اسهال ویروسی گاو یكی از بیماریهای عفونی گاو است كه بوسیله Pestivirus از خانواده توگا ویریده ایجاد می شود. این بیماری برای اولین بار در سال 1946 در نیویورك مشاهده گردید. بیماری عموماً بصورت تحت كلینیكی یا ملایم با درصد ابتلای بالا و تلفات كم مشاهده می شود . اما در موارد حاد بیماری تلفات بالا نیز مشاهده می شود. این بیماری از نظر درمانگاهی با علائم گاسترو انتریت ، همراه با اسهال شدید ، زخم و تورم و سائیدگی مخاط دهان و بینی ، تب ، لوكوپنی ، كاهش ترشح شیر و سقط مشخص می گردد .
در سال 1953 در ایالت آیووای آمریكا بیماری مشابه ای همراه با عوارض مخاطی مشاهده گردید كه بیماری مخاطی نامیده شد. اما اكنون مشخص گردید كه عامل هر دو بیماری یكی می باشد. یكی از جنبه های مهم این بیماری شباهت آن با طاعون گاوی و MCF است كه با سائیدگی بافت پوششی مخاط دهان و مجاری گوارشی همراه می باشد .
اتیولوژی :
Pestivirus یك ویروس RNA دار می باشد كه از لحاظ پادگنی شباهت زیادی به ویروس طاعون خوك و عامل بیماری بوردر گوسفند دارد ، این ویروس توسط حرارت ، تغییرات PH و مواد ضد عفونی كننده از بین می رود اما در درجه حرارت پایین ماندگار می باشد.
اپیدمیولوژی :
بررسی های سرولوژیكی نشان داده است كه با وجود كم بودن تعداد گاوانی كه نشانیهای درمانگاهی بیماری را بروز می دهند ، میزان عفونت خیلی زیاد است . در انگلستان لااقل 50 درصد گاوان از نظر سرمی واكنش مثبت نسبت به بیماری دارند و در استرالیا این نسبت به 89 درصد بالغ می گردد كه در مناطق گرم میزان آلودگی 91 درصد و در نواحی معتدل 54 درصد است.
در كنیا 19 درصد گاوان بالغ در آزمایش سرمی مثبت می باشند. سویه های ویروس در این كشور با سویه هائی كه در آمریكا و آلمان جدا گردیده مشابه است . در آلمان 76 درصد گاوانی كه مورد آزمایش قرار گرفته اند در آزمایش سرمی آلوده بوده اند . میزان شیوع از 40 درصد در گوساله های 6ماهه تا 91 درصد در گاوان بالغ متغیر بوده است . در رودزیا 64 درصد گاوان آلوده تشخیص داده شده اند. گاوها در تمامی سن ها حساس می باشند. اما بیشتر در 8 تا 24 ماهگی بیماری را نشان می دهند. بیماری بطور محسوسی در زمستان شیوع بیشتری دارد ولی ظاهراً بیماری در گاوان گوشتی بیش از گاوان شیری شیوع دارد.
در گوساله های گوشتی بیماری چند هفته یا ماه بعد از دوران شیرخوارگی و اغلب در سنین 6 تا 10 ماهه بروز می كند. در گاوداریهای بسته ممكن است تا 25 درصد گوساله ها به فرم حاد بیماری مبتلا گردند و میزان تلفات به 90 تا 100 درصد بالغ شود. در گاوداری های باز كه ورود گاوان جدید در آنها اغلب صورت می گیرد بیماری معمولاً بصورت تكی بروز می كند. در گاوان پرواربندی بیماری معمولاً چند هفته پس از ورود دامها به محل پرواربندی ظاهر می شود و معمولاً بصورت تكی است مگر اینكه تعدادی از گاوان پرواربندی از گاوداریهای بسته و محصور ( بدون ارتباط با سایر گاوان ) به محل آورده شده و با دامهای ناقل بیماری مخلوط گردیده باشند.
اسهال ویروسی گاوان را می توان از راه دهان و یا تزریق بسهولت انتقال داد ، در شرایط طبیعی انتقال بیماری بوسیله تماس مستقیم و یا غیر مستقیم صورت می گیرد و بازدیدكنندگان عادی ترین وسیله سرایت از گله ای به گله دیگر است ،گرچه مهمترین وسیله انتشار بیماری مواد غذایی آلوده با مدفوع دامهای مبتلا می باشد ، ولی آلودگی ممكن است از طریق ادرار و یا ترشحات بینی نیز صورت گیرد . انتقال توسط حشرات و بند پایان نیز گزارش شده است.
علائم درمانگاهی :
بیماری BVD عموماً بصورت تحت كلینیكی می باشد . علت بروز علائم متفاوت در این بیماری می تواند به علل زیر باشد:
- بیماریزایی های متفاوت در سویه های ویروس.
- حساسیت گله.
- عفونتهای رایج.
- استرس.
- فاكتورهای مدیریتی.
با توجه به اینكه ویروس BVD سیستم ایمنی را فلج می كند ، بنابراین امكان دارد سایر عوامل بیماریزای فرصت طلب نیز، بیماریزایی خود را نشان دهند بنابراین علائم كلینیكی بیماری BVD همراه با این بیماریها مشاهده می گردد.
دوره كمون در شرایط طبیعی 1 تا 3 هفته است و بعضی منابع 5 الی 10 روز را ذكر كرده اند . در فرم حاد BVD كه عموماً در گاوان جوان بین 8 ماهه تا 2 ساله بروز می كند علائم بیماری به قرار ذیل می باشد:
تب (c ° 41 – 40 ) ، دپرسیون ، بی اشتهایی ، تنفس شدید ، ضربان سریع قلب ، سرفه خشك ، ترشحات سروزی بینی كه بتدریج چركی می گردد ، پرخونی بینی و گاهی اوقات پرخونی مخاط دهان ، نكروز اطراف سوراخهای بینی و پوزه ، 2 تا 3 روز بعد از شروع تب اسهال دیده می شود كه در ابتدا آبكی بوده سپس خونی همراه با ترشحات موكوسی می گردد . همچنین 3 تا 7 روز پس از شروع تب ، زخمهای دهانی همراه با آبریزش كشدار مشاهده می گردد . ترشح اشك و كدر شدن قرنیه گاهی مشاهده می شود در اینصورت كدری از قسمت مركزی قرنیه شروع می شود و به طرف خارج توسعه پیدا می كند. در تعدادی از دامها لنگش بروز می كند ، دامهای آبستن ، جنین خود را سقط می كنند و یا در صورت زایش ناهنجاریهای مادرزادی در گوساله ها مشاهده می گردد. تصادفاً ممكن است دامها آثار آنسفالیت بویژه تشنج نشان دهند.
شایان ذكر است كه در بعضی از موارد اسهال و زخمهای مخاطی ممكن است وجود نداشته باشد یا در حداقل خود را نشان دهد و تنها علائم تنفسی آشكار می باشد. جراحات سائیدگی مخاط دهان معمولاً از یكدیگر مجزا و بصورت زخمهای كم عمقی هستند كه در نتیجه نكروز پوشش مخاطی آن جدا گردیده است . این جراحات در سطح داخلی لبها روی لثه ها و حاشیه دندانها و در قسمت خلفی سقف و در گوشه دهان و روی زبان وجود دارد . از اینگونه جراحات ممكن است در روی پوزه نیز تولید و به یكدیگر متصل شود و در نتیجه دلمه خشكی روی پوزه را بپوشاند.
گاو مبتلا به فرم حاد BVD ظرف 48 ساعت تلف می گردد. اشكال خیلی خفیف كه عادی ترین شكل این بیماری می باشد با تب ، كم شدن لوكوسیتها همراه است و ممكن است با اسهال همراه باشد یا نباشد. در شكل انفرادی و تكی بیماری مخاطی در ابتدا بی اشتهایی و تب شدید (c ° 41 ) ظاهر می شود ولی در ظرف 2 – 3 روز تب پایین می آید ، نكروز سطحی و مجزائی در مخاط دهان از جمله سطح زبان روی پوزه و قسمت قدامی منخرین ظاهر می گردد. جراحات حاصل خیلی سطحی است و اگر آنرا پاك كنند ، سائیدگی های مخاطی زیر آن كم عمق و تشخیص آنها دشوار می باشد . ایجاد این جراحات با ترشحات بزاق فراوان ریزش بینی چركی و اسهال آبكی و گاهی خونین همراه است .
زور و پیچ در هنگام خروج مدفوع اغلب وجود دارد . بی اشتهایی مطلق ادامه پیدا می كند و از بین رفتن آب بدن و لاغری شروع می شود. نشانیهای عصبی وجود ندارد . در 10 درصد لنگش دیده می شود. جراحات پوستی بیشتر در مواردی بوجود می آید كه بیماری طولانی شده است. در اینصورت ممكن است در اطراف مجاری غلاف قضیب و فرج نیز موجود باشد .در مواردی از مبتلایان ترشحات چشمی دیده می شود و كدر شدن قرنیه نیز در موارد كمی گزارش گردیده است. در مراحل آخر بیماری مدفوع حاوی مقدار زیادی بقایای مخاطی است. مرگ معمولاً در ظرف 4 تا 15 روز فرا می رسد.
شكل تحت حاد و یا مزمن :
در حیواناتی كه زنده بمانند ولی كاملاً بهبود نیافته باشند اسهال متناوب ، كم اشتهایی ، لاغری تدریجی ، موهای خشن و خشك ، نفخ مزمن ، تغییر شكل سم و جراحات مزمن در حفره دهان و پوست دیده می شود. آثار كالبد گشایی جراحات در اكثر اشكال بیماری یكنواخت است. آثار ظاهری غیر عادی محدود به دستگاه گوارش می باشد. سائیدگی كم عمق مشخص با تورم مختصری در اطراف و بافت قرمز رنگی وسط آن روی پوزه و در دهان وجود دارد. تعداد این جراحات در حلق ، حنجره و قسمت خلفی منخرین كمتر ، ولی در مری زیاد و بصورت خطوطی در امتداد چین های مری قرار گرفته اند. نظیر این جراحات در ابتدای شكمبه و در ورقه های هزارلا وجود دارد . در شیردان اغلب پرخونی همراه با لكه های متعدد خونریزی زیر مخاطی و تورم جدار این عضو بنظر می رسد.
تشخیص :
تمایز بیماریهائی كه ایجاد سائیدگی مخاطی در دهان می كنند چه از نظر درمانگاهی و چه از نظر كالبدگشایی فوق العاده دشوار است . طاعون گاوی ، BVD و MCF از نظر درمانگاهی شباهت زیادی به یكدیگر دارند. تورم دهان در اثر سائیدگی مخاط و تورم روده و معده در هر سه بیماری وجود دارد و در واگیریها نمی توان اسهال ویروسی و MCF را از طاعون گاوی از روی نشانیها تمیز داد . در اینگونه موارد باید مراجع ذیصلاح را مطلع ساخت و ماهیت بیماری را بوسیله تزریق و یا آزمایشهای مناسب مشخص كرد. تشخیص قطعی ماهیت بیماری با كشت و جدا ساختن ویروس بوسیله برداشت از ترشحات مخاط بینی و مدفوع و آزمایش سرمی در دو نوبت از نظر پادتن های ضد ویروس اسهال ویروسی گاو انجام پذیر است. برای آزمایشهای هیستوپاتولوژی نمونه های مورد نظر از لوزه ها ، طحال ، غدد لنفاوی مزانتریك ، ریه و قسمتی از روده باریك ( ایلیوم ) همراه با پیرز پتچ ( Peyers` Patches ) گرفته می شود.
در سال 1953 در ایالت آیووای آمریكا بیماری مشابه ای همراه با عوارض مخاطی مشاهده گردید كه بیماری مخاطی نامیده شد. اما اكنون مشخص گردید كه عامل هر دو بیماری یكی می باشد. یكی از جنبه های مهم این بیماری شباهت آن با طاعون گاوی و MCF است كه با سائیدگی بافت پوششی مخاط دهان و مجاری گوارشی همراه می باشد .
اتیولوژی :
Pestivirus یك ویروس RNA دار می باشد كه از لحاظ پادگنی شباهت زیادی به ویروس طاعون خوك و عامل بیماری بوردر گوسفند دارد ، این ویروس توسط حرارت ، تغییرات PH و مواد ضد عفونی كننده از بین می رود اما در درجه حرارت پایین ماندگار می باشد.
اپیدمیولوژی :
بررسی های سرولوژیكی نشان داده است كه با وجود كم بودن تعداد گاوانی كه نشانیهای درمانگاهی بیماری را بروز می دهند ، میزان عفونت خیلی زیاد است . در انگلستان لااقل 50 درصد گاوان از نظر سرمی واكنش مثبت نسبت به بیماری دارند و در استرالیا این نسبت به 89 درصد بالغ می گردد كه در مناطق گرم میزان آلودگی 91 درصد و در نواحی معتدل 54 درصد است.
در كنیا 19 درصد گاوان بالغ در آزمایش سرمی مثبت می باشند. سویه های ویروس در این كشور با سویه هائی كه در آمریكا و آلمان جدا گردیده مشابه است . در آلمان 76 درصد گاوانی كه مورد آزمایش قرار گرفته اند در آزمایش سرمی آلوده بوده اند . میزان شیوع از 40 درصد در گوساله های 6ماهه تا 91 درصد در گاوان بالغ متغیر بوده است . در رودزیا 64 درصد گاوان آلوده تشخیص داده شده اند. گاوها در تمامی سن ها حساس می باشند. اما بیشتر در 8 تا 24 ماهگی بیماری را نشان می دهند. بیماری بطور محسوسی در زمستان شیوع بیشتری دارد ولی ظاهراً بیماری در گاوان گوشتی بیش از گاوان شیری شیوع دارد.
در گوساله های گوشتی بیماری چند هفته یا ماه بعد از دوران شیرخوارگی و اغلب در سنین 6 تا 10 ماهه بروز می كند. در گاوداریهای بسته ممكن است تا 25 درصد گوساله ها به فرم حاد بیماری مبتلا گردند و میزان تلفات به 90 تا 100 درصد بالغ شود. در گاوداری های باز كه ورود گاوان جدید در آنها اغلب صورت می گیرد بیماری معمولاً بصورت تكی بروز می كند. در گاوان پرواربندی بیماری معمولاً چند هفته پس از ورود دامها به محل پرواربندی ظاهر می شود و معمولاً بصورت تكی است مگر اینكه تعدادی از گاوان پرواربندی از گاوداریهای بسته و محصور ( بدون ارتباط با سایر گاوان ) به محل آورده شده و با دامهای ناقل بیماری مخلوط گردیده باشند.
اسهال ویروسی گاوان را می توان از راه دهان و یا تزریق بسهولت انتقال داد ، در شرایط طبیعی انتقال بیماری بوسیله تماس مستقیم و یا غیر مستقیم صورت می گیرد و بازدیدكنندگان عادی ترین وسیله سرایت از گله ای به گله دیگر است ،گرچه مهمترین وسیله انتشار بیماری مواد غذایی آلوده با مدفوع دامهای مبتلا می باشد ، ولی آلودگی ممكن است از طریق ادرار و یا ترشحات بینی نیز صورت گیرد . انتقال توسط حشرات و بند پایان نیز گزارش شده است.
علائم درمانگاهی :
بیماری BVD عموماً بصورت تحت كلینیكی می باشد . علت بروز علائم متفاوت در این بیماری می تواند به علل زیر باشد:
- بیماریزایی های متفاوت در سویه های ویروس.
- حساسیت گله.
- عفونتهای رایج.
- استرس.
- فاكتورهای مدیریتی.
با توجه به اینكه ویروس BVD سیستم ایمنی را فلج می كند ، بنابراین امكان دارد سایر عوامل بیماریزای فرصت طلب نیز، بیماریزایی خود را نشان دهند بنابراین علائم كلینیكی بیماری BVD همراه با این بیماریها مشاهده می گردد.
دوره كمون در شرایط طبیعی 1 تا 3 هفته است و بعضی منابع 5 الی 10 روز را ذكر كرده اند . در فرم حاد BVD كه عموماً در گاوان جوان بین 8 ماهه تا 2 ساله بروز می كند علائم بیماری به قرار ذیل می باشد:
تب (c ° 41 – 40 ) ، دپرسیون ، بی اشتهایی ، تنفس شدید ، ضربان سریع قلب ، سرفه خشك ، ترشحات سروزی بینی كه بتدریج چركی می گردد ، پرخونی بینی و گاهی اوقات پرخونی مخاط دهان ، نكروز اطراف سوراخهای بینی و پوزه ، 2 تا 3 روز بعد از شروع تب اسهال دیده می شود كه در ابتدا آبكی بوده سپس خونی همراه با ترشحات موكوسی می گردد . همچنین 3 تا 7 روز پس از شروع تب ، زخمهای دهانی همراه با آبریزش كشدار مشاهده می گردد . ترشح اشك و كدر شدن قرنیه گاهی مشاهده می شود در اینصورت كدری از قسمت مركزی قرنیه شروع می شود و به طرف خارج توسعه پیدا می كند. در تعدادی از دامها لنگش بروز می كند ، دامهای آبستن ، جنین خود را سقط می كنند و یا در صورت زایش ناهنجاریهای مادرزادی در گوساله ها مشاهده می گردد. تصادفاً ممكن است دامها آثار آنسفالیت بویژه تشنج نشان دهند.
شایان ذكر است كه در بعضی از موارد اسهال و زخمهای مخاطی ممكن است وجود نداشته باشد یا در حداقل خود را نشان دهد و تنها علائم تنفسی آشكار می باشد. جراحات سائیدگی مخاط دهان معمولاً از یكدیگر مجزا و بصورت زخمهای كم عمقی هستند كه در نتیجه نكروز پوشش مخاطی آن جدا گردیده است . این جراحات در سطح داخلی لبها روی لثه ها و حاشیه دندانها و در قسمت خلفی سقف و در گوشه دهان و روی زبان وجود دارد . از اینگونه جراحات ممكن است در روی پوزه نیز تولید و به یكدیگر متصل شود و در نتیجه دلمه خشكی روی پوزه را بپوشاند.
گاو مبتلا به فرم حاد BVD ظرف 48 ساعت تلف می گردد. اشكال خیلی خفیف كه عادی ترین شكل این بیماری می باشد با تب ، كم شدن لوكوسیتها همراه است و ممكن است با اسهال همراه باشد یا نباشد. در شكل انفرادی و تكی بیماری مخاطی در ابتدا بی اشتهایی و تب شدید (c ° 41 ) ظاهر می شود ولی در ظرف 2 – 3 روز تب پایین می آید ، نكروز سطحی و مجزائی در مخاط دهان از جمله سطح زبان روی پوزه و قسمت قدامی منخرین ظاهر می گردد. جراحات حاصل خیلی سطحی است و اگر آنرا پاك كنند ، سائیدگی های مخاطی زیر آن كم عمق و تشخیص آنها دشوار می باشد . ایجاد این جراحات با ترشحات بزاق فراوان ریزش بینی چركی و اسهال آبكی و گاهی خونین همراه است .
زور و پیچ در هنگام خروج مدفوع اغلب وجود دارد . بی اشتهایی مطلق ادامه پیدا می كند و از بین رفتن آب بدن و لاغری شروع می شود. نشانیهای عصبی وجود ندارد . در 10 درصد لنگش دیده می شود. جراحات پوستی بیشتر در مواردی بوجود می آید كه بیماری طولانی شده است. در اینصورت ممكن است در اطراف مجاری غلاف قضیب و فرج نیز موجود باشد .در مواردی از مبتلایان ترشحات چشمی دیده می شود و كدر شدن قرنیه نیز در موارد كمی گزارش گردیده است. در مراحل آخر بیماری مدفوع حاوی مقدار زیادی بقایای مخاطی است. مرگ معمولاً در ظرف 4 تا 15 روز فرا می رسد.
شكل تحت حاد و یا مزمن :
در حیواناتی كه زنده بمانند ولی كاملاً بهبود نیافته باشند اسهال متناوب ، كم اشتهایی ، لاغری تدریجی ، موهای خشن و خشك ، نفخ مزمن ، تغییر شكل سم و جراحات مزمن در حفره دهان و پوست دیده می شود. آثار كالبد گشایی جراحات در اكثر اشكال بیماری یكنواخت است. آثار ظاهری غیر عادی محدود به دستگاه گوارش می باشد. سائیدگی كم عمق مشخص با تورم مختصری در اطراف و بافت قرمز رنگی وسط آن روی پوزه و در دهان وجود دارد. تعداد این جراحات در حلق ، حنجره و قسمت خلفی منخرین كمتر ، ولی در مری زیاد و بصورت خطوطی در امتداد چین های مری قرار گرفته اند. نظیر این جراحات در ابتدای شكمبه و در ورقه های هزارلا وجود دارد . در شیردان اغلب پرخونی همراه با لكه های متعدد خونریزی زیر مخاطی و تورم جدار این عضو بنظر می رسد.
تشخیص :
تمایز بیماریهائی كه ایجاد سائیدگی مخاطی در دهان می كنند چه از نظر درمانگاهی و چه از نظر كالبدگشایی فوق العاده دشوار است . طاعون گاوی ، BVD و MCF از نظر درمانگاهی شباهت زیادی به یكدیگر دارند. تورم دهان در اثر سائیدگی مخاط و تورم روده و معده در هر سه بیماری وجود دارد و در واگیریها نمی توان اسهال ویروسی و MCF را از طاعون گاوی از روی نشانیها تمیز داد . در اینگونه موارد باید مراجع ذیصلاح را مطلع ساخت و ماهیت بیماری را بوسیله تزریق و یا آزمایشهای مناسب مشخص كرد. تشخیص قطعی ماهیت بیماری با كشت و جدا ساختن ویروس بوسیله برداشت از ترشحات مخاط بینی و مدفوع و آزمایش سرمی در دو نوبت از نظر پادتن های ضد ویروس اسهال ویروسی گاو انجام پذیر است. برای آزمایشهای هیستوپاتولوژی نمونه های مورد نظر از لوزه ها ، طحال ، غدد لنفاوی مزانتریك ، ریه و قسمتی از روده باریك ( ایلیوم ) همراه با پیرز پتچ ( Peyers` Patches ) گرفته می شود.
