اسلام + مدیریت=مدیریت اسلامی

[parmehr]

جریمه
وَ‌الَّذینَ یظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ... فَتَحْریرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یتَمَاسّا...(مجادله،3)
كسانی كه نسبت به همسران خود ظهار می‌كنند ... كفاره آن، قبل از آنكه با هم تماس گیرند، آزاد كردن برده است.
269.جریمه یكی از راه‌های كنترل است و باعث پیشگیری از اشتباهات فاحش می‌گردد.

 

[parmehr]

ابزار اعمال قدرت
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمیزانَ ... (حدید، 25)
ما پیامبرانمان را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان كتاب آسمانی و وسیله سنجش فرو فرستادیم.
268.در مدیریت هرگاه به كسی مسؤولیت داده شد، باید ابزار كار و امكان اعمال قدرت را در اختیارش قرار دهیم تا بتواند به نحو احسن كار خود را انجام دهد.

 

[parmehr]

مقایسه و رقابت
لا یسْتَوی مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ ... (حدید، 10)
كسانی‌كه قبل از فتح مكه، انفاق و جهاد كردند، با دیگران یكسان نیستند.
267.مقایسه كردن و ایجاد حس رقابت، در صورتی كه حسادت‌ها را برنیانگیزد، از روش‌های رشد فعالیت در سازمان است.

 

[parmehr]

پاسخ به پرسش‌ها
اَوَ ءاباؤنا الاوّلون (48) قُلْ إِنَّ اْلاوَّلینَ وَ اْلاخِرینَ (49) لَمَجْمُوعُونَ إِلى‏ میقاتِ یوْمٍ مَعْلُومٍ ‏(واقعه، 50)
مشركان پرسیدند: آیا در قیامت، پدران ما هم حاضر می‌شوند؟ خداوند به پیامبر فرمود که بگو: همه پیشینیان و آیندگان در آنجا جمع می‌شوند.
266.رهبران و مدیران باید به ابهامات و سؤالات با قاطعیت پاسخ دهند، حتی اگر آن سؤالات از سوی مغرضین مطرح گردد. عدم توجه به این موضوع باعث می‌شود، همدلان دچار تردید شوند.

 

[parmehr]

تجلیل از پیشكسوتان
ثُلَّةٌ مِنَ اْلاوَّلینَ ‏(واقعه، 13)
گروه زیادی از كسانی كه وارد بهشت می‌شوند، از پیشینیان هستند.
265.بزرگداشت و تجلیل از پیشكسوتان و پیشینیان نباید فراموش شود.

 

[parmehr]

تشویق با ابزار مورد علاقه
فیهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمّانٌ ‏(الرحمان، 68)
در باغ‌های بهشت، میوه و خرما و انار است.
264.مردم باید به وسیلة چیزهایی تشویق شوند كه به آن علاقه دارند تا اثر انگیزشی بالایی داشته باشد.

 

[parmehr]

ارزشیابی عملکرد
سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَیهَ الثَّقَلانِ ‏(الرحمان، 31)
به زودی حساب و كتاب و عملكرد شما را بررسی می‌كنیم.
263.حسابرسی و ارزشیابی عملکرد كاركنان، از وظایف مدیران است و باعث ایجاد انگیزه نسبت به انجام وظایف می‌شود.

 

[parmehr]

گذشت از لغزش‌ها
الَّذینَ یجْتَنِبُونَ كَبائِرَ اْلإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلاَّ اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ...‏(نجم، 32)
كسانی كه از گناهان بزرگ و زشت اجتناب کنند، خداوند از گناهان كوچك و ناخواستة آنها در می‌گذرد، زیرا خداوند آمرزشش وسیع است.
262.باید از اشتباهات ناچیز و ناخواسته كاركنانی كه عملكرد خوبی دارند، گذشت كرد، زیرا كه گذشت از لغزش‌ها تاثیر بسیار مثبتی بر فعالیت‌های آینده کارکنان دارد

 

[parmehr]

تفهیم سخنان
فَكانَ قابَ قَوْسَینِ أَوْ أَدْنى‏ (نجم، 9)
آیه، اشاره به معراج پیامبر صلی الله علیه و آله دارد كه فاصله اش از ذات كبریایی بهاندازه دو كمان یا كمتر شد.
261.در بیان مطالب مهم، باید از كلماتی استفاده كرد كه برای مخاطب قابل فهم باشد، تا هم احساس همبستگی و صمیمیت به وجود بیاید و هم مساله در ابهام نماند. (چنان كه خداوند در بیان شب معراج، نزدیك شدن پیامبر صلی الله علیه و آله به سوی خود را با اندازه‌های دنیایی بیان فرموده است.)

 

[parmehr]

حمایت از مدیران
ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى ‏(نجم، 2)
ای مردم! مصاحب شما (حضرت محمد صلی الله علیه و آله) نه گمراه شده و نه منحرف گشته است.
260.مدیران باید از كسانی كه به آنها مسؤولیت می‌سپارند و مورد تهمت قرار گرفتهاند، دفاع كنند. (چنانکه خداوند از پیامبر اکرم دفاع نموده است.)

 

[parmehr]

ابلاغ كتبی
وَ كِتابٍ مَسْطُورٍ (2) فی رَقٍّ مَنْشُورٍ (طور، 3)
(فرامین پروردگار) در كتابی خط به خط نوشته شده و در صفحاتی گشوده شده است.
258.دستورات و فرامین باید به صورت مكتوب ابلاغ گردد.
259.ابلاغیه‌ها باید بلیغ و رسا باشند و از زیبایی ظاهری، جهت برانگیختن انگیزش درونی كاركنان برخوردار باشد.

 

[parmehr]

انجام اصلاح از بالاترین مقام
وَ فی مُوسى‏ إِذْ أَرْسَلْناهُ إِلى‏ فِرْعَوْنَ ...‏ (ذاریات، 38)
آنگاه که موسی را به سوی فرعون فرستادیم.
257.در اصلاح نظام اداری، باید از اصلاح مدیران ارشد و كارفرمایان سطوح بالا شروع كرد.

 

[parmehr]

تعریف وظایف و اختیارات
وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهیدٌ (ق، 21)
هر كس وارد قیامت می‌شود با او دو فرشته است كه یكی او را به جلو سوق می‌دهد و دیگری گواه اوست.
256.حدود اختیارات و وظایف كاركنان باید كاملاً روشن و مشخص باشد. (چنان كه خداوند اختیارات آن دو فرشته را بیان كرده است.)

 

[parmehr]

نظارت همه جانبه
إِذْ یتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیمینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعیدٌ (ق، 17)
دو فرشته بر دوش چپ و راست انسان قرار دارند كه اعمال او را ثبت می‌كنند.
254.نظارت باید همه جانبه باشد و به طور دقیق و كامل انجام گیرد تا بتوان به آن استناد كرد و اعتبار و ارزش داشته باشد.
255.تقسیم عادلانة كار میان افراد، اصل مهمی در مدیریت است. (کار نظارت براعمال انسان، میان دو فرشته تقسیم شده است.)

 

[parmehr]

در دسترس بودن مدیر، استقلال رأی
وَ‌اعْلَمُوا أَنَّ فیكُمْ رَسُولَ‌اللّهِ لَوْ یطیعُكُمْ فی كَثیرٍ مِنَ ‌اْلامْرِ لَعَنِتُّمْ...‏(حجرات،7)
ای مردم، رسول خدا در میان شماست و شما باید از او تبعیت كنید و اگر او از شما تبعیت كند، قطعاً به سختی و مشقت خواهید افتاد.
252.مدیران و رهبران در نظام اسلامی باید در دسترس باشند تا بتوان با آنها بدون واسطه سخن گفت. (فیكم رسول الله)
253.مدیران و رهبران باید استقلال رای داشته باشند و بتوانند در مسایل تصمیم گیری كنند تا تشتت آراء به وجود نیاید.

 

[parmehr]

خطر زود باوری و سطحی‌نگری
یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْمًا بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ‏(حجرات، 6)
ای‌كسانی كهایمان آوردهاید اگر فاسقی برای شما خبری آورد تحقیق كنید تا مبادا از روی بی‌اطلاعی تصمیم بگیرید و به قومی آسیب برسانید و سپس از كردة خود پشیمان شوید.
248.مدیران باید اهل تحقیق و بررسی باشند و از زودباوری و سطحی نگری به شدت بپرهیزند.
249.مراجع بازرسی و نظارت نباید واحد باشد، که تنها از یك مجرا كسب اطلاع كرد، بلكه در بسیاری از موارد باید از چند منبع موضوعات را بررسی نمود تا حقیقت آشکار گردد.
250.علاج واقعه را قبل از وقوع باید كرد. چنان كه حضرت حق می‌فرماید: كاری نكنید كه از كردة خود پشیمان شوید.
251.بیان دلیل و حكمت دستورات و ابلاغ‌های سازمانی، انگیزش افراد را برای انجام دستورات تقویت می‌كند.

 

[parmehr]

احترام، زمینه سازی برای دستورات
یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَینَ یدَی اللّهِ وَ رَسُولِهِ ... ( حجرات، 1)
ای كسانی كهایمان آورده‌اید در هیچ كاری بر خدا و پیامبرش پیشی نگیرید.
247.پیش از دستور به كاری، ابتدا باید زمینه‌های روانی پذیرش را در مخاطب ایجاد كرد. جملة "یا أیها الّذین آمنوا: ای كسانی كهایمان آورده‌اید" به مؤمنان شخصیت می‌دهد و رابطة آنان را با خدا مستحکم می‌سازد، سپس به بیان دستور می‌پردازد.

 

[parmehr]

اهلیت و اولویت
وَ كانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها ... (فتح، 26)
خداوند، آرامش خود را بر دل‌های مؤمنین نازل فرمود، زیرا كه ایشان به رعایت تقوی سزاوارتر و اهل آن بودند.
246.اهلیت و اولویت، دو شرط دریافت مسؤولیت است. اهلیت یعنی دارا بودن شرایط احراز مسؤولیت و اولویت به معنی داشتن امتیاز ویژه است.

 

[parmehr]

پیامدهای تصمیم
وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیرِ عِلْمٍ ... (فتح، 25)
خداوند در صلح حدیبیه اجازة حمله به مكه را نداد و فرمود: در مكه زنان و مردان با ایمانی هستند كه ممكن است در اثر حمله شما، نادانسته، مورد ضرر و زیان قرار گیرند.
245.رهبر و مدیر در جامعة اسلامی، باید همة جوانب و آثار و پیامدهای تصمیمات خود را در نظر بگیرد و شتاب زده فرمانی صادر نکند.

 

[parmehr]

استحكام در برابر رقبا
فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ اْلاعْلَوْنَ .... ‏(محمد، 35)
در جنگ سستی نورزید و در حال قدرت و برتری، پیشنهاد صلح دهید.
244.دوری از سستی در انجام وظایف، باعث ایجاد صلابت و استحكام در مقابل رقبا می‌شود.

 

[parmehr]

دلسوز بودن
وَ اسْتَغْفِرْ ... لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ... ‏(محمد، 19)
ای پیامبر، برای مردان و زنان با ایمان امت خود استغفار كن.
243.یكی از ویژگی‌های مدیران در نظام اسلامی، دلسوز بودن و خیرخواه بودن نسبت به افراد تحت امر است.

 

[parmehr]

مسؤولیت و اختیارات
إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمّا فِداءً ... ‏(محمد، 4)
پس از آن كه در جنگ عده ای را اسیر گرفتید، تصمیم‌گیری با خودتان كه یا آنها را با منّت آزاد كنید و یا فدیه بگیرید و آزاد كنید.
242.پس از دادن مسؤولیت، باید اختیاراتی هم به افراد تفویض نمود تا در موقع لزوم بر طبق آنچه كه صلاح می‌دانند تصمیم‌گیری كنند.

 

[parmehr]

ارتقا براساس عملكرد
وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمّا عَمِلُوا ... ‏(احقاف، 19)
در قیامت، برای هر كس به میزان عمل، رتبه و درجه قرار داده شده است.
241.ارتقای سازمانی و اعطای پست‌ها و مناصب باید بر اساس میزان عملكرد مثبت و نتیجه ارزیابی عملكرد افراد صورت گیرد.

 

[parmehr]

پیش‌بینی تبلیغات مخالفان
وَ قالَ الَّذینَ كَفَرُوا لِلَّذینَ آمَنُوا لَوْ كانَ خَیرًا ما سَبَقُونا إِلَیهِ وَ إِذْ لَمْ یهْتَدُوا بِهِ فَسَیقُولُونَ هذا إِفْكٌ قَدیمٌ(احقاف، 11)
و كسانی كه كفر ورزیدند دربارة مؤمنان می‌گویند: اگر اسلام خوب بود، ما زودتر از آنها به آن چنگ می‌زدیم.
ادامه آیه می‌فرماید: چون راه به جایی نمی‌برند، به زودی خواهند گفت: دین، یك دروغ قدیمی است.
240.مدیران و رهبران، باید تاكتیك‌ها و تبلیغات رقبا را پیش‌بینی كنند تا بتوانند علیه آن به موقع اقدام كنند.

 

[parmehr]

صداقت
ما أَدْری ما یفْعَلُ بی وَ لا بِكُمْ ... ‏(احقاف، 9)
این آیه از زبان حضرت رسول می‌فرماید: من نمی‌دانم كه با من و شما چگونه رفتار خواهد شد.
239.یكی از ویژگی‌های مدیران در نظام اسلامی، صداقت است؛ آنجا كه چیزی را نمی‌دانند و یا توان انجام آن را ندارند، با صداقت می‌گویند: از حدّ دانش یا توان من خارج است.

 

[parmehr]

بیان دلیل توبیخ
ذلِكُمْ بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللّهِ هُزُوًا وَ غَرَّتْكُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا ... ‏(جاثیه، 35)
این عذاب شما به خاطر آن است كه آیات خدا را مسخره گرفتید و زندگی دنیا مغرورتان كرد.
238.دلیل تنبیه و توبیخ باید به اطلاع متخلفان برسد تا بتوانند خود را اصلاح كنند.

 

[parmehr]

زمان شناسی
فَأَسْرِ بِعِبادی لَیلاً ... ‏(دخان، 23)
ای موسی! بندگان مرا شبانه از سرزمین مصر كوچ بده.
237.دخیل كردن عنصر زمان در برنامه‌ریزی‌های سازمانی، عاملی كلیدی در موفقیت یا عدم توفیق است.

 

[parmehr]

اعتمادسازی
إِنّی لَكُمْ رَسُولٌ أَمینٌ ‏(دخان، 18)
ای مردم! من برای شما پیامبری امین بوده‌ام!
236.مدیران باید اعتماد افراد سازمان را به خود جلب نمایند، زیرا اعتماد متقابل، موجب اطاعت‌پذیری بیشتر می‌گردد.

 

[parmehr]

گذشته و آینده
فَینْظُرُوا كَیفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ... ‏(غافر، 82)
در زمین سیر كنید تا عاقبت كسانی را كه قبل از شما بوده‌اند ببینید.
235.مدیران در محاسبات خود، فقط وضعیت فعلی سازمان و كاركنان را نبینند، بلكه شایسته است ضمن بررسی و اطلاع کامل از وضعیت گذشته، عاقبت‌اندیش نیز باشند.

 

[parmehr]

آگاهی از محیط
فَلا یغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلادِ (غافر، 4)
ای پیامبر! حركت‌های نظامی كفار در شهرهایشان تو را نفریبد.
234.مدیران سازمان‌ باید از تحركات و برنامه‌های رقبا آگاهی داشته باشند تا غافلگیر نشوند.