mosayyeb sadri
عضو جدید
طبیعت و محیط زیست در دیدگاه ادیان و آیین ها
باورها، فرهنگ ها و ادیان می توانند وسیله ای برای آگاهی و درک بهتر طبیعت باشند. بشر در گذشته از درون طبیعت، خدا را می دید. در سال های اخیر نگاه بشر به طبیعت از نوع مقدس آن به طرف بهره برداری بی رویه و تجاوز به محیط زیست، تغییر یافته است.
دین اسلام
در آداب و مناسک اسلامی انس گرفتن دائم انسان با طبیعت، کاملاً ممتاز و نمایان است. مسلمان با آب وضو می گیرد، بر خاک سجده می کند و برای دریافت وقت عبادت به آسمان چشم می دوزد. قرآن مجید طبیعت را آیت و مخلوق خداوند دانسته است. در دین اسلام حقوق اجتماعی اهمیت بیشتری از حقوق فردی دارد. کسی که آب آشامیدنی مردم را آلوده و آسایش را از مردم سلب کند، از نظر قرآن مجید مفسد در ارض و محارب با خداست. قرآن مجید فرموده: <کلو واشربو و لاتسرفو>، که دستورالعمل کلی بهره مندی بشر از طبیعت است. <اسراف> به معنی مصرف بی رویه و <تبذیر> به معنی ریخت و پاش کردن است. اسراف و تبذیر تجاوز به طبیعت، تجاوز به حقوق انسان ها در ادوار دیگر و خلاف امانتداری الهی است. نعمت ها و منابع طبیعی حق همه انسان ها در طول تاریخ است. آب نیز چون دیگر مظاهر طبیعی در دین اسلام گرانقدر و با ارزش است. قرآن مجید طبیعت را نشانه خداوند دانسته و با دیده احترام به آن می نگرد.
دین زرتشت
آب ها ی چشمه را می ستاییم/ و آب ها ی گذرها را / به هم پیوستگی ها ی راه را / و به هم آمدن های راه را/ کوه ها ی آبریزان را می ستاییم/ دریاچه ها ی آبزا را / و کشتزارهای سودبخش گندم را / نگهدار و آفریدگار را می ستاییم / زمین و آسمان را / و باد چالاک مزدا آفریده را / و کوه البرز را / زمین و همه چیزهای نیک را می ستاییم (اوستا- یشت ها )
وسواس ایرانیان زرتشتی در پاک نگاه داشتن آب، خاک، هوا و آتش، زبانزد یونانیان بوده است. هرودت و گزنفون درباره آن قلمفرسایی کرده و نوشته اند که ایرانیان هیچ چیز آلوده و کثیفی را در آب نمی ریزند و در پاک نگاه داشتن خاک و زمین مراقبت می کنند. دین زرتشتی را نخستین دینی می دانند که به محیط زیست و اکولوژی توجه کرده است. در دین زرتشت، هر آنچه که داده خداست، پاک و دوست داشتنی است.
خداوند، این جهان شادی آفرین را با همه زیبایی هایش برای بهره برداری و لذت آدمیان آفریده است و همه مردمان، در مقام امین باید در حفظ آن بکوشند. ارج گذاری به عناصر طبیعی، اقرار به عظمت خداوندی و دینداری است. در یکی از نمازها، زرتشتیان به سوی چهار جهت زمین نماز می گذارند. معنای آن این است که خداوند در همه جا حاضر است، خانه خاصی ندارد و همه جا خانه اوست. در این آیین، همه نعمت های خداوندی را در هر جا که باشد، می بایست ارج گذاشت و حمایت نمود. پس از زرتشت، روحانیون که حاضر نبودند به کلی از خدایان پنداری دست بکشند، عده ای از آنها را با نام ایزد یا فرشته وارد دین کردند. در این مرحله ایزدان یا فرشتگان، آفریده اهورامزدا هستند و برای آنکه منشا اثر باشند، برای هر یک از آنها وظیفه ای معین کردند. آنها عموماً حامی و پشتیبان عناصر و پدیده های طبیعی شدند. شناخت وظایف ایزدان، اهمیت محیط زیست و جلوگیری از آلودگی ها را در سنت زرتشتی تاکید می کند. از جمله آناهیتا و آبان، فرشتگان پاسدار آب، آذر و نیریوسنگ، فرشته های پاسدار آتش، زامیا فرشته پاسدار زمین و خاک و <ویو> فرشته پاسدار باد و هوا است. فرشته هایی هم حامی خورشید، ماه، ستارگان، باران و همچنین مراقب رعایت پاکی و درستی و … هستند.
در گذشته مردم با فرهنگ ایران زمین برای منابع طبیعی و محیط زیست ارزش خاصی قائل بودند. آنها بی احترامی به آب و خاک و قطع کردن درختان را گناهی نا بخشودنی می دانستند. این آداب و رسوم نه تنها، نباید به فراموشی سپرده شوند؛ بلکه باید مورد حمایت جدی قرار گیرند، دوباره احیا شوند، در جایگاه واقعی خود قرار گیرند و در بین مردم ترویج شوند.
در کشور ما ایران، غیر از باورهای دینی، باورهای فرهنگی و سنت ها هم نقش مهمی در حفاظت از طبیعت و محیط زیست دارند. در فرهنگ ایرانی احترام بسیار زیادی برای طبیعت قائل بودند.
در ایران باستان، دو جشن نوروز و مهرگان هر دو همزمان با دو پدیده بزرگ طبیعی است.
نوروز داستان زیبایی است که در آن طبیعت، احساس و جامعه هر سه دست اندرکارند. نوروز که قرن های دراز است بر تمامی جشن های جهان فخر می فروشد، جشن حیات است و روز شادمانی زمین و آسمان و جوش شکفتن ها و شور زادن ها و سرشار از هیجان هر <آغاز.> نوروز تجدید خاطره بزرگی است، خاطره خویشاوندی انسان با طبیعت. این فرزند فراموشکار سرگرم دنیا، مادر خویش را از یاد می برد و سپس با یادآوری های وسوسه آمیز نوروز، به دامن وی باز می گردد و همراه با او، این بازگشت و تجدید دیدار را جشن می گیرد. انسان چونان فرزند در دامن مادر، خود را باز می یابد؛ چهره اش از شادی می شکفد، جوان می شود و حیات دوباره می یابد. در جشن مهرگان نیز که جشن تحول پاییز است، در واقع به خواب رفتن طبیعت پس از چندین ماه فعالیت را جشن می گیرند. آبانگان نیز جشن آفرینش آب ها است.
ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریسته اند. این عنصر مانند دیگر عناصر اصلی آتش، خاک و هوا مقدس بوده، آلودن آن گناه است و برای هر یک از آنان فرشته مخصوصی تعیین شده است. هرودت می نویسد: <ایرانیان در هیچ رودخانه ای حتی دست هایشان را نمی شویند و دست شستن دیگران را هم در آب نمی پذیرند و به رودخانه احترام می گذارند. ایرانیان در آب ادرار نمی کنند و آب دهان نمی اندازند.> استراگون نیز می نویسد: <ایرانیان در آب روان شست وشو نمی کنند و لاشه و مردار و روی هم رفته چیزهای ناپاک در آن نمی اندازند.> در مورد تقدس آب نزد ایرانیان همین بس که <میهن> و <زادگاه> را <آب و خاک> می نامند. احترام به آب امروز نیز در کشور کم آب ما مشهود است. در میان مردم مایه روشنی است و اگر ناخواسته آبی به روی کسی پاشیده شود، می گویند آب روشنایی است یا این که پشت سر مسافر آب می پاشند تا سفرش بی خطر انجام گیرد و زود بازگردد. ایرانیان معتقدند که آب ناخواسته یا نطلبیده مراد است. همه اینها نشان از احترام و ارزشی است که مردم ایران نسبت به این عنصر حیات بخش قائل هستند.
دین یهود
رویارویی خداوند و انسان در طبیعت در دین یهود، به عنوان بافتی یکپارچه تلقی می شود. در تعلیمات تورات آمده است که خداوند هر یک از موجودات را با حق مخصوص خود آفریده است.
دین مسیحیت
در کتب عهدین مسیحیت، نگاه بسیار مقدسی به طبیعت وجود دارد. در این دین حق مالکیت یا برتری انسان نسبت به سایر موجودات، نمی تواند مجوزی برای سوء استفاده، تجاوز یا نابودی نعمت های خداوند باشد. برتری انسان چیزی جز همزیستی با سایر مخلوقات نیست. انسان حق ندارد به صرف احتمال خطر برای بقای خودش، دست به ایجاد هرج و مرج و نابودی نعمات خدا بزند. در مسیحیت، هر عمل غیر مسوولانه انسان نسبت به سایر مخلوقات، عملی زشت و شنیع تلقی می شود.
آیین بودا
بودا می گوید: <همان گونه که مادر با به خطر انداختن زندگانی خود فرزندش را حفظ می کند، مهر بی پایان را نیز باید درباره همه موجودات زنده در خود شکوفاند.> مودیتا یا شادی حالتی است که در آن رهرو (سالک) از دیدن و شنیدن شادی های هستی شاد می شود. حرمت گذاشتن به طبیعت به کامل ترین شکلی که در خور آن است، نشان دهنده عشق ژاپنی ها به طبیعت است. دکتر سوزوکی – محقق مشهور ذن بودیسم- علل آشفتگی های روحی و معنوی انسان غربی را در ذهن گرایی، علم گرایی و بیگانگی با طبیعت می داند. هاکویین شاعر اوایل قرن ۱۸ ژاپن می گوید: رسیدن به بوداییت، با نگریستن در طبیعت.
آیین هندو
در عقیده هندوها گرچه بشر در راس هرم تکامل است، اما عاملی جدا از کره زمین و سایر مخلوقات نمی باشد. کتاب ها و دست نوشته های قدیمی دین هندو، توجه زیادی به محیط زیست طبیعی نشان می دهد و از دید آنان جنگل ها، بیشه زارها، درختان و … مقدس هستند. در کتاب <مهاباراتا> آمده است که اگر حتی یک درخت پر از گل و میوه در یک دهکده وجود داشته باشد، آن مکان برای پرستش و احترام با ارزش می شود.
هرچه تمدن مصنوعی ما پیچیده تر و سنگین تر می گردد، نیاز به بازگشت و شناخت طبیعت را در انسان حیاتی تر می کند.
روزنامه اعتماد ملی، شماره ۴۷۶ به تاریخ ۱۰/۷/۸۶، صفحه ۱۴ (محیط زیست) مریم عطاریه
باورها، فرهنگ ها و ادیان می توانند وسیله ای برای آگاهی و درک بهتر طبیعت باشند. بشر در گذشته از درون طبیعت، خدا را می دید. در سال های اخیر نگاه بشر به طبیعت از نوع مقدس آن به طرف بهره برداری بی رویه و تجاوز به محیط زیست، تغییر یافته است.
دین اسلام
در آداب و مناسک اسلامی انس گرفتن دائم انسان با طبیعت، کاملاً ممتاز و نمایان است. مسلمان با آب وضو می گیرد، بر خاک سجده می کند و برای دریافت وقت عبادت به آسمان چشم می دوزد. قرآن مجید طبیعت را آیت و مخلوق خداوند دانسته است. در دین اسلام حقوق اجتماعی اهمیت بیشتری از حقوق فردی دارد. کسی که آب آشامیدنی مردم را آلوده و آسایش را از مردم سلب کند، از نظر قرآن مجید مفسد در ارض و محارب با خداست. قرآن مجید فرموده: <کلو واشربو و لاتسرفو>، که دستورالعمل کلی بهره مندی بشر از طبیعت است. <اسراف> به معنی مصرف بی رویه و <تبذیر> به معنی ریخت و پاش کردن است. اسراف و تبذیر تجاوز به طبیعت، تجاوز به حقوق انسان ها در ادوار دیگر و خلاف امانتداری الهی است. نعمت ها و منابع طبیعی حق همه انسان ها در طول تاریخ است. آب نیز چون دیگر مظاهر طبیعی در دین اسلام گرانقدر و با ارزش است. قرآن مجید طبیعت را نشانه خداوند دانسته و با دیده احترام به آن می نگرد.
دین زرتشت
آب ها ی چشمه را می ستاییم/ و آب ها ی گذرها را / به هم پیوستگی ها ی راه را / و به هم آمدن های راه را/ کوه ها ی آبریزان را می ستاییم/ دریاچه ها ی آبزا را / و کشتزارهای سودبخش گندم را / نگهدار و آفریدگار را می ستاییم / زمین و آسمان را / و باد چالاک مزدا آفریده را / و کوه البرز را / زمین و همه چیزهای نیک را می ستاییم (اوستا- یشت ها )
وسواس ایرانیان زرتشتی در پاک نگاه داشتن آب، خاک، هوا و آتش، زبانزد یونانیان بوده است. هرودت و گزنفون درباره آن قلمفرسایی کرده و نوشته اند که ایرانیان هیچ چیز آلوده و کثیفی را در آب نمی ریزند و در پاک نگاه داشتن خاک و زمین مراقبت می کنند. دین زرتشتی را نخستین دینی می دانند که به محیط زیست و اکولوژی توجه کرده است. در دین زرتشت، هر آنچه که داده خداست، پاک و دوست داشتنی است.
خداوند، این جهان شادی آفرین را با همه زیبایی هایش برای بهره برداری و لذت آدمیان آفریده است و همه مردمان، در مقام امین باید در حفظ آن بکوشند. ارج گذاری به عناصر طبیعی، اقرار به عظمت خداوندی و دینداری است. در یکی از نمازها، زرتشتیان به سوی چهار جهت زمین نماز می گذارند. معنای آن این است که خداوند در همه جا حاضر است، خانه خاصی ندارد و همه جا خانه اوست. در این آیین، همه نعمت های خداوندی را در هر جا که باشد، می بایست ارج گذاشت و حمایت نمود. پس از زرتشت، روحانیون که حاضر نبودند به کلی از خدایان پنداری دست بکشند، عده ای از آنها را با نام ایزد یا فرشته وارد دین کردند. در این مرحله ایزدان یا فرشتگان، آفریده اهورامزدا هستند و برای آنکه منشا اثر باشند، برای هر یک از آنها وظیفه ای معین کردند. آنها عموماً حامی و پشتیبان عناصر و پدیده های طبیعی شدند. شناخت وظایف ایزدان، اهمیت محیط زیست و جلوگیری از آلودگی ها را در سنت زرتشتی تاکید می کند. از جمله آناهیتا و آبان، فرشتگان پاسدار آب، آذر و نیریوسنگ، فرشته های پاسدار آتش، زامیا فرشته پاسدار زمین و خاک و <ویو> فرشته پاسدار باد و هوا است. فرشته هایی هم حامی خورشید، ماه، ستارگان، باران و همچنین مراقب رعایت پاکی و درستی و … هستند.
در گذشته مردم با فرهنگ ایران زمین برای منابع طبیعی و محیط زیست ارزش خاصی قائل بودند. آنها بی احترامی به آب و خاک و قطع کردن درختان را گناهی نا بخشودنی می دانستند. این آداب و رسوم نه تنها، نباید به فراموشی سپرده شوند؛ بلکه باید مورد حمایت جدی قرار گیرند، دوباره احیا شوند، در جایگاه واقعی خود قرار گیرند و در بین مردم ترویج شوند.
در کشور ما ایران، غیر از باورهای دینی، باورهای فرهنگی و سنت ها هم نقش مهمی در حفاظت از طبیعت و محیط زیست دارند. در فرهنگ ایرانی احترام بسیار زیادی برای طبیعت قائل بودند.
در ایران باستان، دو جشن نوروز و مهرگان هر دو همزمان با دو پدیده بزرگ طبیعی است.
نوروز داستان زیبایی است که در آن طبیعت، احساس و جامعه هر سه دست اندرکارند. نوروز که قرن های دراز است بر تمامی جشن های جهان فخر می فروشد، جشن حیات است و روز شادمانی زمین و آسمان و جوش شکفتن ها و شور زادن ها و سرشار از هیجان هر <آغاز.> نوروز تجدید خاطره بزرگی است، خاطره خویشاوندی انسان با طبیعت. این فرزند فراموشکار سرگرم دنیا، مادر خویش را از یاد می برد و سپس با یادآوری های وسوسه آمیز نوروز، به دامن وی باز می گردد و همراه با او، این بازگشت و تجدید دیدار را جشن می گیرد. انسان چونان فرزند در دامن مادر، خود را باز می یابد؛ چهره اش از شادی می شکفد، جوان می شود و حیات دوباره می یابد. در جشن مهرگان نیز که جشن تحول پاییز است، در واقع به خواب رفتن طبیعت پس از چندین ماه فعالیت را جشن می گیرند. آبانگان نیز جشن آفرینش آب ها است.
ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریسته اند. این عنصر مانند دیگر عناصر اصلی آتش، خاک و هوا مقدس بوده، آلودن آن گناه است و برای هر یک از آنان فرشته مخصوصی تعیین شده است. هرودت می نویسد: <ایرانیان در هیچ رودخانه ای حتی دست هایشان را نمی شویند و دست شستن دیگران را هم در آب نمی پذیرند و به رودخانه احترام می گذارند. ایرانیان در آب ادرار نمی کنند و آب دهان نمی اندازند.> استراگون نیز می نویسد: <ایرانیان در آب روان شست وشو نمی کنند و لاشه و مردار و روی هم رفته چیزهای ناپاک در آن نمی اندازند.> در مورد تقدس آب نزد ایرانیان همین بس که <میهن> و <زادگاه> را <آب و خاک> می نامند. احترام به آب امروز نیز در کشور کم آب ما مشهود است. در میان مردم مایه روشنی است و اگر ناخواسته آبی به روی کسی پاشیده شود، می گویند آب روشنایی است یا این که پشت سر مسافر آب می پاشند تا سفرش بی خطر انجام گیرد و زود بازگردد. ایرانیان معتقدند که آب ناخواسته یا نطلبیده مراد است. همه اینها نشان از احترام و ارزشی است که مردم ایران نسبت به این عنصر حیات بخش قائل هستند.
دین یهود
رویارویی خداوند و انسان در طبیعت در دین یهود، به عنوان بافتی یکپارچه تلقی می شود. در تعلیمات تورات آمده است که خداوند هر یک از موجودات را با حق مخصوص خود آفریده است.
دین مسیحیت
در کتب عهدین مسیحیت، نگاه بسیار مقدسی به طبیعت وجود دارد. در این دین حق مالکیت یا برتری انسان نسبت به سایر موجودات، نمی تواند مجوزی برای سوء استفاده، تجاوز یا نابودی نعمت های خداوند باشد. برتری انسان چیزی جز همزیستی با سایر مخلوقات نیست. انسان حق ندارد به صرف احتمال خطر برای بقای خودش، دست به ایجاد هرج و مرج و نابودی نعمات خدا بزند. در مسیحیت، هر عمل غیر مسوولانه انسان نسبت به سایر مخلوقات، عملی زشت و شنیع تلقی می شود.
آیین بودا
بودا می گوید: <همان گونه که مادر با به خطر انداختن زندگانی خود فرزندش را حفظ می کند، مهر بی پایان را نیز باید درباره همه موجودات زنده در خود شکوفاند.> مودیتا یا شادی حالتی است که در آن رهرو (سالک) از دیدن و شنیدن شادی های هستی شاد می شود. حرمت گذاشتن به طبیعت به کامل ترین شکلی که در خور آن است، نشان دهنده عشق ژاپنی ها به طبیعت است. دکتر سوزوکی – محقق مشهور ذن بودیسم- علل آشفتگی های روحی و معنوی انسان غربی را در ذهن گرایی، علم گرایی و بیگانگی با طبیعت می داند. هاکویین شاعر اوایل قرن ۱۸ ژاپن می گوید: رسیدن به بوداییت، با نگریستن در طبیعت.
آیین هندو
در عقیده هندوها گرچه بشر در راس هرم تکامل است، اما عاملی جدا از کره زمین و سایر مخلوقات نمی باشد. کتاب ها و دست نوشته های قدیمی دین هندو، توجه زیادی به محیط زیست طبیعی نشان می دهد و از دید آنان جنگل ها، بیشه زارها، درختان و … مقدس هستند. در کتاب <مهاباراتا> آمده است که اگر حتی یک درخت پر از گل و میوه در یک دهکده وجود داشته باشد، آن مکان برای پرستش و احترام با ارزش می شود.
هرچه تمدن مصنوعی ما پیچیده تر و سنگین تر می گردد، نیاز به بازگشت و شناخت طبیعت را در انسان حیاتی تر می کند.
روزنامه اعتماد ملی، شماره ۴۷۶ به تاریخ ۱۰/۷/۸۶، صفحه ۱۴ (محیط زیست) مریم عطاریه