M.Deylamian
مدیر بازنشسته
با سلام خدمت دوستان عزیز
دست بافته های عشایری استان
سیاه چادر زمستانی :
سیاه چادر زمستانی از سیاه چادر تابستانی بزرگتر و از اواسط آبان ماه تا اوایل اردیبهشت مورد استفاده قرار می گیرد . برای اینکه آب باران به داخل سیاه چادر راه پیدا نکند بوسیله ستین شیب بیشتری به سقف آن می دهند ، به اطرافش لتف های پهن متصل می کنند وسط کف آن چاله ای برای آتش در نظر می گیرند تا آتش با ریزش باران خاموش نشود و برای محافظت از وسایل داخل آن که روی سکوهای سنگی چیده شده اند و یا با چوب چهارپایه می سازند و اثاثیه را روی آن می گذارند .
مقایسه سیاه چادر تابستانی و سیاه چادر زمستانی :
سیاه چادر زمستانی دارای پس تیروسیتن می باشد ولی سیاه چادر تابستانی فاقد قسمتهای نامبرده می باشد ولت و لتف را دور تا دور آن می پیچند .
فضای داخلی سیاه چادر تابستانی :
وسایل خانه در قسمت عقب چادر قرار می گیرد و آتش در خارج از فضای چادر افروخته می شود ، در سیاه چادر زمستانی وسایل منزل در وسط چادر قرار می گیرد ، به طوری که فضای چادر زمستانی به دو قسمت تقسیم می شود و آتش در فضای چادر افروخته می شود .
نمای ظاهری سیاه چادر تابستانی :
ساختمان سیاه چادر :
ساختمان سیاه چادر دارای دو بخش مجزا می باشد ، یکی بهون BOHUN که از قطعات بافته شده از موی بز تشکیل می گردد و بخش دیگر قطعات چوبی است .
قطعات و اجزاء بهون عبارتند از :
1- لتف Lataf
2- لارة بهون lare –e bohun
3- غچه qaca
4- بند بهون band – e bohun
5- لت lat
لتف lataf
لتف که در بین عشایر کهگیلویه و بویر احمد به دوره بهون هم شهرت دارد در واقع دیوار سیاه چادر را تشکیل میدهد که از به هم دوختن دو یا سه لت به دست می آید عرض آن حدود 1 متر و گاهی تا 2 متر می رسد .
لتف با اتصال به لاره از ورود سرما ، گرما ، و باران به داخل سیاه چادر جلوگیری می کند . و در واقع سقف سیاه چادر می باشد لتف سیاه چادر زمستانی از تابستانی عریض تر است .
لاره بهون lare – e bohun
قسمت اصلی یا سقف بهون که از موی سیاه بز بافته شده است در اصطلاح محلی به لاره مشهور است لاره مستطیلی شکل و به طول 4 الی 7 متر و عرض 3 الی 4 متر می باشد . لاره از به هم دوختن چند لتف ساخته می شود که دور آن حلقه هایی از جنس چوب ( غچه ) تعبیه شده است .
غچه qaca
از چوب درختان جنگلی و توسط افراد محلی ساخته می شود و شکل زیر می باشد .
3-بافت گلیم و مواد و ابزار بافت آن
گلیم بافی :
گلیم از وسایلی است که که به عنوان زیر انداز و پرده در چادرها و محلهای عمومی نظیر قهوه خانه ها ، هتل ها ، و … استفاده می شود و بافت آن تقریباً در تمام نقاط ایران رایج است .
تاریخچه گلیم بافی :
« از آثار و نوشته های مورخان جهان گردان پیداست که بافتن جزء اولین هنرها و صنایع قبیله های پراکنده انسانها بوده است . می توان گفت پارچه و گلیم تقریباً ، از یک زمان رواج یافته است . در سال 1949 در سرزمین روسیه یک قطعه قالی به نام پا زیرک به حال انجماد پیدا شد که مربوط به 350 تا 500 سال قبل از میلاد مسیح بوده است و به این ترتیب وجود قالی و گلیم در تمدنهای باستانی فلات ایران ثابت گردید . فرش یاد شده بیانگر آن است که برای رسیدن به چنین مهارتی در قالی بافی ، لازم است که بافنده از یک سنت حداقل هزار ساله برخوردار باشد . بدین ترتیب تاریخ پیدایش هنر گلیم بافی و قالی بافی در ایران حدوداً بین 1500 تا 2000 سال قبل از میلاد تعیین شد . از آنجایی که گلیم زودتر از قالی بافته شده تارخ گلیم بافی به 3000 هزار سال پیش از میلاد عنوان شده که تاریخ آغاز نساجی است و از وسایل بافتنی که از بهشهر به دست آمده تاریخ آن متعلق 600 سال قبل از میلاد است و نشان میدهد که از موی بز و گوسفند استفاده می شده است .»
ابزار گلیم بافی :
الف . دار گلیم
دار گلیم خود بر دو نوع است افقی و عمودی و از آن جایی که در عشایر فقط از دار افقی استفاده می نمایند ، به شرح دار افقی می پردازیم .
یکی از مهمترین وسایل کار گلیم بافی و بافندگان «دار» است که در هر منطقه طبق سنتهای معمول می باشد .
این دار شامل چهار چوبی است که معمولاً در ایلات متداول است و هر گاه تصمیم به بافت بگیرند چهار گوشه را با میخ به زمین ثابت می نمایند وسایل این دار عبارتند از :
1- میخ ها : چهار عدد میخ به طول 50 الی 60 سانتی متر که انتهای آنها استوانه ای و نوک آنها تیز
2- میخ کوب : که از چوب تشکیل شده و برای کوبیدن میخها بکار می رود .
3- سر دار و زیر دار :
چوبهایی هستند که بدنه اصلی دار را تشکیل میدهند که چوبی که در بالای میخها قرار می گیرد سردار و چوبی که در پایین میخها قرار می گیرد زیر دار نامیده می شود .
4- پیز : چوبی است که چله های پایینی و بالایی بر روی آن حلقه می شود .
5- پس پیز : چوبی که بعد از پیز در بین چله ها قرار می گیرد .
6- ملار : سه پایه ای که از چوب تشکیل شده و انتهای آن با طناب بسته شده و با آن دوغ می زنند و برای مهار «پیز» بکار می رود و تاشو به سهولت جا به جا می شود .
ب . نخ چله و چله کشی
نخهای چله معمولاً از جنس پنبه و به رنگ سفید و ضخامتهای مختلف هستند و در بعضی از روستاها ، از پشم برای نخ چله « تار» استفاده می کنند .
مهمترین مرحلة قبل از بافت چله کشی است که بعد از تهیه و بر پاداشتن دار چله کشی صورت می گیرد .
نحوة چله کشی :
«قبل از اینکه چله کشی شروع شود ، ابتدا دو رسته (چند لا از تار) نخ را به فواصل دلخواه و به موازات زیردار و سردار (حدوداً به فاصله 20 سانتیمتر) با میخ به بدنة دار کوبیده می شود .
در اصطلاح چله کشی این دو رشته را نخ زهوار می نامند . یکی از این زهوارها بعداً برای شروع گلیم بافی و دیگری به منظور قرار دادن چوب میانی (هاف) یا «پیز» مورد استفاده قرار می گیرد پیز برای جدا کردن نخهای رو از نخهای زیر مورد استفاده قرار می گیرد .
برای دقت و سرعت عمل در شمارش نخ تار یا چله ، ابتدا چوبهای سردار و زیردار را علامت گذاری و به واحد ده سانتیمتر تقسیم می نمایند سپس شروع به چله کشی می کنند ، به این ترتیب که نخ اول از روی سردار می گذرد و از پشت و سپس زیر دار به جلو و جای اول بر می گردد ، این کار معمولاً بوسیله دو یا سه نفر انجام می پذیرد .»
4- قالی بافی
قالی بافی از آغاز در میان چادر نشین متولد گردید این قبایل که کارشان گله داری بوده از پوست گوسفند برای زیراندار در چادر سیاه استفاده می نمودند و همچنین برای پوشیدن تن خود نیز از پوست گوسفندان استفاده می شده است . و به تدریج به مرحله ریسیدن و بافتن آگاهی پیدا کردند بعد از آنکه مهارت در کارشان پیدا کردند طی گذشت دورانی سرانجام قالی را اختراع نمودند و از آن زمان به بعد قالی را جایگزین پوست نمودند و در بافت آن به ابتکارات زیادی دست زدند و در اندازه های متنوع دست به ابداع و نوآوری زدند ، تا اینکه بعضی از آنان به علت خستگی از کوچ در یک جا ساکن و تجمع نموده و تشکیل ده روستا را دادند و به صورت ثابت سکنی گزیدند . و این کار باعث گردید که ساختمان سازی نمایند و نیاز به بافت قالیهای بزرگتری پیدا کنند .
تاریخچه قالی
« قدیمی ترین قالی موجود به وسیله « پروفسور دودنگو » در مقبره سکائی ، در دویست کیلومتری جنوب شرقی برایسک و هشتاد کیلومتری مرز مغولستان در نقطه ای بنام پازیریک در میان یخها کشف شد .
این قالی به عنوان پوششی اسب به کار می فته و مربوط به زمان هخامنشیان است و اندازه های آن 83/1 2 متر می باشد .
در هر سانتی متر مربع 36 گره دارد . گره ها را از پشت زده و پرز را از رو چیده اند ، حاشیه بیرونی آن نقش مکرر کوچکی است که جانور افسانه ای بالدار را نشان می دهد. پس از آن یک ردیف سوار می آیند که یک در میان یا بر اسب نشسته یا در کنار آن در حال راه رفتن می باشد . سپس یک ردیف گوزن خالدار و باز همان نقش مکرر جانوران بالدار دیده می شود و سپس از آن متن است که از چند ردیف موازی گلهای چهار برگی تشکیل شده است . در میان این نقش ها بویژه مردانی که در کنار اسب راه می روند آشکارا نقش های تخت جمشید را تداعی می کنند . این قالی بعدها به ایران فرستاده شد و توسط استاد اسکندرانی ترمیم گردید .»
ابزار بافت
الف . کرکیت (شانه)
دارای شانه های آهنی که در انتهای آنها سوراخهایی تعبیه گردیده و بوسیله چرم به دسته متصل و محکم گره خورده و برای کوبیدن رجها بکار می رود .
ب. غره qara از شاخ گوزنهای کوهی می باشد و با آن پس پیز را عقب و جلو می برند .
ج. رُنْجَک ronjok از دو قسمت تشکیل شد : دسته و تیغه
الف – دسته رنجک : چوبی به طول 12 سانتی متر و قطر 4 سانتی متر است که در دست جای می گیرد .
ب : تیغه آهنی . به صورت نیم دایره و پهنای 5/1 سانتی متر و نوک تیز و برای قالی و گلیم و جاجیم بافی ، و سایر صنایع دستی بافتنی جهت قطع کردن بندهای گره مورد استفاده قرار می گیرد .
د:-چله کشی : مانند چله کشی در گلیم می باشد که در قیمت گلیم بافی توضیح داده شده است .
منبع:itav.ir
