تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت، در سطوح مختلف سازمانی و همچنین در حوزه های مختلف فعالیت های پژوهشی مانند فعالیت های سیاست گذاری، پشتیبانی، زیربنایی و اجرای دستاوردهای پژوهشی کاربرد دارد. سیاستگذاران و مدیران، صنایع و شرکت های خصوصی و محققین و دانشگاهیان، مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت هستند. در این مقاله، ویژگی اطلاعات پتنت، تحلیل پتنت و اطلاعاتی که از این طریق بدست می آید بررسی می شود. همچنین اهداف تحلیل پتنت و سطوح تحلیل پتنت و نیز گامهای اجرایی در تحلیل پتنت بیان می شود.
1- تحلیل پتنت در حوزه¬های خاص فناوری
تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. این اطلاعات در سطوح مختلف سازمانی و همچنین در حوزه های مختلف فعالیت های پژوهشی مانند فعالیت های سیاست گذاری، پشتیبانی، زیربنایی و اجرای دستاوردهای پژوهشی کاربرد دارد. لذا استفاده از نتایج تحلیل پتنت برای مدیران و تصمیمگیران عرصه فناروی بویژه فناوری های نوین مفید خواهد بود. بطوریکه مستندات تحلیل پتنت، اطلاعات ارزشمندی در اختیار قرار می دهد، از جمله:
• اجتناب از دوباره کاری (کاهش هزینه های پژوهشی)،
• انجام پژوهش از یک سطح دانش بالاتر،
• استفاده از راه حل جدید،
• توجه به جنبه های محافظت از اختراع،
• آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناروی در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری،
• شناسایی اختراع های آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید،
• بررسی پژوهش های گذشته، پیدا کردن راه حل برای مسایل و غیره.
شکل 1- مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت
در شکل 1 مخاطبان اصلی اطلاعات بدست آمده از تحلیل پتنت نشان داده شده است.
1-1- ویژگی های اطلاعات ثبت اختراع
اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی ویژگی های متمایزکننده ای دارد. برخی از این ویژگی ها عبارتند از: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارایه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه بندی استاندارد بین المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن، گستردگی در حوزه های مختلف فناوری.
2-1- اهداف تحلیل پتنت
اطلاعات موجود در پتنت ها با تقریب بسیار خوبی بیانگر وضعیت فناوری موجود در سطح جهانی است که در منابع اطلاعاتی دیگر از قبیل مقالات نمی توان به آن دست یافت.
دلیل دیگری که برای ضرورت تحلیل پتنت مطرح می شود وضعیت فناوری در کشورهای در حال توسعه می باشد. تحولات و موج فناوری، کشورهای در حال توسعه را با چالش جدیدی روبرو ساخته است. در این عصر برخورداری از منابع عظیم طبیعی دیگر مزیت چشم گیری به شمار نمی آید. حضور قدرتمند در بازارهای جهانی تنها از طریق نوآوری و پیشرفت های سریع تکنولوژی فراهم می شود.
عدم هماهنگی با این تحولات موجب می شود که محصولات کشورهای در حال توسعه به دلیل بهره گیری از تکنولوژی های قدیمی، نتوانند نه تنها در بازارهای داخلی بلکه در بازارهای خارجی هم به طور چشمگیر ظاهر شوند.
پیچیدگی های فراوان در عرصه فناوری، نیاز به روشی قدرتمند برای استخراج فناوری های مورد نیاز را ضروری می سازد. یکی از بهترین این روش ها که دانش و اطلاعات خاصی را طلب می کند تحلیل اطلاعات پتنت است.
تحلیل پتنت برای شرکت ها و سازمان ها، اطلاعات ارزشمندی را ارائه می دهد. به طور کلی اهداف تحلیل پتنت به شرح ذیل است: کاهش هزینه های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل های جدید (شکل گیری ایده های نو)، توجه به جنبه های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری، شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید.
3-1-سطوح تحلیل پتنت
تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی (تحلیل کلان)، رقابتی (تحلیل میانی)، فنی (تحلیل خرد) و حقوقی (تحلیل همه جانبه) است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است.
تحلیل پتنت های مربوط به فناوری خاص به منظور دستیابی به اطلاعات استراتژیک، رقابتی و فنی برای تنظیم برنامه بلند مدت طرح ها و پیش بینی نحوه استفاده از آن در توسعه فناوری و همچنین تهیه یک منبع اطلاعاتی مناسب به منظور دسترسی آسان متخصصان در حوزه فناوری بسیار حائز اهمیت است. با توجه به مواردی که در ادامه ذکر می شود، تحلیل اطلاعات پتنت توسط موسسات تحقیقاتی کشورهای در حال توسعه از اهمیت فراوانی برخوردار است.
شکل 2- سطوح تحلیل پتنت
سطح راهبردی: با اجرای تحلیل پتنت در سطح راهبردی، می توان به روند تحولات فناوری های مهم در صنایع مختلف و همچنین نقطه تاکید تحقیقات شرکت¬های معتبر دارنده فناوری در یک حوزه خاص پی برد. با توجه به اطلاعات بدست آمده، می توان به عمق فعالیت¬های تحقیقاتی و جهت گیری آینده شرکت های معتبر جهانی دست یافت. اطلاعات بدست آمده در این سطح بسیار دقیق تر از اطلاعات منعکس شده توسط خود شرکت در قالب پوستر و بروشور است، لذا با استفاده از اطلاعات مستخرج از این سطح، انتخاب شرکای استراتژیک با اطمینان و شناخت بیشتر انجام می گیرد.
سطح رقابتی: تحلیل اطلاعات پتنت در سطح رقابتی امکان شناسایی رقبای اصلی و کنترل فعالیت آنها را فراهم می آورد. در این صورت با ارزیابی روند حرکت رقبا، شکاف های موجود در عرصه فناوری خاص شناسایی می-شود. با دسترسی به اطلاعات پتنت می توان مخترعان برتر و فعال در حوزه این فناوری را شناسایی نموده و در صورت نیاز از آنها برای همکاری و بخدمت گرفتن دعوت نمود. همچنین با شناسایی ابداعات به ثبت رسیده، امکان دوباره کاری و پرداخت غرامت به شرکت های فعال در عرصه بین المللی از بین می رود.
سطح فنی: از سوی دیگر استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح فنی و تجاری قبل از مذاکره برای انتقال تکنولوژی، می تواند توان چانه زنی خریداران را به نحو چشم گیری افزایش دهد. از آنجایی که هر پتنت حاوی تشریح کامل و کاربردی اختراع مورد نظر است، این نوع تحلیل دستاوردهای مهم و ارزشمند دیگری از جمله یادگیری تکنولوژی پتنت ها را دارد. با الهام از آخرین دستاوردهای تکنولوژیکی مستخرج از پتنت ها، میتوان به ایده ای نو در حوزه مورد نظر و کاربردی جدید از فناوری در صنایع دیگر دست یافت.
2- گام های اجرایی برای انجام تحلیل پتنت
پتنت‌ها به عنوان منابع کلیدی اطلاعات در مورد آخرین دستاوردهای فناوری، در مراحل اولیه تحقیقات برای توسعه محصولات جدید، می‌تواند الهام بخش و منبع ایده برای نوآوری های بعدی باشند. گاهی محققان با استفاده از این اطلاعات می‌توانند به کاربرد جدیدی از تکنولوژی ها در صنایع دیگر دست یابند.
استفاده از دیدگاه های حاصل از نتایج تحلیل پتنت‌های مرتبط با زمینه تحقیقاتی مورد نظر، مشخص‌کننده خط مشی کلی کار است. از سوی دیگر تقاضای بازار پر کشش فناوری که قابلیت سرمایه‌گذاری بیشتری را داراست، تعیین گردیده و بر این اساس برنامه‌های تحقیق و توسعه آن نیز تدوین می‌گردد. برای اجرای تحلیل پتنت، گام های موثر ذیل انجام خواهد شد.
گام اول، انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی
اطلاعات اختراعات ثبت شده، به عنوان اصلی ترین مرجع تحلیل پتنت خواهد بود. لذا دسترسی به پایگاه اطلاعاتی ثبت اختراعات جامع، لازم و ضروری است. برای دسترسی عموم به این اطلاعات، ادارات ثبت اختراع کشورهای مختلف، اطلاعات اختراعات ثبت شده را در سایت های مشخصی قرار داده اند. با توجه به آنکه تحلیل پتنت بصورت جهانی انجام می پذیرد، دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی که حاوی اطلاعات اختراعات ثبت شده مربوط به اکثر کشورها باشد، ضروری می نماید.
گاهی تصور می شود با استفاده از بانک های اطلاعاتی فعلی که به رایگان در اختیار عموم قرار می گیرد، این امر تحقق می یابد. در پاسخ باید توجه داشت که اطلاعات موجود در این پایگاه ها جامع و تخصصی نبوده و با استفاده از آنها نمی توان به نتایج مطلوبی دست یافت. در این راستا استفاده از بانک های اطلاعاتی تخصصی به عنوان یکی از کاملترین منابع اینترنتی ضروری است. از جمله مزایای عمده این پایگاه ها می توان به وارد زیر اشاره کرد.
این پایگاه ها در بازه های زمانی کوتاه به روزرسانی می شود. این امر موجب دستیابی به جدیدترین فعالیت های صورت گرفته در حوزه مورد نظر می گردد.
مشکل غالب در اکثر بانک های اطلاعاتی رایگان، عدم دسترسی به متن کامل پتنت است. در صورتی که در این پایگاه ها متن کامل PDF پتنت مورد نظر قابل دسترسی است.
این نوع پایگاه ها دارای سرویس های خدماتی مختلفی هستند که امکان جستجو با چندین کلید واژه را برای کاربر فراهم می آورد. بعلاوه قابلیت جستجو در بانک های اطلاعاتی کشورهای مختلف نظیر آمریکا، آلمان، فرانسه و ژاپن نیز وجود دارد.
بسیاری از مخترعین به دلایل امنیتی پتنت خود، از ذکر کلید واژه های اصلی در عنوان و یا چکیده پتنت امتناع میکنند. در صورت استفاده از سرویس های رایگان، امکان دسترسی به این پتنت ها وجود ندارد، حال آنکه در پایگاه های تخصصی نتایج بر اساس موضوع دسته بندی شده و به راحتی می توان به این اطلاعات دست یافت.
در این پایگاه ها اطلاعات کامل مربوط به مراجعات به پتنت در اختیار کاربر قرار دارد. از سوی دیگر با استفاده از یک کلید واژه مشترک امکان جستجوی خانواده پتنت وجود دارد.
بر خلاف پایگاه های رایگان، اطلاعات مربوط به پتنت ها از اولین سال های ثبت تا به امروز در دسترس است.
شکل 4- پایگاه اطلاعاتی Qpat، انتخابی مناسب برای تحلیل پتنت
بطور مثال بانک اطلاعات ثبت اختراعات Qpat که متعلق به شرکت فرانسوی Questel است، انتخاب بسیار مناسبی می باشد. در پایگاه اطلاعاتی Qpat بیش از 70 میلیون پتنت و متعلق به بیش از 95 کشور در کلیه حوزه های فناوری و بصورت بروز شده وجود دارد، که بیانگر گستردگی آن است.
گام دوم، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب
یکی از مهمترین مراحل تحلیل پتنت، انتخاب کلید واژه مناسب در حوزه مورد بررسی است. انتخاب کلید واژه از حساسیت بیشتری برخوردار است. باید تلاش شود تا بهترین کلید واژه ها انتخاب تا علاوه بر دستیابی به همه نتایج، دامنه نتایج نیز به خطا نرود.
گام سوم، طراحی خروجی های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت
بر اساس نیازمندی ها و خروجی مورد انتظار می توان به تحلیل های قابل ارایه دست یافت. در جدول 1 برخی از تحلیل های قابل ارایه آورده شده است.
بحث و نتیجه گیری:
تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می شود. اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی دارای ویژگی های متمایزکننده ای از قبیل: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارایه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه بندی استاندارد بین المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن، گستردگی در حوزه های مختلف فناوری هستند. بطور کلی اهداف تحلیل پتنت شامل: کاهش هزینه های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل های جدید (شکل گیری ایده های نو)، توجه به جنبه های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه های مطمئن برای سرمایه گذاری، شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید می باشد. تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی، رقابتی، فنی و حقوقی است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است. تحلیل پتنت در برگیرنده سه گام اجرایی انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب و طراحی خروجی های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت می باشد.
