاد اقتصادی و اجتماعی بر پایه سرزمین پرداخته و در ادامه به شهرنشینی در دوران اسلامی و عوامل مشخصه آن پرداخته است. در فصل دوم به معرفی کامل کرمان، بافت قدیم کرمان، روند توسعه شهری کرمان قبل از اسلام، شهر کرمان پس از اسلام و پس از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی، بررسی تجربه های تاریخی در ساماندهی شهر کرمان، محلات کرمان قدیم و جدید، ساخت جدید شهر، و وضعیت محلات قدیم کرمان در حال حاضر شرح داده شده است. در بخش سوم پایان نامه به تفصیل درباره محله مسجد ملک، شکل گیری، عوامل پیدایش، وجه تسمیه ، عناصر شهری آن، مکان یابی مسجد، جایگاه مسجد در نظام فضایی – کالبدی شهر کرمان و شناخت تاریخچه مسجد امام و حمام شیخ الاسلام بعنوان عناصر تاریخی این محله صحبت شده و در بخش نهایی درباره چگونگی روند شهری، طراحی شهری و معماری، معماری بومی ایران، معماری سنتی، نیازسنجی های مرکز محله و چگونگی روند طراحی، شناخت طرح پیشنهادی و شرایط اقلیمی، جغرافیایی، زمین شناختی و اقتصادی اجتماعی کرمان اشاره شده است.
کلمه های کلیدی: ساماندهی، تاریخ ایران، باززنده سازی، مسحد ملک، محله ها
۲-۶ بازار
واژه بازار در لغتنامه دهخدا
بازار. (اِ) در پهلوی واچار ۞ (در هوجستان واچار = سوق الاهواز. رجوع شود به خوزستان ) در پارسی باستان آباکاری ۞ مرکب از: آبا ۞ در سانسکریت سبها ۞ . بمعنی محل اجتماع و جزو دوم مصدر کاری ۞ ، بمعنی چریدن (دارمستتر، تتبعات ایرانی ج ۲ ص ۱۲۹، ۱۳۱). گیلکی واچار ۞ .(نیز: بازار ۞ . م) فریزندی ویرنی بازار ۞ . نطنزی واچار ۞ (۱ ص ۲۹۰). سمنانی وازهار ۞ . سنگسری وزر ۞ . سرخه ای ، لاسگردی و شهمیرزادی بازار ۞ . (۲ ص ۱۸۸). استی بزر ۞. (استی ۱۱۴)؛ محل خرید و فروش کالا و خوراک و پوشاک . لغت فرانسه ٔ بازار ۞ از پرتقالی گرفته شده و پرتقالیان نیز از ایرانیان گرفته اند. (نداب ۳: ۳-۴ فرامرزی ) و رک : دایرة المعارف فرانسه . (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ج ۱ ص ۲۱۸) ۞ . اعراب در آن تصرف کرده الف را به «یا» بدل کرده بیزار گفته و بیازره بر آن جمع بسته اند. (انجمن آرا) (آنندراج ). و رجوع به شعوری ج ۱ ورق ۱۶۱ شود. دورسته از دکان های بسیار در برابر یکدیگر که غالباً سقفی آن دو رسته را بیکدیگر می پیوندد. میدان داد و ستد.کوی سوداگران . مغازه . دکان . دکه .: بازار صحافها. بازار بزازها. بازار کفاشها. بازار خیاطها. بازار سراجها و غیره . بازار عطرفروشان ؛ لَطِمَه . (منتهی الارب ).ج ، لطایم . سوق . (دهار) (ترجمان القرآن ). ج ، اسواق . قَسیمة. (منتهی الارب ). تیم . رجوع به دزی ج ۱ ص ۴۸ شود.
در قاموس کتاب مقدس آمده : (انجیل لوقا ۷: ۳۲) بازار: معروف است و در آنجا هر گونه متاع بفروش میرودو گاهی کوچه های درازی ترتیب داده در طرفینش دکانها میساختند چنانکه حال نیز معمول است و گاهی این لفظ دلالت بر محل وسیعی مینماید که در میان شهر قرار داده خریدار و فروشنده در آنجا جمع میشدند و متاعهای خود را بفروش میرساندند و بتدریج احکام و مباحثات و مسائل مشکله ٔ فلسفیه و سیاسیه را در آنجا گفتگو مینمودند. (کتاب اعمال رسولان ۱۶:۱۹ و ۱۷:۱۷). و اهالی دهات وقضات و صاحب منصبان در آنجا فراهم میشدند لذا فرمایش مسیح در انجیل مرقس ۱۲:۳۸ میفرماید که ایشان سلام رادر بازارها دوست میدارند صحیح میباشد و اطفال و اشخاص بیکاره نیز در آنجا جمع می شدند و چون خداوند ما مسیح خواست که فریسیان را توبیخ و سرزنش نماید چون که اعمال عجیبه در میان ایشان بجا آورده و با وجود آن او را ترک کرده رد نمودند و یوحنا را قبول کردند و حال آنکه اعمال عجیبه بجا نیاورد ایشان اشخاصی را که متابعت والدین خود مینمایند تشبیه فرمود و باید دانست که عمله هائی که طالب کار بودند در میان بازار فراهم میشدند تا هر کسی که خواهد ایشان را کار فرماید چنانکه در این روزها نیز معمول است . (قاموس کتاب مقدس )
|| دکان های موقت بی ترتیب در زیر چادرها و سقف هایی از پارچه که هفته ای یکبار در بعض قری کنند، و بیشتر در نواحی شمالی ایران معمول است . بازارهای موقت که سالی یکبار در بعض شهرها تشکیل شود برای عرض کالاها بمشتریان که از شهرها یا ممالک دیگر بدانجا آیند مانند بازارمکاره ۞ و سوق عکاظ در میان تازیان جاهلیت و غیره : پنج شنبه بازار، اردوبازار، جمعه بازار، چهارشنبه بازار، دوشنبه بازار، سه شنبه بازار، شنبه بازار، یکشنبه بازار. عرضگاه یا نمایشگاه که در بعض ممالک چند سال یکبار برپا کنند ۞ : طواویس ، شهرکیست از بخارا… و اندر وی هر سالی یک روز بازار است که خلق بسیار اندر وی گرد آیند. (حدودالعالم ). و اندر مرسمنده ، در هر سالی یکی روز بازار بود که گویند آن روز در آن بازار افزون از صد هزار دینار بازرگانی کنند. (حدود العالم).
بازار عکاظ ؛ مشهورترین بازارهای عرب در زمان جاهلیت. بازار عکاظ واقع میان طایف و نخله بوده است و موقعی که اعراب قصد حج داشتند از اول ذی القعده تا بیستم در بازار عکاظ اقامت میکردند، سپس از عکاظ بمکه رفته مراسم حج بجا می آوردند و بخانه های خود بازمیگشتند. معمولاً بزرگ هر قبیله ای ببازار قبیله ٔ خود میرفت ولی تمام بزرگان عرب بلا استثناء ببازار عکاظ می آمدند. هرکس اسیری داشت برای دادرسی بعکاظ می آمد و نزد داوران که از قبیله ٔ بنی تمیم بودند دادخواهی میکرد و هر کس خونخواهی میخواست و طرف خود را نمیشناخت برای پیدا کردن گمشده ٔ خود بعکاظ می آمد. هر کس شهرت طلب بود و در پی تحصیل شهرت میگشت برای نیل بمقصود بعکاظ می آمد، هر کس میخواست با کسی مباهات کندو مفاخر خود را بگوید در فصل عکاظ به آن محل میشتافت و عربها در این قسمت بقدری مقید بودند که در بزرگی و سنگینی مصیبت ها بر یکدیگر مباهات میکردند و یکی از آن موارد مفاخره ٔ خنساء و هند است … عربها از تأسیس بازار مکاره و اجتماع قبیله ها استفاده ٔ فرصت میکردند و مجلس مناظره و مباحثه و سخنوری و مشاعره تشکیل میدادند. شعراء شعر میخواندند، خطیبان خطابه سرایی میکردند و دانشمندانی از آن میان انتخاب میشدند که بهترین و برترین گفتارها را تشخیص داده اعلام نمایند وهر گاه که نابغه ٔ ذبیانی ببازار عکاظ می آمد سراپرده ای از چرم قرمز برای او می افراشتند و شاعران اشعار خود را در محضر او میخواندند و هر شعری که از همه بهتر بود آن را با آب طلا نوشته در عکاظ و یا در کعبه می آویختند که معلقات سبع نیز از آن اشعار میباشد. اتفاقاً این کار عرب ها بکار یونانیان قدیم شبیه است ، چه آنها نیز در محلی موسوم به گیمنازیوم برای ورزش های بدنی و بازی های پهلوانی حاضر میشدند و فیلسوفان و دانشمندان از آن اجتماع استفاده کرده بمباحثه و مناظره مشغول می شدند و عیناً عملیات عربها در بازار عکاظ درآنجا نیز معمول میشد. بدیهی است که در نتیجه ٔ چنین اجتماعاتی حقایق بسیاری کشف میشد و قریحه ٔ هوشمندان و باذوقان بکار می افتاد، بعلاوه زبان آنان رشد و نمو میکرد و از پاره ای معایب تصفیه میشد. مثلاً قریش که ببازار عکاظ می آمدند لغات سایر قبایل را نیز میشنیدندو آنچه را که نیکو بود برمیگزیدند و در لغت خود بکار میبردند و در نتیجه لغت قریش فصیح ترین لغت های عرب شد و از پاره ای عیوب و کلمات رکیک ناپسند تصفیه شد وچیزهایی مانند کشکشه و ک***ه و عنعنه و فخفخه و کم ووهم و عجعجه و استنطاء و شنشنه و عیوب دیگر که در سایر لهجه ها یافت میشد از آن لهجه خارج گشت ۞ . (ترجمه ٔ تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان چ ۱۳۳۳ امیرکبیر ج ۳ صص ۴۳-۴۶).
بازارهای عرب ؛ عرب ها در زمان جاهلیت سالی چند بار بازارهایی دایر میکردند و در فصل های معین مردم از دور و نزدیک به آنجا می آمدند و همین که از این بازار فارغ میشدند ببازار دیگری میرفتند، به این ترتیب که از روز اول ماه ربیع الاول در دومةالجندل از نواحی مرتفع نجد برای خرید و فروش و داد و ستد بازارهایی ترتیب میدادند و سپس از آنجا به هجر میرفتند و یک ماه در آن بازار بودند آنگاه از هجر به عمان منتقل میشدند و از عمان بحضرموت و عدن کوچ میکردند و بعضی به صنعاء عزیمت مینمودند و در آنجا بازار دایر میکردند. بعد در ماه های حرام بازار عکاظ که از بازارهای مشهور عرب بود دایر میشد، علاوه بر آن بازارهایی در نواحی موسوم به شحر، صحاری ، مخنه ، حباشه ، مشقر و غیره دایر میکردند. (ترجمه ٔ تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان چ ۱۳۳۳ امیرکبیر ج ۳ ص ۴۳).
خوانش فضایی بازار؛ بازار چهارسوق شهرستان ساری/ زهره نظام محله
چکیده
هنگامی که افراد و گروههای انسانی در فضایی گرد هم جمع می شوند و نیاز به برقراری ارتباط می یابند فضا را مطابق ذهنیت و عمل خود تغییر داده و نشانه هایی را بر آن افزوده یا از آن حذف می کنند. این فرایند نشانه گذاری نوعی تفکیک و تمایز ایجاد کرده و مرزهایی انسان ساخت میان این فضاها کشیده که نیازمند نوعی خوانش و قرائت است.
در این پژوهش که نتیجه بررسی انسان شناختی نماد و نشانه در بازار چهارسو ساری می باشد از روش های کیفی و ژرفانگر به کار رفته در مردم شناسی، استفاده گردیده است.
پژوهشگر سعی نموده بازار چهارسو را بر اساس خوانش های فضایی مانند نشانه شناختی ، زیبایی شناختی و قرائت زمانی نظیر جشن ها و یادبودها مورد بررسی قرار دهد که نتایج حاصله نشان می دهد افزون بر کارکردهای ارتباطی و اقتصادی که در بازار وجود داشته مبادله ی کالا تحت تاثیر نوعی انتخاب و گزینش فرهنگی افراد و گروههای موجود در بازار تعیین می شود که علم به دانش نمادها و نشانه ها و حس زیبایی شناختی را دارا هستند.
واژگان کلیدی: نماد و نشانه شناسی، خوانش و قرائت، عمل و ذهنیت، سلیقه و حس زیبایی شناسی
http://up.toca.ir/images/tuj3qyh84s7bf0sjqsi.zip
نشریه «هفت شهر» ویژه بازار/ میترا نظام محله
نشریه ی شهرسازی و معماری هفت شهر ، شماره ی ۲۰ ، تابستان ۱۳۸۶؛ ویژه ی ” بازار در آینده “
نشریه ی” هفت شهر ” ، به سردبیری حمیدرضا سپهری و مدیر مسئولی ابوالفضل موسوی نشریه ی شهرسازی و معماری است که این شماره ی خود را به مفهوم” بازار در آینده” اختصاص داده است .
این نشریه به پنج بخش عمده ی ۱٫ مقاله ها ۲٫ گفت وگوها ۳٫ نقد ونظر ۴٫ دیدگاه ها ۵٫ مورد پژوهی تقسیم شده که در هر بخش آن به موضوعاتی درباره ی بازار پرداخته است .
فهرست مطالب :
۱٫ مقاله ها :
بازار در ادب فارسی / علی اکبر خان محمدی
بازار به نقل از دانشنامه ی جهان اسلام / تلخیص : سولماز کهنمویی اقدم
مراسم آیینی و بازار های موسمی / محمد میرشکرایی
پیشه وران بازار : در گذار از آداب فتوت به شعائر شیعه/ احمد کاظمی موسوی
تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر بازار و بهای فرآورده ها از دیدگاه ابن خلدون / محمد علی شیخ
نقش محوری شریعت اسلام در سازماندهی نظام عدل بازار اسلامی / محمدعلی آبادی
۲٫ گفت و گو
محورهای پژوهش بازار با رویکرد به آینده / گفت و گو با فتانه نراقی ، محمد منصور فلامکی ، حسین شیخ زین الدین و فرخ زنوزی
۳٫ نقد و نظر
بازارهای هفتگی مناطق کردنشین جنوب استان آذربایجان غربی یا بازارهای هفتگی روستایی در منطقه ی کردنشین مکریان / بهمن فریور (سوران سنه ای )
۴٫ دیدگاه
لزوم مقاوم سازی بازارهای سنتی در مقابل بروز زلزله و مخاطرات ناشی ازآن / اصغر محمد مرادی
۵٫ مورد پژوهی
چالش سنت و نوگرایی در بازارهای سنتی شهرها – مورد پژوهی : بازار سنتی شهر زنجان / ابوالفضل مشگینی ، علی رضا محمدی
مقاله ی : بازاردر ادب فارسی
در این مقاله ، از جنبه های اقتصادی و معماری بازار عبور کرده و سعی شده بیشتر به جنبه ی ادبی آن ، رابطه ی بازار و ادبیات فارسی ، عملکردهای یکی در دیگری پرداخته شود .
ابتدا یک تعریف عام از بازار ارائه گردیده و اشاره به این شده که در این تعریف، از بازار به عنوان محل عرضه ی ادب و فرهنگ هر جامعه و فرد گنجانده نشده است . سپس به نمونه هایی از این مسئله در طول تاریخ اکتفا می کند . نکته ی قابل بحث این است که چرا در اشاراتی که از روند تاریخی بازار رفته از تاریخچه ی آن نزد اعراب جاهلیت آغاز شده است ؟ زیرا در ایران قبل از آن نیز ما دارای بازار بوده ایم. با این حال اگر کمی سهل گرفته و به میزان توجه نویسنده به جنبه ی ادبی بازار نگاهی بیفکنیم شاید بتوان این قضیه را نادیده گرفت زیرا اگر بخواهیم منشا بازارهایی که پس از ورود اسلام باعث تغییر در سبک بازارهای ایرانی شده اند را بررسی کنیم می رسیم به تعریفی از بازار در میان اعراب که شعر وخطبه خوانی در آن رواج بسیار داشته است. بدین ترتیب که اعراب از تشکیل بازارها و اجتماع قبایل بهره می بردند و علاوه بر دادوستد مرسوم ، مجالس مناظره ، یا مباحثه و سخنوری ترتیب می دادند. درادامه به مفهوم بازار در ادب فارسی اشاره شده که به دوگونه است : نخست از باب مفهوم کلی و حقیقی (یعنی مواضعی که بازار به عنوان محل داد و ستد کالا، رونق و رکود ، محل تجمع افراد بیشمار ، و خلاصه اموری از این قبیل که دقیقا با معانی ظاهری این واژه منطبق است به کار رفته است ) ، دیگر از جهت مجاز و کنایه (آن دسته از ترکیبات و اصطلاحاتی است که با توجه به معنی ظاهری بازاردر ادب فارسی رایج شده است که ارتجالا یا حالت اضافی دارند یا کنایی و یا تشبیهی و…) . در پایان هم این مقاله در عین تازه بودن موضوع مورد بررسی، به نتیجه گیری نپرداخته است .
مقاله ی : بازار به نقل از دانشنامه ی جهان اسلام
این مقاله تلخیصی از مطالب ارائه شده در دانشنامه ی جهان اسلام درباره ی بازار است که به چند بخش تقسیم گردیده : ۱٫ تعریف بازار در واژگان نوین اقتصادی ۲٫ شهر و بازار در دوره ی اسلامی ۳٫ مهم ترین خصوصیات بازارهای مرکزی شهرهای اسلامی ۴٫ کلیاتی در معماری و مصالح ساختمانی بازار ۵٫ نظام درونی بازار ۶٫ پیشینه و خاستگاه بازار بزرگ شهری ۷٫ بازارهای موقت ۸ . بازار در ایران .
۱٫ تعریف بازار در واژگان نوین اقتصادی :
در این بخش با توجه به جنبه ی اقتصادی ، بازار اینگونه تعریف شده است: منطقه ای معین ، در دست مجموع افرادی خاص که به تناسب حرفه ی خویش و عرضه و تقاضایی که در جامعه وجود دارد – به تنهایی یا گروهی – دادوستد می کنند .
۲٫ شهر و بازار در دوره ی اسلامی :
در این بخش ابتدا به زمینه ی اصلی بازار یعنی شهر اشاره شده و زمینه ی مطالعه برای بازاراسلامی را شهرهای منطقه ی خاورمیانه دانسته است . محققان بیگانه نیز اسلام را آیینی خاص شهرنشینان می دانند و درشهرها به دنبال نوعی سازماندهی فضایی و عناصر اصلی چون ارگ ، مسجد جامع و بازار هستند .
جایگاه بازار در شهر اسلامی :
ارائه ی طرحی شامل و تعریفی جامع از شهر اسلامی دغدغه ی بسیاری از خاورشناسان ، اسلام شناسان و جغرافی دانان قرن بیست بوده که برخی مسجد جامع را بخش اساسی شهر دانسته و برخی دیگر بازار را .
اما در مجموع می توان سه رکن اصلی برای شهر درنظر گرفت : ۱٫ ارگ ۲٫ مسجد جامع ۳٫ بازار
در شهر اسلامی بازارها پیوند نزدیک کالبدی و کارکردی با مسجد جامع داشتند . مسجد جامع به سبب تقدم وظایف مذهبی در جای مناسبی در هسته ی مرکزی و محوری اصلی شهر ساخته می شد و بازار به عنوان مرکز معیشتی مردمی و فعالیت های صنفی معمولا در جوار مسجد جامع قرار داشت .
مهم ترین خصوصیات بازارهای مرکزی شهرهای اسلامی :
۳-۱ نقش سازماندهی بازار در امور اقتصادی و مالی :
بازار با خرید و فروش ، تولیدو پیشه وری گسترده به صورت مرکز رهبری امور اقتصادی و مالی شهر درآمده و با این اعتبار به عنوان جایگاه محوری سیاست و مذهب نیز محسوب می شود. با این برداشت بازار نهادی معادل محله ی مرکزی معاملات شهرهای بزرگ است با این تفاوت که جنبه ی مالی و اعتباری بازار خاورمیانه به دلیل فشارهای حکومتی بر خلاف محله ی مرکزی معاملات برملا و عیان نیست. دوم اینکه روش رهبری اقتصادی و مالی بازار نیز با آنچه در غرب به صورت سرمایه گذاری تولیدی مرسوم است تفاوت هایی دارد از آن جمله مسئله ی استفاده از سرمایه با بهره ی مالکانه و تفوق اقتصادی شهر بر حومه های روستایی آن است .
۳-۲ فعالیت های گوناگون اقتصادی بازار و نظام همبستگی آنها :
در بازارهای مرکزی شهرهای بزرگ خاورمیانه اسلامی ، بخشهای خرده فروشی ثابت و سیار ، عمده فروشی وبنکداری ، واسطه گری و…. وجود دارد که در هم پیوسته و به هم وابسته اند و بر هم تاثیر متقابل دارند .
۳-۳ ساختار پیکر بازار :
میان بخش های مختلف اقتصادی و مالی بازار و نوع ساختار بنا و معماری آن به تدریج و با گذشت زمان هماهنگی معقولی ایجاد شد . در بنای بازارهای اسلامی ، با معماری سنتی سه بخش اصلی را می توان از هم تمییز داد :
۱٫کوی ها یا گذرگاههای اصلی و فرعی (راسته ها)
۲٫ مجتمع های تجاری دارای انبارها و محلهایی برای سکونت موقت بازرگانان (خان ، سرا، کاروانسرا)
۳٫ مجتمع های تجاری بی امکان سکونت (قیصریه ، تیمچه ، بوستان)
۳-۴ پیوستگی میان اجزای مختلف بازار با قدمتهای متفاوت
۵-۳ جدا بودن محل کار (بازار) از محل سکونت:
در بازارشرقی که در درجه ی اول یک مرکز اقتصادی است اصولا مسکن و منزلی وجود ندارد و این فصل ممیز بازارهای خاورمیانه با بازارهای شهرهای کهن غربی و هندی است. همین امر باعث پیدایش ساختمان های یک طبقه در بازار گردید. برای این ویژگی نمی توان دلیل قاطعی بیان نمود اما می توان تا حدودی حدس زد ، حرمیتی که یک فرد مسلمان برای زندگی خصوصی و خانوادگی اش لازم دارد او را وامی دارد که خانه اش را به دور از ناآرامی ها و هیاهوی بازار و جهان خارج نگه دارد .
۳-۶ تجمع پیشه وران مختلف در بازار
۳-۷ مهمترین گونه های بازار از لحاظ شکل و کارکرد :
۱٫ بازارهای خطی (طولی)
۲٫ بازار چند محوری
۳٫ بازارمرکزی خرده فروشی با خانهای پیرامونی (منظومه ای)
۴٫ بازار صلیبی (با دو محور متقاطع )
۵٫ بازار محله (بازارچه)
۶٫ بازار بیرون شهری(حومه)
۷٫ بازار صحرایی
۸٫ بازار زیارتی
۹٫ بازار صنایع دستی
۴٫ کلیاتی در معماری و مصالح ساختمانی بازار:
شبکه ی بازارها را در هر نوع می توان یکی از ارزشمند ترین تجربه های شهرسازی و معماری در قلب شهرهای اسلامی به شمار آورد . جایگاه بازار در بافت همگن شهر چنان است که به کمک شبکه های مواصلاتی ، بخش های گوناگون شهر به راحتی به آن دسترسی دارند . کار انتقال بار و کالا در آن به دلیل رعایت شیب مورد نیاز به سهولت انجام می شود . یک از ویژگی های بازار شیوه ی نوررسانی است .
۵٫ نظام درونی بازار:
در این بخش به تشکیلات صنفی و تعاریفی از صنف بسنده نموده است .
۶٫ پیشینه و خاستگاه بازار بزرگ شهری:
طرح بازار به صورت چهارسو با دو دالان مسقف عمود برهم ، بر سفالی از هزاره ی چهارم پیش از میلاد برجای مانده است . برای راسته یا کوی پیشه وران نیز شاهدی معتببر از دوهزار سال پیش در کاوشهای باستان شناسی شوش یافت شده است .
۷٫ بازارهای موقت :
این بازارهای شامل : بازارهای روز ، بازارهای هفتگی ، بازارهای نمایشگاهی نوین.
۸٫ بازار در ایران
بازار ایرانی مجموعه واحد و مستقلی از دکانها ، تیمچه ها ، کاروانسراها ، میدان ها ، بناهای مذهبی، حمام ها و دیگر مکانهای عمومی است . این مرکز تجاری سنتی معمولا دارای طاق ضربی ، آجری است . شکل بازارهای ایران ، بیشتر خطی (طولی) است . دیگر بخش های بازار مانند راسته های خرده فروشی ، سراها ، خان ها در طی زمان شکل گرفتند
