تاب آوری ظرفیت گذشتن از دشواری پایدار و ترمیم خویشتن است. این ظرفیت می تواند به فرد کمک کند پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار زندگی بگذرد و با وجود قرار گرفتن در معرض تنش های شدید، شایستگی های اجتماعی، تحصیلی و شغلی خود را ارتقا ببخشد. در برخي افراد انگار ظرفيت هاي فردي، شخصيتي و رواني وجود دارد که به آنها در تجربه کردن موقعيت هاي مشکل و تنش زا کمک مي کند به گونه اي که هر قدر هم بر شدت شرايط استرس زا افزوده شود، باز اين افراد توان بيرون کشيدن خودشان از بحران يا به قولي توان تاب آوردن در برابر سختي ها و ناملايمات را دارند. در زندگي روزمره ما انسان ها، ماهيت برخي شرايط و تجارب به گونه اي است که افراد خواه ناخواه دچار مشکل مي شوند به طوري که ممکن است سلامت رواني آن ها تهديد شود. تاب آوري شامل مجموعه اي از ظرفيت هاي فردي و رواني است که فرد به کمک آن ها مي تواند در شرايط دشوار مقاومت کند و دچار آسيب ديدگي نشود و حتي در تجربه اين شرايط مشکل آفرين يا بحراني، خود را به لحاظ شخصيتي ارتقا بخشد. تاب آوري افراد را توانمند مي سازد تا با دشواري ها و ناملايمات زندگي و شغلي رو به رو شوند، بدون اين که آسيب ببينند و حتي از اين موقعيت‌ها براي شکوفايي و رشد شخصيت خود استفاده کنند.
تاب آوري آموختني است يا ذاتي؟
نکته اي که بايد به آن توجه کرد، اين است که درست است تاب آوري به توانايي انسان در مواجهه با بلايا يا فشارهاي طاقت فرسا گفته مي شود، اما اين ويژگي در کنار توانايي هاي دروني شخص و مهارت هاي اجتماعي او و همچنين در تعامل با محيط تقويت مي شود، توسعه مي يابد و به عنوان يک ويژگي مثبت خودش را نشان مي دهد. نتيجه اين که تاب آوري مهارتي قابل آموزش است يعني پديده اي ذاتي نيست بلکه از طريق تمرين، آموزش، يادگيري و تجربه حاصل مي شود. پس اگر فکر مي کنيد تاب آوري کمي داريد، مي توانيد آن را تقويت کنيد و مهارت هاي خود را در اين زمينه پرورش دهيد.
ویژگی های افراد تاب آور
پژوهش های متعدد شماری از ویژگی های مربوط به تاب آوری را گزارش کرده اند. مهم ترین این ویژگی ها عبارت است از:
۱ – احساس ارزشمندی:
پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند، احترام قائل شدن برای خود و توانایی ها، سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آن ها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف و کتمان نکردن آن ها از ویژگی های افراد تاب آور است.
۲ – مهارت در حل مسئله:
افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی – انتقادی نسبت به توانایی های خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیرند و توانایی شگفت انگیزی در پیدا کردن راه حل های مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند.
۳ – مهارت های اجتماعی:
افراد تاب آور مهارت های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند. آن ها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، با دیگران صمیمی شوند و در مواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند، ضمن این که می توانند سنگ صبور خوبی باشند.
۴ – خوش بینی:
اعتقاد راسخ به این که آینده می تواند بهتر باشد و احساس امید و هدفمندی، از ویژگی های دیگر افراد تاب آور است. این افراد باور دارند که می توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند.
۵ – همدلی:
افراد تاب آور توانایی برقراری رابطه توأم با احترام متقابل با دیگران را نیز دارند.
چگونه تاب آور شويم؟
فرد تاب آور، نحوه استدلال و نگرش متفاوتي در مواجهه با شرايط ناگوار اتخاذ مي کند و به جاي فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن، به خود و توانايي هايش توجه بيشتري مي کند؛ به طور مثال، چنين شخصي ممکن است يک موقعيت پر مخاطره را يک فرصت در نظر بگيرد نه يک تهديد و در دشواري ها به جاي اضطراب، موفقيت را تجربه کند؛ بنابراين تاب آوري موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات مي شود و اين چيزي بيش از اجتناب ساده از پيامدهاي منفي است. به نظر مي رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه «شرايط ناگوار باعث ايجاد آسيب هاي رواني مي شوند» را حذف و با يک تغيير جديد، رابطه «شرايط پر مخاطره بايد زمينه ساز رشد و بالندگي شوند» را جايگزين آن مي کنند؛ يعني تاب آورها ذهن شان را طوري برنامه ريزي کرده اند که بعد از هر موقعيت استرس آوري به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خيلي ها تسليم آسيب هاي رواني نمي شوند.
6 روش افزايش تاب آوري
6 شيوه افزايش تاب آوري که در ادامه مطرح مي شود، مواردي است که از سوي انجمن روانشناسي آمريکا پيشنهاد مي شود تا استقامت و تاب آوري شما در هنگام مواجهه با مشکلات و شرايط سخت را بيشتر کند.
1-برقراري روابط بين فردي: حفظ روابط خوب با اعضاي خانواده و دوستان، شاخص مهمي براي افزايش تاب آوري است.
2-نديدن بحران ها به صورت موقعيت هاي برطرف نشدني: نشيب و فرازهاي زندگي غيرقابل اجتناب است. هرچند ما نمي توانيم حقيقت اين مشکلات را تغيير دهيم، اما مي توانيم تفسير خودمان را از اين موقعيت ها عوض کنيم. لحظه اي که موقعيت هاي نامطلوب زندگي را به صورت مسائلي برطرف نشدني مي بينيم، گام هاي مثبتي که قادر هستيم براي حل اين مشکلات برداريم محدود يا بازداري مي شود.
3-هدف گذاري: داشتن هدف در زندگي و توانمندي براي هدف گذاري، شاخص مهمي در تاب آوري است. فردي که هدف گذاري را به زندگي خويش ضميمه مي کند، جهت گيري آينده خود را افزايش مي دهد و براي تحقق بخشيدن به آن تلاش خواهد کرد.
4-داشتن اقدام هاي قاطعانه: برخي افراد ممکن است هنگامي که با مشکلي مواجه مي شوند، منتظر شوند تا مسائل خودشان حل شوند. اين نوع برخورد با مسائل، شاخصي از نداشتن تاب آوري است. در مقابل، توانمندي براي عمل جسورانه در موقعيت هاي نامطلوب به منظور حل مسائل مي تواند شاخصي از تاب آوري باشد.
5- پرورش ديدگاه مثبتي از خود: دارا بودن اعتماد به نفس و اعتماد به قابليت هاي شخصي خود، شاخصي از تاب آوري است. قبل از سعي براي حل موفقيت آميز مسائل، فرد بايد به توانايي خود براي انجام آن باور داشته باشد. هيچ شخصي بدون اين باور نمي تواند گام هاي ضروري را براي حل مسائل بردارد.
6-مراقب خود بودن: مراقب خود بودن شاخص مهمي از تاب آوري است. اين مي تواند با حساسيت نسبت به هيجانات و نيازهاي شخصي خود، صرف زمان براي خود، حفظ سلامت جسماني و مشارکت در فعاليت هايي که فرد از آن لذت مي برد، مشخص شود. فردي که مي تواند خود را به لحاظ جسماني و روانشناختي متناسب نگه دارد، کوشش ها و اشتياق بيشتري براي حل مشکلات از خود نشان خواهد داد.
تاب آوري آموختني است يا ذاتي؟
نکته اي که بايد به آن توجه کرد، اين است که درست است تاب آوري به توانايي انسان در مواجهه با بلايا يا فشارهاي طاقت فرسا گفته مي شود، اما اين ويژگي در کنار توانايي هاي دروني شخص و مهارت هاي اجتماعي او و همچنين در تعامل با محيط تقويت مي شود، توسعه مي يابد و به عنوان يک ويژگي مثبت خودش را نشان مي دهد. نتيجه اين که تاب آوري مهارتي قابل آموزش است يعني پديده اي ذاتي نيست بلکه از طريق تمرين، آموزش، يادگيري و تجربه حاصل مي شود. پس اگر فکر مي کنيد تاب آوري کمي داريد، مي توانيد آن را تقويت کنيد و مهارت هاي خود را در اين زمينه پرورش دهيد.
ویژگی های افراد تاب آور
پژوهش های متعدد شماری از ویژگی های مربوط به تاب آوری را گزارش کرده اند. مهم ترین این ویژگی ها عبارت است از:
۱ – احساس ارزشمندی:
پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند، احترام قائل شدن برای خود و توانایی ها، سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آن ها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف و کتمان نکردن آن ها از ویژگی های افراد تاب آور است.
۲ – مهارت در حل مسئله:
افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی – انتقادی نسبت به توانایی های خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیرند و توانایی شگفت انگیزی در پیدا کردن راه حل های مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند.
۳ – مهارت های اجتماعی:
افراد تاب آور مهارت های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند. آن ها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، با دیگران صمیمی شوند و در مواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند، ضمن این که می توانند سنگ صبور خوبی باشند.
۴ – خوش بینی:
اعتقاد راسخ به این که آینده می تواند بهتر باشد و احساس امید و هدفمندی، از ویژگی های دیگر افراد تاب آور است. این افراد باور دارند که می توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند.
۵ – همدلی:
افراد تاب آور توانایی برقراری رابطه توأم با احترام متقابل با دیگران را نیز دارند.
چگونه تاب آور شويم؟
فرد تاب آور، نحوه استدلال و نگرش متفاوتي در مواجهه با شرايط ناگوار اتخاذ مي کند و به جاي فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن، به خود و توانايي هايش توجه بيشتري مي کند؛ به طور مثال، چنين شخصي ممکن است يک موقعيت پر مخاطره را يک فرصت در نظر بگيرد نه يک تهديد و در دشواري ها به جاي اضطراب، موفقيت را تجربه کند؛ بنابراين تاب آوري موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات مي شود و اين چيزي بيش از اجتناب ساده از پيامدهاي منفي است. به نظر مي رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه «شرايط ناگوار باعث ايجاد آسيب هاي رواني مي شوند» را حذف و با يک تغيير جديد، رابطه «شرايط پر مخاطره بايد زمينه ساز رشد و بالندگي شوند» را جايگزين آن مي کنند؛ يعني تاب آورها ذهن شان را طوري برنامه ريزي کرده اند که بعد از هر موقعيت استرس آوري به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خيلي ها تسليم آسيب هاي رواني نمي شوند.
6 روش افزايش تاب آوري
6 شيوه افزايش تاب آوري که در ادامه مطرح مي شود، مواردي است که از سوي انجمن روانشناسي آمريکا پيشنهاد مي شود تا استقامت و تاب آوري شما در هنگام مواجهه با مشکلات و شرايط سخت را بيشتر کند.
1-برقراري روابط بين فردي: حفظ روابط خوب با اعضاي خانواده و دوستان، شاخص مهمي براي افزايش تاب آوري است.
2-نديدن بحران ها به صورت موقعيت هاي برطرف نشدني: نشيب و فرازهاي زندگي غيرقابل اجتناب است. هرچند ما نمي توانيم حقيقت اين مشکلات را تغيير دهيم، اما مي توانيم تفسير خودمان را از اين موقعيت ها عوض کنيم. لحظه اي که موقعيت هاي نامطلوب زندگي را به صورت مسائلي برطرف نشدني مي بينيم، گام هاي مثبتي که قادر هستيم براي حل اين مشکلات برداريم محدود يا بازداري مي شود.
3-هدف گذاري: داشتن هدف در زندگي و توانمندي براي هدف گذاري، شاخص مهمي در تاب آوري است. فردي که هدف گذاري را به زندگي خويش ضميمه مي کند، جهت گيري آينده خود را افزايش مي دهد و براي تحقق بخشيدن به آن تلاش خواهد کرد.
4-داشتن اقدام هاي قاطعانه: برخي افراد ممکن است هنگامي که با مشکلي مواجه مي شوند، منتظر شوند تا مسائل خودشان حل شوند. اين نوع برخورد با مسائل، شاخصي از نداشتن تاب آوري است. در مقابل، توانمندي براي عمل جسورانه در موقعيت هاي نامطلوب به منظور حل مسائل مي تواند شاخصي از تاب آوري باشد.
5- پرورش ديدگاه مثبتي از خود: دارا بودن اعتماد به نفس و اعتماد به قابليت هاي شخصي خود، شاخصي از تاب آوري است. قبل از سعي براي حل موفقيت آميز مسائل، فرد بايد به توانايي خود براي انجام آن باور داشته باشد. هيچ شخصي بدون اين باور نمي تواند گام هاي ضروري را براي حل مسائل بردارد.
6-مراقب خود بودن: مراقب خود بودن شاخص مهمي از تاب آوري است. اين مي تواند با حساسيت نسبت به هيجانات و نيازهاي شخصي خود، صرف زمان براي خود، حفظ سلامت جسماني و مشارکت در فعاليت هايي که فرد از آن لذت مي برد، مشخص شود. فردي که مي تواند خود را به لحاظ جسماني و روانشناختي متناسب نگه دارد، کوشش ها و اشتياق بيشتري براي حل مشکلات از خود نشان خواهد داد.