وقتی همه پای حرف های پدربزرگ ها و مادربزرگ هایمان می نشینیم، همه آنها از روزگارانی حرف می زنند که احترام به بزرگترها یک اصل اساسی بوده و رعایت نکردن احترام به آنها، گناه بزرگی محسوب می شد که بعدها فرد می بایست تاوان آن را پس بدهد. به همین خاطر والدین تلاش زیادی برای تربیت صحیح فرزندان خود کرده و آنها را مطابق با الگوها و معیارهای تربیتی خود پرورش می دادند. اما با گسترده تر شدن روابط اجتماعی، وضعیت تربیتی کودکان تغییری اساسی کرد.
نتایج آخرین نظر سنجی ها نشان می دهد که جامعه نسبت به کمرنگ شدن حرمت ها و احترام به بزرگترها نگران است و به شکلهای گوناگون نگرانی خود را نشان می دهد.
مردم مشغله زیاد، تغییر فرهنگ، مشکلات اقتصادی و تغییر شیوه زندگی را مهم ترین عوامل ایجاد این مشکل می دانند و خواهان آموزش همگانی و همچنین ورود بیشتر رسانه ها و دستگاههای فرهنگی برای توجه به این نگرانی هستند. و البته بر اساس همین نظر سنجی مردم معتقدند خانواده اصلی ترین عامل انتقال این موضوع است.
تکریم نسبت به سالخوردگان، اگر در عمل و رفتار ما تجلى یابد، فرزندان ما نیز، این فرهنگ را مى آموزند و با همین آداب و سنن بار مى آیند. کسى که انتظارادب و معرفت و حق شناسى از فرزندانش دارد، باید همین حالت را نسبت به پدر و مادر و بزرگترها نشان دهد، تا کوچکترها هم از اوبیاموزند...
پژوهشگران هم معتقدند از عمده ترین راههاى انتقال یک فرهنگ به نسل هاى آینده، رفتارپدر و مادر و مربیان است. کودکان، آنچه را در رفتار بزرگترها ببینند، ازآن الگو مى گیرند. کودکان عصر جدید جامعه ما تنها در اعیاد یا مراسم خاص از طریق برنامه های تلویزیونی توصیه می شوند تا با پدربزرگ و مادربزرگ و سایر بزرگ ترهایشان دیدار داشته باشند. گذشته از آن، تولیدات کارتونی و تلویزیونی مختص کودکان نیز اندک بوده و بیشتر ما از محصولات تلویزیونی سایر فرهنگ ها استفاده می کنیم.
احترام به بزرگترها و رعایت ادب و تکریم نسبت به سالخوردگان، اگر در عمل و رفتار ما تجلى یابد، فرزندان ما نیز، این فرهنگ را مى آموزند و با همین آداب و سنن بار مى آیند. کسى که انتظارادب و معرفت و حق شناسى از فرزندانش دارد، باید همین حالت را نسبت به پدر و مادر و بزرگترها نشان دهد، تا کوچکترها هم از اوبیاموزند.
این یک سنت تاریخى و تاثیر و تاثر از اعمال و رفتار است. خانواده مقدس‌ترین نهاد و اساس رشد و حیات جامعه است و اسلام برای آن اهمیت بسیاری قائل شده، آن را کانون اخلاقی جامعه و زیر بنای اصلی حیات اجتماعی می‌داند. و بر همین اساس در اسلام رمز استحکام و ماندگاری خانواده توجه به ارزش‌های متعالی دینی و رعایت ارزش‌های انسانی شناخته شده است و برای هر یک از افراد در خانواده مسئولیت و وظایفی قرار داده و همه اعضای خانواده را موظف به رعایت این اصول کرده است. در این صورت است که محیط خانواده محیطی پربار و سالم خواهد بود.
هر یادگیری اگر اصل و ریشه نداشته باشد، سطحی و ظاهری خواهد بود. بنابراین والدین از همان اوان کودکی می بایست قصه های متعددی درباره پهلوانان و الگوهای مذهبی ایران برای کودکان شان بازگو کنند که او نیز تنها با این سرنخ احترام به بزرگ ترها را پیشه خود قرار می دهد...
چرا باید به بزرگترها احترام گذاشت؟
طرح این پرسش در ابتدا سطحی و خالی از بار اطلاعاتی جدید به نظر می رسد اما نکته اینجاست که والدین چرا با وجود پرمعنا بودن مفهوم احترام به بزرگ ترها در تربیت کودکان ناموفق هستند.
هر کودکی برای این که تربیت مناسبی پیدا کند، نیاز به یک هویت تربیتی دارد؛ یعنی کودک باید بداند که احترام به بزرگترها چیست و چرا این قدر والدین اصرار بر آن دارند؟ و این هویت شکل نمی گیرد مگر آن که والدین ریشه و اصل این احترام را به کودکان شان توضیح دهند.هر یادگیری اگر اصل و ریشه نداشته باشد، سطحی و ظاهری خواهد بود. بنابراین والدین از همان اوان کودکی می بایست قصه های متعددی درباره پهلوانان و الگوهای مذهبی ایران برای کودکان شان بازگو کنند که او نیز تنها با این سرنخ احترام به بزرگ ترها را پیشه خود قرار می دهد.
کودکان هم نیاز به یادگیری های دیداری، شنیداری و عملی دارند. بنابراین تنها توضیح کلامی برای آنها کافی نیست و والدین خود به طرق مختلف می بایست الگوهای رفتاری برای کودکانشان باشند.
این قبیل کودکان در رفتارهای والدین خود بسیار دقیق شده واگر کوچک ترین رفتار متناقض با تعاریف احترامی که از خود والدین شنیده اند را مشاهده کنند، را یادگرفته و آن را در روابط با بزرگ ترهایشان بکار می گیرند. باید برای این کودکان کاملاً توضیح داد که چرا باید به بزرگترها احترام گذاشت.
هر خانواده ای تعریف خاصی از احترام دارد و دلایل برای احترام به بزرگترها نیز متفاوت است بنابراین والدین باید مطابق با معیارهای خانوادگی، رفتاری و... مصداق های احترام را برای کودکان توضیح دهد.
البته والدین از طریق کشیدن نقاشی، گفتن داستان یا بازی نقش شیوه های احترام به والدین و بزرگترها را در موقعیت های مختلف تمرین کرده و به نمایش می گذارند.»
با توجه به آن چه مطرح شده ابتدا خانواده و سپس تمام ارگانهای فرهنگی و رسانه ای لازم است این نگاه را مد نظر قرار دهند. یک نگرانی عمومی فرهنگی که روز به روز در حال افزایش است و توجه بیشتری را انتظار می کشد.
احترام به بزرگترها همیشه به عنوان یک خرده فرهنگ غالب در جامعه ما حاکم بوده است. این خرده فرهنگ نه تنها یک اصل تشریفاتی نیست بلکه خانواده های ایرانی عمیقاً به آن اعتقاد دارند و هرگز احترام ظاهری کودکان در برابر بزرگ ترها را نمی پسندند. بنابراین با وجود وضعیت تربیتی و اجتماعی موجود، والدین باید در تربیت این چنینی کودکان تلاش کنند.
"خانم حسینی" کارشناس مشاوره فردی و خانوادگی