تصاویر بیماری تب برفکی

[Eng.probe]

مقدمه:
بیماری تب برفکی یکی از مسری ترین بیماریهای ویروسی در حیوانات زوج سم می باشد و قادر است آسیبهای اقتصادی شدیدی به دامهای حساس و مبتلا وارد سازد. ویروس عامل این بیماری در هفت تیپ اصلی به نامهای O،A،C،SAT1،SAT2،SAT3 و Asia 1 تقسیم بندی می شود. باید توجه داشت که آلودگی به یک سروتیپ ویروس، دام را در برابر سایر سروتیپ ها مصون نمی سازد.
بیماری تب برفکی از نظر علائم بالینی با سایر بیماریهای وزیکولی مانند بیماری وزیکولار اگزانتما و استوماتیت وزیکولی خوک قابل تفکیک نبوده و به همین دلیل تشخیص قطعی با آزمایشهای تشخیصی قابل انجام است.
وقوع بیماری تب برفکی با ایجاد طاول در سم، قسمت مخاطی دهان و در ماده ها روی پستان همراه است. این بیماری بصورت خفیف تا بسیار حاد و مرگ ومیر بخصوص در بین دامهای جوان بروز می کند. البته لازم به ذکر است که در برخی گونه ها مانند گاو میش نوع کافر آفریقایی ( Syncerus caffer)، ممکن است این عفونت بطور تحت بالینی نیز دیده شود.
بهترین منبع ویروس، مایع داخل طاول و نیز تکه های بافت اپیتلیوم آلوده می باشد. در صورت دسترسی به آن، می توان با جمع آوری ترشحات حلق و مری در گاوها و گوساله ها و یا با استفاده از سوآب حلق در خوکها می توان ویروس را جدا نمود. همچنین در جنینهای تلف شده بافت عضله قلب و خون بدین منظور مناسب می باشند ولی با تمام این مطالب، طاول ها بهترین محل برای جداسازی ویروس می باشند. پس از تهیه نمونه ها، جهت ارسال به آزمایشگاه های مجهز، اجرای شرایط خاص مطابق با استانداردهای OIE ضروری می باشد.
به منظور تشخیص اولیه بیماری FMD ،پس از مشاهده علائم بالینی می توان از آزمایشهای مختلف نظیر ثبوت مکمل (C.F.test) (بخصوص برای شناسایی تیپ های مختلف ویروس)، الایزا (ELISA) و رسوب دهی در آگار ژل جهت شناسایی پادتن ایجاد شده علیه ویروس تب برفکی استفاده نمود. که البته آزمون الایزا نسبت به ثبوت مکمل حساستر بوده و در این روش عوامل ضد مکمل (Anti-complement factors) سبب تداخل در نتایج نمی شوند.
اگرچه در اغلب موارد شناسایی آنتی ژن و یا اسید نوکلئیک ویروس تب برفکی توسط آزمونهای ثبوت مکمل و روشهای مولکولی نظیر PCR برای اثبات بیماری کفایت می کند ولی به علت اهمیت این ویروس و واگیری بالای آن، جداسازی ویروس و شناسایی کامل آن جهت بررسی های همه گیر شناسی ضروری می باشد که البته به علت حساسیت بالای تب برفکی، باید این عمل تحت شرایط خاص Biosafety مورد تأیید OIE، انجام پذیرد.
به منظور جداسازی ویروس تب برفکی، با استفاده از محیطهای کشت سلولی مختلف نظیر کلیه نوزاد همستر (BHK-21)، سلولهای تیروئید گوساله و بره و یا کلیه آنها و نیز سایر تیره های سلولی و همچنین با تزریق مایع داخل وزیکول به بچه موش 2 تا 7 روزه می توان ویروس فوق را تکثیر نمود. در محیط کشت، پس از ایجاد تخریب سلولی در 100% نمونه ها، میتوان جهت شناسایی آنها، از روشهایی نظیر RT-PCR ، ثبوت مکمل استفاده نمود و حتی برای مشاهده ویروس، از میکروسکوپ الکترونی بهره برد. در بچه موشها نیز پس از بروز علائم فلجی، تمامی اعضاء بدن حیوان برای جداسازی ویروس مناسبند.
برای ارزیابی سرمی این بیماری نیز چنانچه در دامهای واجد طاولهای مذکور که قبلاً علیه بیماری تب برفکی واکسینه نشده باشند، وجود پادتن اختصاصی علیه پروتئین های ساختاری ویروس فوق، حکایت از آلودگی دام خواهد داشت. آزمونهای سرمی در مواقعی که عفونت خفیف بروز کرده باشد و یا دستیابی به بافت اپیتلیوم آلوده میسر نباشد، کاربری دارند. از طرفی نیز بررسی وجود آنتی بادی ضد پروتئینهای اختصاصی نیز در گله های واکسینه، نشان دهنده وجود آلودگی قبلی یا رایج به ویروس وحشی (سویه غیر واکسن) می باشد.
از آزمونهای سرمی اختصاصی پروتئینهای ساختمانی جهت تعیین سروتیپهای ویروس تب برفکی، آزمایش خنثی سازی ویروس(Virus Neutralization) و الایزا می باشد. البته اگرچه VN در مقایسه با الایزا حساسیت بیشتری دارد ولی کندتر و با هزینه بیشتر نسبت به آن انجام می شود . از طرفی به علت نیاز به کشت سلولی در این روش و احتمال بروز آلودگی در محیط فوق، ممکن است در نتایج آن اختلال ایجاد گردد. بنابراین آزمایش الایزا به انجام سریع، حساسیت مناسب و پاسخ بهتر و از طرفی استفاده از آنتی ژن غیر فعال و عدم امکان بروز آلودگی ،که در محیط کشت وجود دارد، نسبت به VN برتری دارد.
به منظور پیشگیری بیماری تب برفکی، رعایت اصول بهداشتی در سطح منطقه و گله ها اهمیت بسیاری دارد و در مرحله بعدی از واکسیناسیون به عنوان یکی از راه های اصلی جهت پیشگیری از وقوع و گسترش این بیماری در مناطق آلوده استفاده می شود.
در حال حاضر استفاده از واکسنهای غیر غعال (کشته) تجاری رایج می باشد که از طریق آلوده نمودن محیطهای کشت سلولی حساس بصورت یک لایه (Monolayer) و یا کشت معلق (Suspension) و سپس ***** نمودن آن، آنتی ژن مورد نیاز در تولید واکسن، به دست می آید و سپس به وسیله اتیلن امین (Ethyleneimine) آنها را غیر فعال نموده و پس از افزودن یاورهای مناسب، مخلوط و سلایه می کنند و بصورت واکسنهای مونووالان و پلی والان (حاوی چند سروتیپ) عرضه می شوند. به منظور ارزیابی واکسنها از نظر عدم وجود ویروس فعال بیماریزا، همواره باید آزمایشات کنترلی invivo و invitro انجام گیرد تا از بی ضرر بودن و مؤثر بودن آنها اطمینان حاصل گردد. میزان حفاظت واکسنهای فوق باید بر مبنای PD50 (50 درصد Protective Dose ) محاسبه شود.
لازم به ذکر است، سرمهای تشخیصی هر 7 سروتیپ ویروس تب برفکی در آزمایشگاهای مرجع مورد تأیید OIE و FAO ، در پربرایت انگلستان موجود بوده و همواره پس از ارسال نمونه های مشکوک از سراسر دنیا، جهت تشخیص دقیق، مورد استفاده قرار می گیرند.

تصویر (1): علائم و جراحات ناشی از بیماری تب برفکی در گاو: الف وب:افزایش ترشح بزاق، ج و د: طاول پاره شده روی زبان و مخاط دهان ، ه: طاول ها روی نوک پستان، و:طاول پاره شده در سم

در ادامه به منظور آشنایی بیشتر، اصول واکسیناسیون در بیماری تب فرکی به تفصیل شرح داده می شود؛
1-تعریف واکسن و اساس مایه کوبی
بر اساس بسیاری از منابع موجود تصور بر این است که ایمنی بخشی یا ایمن سازی برای اولین بار توسط ادوارد جنر انگلیسی در سال 1796 به وسیله تزریق ویروس آبله گاوی به انسان (به علت نزدیکی آنتی ژنیکی) انجام داد و در این مورد موفیتهایی بدست آورد. لویی پاستور نیز همین راه را دنبال نمود و در مورد سیاه زخم (شاربن) و یا ویروس هاری که از راه های گوناگون تخفیف حدت یافته بودند موجب برقراری ایمنی در دام یا انسان دریافت کننده واکسن گردید.
همانطور که اطلاع داریم ابتدا ایمنی را فقط در خون یعنی بصورت ایمنی همورال (Humeral immunity) می توان یافت ولی بتدریج متوجه شدند که ایمنی منحصر به خون نیست بلکه ایمنی سلولی (Cellular immunity) در خیلی از بیماریهای ویروسی نقش مهمتری از نظر پیشگیری بیماری دارد و همین امر راه را برای تهیه و تولید واکسنهای زنده هموار نمود. از این زمان به بعد تهیه واکسنها از دو راه دنبال شد: یکی تهیه و داشتن آنتی ژن و غیر فعال نمودن آن (Inactivated vaccine) اعم از باکتریایی یا ویروسی و راه دوم استفاده از واکسنهای زنده یا تخفیف حدت یافته (Live attenuated vaccine) که چنانچه موفق شویم قسمت عفونتزای ویروس را حذف کنیم و بخش ایمنی زایی آنرا کاملاً حفظ نموده و این مایه را به حیوان حساس تزریق کنیم، ایمنیت با دوام و شاید در پاره ای از واکسنها، مادام العمر (Life time) بدست خواهیم آورد.
در چند سال اخیر از مهندسی ژنتیک (Genetic engineering) استفاده شده و بیوتکنولوژی در عرصه تولید وارد شده است که گامی بزرگ در راه ریشه کنی پاره ای از بیماریهای کشنده دامی مانند طاعون گاوی (Rinder pest) و یا بیماری خطرناک فلج اطفال (پولیومیلیت) که کاملاً تحت کنترل قرار گرفته است، می باشد. مهمترین وسیله دفاعی که پروردگار توانا در اختیار گذاشته است حضور عواملی است تا به مبارزه علیه عوامل بیماریزا اقدام کنند که شرح کامل آنها از حوصله این مقاله خارج است ولی از همه مهمتر ترشح پادتن علیه عامل آلودگی و دیگری ایمنی با واسطه سلولی (Cell Mediated Immunity) می باشد.
با توجه به مطالبی که گفته شد واکسن یعنی همان ماده بیولوژیکی که تهیه شده و از هز راهی آنرا وارد بدن دام یا انسان نمائیم، دریافت کننده پادگن قادر است پادتن اختصاصی همان ماده یا ویروس را تهیه وبه مبارزه برخیزد. بنابراین اثر واکسیناسیون روشی است که اجتماع وسیعی از انسان، دام و یا طیور را در یک زمان واحد و معین علیه یک بیماری مورد نظر ایمن سازد تا بیماری همه گیر خاموش گردد.
زمینه های متعددی موجود است که در یک زمان بیماری شیوع پیدا میکند که نسبت به هر بیماری متفاوت است. حتی در اشاعه بیماری ویروسی شواهد زیادی داریم که روش اشاعه گوناگون می باشد. مثلاً درباره طاعون گاوی حتماً بایستی دام آلوده و مبتلا در برابر دام حساس قرار گیرد تا بیماری منتقل شود. اما برعکس در بیماری تب برفکی (FMD) انتقال ویروس از هر راهی امکان دارد. حتی باد یا عوامل دیگر. در مورد اشاعه بیماری تب برفکی از غرب قاره اروپا به انگلستان که از طریق باد ویروس حاد از کانال مانش عبور کرد و موجب آلوده شدن دامهای حساس جزیره بریتانیا شد که دولت انگلستان به ناچار با روش معدوم سازی (Stamping out) تمام مبتلایان را از بین برد و مجبور به پرداخت مبلغ قابل توجهی غرامت به صاحبان دامها گردید که فراموش نمی شود.

2-واکسنهای زنده ویروسی تخفیف حدت یافته شده
اگر پیشرفتی بدست آید و بتوان ویروسی را تخفیف حدت دهیم، واکسن زنده ای تهیه می شود که می توان گف بهترین نوع واکسن خواهد بود، بخصوص از نطر بی ضرری و کیفیت بالای ایمن بخشی آن. نمونه بسیار بارز و خوب این نوع واکسنها، واکسن طاعون گاوی تخفیف حدت یافته سویه پروفسور والتر پلورایت (W. Plowright) است که از عبور بر روی سلولهای زنده کلیه گوساله استفاده نمود. بزرگترین امتیاز این نوع واکسنها جلوگیری از ورود و اشاعه بیماری های دام یا انسان می باشد.
بیشتر واکسنهایی از این دسته زیر جلدی یا داخل عضلانی تزریق می شوند ولی بعضی ها هم بصورت اسپری یا محلول آشامیدنی در آب مصرف می شوند. ویروس واکسنهای زنده در موجود گیرنده واکسن تزاید یافته و موجب بالا رفتن ایمنیت حتی برای تمام عمر می شوند. در بعض موارد ممکن است بیماری مختصری ایجاد کنند که زودگذر است و اثر نامطلوبی بر جای نمی گذارد.
واکسنهایی که بصورت طبیعی و اتفاقی بوجود آمده اند و در روند پیشرفت فن آوری ساخت واکسن نقش بسزایی داشته اند در ادامه شرح داده می شوند؛ کلمه واکسن از لغت لاتین Vacca به معنی گاو اقتباس شده است و در واقع ادوارد جنر (E .Jenner) انگلیسی بسال 1798 سویه ای از آبله گاوی ( Cow pox) را برای ایمنی زایی در انسان علیه بیماری آبله انسان(Small pox) که بسیار شایع بود، بکار برد و از آن زمان به بعد کلماتی مانند واکسن و واکسیناسیون متداول شده است. واکسن آبله گاوی بعلت قرابت آنتی ژنیکی با ویروس آبله انسان بخوبی توانست انسان را در برابر آبله طبیعی مقاوم سازد و از نظر بهداشتی بسیار با اهمیت بود.
در چند سال اخیر همین پدیده در مورد سایر بیماریها اتفاق افتاده است بطور مثال مقاوم کردن طیور علیه بیماری مارک با ویروس هرپس ویروس بوقلمون یا ایمنیت دادن به بچه خوکها علیه بیماری عفونی روتا ویروس خوکی از راه دهان (خوراندن روتاویروس گاوی) یا سویه واکسن لنتوژن (Lentogenic) در بیماری نیوکاسل طیور واکسینه را در مقابل سویه هاس حاد نیوکاسل (Velogenic) مصون و مقاوم می سازد.

​

 

[Eng.probe]

روش دیگری جهت ایمنی زایی عبارتست از تغییر راه طبیعی ویروس به بدن است. بعنوان مثال ویروس لارنگوتراکئیت طیور از راه کلوآک (Cloaca) یا استفاده از روش مالیدن و تخریش سطح داخلی کشاله ران گوسفند با ویروس حاد اکتیما (Orf) که باعث بوجود آمدن ایمنیت در گوسفند خواهد گردید. این روش ایمنیت ایجاد می کند بدون انکه موجب بیماری عمومی گردد.
3-واکسنهای کشته غیر فعال شده (Inactivated Vaccine)
واکسنهای کشته بر این اساس تهیه می شوند که بخش عفونتزایی ویروس را از بین ببریم در حالیکه بخش ایمنی زای ویروس باقی بماند. چنین واکسنی که هیچگونه عامل عفونی نداشته باشد کاملاً سالم و غیر بیماریزا می باشد. عیوبی که بر اینگونه واکسنها مطرح است اینکه میزان آنتی ژن بایستی کاملاً کافی بوده و قادر باشد که در دام یا طیور گیرنده واکسن، پادتن کافی تولید نماید. اشکال دیگری که ذکر می کنند تزریق باید به دفعات متعدد صورت گیرد وگرنه ایمنیت کافی تولید نخواهد شد و از این جهت است که بوستر (Booster) یا تزریق یاد آور توصیه می شود، مطلب دیگر گران تمام شدن فرآورده است. زیرا آنتی ژن زیاد و بمقدار انبوه لازم دارد که طبعاً با صرف وقت و هزینه بیشتر توأم می باشد. مواد شیمیایی جهت غیر فعال نمودن ویروس از دیر باز مورد استفاده بوده که مهمترین آنها در مورد ویروسها فرمالین یا فرمالدهید، بتاپروپیولاکتون (β-Propiolactone) و اتیلن اماین (Ethylenimine). هر یک از این مواد مزایا و معایبی دارند که برای متخصصین مشخص است. اتفاقاتی نیز در مورد بیماری دامی تب برفکی رخ داده که ذرات بیماریزا بصورت گلوله یا ویریون بحالت aggregates بدون تأثیر ماده غیرفعال کننده باقیمانده و موجب بیماری اصلی می شود. اتفاق ناگواری که که در سال 1955 میلادی بخاطر تزریق واکسن فلج اطفال نوع سالک (Salk) پدید آمد و ناخواسته تعداد قابل توجهی اطفال که از این واکسن استفاده کرده بودند به فلج دچار شدند و هنوز فزاموش نشده است.

4-وضعیت بیماری تب برفکی در ایران و جهان
الف: موقعبت تب برفکی در جهان
بیماری تب برفکی شایع ترین و مسری ترین بیماری ویروسی زوج سم ها در تمام دنیا می باشد. اهمیت بیماری بقدری است که در جدول بیماریهای واگیردار دام در تمام انتشارات OIE رتبه نخست را دارا می باشد. اگرچه سابقه بیماری و شناخت ویروس عامل بیماریزا از اروپا آغاز شده است ولی متأسفانه بیماری FMD هنوز در برخی کشورهای آسیایی، آمریکای جنوبی و اکثر کشورهای آفریقایی شایع بوده و از مشکلات اصلی دامداری می باشد. بدین مناسبت میتوان از نظر جغرافیایی آنرا به صورت زیر تقیسم نمود:
1-ممالکی که بطور کلی عاری از بیماری هستند و بشدت و با مقررات سخت از ورود ویروس جلوگیری مینمایند مانند: کشورهای آمریکا، کاناد ا، نیوزلند و استرالیا که به بیماری FMD آلوده نشده اند و اگر در طول تاریخ موردی مشاهده کرده اند سریعاً و بشدت آنرا مهار و از بین برده اند.
2-قاره اروپا که بیماری را در گذشته داشته اند و حتی از 1900 به بعد مواردی مشاهده شده است ولی در حال حاضر پاک بوده و از چند سال قبل تاکنون تولید واکسن و واکسیناسیون بکلی قدغن می باشد.
3-قاره آسیا، بیماری در این قاره بومی یا اندمیک بوده و هر از چندگاهی بصورت همه گیر ظاهر می شود که علاوه بر خسارات فوق العاده در گوساله ها تلفاتی نیز پدید می آورد و بهمین دلیل بحث واکسیناسیون رایج می باشد.
4-قاره آفریقا، بیماری در این قاره نیز بومی است و از نظر اپیدمیولوژی در سطح پائینی قرار دارد و در پاره ای از کشورهای آفریقایی مایه کوبی انجام میشود.
ویروس تب برفکی دارای اسید نوکلئیک RNA بوده و از نظر طبقه بندی جزء پیکورناویروسها می باشد که متأسفانه بشدت تغییر ماهیت و ساختمان داده و موتاسیون به آسانی در این گروه اتفاق می افتد. اصولاً دارای هفت تیپ A، O و C در اروپا، SAT1، SAT2 و SAT3 در آفریقا و یک تیپ کاملاً مشخص در آسیا بنام Asia 1 بیان گردید. جالب اینکه ساختار آنتی ژنتیکی هر تیپ اختصاصی بوده و ایجاد ایمنی برعلیه یکی از آنها، دام را در برابر تیپهای دیگر ویروس مصون نمی سازد و همچنان به سایر سویه ها و یا تحت تیپهای جدید حساس می باشند که این امر موجب همه گیری های ناگهانی و موجب خسارات زیاد شده است.

5-سابقه بیماری در ایران
بیماری تب برفکی از نیم قرن پیش در ایران شناخته شده و در نقاط مختلف به نام های طبقه و دباغه معروف بوده است و تا آنجا که اینجانب به خاطر دارد تا قبل از سال 1345 کار قابل توجهی در اینمورد صورت نگرفته بود.
نویسنده این سطور پایان نامه خود را بنام تیپهای مختلف ویروس تب برفکی در ایران در سال 1335 به نگارش در آورده و به اخذ درجه دکترا نائل آمده است. مؤسسه تحقیقات و تولید واکسن رازی هنوز واکسنی برای این مشکل دام دامپروری های کشور نساخته بود. در سال 1337 سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (FAO) بودجه ای برای تحقیق در امر تب برفکی تصویب و در اختیار موسسه قرار داد که منجر به ایجاد ساختمانی در ضلع شمال شرقی مؤسسه شد و اولین سنگ بنای علمی واکسن پایه گذاری گردید. اینجانب با همکاری کارشناس FAO ، دکتر فردریکس هلندی ابتدا به جمع آوری نمونه بیماری (اپیتلیوم زبان گوساله آلوده) در نقاط مختلف ایران پرداختیم و با روش سرولوژی متداول آن زمان یعنی انحراف یا ثبوت عناصر مکمل ((Complement Fixation Test اقدام به شناسایی تیپهای مختلف عامل بیماری نمودیم. زیرا متأسفانه کشورمان در حلقه ای از کشورها قرار گرفته که رعایت اصول بهداشتی دامها به نحو شایسته ای صورت نمی گیرد. لزوماً برای ما امری الزامی و اساسی بود که با چه تیپهایی از ویروس FMD سرو کار داریم. اولین ویروسی که بر روی کشت سلولی کلیه بره و کلیه گوساله جدا کردیم و پاسخ بدست آمده با جواب مرکز رفرانس تب برفکی دنیا در مؤسسه پربرایت انگلستان یکی بود. اینکه تیپ O موجب بیماری است. این روش ادامه پیدا کرد تا ملاحظه گردید تیپ A تب برفکی نیز از دامهای آلوده جدا شد. لزوماً اولین شماره واکسن تب برفکی ، واکسن کشته فرمله علیه تیپهای A و O که در بخش جدید تأسیس تب برفکی تهیه شد و با آزمایشهای بی ضرری (Safety) و مؤثر بودن (Potency) مورد تأیید قرار گرفت. در سال 1340 بوسیله رامیار، حسامی و آمیغی عرضه گردید. از آن زمان به بعد میلیونها دز واکسن غیر فعال (VaccineInactivated ) به روش فرانکل (تهیه آنتی ژن با کشت سلولهای اپیتلیوم زبان گوساله) و روش کشت سلولهای بره و سلولهای BHK-21 و تبدیل بوآت به جعبه Roux به کشت در فرمالدهید یا اتیلن اماین غیر فعال شده و در اختیار سازمان دامپزشکی قرار گرفته تا در اقصی نقاط کشور مورد استفاده قرار گیرد.

 

[Eng.probe]

6-روشهای پیشگیری و مبارزه با بیماری تب برفکی
در این مبحث آگاهی و هوشیاری مسئولان و دست اندرکاران امور دام را در خصوص روشهای پیشگیری، کنترل و مبارزه با این بیماری میتواند راهگشای خوبی برای جلوگیری از اتلاف سرمایه دامی کشور شود که به کرات شنیده ایم ثروت دام و طیور بعد از صتعت نفت بالاترین سرمایه ملی است، جلب می نماید.
بیماری تب برفکی بیش از سایر بیماریهای دامی، سبب توسعه و تدوین آئین نامه های بین المللی جهت واردات و صادرات حیوان و سایر فرآورده های دامی به منظور جلوگیری از ورود احتمالی به کشورهای مختلف گردیده است و لذا مقررات بخصوص در تمام دنیا برای جلوگیری از گسترش بیماری تب برفکی اجرا می شود که برای هیچ بیماری دامی دیگری چنین مقرراتی وضع نشده است.
بدون شک چهره گسترش بیماری و مبارزه با آن در ممالک مختلف، متفاوت خواهد بود. کشورهای عاری از بیماری نظیر آمریکا، استرالیا، نیوزلند و ممالک دیگری که اخیراً پاک بودن آنها از تب برفکی ثابت شده است، مقررات خاصی را پیروی می کنند. این قوانین فوق العاده پیچیده بوده و شدیداً مورد اجرا واقع می شوند. ممالک دیگر بخصوص کشورهای آفریقایی که با حیوانات آلوده وحشی سروکار دارند روش دیگری را برای مبارزه با بیماری اجرا می کنند. به همین ترتیب ممالک آسیایی و شرقی نیز مقررات خاص خود را دارند که بیشتر متکی به مایه کوبی دامها است تا بدین وسیله از گسترش بیماری جلوگیری شود. به هرحال پاره ای از کشورها با توجه به عدم واردات دام زنده، گوشت و فرآورده های دامی از کشورهای انزوئوتیک بیماری تا حدودی کنترل و در مواردی به ریشه کنی بیماری موفق گشته اند. برای مثال در ممالک ایالات متحده آمریکا این مقررات شدید پلیس بهداشت از سال 1980 با تکیه بر روشهای تشخیصی بسیار مطمئن به طور خیلی کم به منظور مقاصد دامپروری اجازه ورود دام را صادر نمودند.
بطور کلی کنترل بیماری در جهان با کمک روشهای زیر صورت می گیرد؛
1-کشتار و دفن کردن تمام دامهای بیمار و یا مشکوک (Stamping out policy)
2-استفاده وسیع از واکسیناسیون
3-تلفیقی از دو روش فوق
استفاده وسیع از واکسیناسیون در مناطق انزئوتیک:
در این مناطق که بیماری بومی است، تلقیح واکسن بهترین روش کنترل و پیشگیری بیماری است و کشتار و معدوم نمودن دامهای آلوده و یا مشکوک به دلیل مسائل اقتصادی و اجتماعی در این کشورها امکان پذیر نیست. البته بسته به وضعیت منطقه، در بعضی کشورها سالانه یک تا سه بار در سال گاوها واکسینه می شوند. همچنین باید در نظر داشت که در صورت بروز مکرر بیماری در کشورهایی که از واکسن استفاده می نمایند، به ورود سویه ای جدید در منطقه مشکوک گردید. اگر چنین اتفاقی افتاد سریعاً باید سویه ویروس جداگشته تا پس از تعیین تیپ اقدام به تهیه واکسن گردد. معمولاً در این کشورها که سالیان دراز بیماری وجود داشته، واکسن مورد استفاده با سایر ممالک متفاوت است. لذا ورود نژادهای حساس به تب برفکی از ممالک دارای خاک بکر به کشورهایی که بیماری در آنها به شکل بومی است، گرفتاریهای متعددی را بوجود خواهد آورد که از نظر ایجاد دامداریهای مدرن در این کشورها باید مورد توجه قرار گیرد.
گزارشات متعددی مبنی بر عدم تهیه صحیح واکسن و نیز فرار ویروس از مراکز تهیه و تولید واکسن وجود دارد که منجر به بروز بیماری و احیاناً همه گیری در این مناطق گشته است. بهر حال کنترل بیماری در مناطق اندمیک به دلیل اقتصادی آن از طریق واکسیناسیون صورت می پذیرد. زیرا اگر روش کنترل بیماری در کشورهای عاری از بیماری در این مناطق به کار می رود، هزینه مالی آن بسیار سنگین بوده و منجر به بروز خسارات شدید به صنعت دامداری کشورهای مربوط می گردد.
اجرای برنامه واکسیناسیون بیشتر در گله های گاو صورت پذیرفته، در صورتی که گوسفندان نیز در خطر ابتلاء به بیماری باشند، واکسیناسیون آنها نیز توصیه می گردد که در این صورت تمام گوسفندان وارداتی یا گوسفندانی که از قبل در منطقه بودند، باید واکسینه شوند. قاعدتاً در گوسفندان پس از یکبار واکسیناسیون بر ضد بیماری تا حدودی ایمنیت ایجاد می گردد ولی جهت اطمینان بیشتر و حصول ایمنیت مطلوب تر دز دوم واکسن حدود 2 تا 4 هفته پس از تلقیح اول توصیه می گردد، سپس واکسیناسیون هر چهار ماه به مرحله اجرا در می آید که این امر در مورد گوسفندان تا یکسال اجرا می شود و پس از آن ادامه مایه کوبی ادامه بستگی به وضع منطقه وآلودگی و شیوع بیماری در ناحیه دارد.با این واکسن را میتوان هر سال به گوسفندانی که هرگز واکسینه نشده اند و یا قبلاً در سالهایگذشته واکسن دریافت داشته اند، تلقیح نمود که در تمام این موارد بهتر است اطلاعات کافی جهت واکسن مصرفی از مؤسسات تولید کننده واکسن اخذ گردد.
نکته مهم آنست که در کشورهایی که گوسفندان واکسینه می شوند، هر ساله در هنگام بهار تمام گوسفندانی که سن آنها بیش از 4 ماه است، مایه کوبی می گردند.
یکی از اعمال مهم که در کنترل بیماری در مناطق اندمیک باید در نظر گرفته شود، بررسی وضعیت ایمنیت دامهای واکسینه شده است که بدین منظور در زمانهای مختلف از دامهای واکسینه خون گیری شده، سرم آن جدا و جهت ارزیابی تیتر پادتن حاصله از واکسیناسیون مورد استفاده قرار می گیرد. بدین طریق میزان تأثیر واکسیناسیون در سطح منطقه بررسی می شود.
بدلیل راه یابی ویروس از راه علوفه به دامداری توصیه می شود در حد مقدور کشت و صنعت علوفه در محل محصوری صورت گیرد که علوفه آماده بکلی عاری از ویروس تب برفکی باشد. در مورد جمع آوری شیر دامداریها، نهایت دقت باید بکار رود تا انتقال ویروس از این راه به حداقل برسد.
7-عملکرد واکسیناسیون تب برفکی در ایران
همانگونه در که مباحث قبل مطرح شد، واکسیناسیون علیه تب برفکی در ایران از سال 1340 آغاز گردید و تا به امروز ادامه دارد. تاکنون در کشور واکسنهای مختلف داخلی و خارجی مصرف شده اند و متولی ارزیابی عملکرد گله های واکسینه و نیز بررسی میزان آلودگی گله های کشور، سازمان دامپزشکی کشور می باشد. طبق آمارهای موجود، در مدت 28 سال، از سال 1350 تا 1378، میزان جمعیت دامهای کشور از 5426000 رأس به 8521420 رأس افزایش یافته است و درصد جمعیت تحت پوشش دامهای حساس از 9% در سال 1350 به 38% در سال 1378، ترقی نموده است که این امر حکایت از عملکرد مثبت و مفید اقدامات انجام گرفته از جانب مسئولان مربوط دارد.
در سالهای اخیر نیز برنامه های تخصصی در کشور جهت مبارزه با بیماری تب برفکی تدوین گردیده است که تحت عنوان برنامه جامع تب برفکی از سال 1382، در سطح کشور در حال اجرا می باشد.

8-مسئولیت شرکت تحقیقات و تولید مواد بیولوژیک پسوک در مواجه با مشکل پنجاه ساله تب برفکی در ایران
اینجانب اعتقاد دارد هر ایرانی در هر رشته ای که زحمت کشیده و اندوخته فراهم آورده است بدون تردید باید دانسته های خود را به بهترین وجه ممکن در اختیار همگان قرار دهد تا دیگران بهره مند گردند. در سال 1337 خورشیدی هنگامیکه اینجانب تازه فارق التحصیل شده و آماده خدمت در مؤسسه تحقیقات و تولید واکسن و سرم سازی رازی شدم حتی تیپهای عامل بیماری تب برفکی در ایران شناخته نشده بود و یک دز واکسن FMD تهیه نگردیده بود. در آن هنگام اروپا خود درگیر مبارزه با بیماری تب برفکی بود که در سال 1962 میلادی، دکتر فرانکل هلندی، تهیه واکسن تب برفکی را با کشت اپیتلیوم زبان گوساله آغاز کرده و هزارها دز واکسن جدید آماده توزیع شد تا از این راه در مقابل تیپهای C، O و A ویروس تب برفکی بتوانند مقابله نمایند. در سال 1339 مؤسسه تحقیقات رازی با کمک سازمان خواربار و کشاورزی جهانی FAO ، اولین ساختمان مخصوص بررسی بیماری ومآلاً تهیه واکسن تب برفکی را آغاز نمود و همانگونه که قبلاً نیز ذکر گردید اولین شماره واکسن تب برفکی بومی با روش کشت سلول (Cell Culture) تهیه و در سال 1340 رسماً در گاوداریهای اطراف تهران مورد استفاده قرار گرفت. البته در حال حاضر ویروس که همانا سه تیپ A،O و Asia I تب برفکی است در مقیاس بزرگ و در فرمانتورهای تمام اتوماتیک تهیه، آماده و توزیع می گردد.
شرکت تحقیقات و تولید مواد بیولوژیک پسوک که فعالیت علمی-تولیدی خود را از سال 1373، رسماً آغاز کرده و تا بحال میلیونها دز واکسنهای مختلف ویروسی را تهیه، تولید و در اختیار مصرف کنندگان قرار داده است، مجوز تولید واکسن تب برفکی را نیز دارد و در اینراه همگام با مؤسسه رازی خواهان آنستکه بتواند به دامداران و تولید کنندگان شیر و گوشت کشور خدمت نماید.
با توجه به آمار حدود 8 میلیون رأس گاو و گوساله که 50% آنها از نژاد خالص می باشند و وجود 75 میلیون رأس گوسفند و بز، هم چنین کوچ یا مهاجرت گوسفندان در بحث ییلاق و قشلاق، وجود همسایگان مجاور ایران که به اکثر بیماریهای دامی آلوده اند، بخصوص در شیوع و انتقال ویروسهای تب برفکی غیر بومی نقش آفرین هستند و شاید مؤسسات دیگر به تنهایی قادر به تأمین واکسن مورد نیاز نباشند و بهمین دلیل در اکثر اوقات تا 10 میلیون دز از خارج وارد می شود، ما را بر آن داشت که با امکانات خود، در اینراه قدم بگذاریم و با بهترین استانداردهای بین المللی واکسن مورد نیاز دامداران عزیز را تهیه و در اختیارشان بگذاریم؛
1-بدین وسیله از خروج مقادیر متنابهی ارز به خارج از کشور جلوگیری میشود.
2-از سویه های بومی که در چرخش بیماری دخالت دارند، استفاده می گردد.
3-برای تعدادی جوان ایرانی اشتغالزایی می شود.
4-شرکت پسوک نیز در بر طرف کردن این مشکل، به کمک و یاری دستگاه های دولتی نیاز دارد تا بدین طریق بتواند در مبارزه علیه بیماری تب برفکی موفق گردد.
منابع:
1-دکتر حسامی قاجار. م. (1372). ویروس شناسی و بیماریهای ویروسی. جزوه درسی. فصل سوم. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
2-فضل آرا.ع. پایان نامه: تب برفکی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
3-دکتر میر شمسی.ح.(1368). کلیاتی درباره پیشگیری و درمان با واکسن و سرم.انتشارات دانشگاه تهران. صفحه:20-21.
4-Manual of Standards for diagnosis tests and vaccines. (2008).OIE. Chapter 2.1.1.
5-Veterinary Virology. (1987). Chapter 14.

 

[scorpion_tur]

عالی بود ممنون