اسپكتروفتومترها
يك فريم از تجهيزات پزشكي:
اسپكتروفتومترها، تجهيزاتي است كه جذب يا عبور طول موج‌هاي مشخصي از انرژي تابشي (نور) از يك آناليت را در يك محلول تعيين مي‌كنند. به دليل تفاوت در تعداد و آرايش گروه‌ها، پيوندهاي دوگانه اتم‌هاي كربن در هر مولكول نور را در طول موج‌هاي خاص با الگوي طيف مشخص، جذب مي‌كند. بر اساس قانون بير - لامبرت (Beer - Lambert) ، مقدار نوري كه در اين طول موج مشخص جذب مي‌شود مستقيماً با غلظت آن نمونه شيميايي متناسب است. اسپكتروفتومترهاي مرئي و فرابنفش، رايج‌ترين دستگاه‌هاي جذب سنجي در مراكز تشخيصي و آزمايشگاهي است.
اسپكتروفتومتر نور مرئي
در آزمايشگاه‌ها، بخش گسترده اي از اندازه گيري‌ها بر اساس واكنش‌هاي جذب سنجي صورت مي‌پذيرد. فعاليت اكثر آنزيم‌ها، تري گليسيريد، كلسترول، ليپو پروتئين‌ها، قند، كراتينين، اوره و . . . طيف وسيعي از آناليت‌ها با كاربردهاي باليني و تحقيقاتي، طيف وسيعي از داروها و بخش گسترده‌اي از متابوليت‌ها با اسپكتروفتومتري قابل سنجش است. بررسي ساختمان مولكولي، شناسائي تركيبات، مقايسه ساختمان‌ها، يافتن طول موج ماكزيمم جذب و . . . از ديگر كاربردهاي اسپكتروفتومتري در مسائل تحقيقاتي است.
اجزاء دستگاه
6 قسمت اصلي در ساختمان اسپكتروفتومترها وجود دارد كه عبارت است از:
منبع نور (Light Source)
تكفام ساز (Monochromator)
متمركز كننده پرتو (Focusing Device)
محل نمونه (Cuvet)
آشكارساز (Detector)
دستگاه نمايش خروجي (Display Device)
منبع نور (Light Source)
منبع نور در اثر افزايش حرارت به كمك الكتريسيته در يك لامپ تأمين مي‌شود. شرايط اصلي اين منبع، شدت كافي، پايداري و پيوستگي اجزاي آن است. براي تامين نور مرئي به منظور اندازه‌گيري، محلول‌هاي نسبتا رقيقي كه تغيير در شدت رنگشان متناسب با تغيير در غلظتشان است، معمولا از لامپ‌هاي تنگستن (با طول موج توليدي بين nm 900-330) استفاده مي‌شود.
تكفام ساز (Monochromator)
اين قسمت از دستگاه پرتو چند فام را به پرتو تكفام تبديل مي‌كند. اين عمل ممكن است توسط منشور يا سيستم گريتينگ انجام شود. *****ها شيشه‌هاي رنگي است كه بخش وسيعي از پرتوها را جذب كرده و فقط طول موج‌هاي محدودي را عبور مي‌دهد.
متمركز كننده پرتو (Focusing Device)
با تركيبي از عدسي‌ها، شكاف بين دو تيغه باريك فلزي و آئينه‌ها در مسير پرتو تابش، پرتوها موازي مي‌شود و با تنظيم عرض شكاف مي‌توان عرض پرتو را تنظيم كرد. هر چقدر عرض شكاف نور به كار رفته كمتر باشد، كيفيت پرتوها بهتر خواهد بود.
محل نمونه (Cuvet)
كووت‌ها قسمتي از دستگاه است كه نمونه مورد نظر يا بلانك در آن قرار مي‌گيرد. اين بخش معمولا به صورت استوانه يا مستطيل بوده و از شيشه، كوارتز يا پلاستيك ساخته مي‌شود. كووت‌هاي پلاستيكي و شيشه‌اي براي محدوده مرئي به كار مي‌رون.
آشكارسازها (Detectors)
دستگاه‌هايي است كه يك نوع از انرژي را به نوع ديگري تبديل مي‌كند و معمولا به سه گروه اصلي تقسيم مي‌شود : 1- فتوالكتريك، 2 - فتوشيميايي و 3 - حرارتي. در دستگاه‌هاي اسپكتروفتومتر از آشكارسازهاي فتوالكتريك استفاده مي‌شود. فتوسل و فتو تيوب از ساده‌ترين آشكارسازها است. فتو ترانزيستورها و فتوديودها نيز براي اين منظور استفاده مي‌شود.
دستگاه نمايش خروجي (Display Device)
اين قسمت، مي‌تواند يك گالوانومتر، صفحه ثبات، اسيلسكوپ يا صفحه نمايشگركامپيوتر با نرم افزارهاي متنوع باشد.
- اسپكتروفتومتر فرابنفش (Ultraviolet)
ساختماني همانند اسپكتروفتومتر نور مرئي داشته و به طول موج‌هاي نور فرابنفش حساس است.
اسپكتروفتومتر نشر شعله (Flame)
ساختمان اين دستگاه شبيه اسپكتروفتومتر يا فتومتر ساده است با اين تفاوت كه در فتومتر، لامپ الكتريكي و در اين دستگاه نور حاصل از سوختن ماده مورد آزمايش در درون شعله به عنوان منبع نوري در نظر گرفته مي‌شود. در طيف سنجي نشر شعله، نور حاصل مستقيما اندازه‌گيري مي‌شود.
اسپكتروفتومتر جذب اتمي (Atomic Absorption)
اسپكتروفتومترهاي جذب اتمي (AAS) غلظت عناصر فلزي كه از نظر پزشكي
براي حفظ سلامتي مهم است را اندازه گيري مي‌كند. در خصوص اين عناصر مي‌توان به كلسيم، منيزيم، مس، روي و آهن اشاره نمود. اسپكتروفتومترهاي جذب اتمي همچنين براي تعيين اينكه آيا سطح درماني داروهايي نظير ليتيم در خون، تامين شده است يا خير و همچنين براي آشكارسازي و تعيين كميت سموم فلزي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
