تبسم
عضو جدید
در جامعه ي مدرن كنوني ، درك سنتي فضاي شهري از بين رفته و علت آن در مشكلات شهرسازي امروزي نهفته است. بهترين راه درك فضا ، زندگي كردن در آن است. اين كادر فضاي ميدان قديمي توپخانه در تهران يا در فضاي ميدان كهنه ي اصفهان در قديم امكان پذير بوده و هم اكنون نيز براي شهروندان اروپا مسير مي باشد ولي براي ما كه در طول دهرهاي گذشته بيشتر ميادين و حوزه را در تقاطع خيابان ها قرار داده ايم ، چنين امكاني وجود ندارد.
در اين پروژه هدف را بر مبناي آن قرار داده ايم تا به بررسي فضاهاي شهر تاريخي همدان ( ميادين و خيابانها ) بپردازيم. علاوه بر مطالعات كتابخانه اي و بررسي نقشه ها و عكس هاي قديمي ، برداشت ميداني ( حضور در فضا و درك آن به صورت شخصي ) پراخته ايم كه ماحصل آن و نتايج حاصله از تطبيق و تحليل نقشه ها در اين مقاله ارائه گرديده است.
واژه هاي كليدي :
فضا ، شهر ، ميدان ، همدان
چكيده :
در جامعه ي مدرن كنوني ، درك سنتي فضاي شهري از بين رفته و علت آن در مشكلات شهرسازي امروزي نهفته است. بهترين راه درك فضا ، زندگي كردن در آن است. اين كادر فضاي ميدان قديمي توپخانه در تهران يا در فضاي ميدان كهنه ي اصفهان در قديم امكان پذير بوده و هم اكنون نيز براي شهروندان اروپا مسير مي باشد ملي براي ما كه در طول دهرهاي گذشته بيشتر ميادين و حوزه را در تقاطع خيابان ها قرار داده ايم ، چنين امكاني وجود ندارد.
در اين پروژه هدف را بر مبناي آن قرار داده ايم تا به بررسي فضاهاي شهر تاريخي همدان ( ميادين و خيابانها ) بپردازيم. علاوه بر مطالعات كتابخانه اي و بررسي نقشه ها و عكس هاي قديمي ، برداشت ميداني ( حضور در فضا و درك آن به صورت شخصي ) پراخته ايم كه ماحصل آن و نتايج حاصله از تطبيق و تحليل نقشه ها در اين مقاله ارائه گرديده است.
واژه هاي كليدي :
فضا ، شهر ، ميدان ، همدان
مقدمه :
فضاي شهري يكي از عناصر ساخت فضايي شهر است كه همراه با تاريخ يك ملت بوجود مي آيد. شكل مي گيرد و دگرگون مي شود. اين عنصر كه فعاليت هاي مختلف فرهنگي ، اجتماعي ، اقتصادي ، سياسي همواره در آن جريان داشته است ، هميشه با قلب تاريخ شهر مي تپيده و سرگذشت شهر را در قم مي زده است.شهر هگمتانه را يكي از اقوام آريايي به نام مادها ساخته اند و نخستين دولت ايراني در اين شهر بنا گرديده است. بيضي شكل هگمتانه با مساحتي بالغ بر 30 هكتار در داخل محدوده شهرمحلي همدان قرار گرفته است.
تحليل فضاهاي شهري اين شهر تاريخي ، هدف اين نوشتار مي باشد. با توجه به اهميت اين شهر به عنوان يكي از شهرهاي قديمي و باستاني كشور ايران ، اقدامات چنداني به لحاظ فضاهاي ارزشمند تاريخي و موقعيت آنها با ساخت فضاهاي جديد و اتصال مناسب ميان آنها ، صورت نگرفته است. تنها اقدام موثر ، رسيدگي به نشانه هاي موجود در اين فضاها مي باشد. در اين پژوهش فضاهاي شهري در دو دسته ي فضاهاي خطي و فضاهاي متمركز بررسي گرديده اند.( توسلي ـ محمود (1371) ، طراحي فضاهاي شهري ـ چاپ اول ، مركز نشر سمر )
فضاهاي خطي شهر همدان :
خيابانهاي شهري از جمله مهمترين فضاها براي تعاملات اجتماعي ميان شهروندان مي باشند. از جمله مهمترين خيابانهاي شهري همدان مي توان به خيابان بو علي سينا ، خيابان اكباتان و خيابان جهاد اشاره کرد ، كه اين خيابان ها درتامين خصوصيات مهم خيابانهاي شهري موفق نگرديده اند . به عنوان نمونه عناصر درشت دانه اي اداري با ساعت كاري مشخص در كنار خيابان بو علي سينا شكل گرفته اند كه حضور اين نوع كاربري از شهر زندگي و امنيت در ساعات بعد از اتمام كار ادارات كاسته است. از طرف ديگر استقرار كاربري هاي اوقات فراغت پاره اي نقاط اين در طول خيابان شهري باعث ايجاد فعاليت و سرزندگي گرديده است و شور و نشاط و زندگي را در اين خيابانها وارد مي كند. همين طور حضور كاربري هايي در حاشيه ي خيابان كه به داخل پياده رو و سرزير دارند ( مانند آبميوه فروشي ) تنوع دانه بندي تجاري ها در ابنيه ي حاشيه خيابان ، وجود مصالح متنوع و مناسب با زمينه در بدنه و كف بويژه براي عابر پياده، وجود سالن هاي فضايي متنوع در امتداد مسير خيابان نور پردازي مناسب د ر شب و .... نيز سرزندگي و فعاليت را به اين خيابان برگردانده است.
از طرف ديگر ، بدنه هاي شاخص حاشيه ي خيابان ، و بارز بودن عناصر ارزشمند تاريخي و داراي ارزش هنري ( مانند آرامگاه بو علي سينا و بابا طاهر ) موجب خاطره انگيزي اين خيابانهاي شهري گرديده اند.خيابانهاي محلي همان جمع كننده هاي مي باشند كه در گذشته نقش ستون فقرات و محلات را ايفا مي نمودند. خيابانهاي محلي شهر همدان از لحاظ صفات آرامش ، خودماني بودن و ايمني بررسي گرديده اند ، نتيجه آن كه اكثر خيابانهاي محلي موجود در اين شهر در وضعيت مناسبي قرار داشته و فضاي مطلوب براي شهروندان ايجاد مي نمايند.
كوچه ها و بن بست ها شهر همدان نيز به عنوان نخستين فضاهاي شهري كه فرد پس از خروج از عرصه ي خصوصي خود با آنها مواجه مي شود نيز ( جز در مواردي كه كفسازي نامناسب آنها از ايمني ساكنين كاسته ) از كيفيت فضايي مطلوبي برخوردار بوده يك رودخانه ي فصلي سرچشمه گرفته از كوه الوند از وسط شهر همدان مي گذرد ولي متاسفانه به حاشيه ي اين رودخانه كه مي تواند يك فضاي خطي مطلوب براي شهروندان محسوب شود رسيدگي نشده و كنارهاي اين رودخانه تبديل به يك فضاي بلااستفاده و نامطلوب گرديده است.
از ديگر فضاهاي مطلوب در شهر همدان مي توان به پله هاي موجود در گنجنامه اشاره نمود كه حضور عنصر آب بر پويايي و سرزندگي اين پله هاافزوده است.پياده روها آخرين نمونه هاي فضاهاي خطي شهر همدان مي باشند كه در اين شهر نمونه هاي مطلوب با كفسازي مناسب با حال پياده ، بدنه سازيهمخوان با نوع كاربري فضا و باغچه اي در كنار آن به عنوان جلا كننده از خيابان در كنار نمونه هايي نامطلوب با كفسازي نامناسب و وجود مانعي مانند درخت در آن ديده مي شود.
فضاهاي متمركز شهر همدان
ميادين شهري از مهمترين فضاهاي متمركز در شهر مي باشند كه بايد پاسخگوي نياز زندگي اجتماعي و جمعي شهروندان در مقياس بالاتر از محلات باشند. مهمترين ميدان شهري همدان ، ميدان امام مي باشد كه قديمي ترين ميدان اين شهر نيز مي باشد. از اين ميدان 6 خيابان منشعب مي گردد و بدين وسيله به نقاط بسياري در شهر متصل مي شود . در ابتداي هر خيابان اصلي دو گنبد نقره اي رنگ به تعداد 12 گنبد به نام هر امام معصوم تعبيه شده كه نشانگر مذهبي و شيعي بودن اين شهر از دير باز مي باشد. بسياري از عناصر مهم شهري و بازار شهر در اطراف يا در نزديكي اين ميدان قرار گرفته اند.
ميدان بو علي سينا ديگر از ميادين شهري همدان است كه با زيبايي فراوان طراحي گرديده به گونه اي كه فضاي سبز مياني آن موجب سرزندگي و انعطاف پذيري گشته و مجسمه 7 شيخ الرئيس بو علي سينا نيز باعث شناسايي ميدان از سوي افراد بيگانه مي گردد. و اما در ميدان جهاد در يكي ديگر از ميادين اصلي اين شهر مي باشد ، اكثر كاربری هاي تشكيل دهنده ي اطراف آن ادارات دولتي مي باشند كه شب هنگام ، فعاليتي در آن صورت نمي گيرد و سرزندگي در شب از ميدان رخت بر مي بندد.
و اما ميدان محلي كه عنصر اجتناب ناپذير هر محله در گذشته بوده يكي ديگر از فضاهاي متمركز شهري بوده كه از نظر آرامش ، خوهاني بودن و دنجي ، ميادين محلي شهر همدان از وضعيت مناسبي برخوردار بوده ولي از لحاظ ترافيك يكي از ميادين محلي اين شهر با مشكل ترافيك زياد وسايل نقليه رو برو شده است.
در آخر مي توان جلوخان روبروي مسجد جامع شهر همدان را يك فضاي متمركز تلقي نمود. در اين فضا مراسم خاص مذهبي و تجمع هايي توسط افراد صورت مي گيرد كه به اين ميدان سرزندگي بخشيده و اين تنوع در رفتارها بيانگر انعطاف پذيري اين فضاها مي باشد.
نتيجه گيري :
بر اساس پژوهش صورت گرفته به اين نتيجه مي رسيم كه شهر همدان از فضاهاي شهري بسياري برخوردار بوده كه بيش از نيمي از آنها رسيدگي شده و نيمي ديگر به طور كلي رها گرديده اند. البته هيچ يك از فضاهاي اين شهر از مطلوبيت كامل برخوردار نمي باشند ، بالاخص خيابان هاي شهري همدان كه داراي نقايص و معيوب متعددي مي باشند. وضعيت ميدان هاي اين شهر بالنسبه بهتر بوده البته منظور از ميدانهاي مطلوب ، ميدان هاي شهري مي باشند نه ميدانهاي در سطح محلات در نهايت مي توان گفت گامهايي كه در اين زمينه رسيدگي به فضاهاي كليه ي شهر ها بويژه شهر تاريخي همدان برداشته مي شود كمك شاياني به وضعيت اجتماعي ، اقتصادي ، كاربري و ....... در اين شهر مي نمايد.
در اين پروژه هدف را بر مبناي آن قرار داده ايم تا به بررسي فضاهاي شهر تاريخي همدان ( ميادين و خيابانها ) بپردازيم. علاوه بر مطالعات كتابخانه اي و بررسي نقشه ها و عكس هاي قديمي ، برداشت ميداني ( حضور در فضا و درك آن به صورت شخصي ) پراخته ايم كه ماحصل آن و نتايج حاصله از تطبيق و تحليل نقشه ها در اين مقاله ارائه گرديده است.
واژه هاي كليدي :
فضا ، شهر ، ميدان ، همدان
شناخت و تحليل فضاهاي شهر همدان
چكيده :
در جامعه ي مدرن كنوني ، درك سنتي فضاي شهري از بين رفته و علت آن در مشكلات شهرسازي امروزي نهفته است. بهترين راه درك فضا ، زندگي كردن در آن است. اين كادر فضاي ميدان قديمي توپخانه در تهران يا در فضاي ميدان كهنه ي اصفهان در قديم امكان پذير بوده و هم اكنون نيز براي شهروندان اروپا مسير مي باشد ملي براي ما كه در طول دهرهاي گذشته بيشتر ميادين و حوزه را در تقاطع خيابان ها قرار داده ايم ، چنين امكاني وجود ندارد.
در اين پروژه هدف را بر مبناي آن قرار داده ايم تا به بررسي فضاهاي شهر تاريخي همدان ( ميادين و خيابانها ) بپردازيم. علاوه بر مطالعات كتابخانه اي و بررسي نقشه ها و عكس هاي قديمي ، برداشت ميداني ( حضور در فضا و درك آن به صورت شخصي ) پراخته ايم كه ماحصل آن و نتايج حاصله از تطبيق و تحليل نقشه ها در اين مقاله ارائه گرديده است.
واژه هاي كليدي :
فضا ، شهر ، ميدان ، همدان
مقدمه :
فضاي شهري يكي از عناصر ساخت فضايي شهر است كه همراه با تاريخ يك ملت بوجود مي آيد. شكل مي گيرد و دگرگون مي شود. اين عنصر كه فعاليت هاي مختلف فرهنگي ، اجتماعي ، اقتصادي ، سياسي همواره در آن جريان داشته است ، هميشه با قلب تاريخ شهر مي تپيده و سرگذشت شهر را در قم مي زده است.شهر هگمتانه را يكي از اقوام آريايي به نام مادها ساخته اند و نخستين دولت ايراني در اين شهر بنا گرديده است. بيضي شكل هگمتانه با مساحتي بالغ بر 30 هكتار در داخل محدوده شهرمحلي همدان قرار گرفته است.
تحليل فضاهاي شهري اين شهر تاريخي ، هدف اين نوشتار مي باشد. با توجه به اهميت اين شهر به عنوان يكي از شهرهاي قديمي و باستاني كشور ايران ، اقدامات چنداني به لحاظ فضاهاي ارزشمند تاريخي و موقعيت آنها با ساخت فضاهاي جديد و اتصال مناسب ميان آنها ، صورت نگرفته است. تنها اقدام موثر ، رسيدگي به نشانه هاي موجود در اين فضاها مي باشد. در اين پژوهش فضاهاي شهري در دو دسته ي فضاهاي خطي و فضاهاي متمركز بررسي گرديده اند.( توسلي ـ محمود (1371) ، طراحي فضاهاي شهري ـ چاپ اول ، مركز نشر سمر )
فضاهاي خطي شهر همدان :
خيابانهاي شهري از جمله مهمترين فضاها براي تعاملات اجتماعي ميان شهروندان مي باشند. از جمله مهمترين خيابانهاي شهري همدان مي توان به خيابان بو علي سينا ، خيابان اكباتان و خيابان جهاد اشاره کرد ، كه اين خيابان ها درتامين خصوصيات مهم خيابانهاي شهري موفق نگرديده اند . به عنوان نمونه عناصر درشت دانه اي اداري با ساعت كاري مشخص در كنار خيابان بو علي سينا شكل گرفته اند كه حضور اين نوع كاربري از شهر زندگي و امنيت در ساعات بعد از اتمام كار ادارات كاسته است. از طرف ديگر استقرار كاربري هاي اوقات فراغت پاره اي نقاط اين در طول خيابان شهري باعث ايجاد فعاليت و سرزندگي گرديده است و شور و نشاط و زندگي را در اين خيابانها وارد مي كند. همين طور حضور كاربري هايي در حاشيه ي خيابان كه به داخل پياده رو و سرزير دارند ( مانند آبميوه فروشي ) تنوع دانه بندي تجاري ها در ابنيه ي حاشيه خيابان ، وجود مصالح متنوع و مناسب با زمينه در بدنه و كف بويژه براي عابر پياده، وجود سالن هاي فضايي متنوع در امتداد مسير خيابان نور پردازي مناسب د ر شب و .... نيز سرزندگي و فعاليت را به اين خيابان برگردانده است.
از طرف ديگر ، بدنه هاي شاخص حاشيه ي خيابان ، و بارز بودن عناصر ارزشمند تاريخي و داراي ارزش هنري ( مانند آرامگاه بو علي سينا و بابا طاهر ) موجب خاطره انگيزي اين خيابانهاي شهري گرديده اند.خيابانهاي محلي همان جمع كننده هاي مي باشند كه در گذشته نقش ستون فقرات و محلات را ايفا مي نمودند. خيابانهاي محلي شهر همدان از لحاظ صفات آرامش ، خودماني بودن و ايمني بررسي گرديده اند ، نتيجه آن كه اكثر خيابانهاي محلي موجود در اين شهر در وضعيت مناسبي قرار داشته و فضاي مطلوب براي شهروندان ايجاد مي نمايند.
كوچه ها و بن بست ها شهر همدان نيز به عنوان نخستين فضاهاي شهري كه فرد پس از خروج از عرصه ي خصوصي خود با آنها مواجه مي شود نيز ( جز در مواردي كه كفسازي نامناسب آنها از ايمني ساكنين كاسته ) از كيفيت فضايي مطلوبي برخوردار بوده يك رودخانه ي فصلي سرچشمه گرفته از كوه الوند از وسط شهر همدان مي گذرد ولي متاسفانه به حاشيه ي اين رودخانه كه مي تواند يك فضاي خطي مطلوب براي شهروندان محسوب شود رسيدگي نشده و كنارهاي اين رودخانه تبديل به يك فضاي بلااستفاده و نامطلوب گرديده است.
از ديگر فضاهاي مطلوب در شهر همدان مي توان به پله هاي موجود در گنجنامه اشاره نمود كه حضور عنصر آب بر پويايي و سرزندگي اين پله هاافزوده است.پياده روها آخرين نمونه هاي فضاهاي خطي شهر همدان مي باشند كه در اين شهر نمونه هاي مطلوب با كفسازي مناسب با حال پياده ، بدنه سازيهمخوان با نوع كاربري فضا و باغچه اي در كنار آن به عنوان جلا كننده از خيابان در كنار نمونه هايي نامطلوب با كفسازي نامناسب و وجود مانعي مانند درخت در آن ديده مي شود.
فضاهاي متمركز شهر همدان
ميادين شهري از مهمترين فضاهاي متمركز در شهر مي باشند كه بايد پاسخگوي نياز زندگي اجتماعي و جمعي شهروندان در مقياس بالاتر از محلات باشند. مهمترين ميدان شهري همدان ، ميدان امام مي باشد كه قديمي ترين ميدان اين شهر نيز مي باشد. از اين ميدان 6 خيابان منشعب مي گردد و بدين وسيله به نقاط بسياري در شهر متصل مي شود . در ابتداي هر خيابان اصلي دو گنبد نقره اي رنگ به تعداد 12 گنبد به نام هر امام معصوم تعبيه شده كه نشانگر مذهبي و شيعي بودن اين شهر از دير باز مي باشد. بسياري از عناصر مهم شهري و بازار شهر در اطراف يا در نزديكي اين ميدان قرار گرفته اند.
ميدان بو علي سينا ديگر از ميادين شهري همدان است كه با زيبايي فراوان طراحي گرديده به گونه اي كه فضاي سبز مياني آن موجب سرزندگي و انعطاف پذيري گشته و مجسمه 7 شيخ الرئيس بو علي سينا نيز باعث شناسايي ميدان از سوي افراد بيگانه مي گردد. و اما در ميدان جهاد در يكي ديگر از ميادين اصلي اين شهر مي باشد ، اكثر كاربری هاي تشكيل دهنده ي اطراف آن ادارات دولتي مي باشند كه شب هنگام ، فعاليتي در آن صورت نمي گيرد و سرزندگي در شب از ميدان رخت بر مي بندد.
و اما ميدان محلي كه عنصر اجتناب ناپذير هر محله در گذشته بوده يكي ديگر از فضاهاي متمركز شهري بوده كه از نظر آرامش ، خوهاني بودن و دنجي ، ميادين محلي شهر همدان از وضعيت مناسبي برخوردار بوده ولي از لحاظ ترافيك يكي از ميادين محلي اين شهر با مشكل ترافيك زياد وسايل نقليه رو برو شده است.
در آخر مي توان جلوخان روبروي مسجد جامع شهر همدان را يك فضاي متمركز تلقي نمود. در اين فضا مراسم خاص مذهبي و تجمع هايي توسط افراد صورت مي گيرد كه به اين ميدان سرزندگي بخشيده و اين تنوع در رفتارها بيانگر انعطاف پذيري اين فضاها مي باشد.
نتيجه گيري :
بر اساس پژوهش صورت گرفته به اين نتيجه مي رسيم كه شهر همدان از فضاهاي شهري بسياري برخوردار بوده كه بيش از نيمي از آنها رسيدگي شده و نيمي ديگر به طور كلي رها گرديده اند. البته هيچ يك از فضاهاي اين شهر از مطلوبيت كامل برخوردار نمي باشند ، بالاخص خيابان هاي شهري همدان كه داراي نقايص و معيوب متعددي مي باشند. وضعيت ميدان هاي اين شهر بالنسبه بهتر بوده البته منظور از ميدانهاي مطلوب ، ميدان هاي شهري مي باشند نه ميدانهاي در سطح محلات در نهايت مي توان گفت گامهايي كه در اين زمينه رسيدگي به فضاهاي كليه ي شهر ها بويژه شهر تاريخي همدان برداشته مي شود كمك شاياني به وضعيت اجتماعي ، اقتصادي ، كاربري و ....... در اين شهر مي نمايد.
نوسیندگان : كبريا صداقت ، شيما صهبا ، حوريه مرشدي کارشناسان شهرسازی
