فرآیندهای عملیاتی حفاری
با توجه به اینکه اجرای فعالیتهای پائین دستی حفاری و تهیه تجهیزات به عهده پیمانکار می باشد کارشناسان واحد با توجه به تجربیات فنی خود اقدام به تهیه اسناد مناقصه، بررسی و ارزیابی پیشنهادات مالی و فنی، و در نهایت انتخاب پیمانکار را عهده دار هستند.
به طور کلی می توان فرآیندهای حفاری را در زمینه های
- ارزیابی پروژه ها و قراردادها شامل:
تهیه شرح خدمات دکل و خدمات جنبی
تهیه شرح خدمات کالا و مواد
تهیه و شرح خدمات تجهیزات
ارزیابی پیمانکاران و برگزاری مناقصه
انتخاب دستگاه حفاری
- پشتیبانی کالا شامل
تامین کالا و مواد
ارسال کالا و مواد
- برآورد هزینه پیش بینی شامل
کنترل هزینه ها
تهیه جداول مقایسه ای
شیمی گل حفاری : تهیه برنامه گل
شیمی سیمان حفاری: نظارت و اجرا
تهیه گزارشات نهایی حفاری با اطلاعات بدست آمده در طول عملیات حفاری و ارسال به واحد متقاضی
۸-۱-۷ فرآیندهای آمادهسازی جاده و محل چاه جهت آغاز عملیات حفاری
معمولاً مخازن هیدروکوبوری در مکانهای دور افتاده و کوهستانی واقع اند گردیدهاند و جهت حفاری به مجموعهای از فعالیتهای آمادهسازی جاده نیاز دارند.
توالی فعالیتهای این مرحله را میتوان به شرح ذیل ارائه نمود:
فرآیندهای مهندسی و ساختمان ( خشکی- دریا)
۱) تعیین محل دقیق ، مختصات جغرافیایی، و نقشهبرداری محل حفر چاه و جاده های مربوطه
۲) تهیه شرح کار جهت احداث جاده، سلر، سکوی حفاری، چاه آب، مخازن سوخت و خطوط لوله آبرسانی و احداث بناهای فنی و کمپها. با کمک مشاور و برآورد هزینه آن
۳) طراحی و آماده سازی جاده و نقشههای ساختمانی به همراه پروفیلهای طولی و عرضی.
۴) گزارشهای تفصیلی مربوط به سرمایهگذاریهای مالی و حجمی پروژهها
۵) انتخاب پیمانکار
۶) جادهسازی
۷) ساخت و احداث بناهای فنی، دفتر، محل کمپ و مکان زندگی کارگران شامل ساختمانهای فلزی و بتنی.
جاده منتهی به سلر، حوضچههای مربوط به گل حفاری و آب آمادهسازی محل سلر، بتنریزی محل، حوضچهسرریز برای سوخت مازاد بر مصرف، چاههای آب جهت عملیات و استفاده در محل کمپها، جاده دسترسی به محل ذخیره سوخت و غیره.
۸) ساخت سلر، محوطهها و سکوهای دکل حفاری، فرآیند بتنریزی محل سلر بایستی با توجه کامل به تمامی جزئیات موجود انجام شود.
۹) حفره چاه آب، احداث و ساخت مخزن آب و محل ایستگاه پمپاژ، خطوط لوله انتقال آب به محل لازم به ذکر است که جهت تعیین محل چاه در دریا نقطه یابی و بستر شناسی، اداره حفاری نسبت به انتخاب پیمانکار و انجام فرآیندهای آن اقدام می نماید.
ناظرین مهندسی و ساختمان در طول زمان حفاری هماهنگی کامل با ناظرین حفاری را جهت ترمیم جاده و سلر- گودال آتش- گودال گل حفاری و…. را داشته و به موقع اقدام می نماید.
۹-۱-۷ فرآیندهای مطالعاتی مهندسی نفت قبل و بعد از حفاری
فرآیندهای مهندسی نفت در مدیریت اکتشاف در دومرحله انجام می گیرد:
۱- فرآیندهای قبل و بعد از حفاری که در ذیل به آن اشاره می گردد. ۲-فرآیندهای در حین حفاری که در صفحات آینده توضیح خواهد شد. در بخش فرآیندهای قبل از حفاری می توان به بحث زیر اشاره کرد که شامل:
تهیه گزارش پیش بینی فعالیتهای مهندسی نفت به منظور استفاده در برنامه پیش بینی حفاری و همچنین راهنمای کارشناسان ناظر در ناحیه صورت می گیرد.
در برنامه مهندسی نفت موارد زیر به تفضیل میآید:
- مطالعه و بررسی اطلاعات زمینشناسی و مهندسی مخزن منطقه.
- بررسی اولیه اطلاعات پتروفیزیکی منطقه در صورت موجود بودن.
- پیشبینی فواصل مخزنی
- تعیین و درخواست نوع آزمایش نمونههای سنگ و سیال مخزن.
- برنامه نمودارگیری شامل نمودارهای مورد نیاز از قبیل نمودارهای پتروفیزیکی، نمودار ثبت فشار سازند، نمودارهای تصویری
- پیشبینی نمودارگیری چاه و زمانبندی آن
- پیشبینی آزمایش چاه و زمانبندی آن.
- برنامه تکمیل، آزمایش، اسیدکاری و فراز آوری چاه.
- برآورد بودجه نمودارگیری، آزمایش و … و فراز آوری چاه.
توضیح این که پس از تهیه شرح خدمات نمودارگیری و تهیه شرح خدمات آزمایش چاه، اسیدکاری، لوله مغزی سیار و فراز آوری چاه و تهیه شرح کار کالا، هر یک از این فعالیتها از طریق برگزاری مناقصه پیگیری و به پیمانکاری واگذار میشود، که عملیاتی شدن آن پس از تهیه مقدمات حفاری و با شروع عملیات حفاری صورت میگیرد.
برنامه مهندسی نفت به صورت گزارش، برای تکمیل برنامه حفاری مورد استفاده قرار میگیرد.
پس از تهیه برنامه حفاری و تهیه شرح خدمات حفاری شامل دکل، کالا و تجهیزات، مقدمات حفاری (احداث جاده و …) انجام می گردد.
فرآیندهای اکتشافی درون چاهی( عمقی) ( زمین شناسی، حفاری و مهندسی نفت)
همانطور که قبلاً توضیح داده شد فرآیندهای اکتشافی که در مدیریت اکتشاف اجرا می گردد به دو نوع خیلی کلی و غیر رسمی ۱) فرآیندهای سطحی شامل نقشه برداری، زمین شناسی، دیرین شناسی،ژئوشیمی و ژئوفیزیک و مهندسی ساختمان ۲) فرآیندهای عمقی(درون چاهی) شامل کنترل زمین شناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه های در حال حفاری تقسیم می گردد که شرح بخش اول کنترل زمین شناسی چاه ها در صفحات قبل داده شده و شرح بخش دوم آن در ذیل می آید.
۱- فرآیندهای نظارت زمین شناسی بر عملیات حفاری
همانطور که اشاره شد پس از تصویب حفاری یک تاقدیس و تعیین موقعیت آن ، ساخت جاده و سلر در خشکی و یا موقعیت یابی و بستر شناسی چاه در دریا ، استقرار دستگاه حفاری و در نهایت شروع حفاری زمین شناس مقیم براساس برنامه پیش بینی زمین شناسی، که شرح و محتوی آن به تفصیل گفته شده اقدام به کنترل زمین شناسی چاه می نماید مجموعه فعالیت هایی که در زمان حفاری به طور مستمر صورت می گیرد شامل:
۱- تهیه مدارک مورد نیاز جهت کنترل عملیات زمینشناسی در سر چاه و واحد عملیات اداره
۲- نظارت بر جمعآوری نمونهها
۳- بررسی سنگشناسی کندههای حفاری، مقاطع میکروسکوپی از لحاظ بافت، رخساره، زمینه،تخلخل، مواد هیدروکربوری و …
۴- تطابق ستونهای حفاری شده با چاههای مناطق همجوار
۵- تعیین محل سرسازندها و ضخامت سازندها و واحدهای رسوبی دیگر
۶- تعیین محل پاشنههای جداری و وزن گل با توجه به مدارک و مستندات موجود از میادین حفاری شده همجوار
۷- بررسی مهیا بودن کلیه عوامل و پارامترهای دستگاه حفاری جهت کنترل زمینشناسی حین عملیات حفاری نظیر ژئولوگراف M.L.U.، الک لرزان و …
۸- یادآوری ثابت نگه داشتن پارامترهای حفاری نظیر GPM، دور مته وزن روی مته در مواقع حساس نظیر حفاری در طبقات گچساران بویژه پوش سنگ و سایر افقهای حساس مد نظر زمینشناسی
۹- تذکر به مسئولین حفاری در سرچاه در مواقع برخورد به شواهد غیرعادی نظیر مشاهده براده آهن در کندههای حفاری،نزدیک شدن به فواصل هرزرویها و جریانها
عنوان فعالیت
۱۰- کنترل اطلاعات وارد شده به سیستم گزارش روزانه زمینشناسی در اداره توسط فرد مسئول چاه
۱۱- ثبت نمودار میزان پیشرفت ساعتی حفاری (Rop)، تجزیه و تحلیل نتایج ثبت نوع گاز حین حفاری جهت تشخیص نوع هیدروکربور در توالیهای مخزنی، ثبت کلیه وقایع در نمودار ترسیمی چاه
۱۲- تعیین فواصل نمودارگیری، مغزه گیری و انجام آزمایشات حین حفاری چاه و هماهنگی با ناظرین حفاری و پتروفیزیک در زمان اجرای عملیات فوق
۱۳- وارد کردن تمام اطلاعات جمع آوری شده سرچاه به سیستم سامانه
۱۴- ترسیم نمودار سرچاهی و مقایسه با چاه های اطراف
۱۵- تهیه گزارشات روزانه- هفتگی- ماهیانه
۲- فرایندهای نظارت بر عملیات حفاری عمقی (درون چاهی )
همانطور که اشاره شد فرآیندهای حفاری در دو بخش ستادی ( که در صفحات قبل توضیح کامل داده شد ) و فرآیندهای حفاری درون چاهی (عمقی )می باشد .
این بخش که از اساسی ترین بخش های فعالیت های درون چاهی است نظارت مستمر را به طور شبانه روز می طلبد . ناظر حفاری پس از تحویل گرفتن مکـــان استقرار دستگاه حفاری ، جاده و محل پمپ های آب و خطوط لوله آن تا پایان حفاری و برچیده شدن دستگاه به طور مستمر فعالیت ها را زیر نظرداشته و هدایت می کند . اهم فعالیت ها را زیر نظر داشته و هدایت می کند . اهم فعالیت های ناظر یاد شده به شرح زیر است :
۱- نظارت براجرای برنامه حفاری ، نظارت مستقیم بر پیمانکار حفاری و پیمانکاران خدمات جنبی ، تهیه گزارش روزانه حفاری و هماهنگی برای پیشتیبانی عملیات
۲- نظارت بر دکلهای در حال کار در منطقه عملیاتی ، دریافت گزارشات از دکل ،ارائه مشاور و راهنمایی به ناظر عملیات حفاری جهت رفع اشکالات ضمن کار و پشتیبانی و تدارکات دکلها
۳- پیشبرد عملیات حفاری چاههای موجود در تمام مناطق عملیاتی از طبق دریافت گزارشات از کلیه مناطق عملیاتی و انجام هماهنگی لازم .
۴- نظارت شبانه روزی (۲۴ ساعته ) ودر تمام ایام سال بر نحوه عملکرد دستگاههای حفاری جهت دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده .
۵- در راستای نیل به اهداف ، تجزیه و تحلیل برنامه های اجرایی و با استفاده از امکانات عملی و تجربی بکارگیری بهترین روش جهت دستیابی به هدف خاص
۶- برنامه ریزی ستادی و عملیاتی در مواقع خاص و تعطیلی ادارات جهت پیشبرد کارهای اجرایی
۷- پیشنهادات فنی ، اجرایی مطابق با اصول کاربردی جهت رفع اشکالات حفاری
۸- پیگیری مستمر جهت تدارکات عملیاتی بموقع چاهها در رابطه با ثقل و انتقالات ابزار حفاری و مواد گل و سیمان به جهت جلوگیری از وقفه عملیاتی چاه ها
۹- بکارگیری نرم افزارهای حفاری نظیر هیدرو……….. جهت تطبیق شرایط حفاری با محاسبات نرم افزاری
۱۰-طراحی ابزار آلات مانده یابی و رشته BHA در مواقع خاص مانده پابی
۱۱-طراحی ابزارهای ساقه مته در مواقع خاص عملیاتی ( کج کردن چاه و تغییر امتداد چاه )
۱۲-نظارت بر انجام عملیات عملیات سیمانکاری چاه ها ( جداری ، آستری ، سیمان پلاگ و …. )
۱۳-توانایی تصمیم گیری در مواقع بحرانی چاه جهت انجام بهترین عکس العمل لازم و بموقع
۱۴-نظارت بر عملیات جداره گذاری و نصب آستری در چاهها
۱۵-آموزش افراد جدیدالاستخدام در نواحی حفاری که در آینده در سمتهای عملیاتی و ستادی مشغول بکار خواهند شد .
۳- فرآیندهای مهندسی نفت
همانطور که اشاره شد فرآیندهای مهندسی نفت چون پتروفیزیک، چاه پیمائی و مهندسی مخازن نیز شامل دو نوع فعالیت می گردد ۱- فعالیت های مطالعاتی قبل و بعد از حفاری ( که در صفحات قبل توضیح داده شد)
۲- فعالیت های نظارتی در حین اجرای عملیات که هم اکنون به طور خلاصه شرح داده میشود
فرآیندهای مهندسی نفت در حین عملیات حفاری
فرآیندهای نظارت بر عملیات آزمایش و تکمیل چاهها
- مطالعه برنامه پیش بینی زمین شناسی و حفاری چاه و مطالعه گزارشات چاههای مجاور که قبلاً حفاری گردیده است.
- مطالعه مهندسی پیرامون تکنیک ها، تجزیه و تحلیل روش ها و بررسی سناریوهای مختلف جهت آزمایش و بهره افزائی چاه.
- تهیه برنامه مقدماتی آزمایش، تکمیل ، اسید کاری، فراز آوری و نمونه گیری سیال چاه و پیش بینی هزینه و وسایل لازم.
- تهیه اسناد مناقصه، بررسی فنی و مهندسی اسناد مناقصه جهت انتخاب پیمانکار برای انجام عملیات.
- ارائه دستور العمل های خرید و بررسی فنی اسناد مناقصات تهیه وسائل مورد نیاز آزمایش چاه نظیر لوله مغزی (Tubing) .
- مطالعه و بررسی گزارش های روزانه زمین شناسی و حفاری و تطابق آنها با برنامه های پیش بینی شده .
- شرکت در جلسات با حضور کارشناسان اداره حفاری و زمین شناسی وادارات دیگر جهت بررسی اطلاعات حاصله از حفاری چاه و موارد دیگر نظیر بهینه سازی و کاهش هزینه های عملیات
- مطالعه و بررسی اطلاعات فشاری نتیجه از حفاری و طراحی مهندسی عملیات آزمایش و بهره افزائی چاه با توجه به آن.
- تهیه برنامه نهائی عملیات آزمایش، تکمیل ، اسید کاری و فرازآوری چاه و ارسال آن به پیمانکار
- نظارت بر عملیات پیمانکار و راهبری فنی و مهندسی آن در انجام عملیات
- ارزیابی و تحلیل مقدماتی بر اساس اطلاعات بدست آمده در حین آزمایش هر سازند و پیش بینی بازدهی آن
- ارزیابی و تحلیل نهائی بر اساس اطلاعات ترانزیت بن و سر چاهی حاصله از هر آزمایش و تعیین حداکثر توان تولید در شرایط موجود و نیز پس از رفع آسیب دیدگی (AOF) و ارائه بهترین روش تولید.
لازم به ذکر است پس از پایان عملیات حفاری و ترک چاه ارزیابیهای انجام شده مورد بازبینی قرار گرفته، گزارش نهائی آزمایش های انجام شده در چاه تهیه می گردد.
فرآیندهای مهندسی پتروفیزیک در حین حفاری
- مطالعه و بررسی پیش بینی زمین شناسی و حفاری چاهها و بررسی داده ها، اطلاعات و گزارشات پتروفیزیکی میادین و چاههای مجاور
- تهیه برنامه پیش بینی نمودارگیری شامل سرویس های لازم، مراحل انجام عملیات، زمان هر عملیات
- شرکت در جلسات با اداره های حفاری و زمین شناسی بمنظور برنامه ریزی جهت نمودارگیری چاهها
- جمع آوری سرویس ها و خدمات نمودارگیری مورد نیاز اداره های مختلف شامل زمین شناسی، حفاری ، ژئوفیزیک ، مهندسی مخازن و آزمایش چاهها
- تقسیم کار بین پیمانکاران نمودارگیری و برنامه ریزی و هماهنگی بمنظور استفاده بهینه از خدمات شرکت های مختلف نمودارگیری با کمترین هزینه
- تهیه گزارشات روزانه عملیات نمودارگیری بمنظور اطلاع رسانی چگونگی انجام عملیات و زمان کیفیت آن
- بررسی و جمع آوری نمودارهای پتروفیزیکی چاههای میادین مجاور و ارزیابی آنها بمنظور مقایسه آنها توسط ناظر عملیات در حین عملیات
- برنامه ریزی جهت اعزام ناظرین به مناطق عملیاتی جهت نظارت عملیات نمودارگیری
- کنترل و بررسی ابزار back up و اصلی ، کالیبراسیون های ماهیانه و توجیه عملیات قبل از انجام نمودارگیری توسط ناظرین پتروفیزیک
- برگزاری جلسه توجیهی ایمنی قبل از انجام عملیات با پیمانکاران
- هماهنگی با ناظرین حفاری و زمین شناسی قبل از انجام عملیات و حین عملیات نمودارگیری بمنظور بهینه سازی عملیات
- بررسی اولیه و انجام ارزیابی سریع با نرم افزارهای موجود ( مانند IP) و ارائه نتایج حاصل بمنظور تصمیم گیری درباره ادامه حفاری یا توقف آن
- ارزیابی مقدماتی با نرم افزارهای جامع پتروفیزیکی مانند ژئوفرم (Elan plus) و ارائه آن به ادارات زمین شناسی و مهندسی مخازن
- تهیه گزارش مقدماتی ارزیابی پتروفیزیکی
- تعیین فواصل مشبک کاری با مشارکت اداره های زمین شناسی و مهندسی مخازن و آزمایش چاهها
- بررسی نتایج آزمایش لایه ها و سازندهای مختلف و بازنگری و تصحیح ارزیابی پتروفیزیکی مقدماتی
- نهایی نمودن ارزیابی های مقدماتی پتروفیزیکی با رعایت نقطه نظرات اداره های زمین شناسی و مهندسی مخازن
- بررسی صورتحسابهای پیمانکاران و کنترل و تایید آنها از نظر فنی و مالی
- تهیه Lumping و Listing از اطلاعات نهایی شده ارزیابی پتروفیزیکی و محاسبه پارامترهای مخزنی شامل (متوسط اشباع آب، متوسط تخلخل، ضخامت مفید، نسبت ضخامت خالص به ناخالص و . . . ) جهت محاسبه حجم مخزن توسط اداره مهندسی مخازن
- آماده سازی داده های نمودارهای پتروفیزیکی و تحویل آنها به ادارات زمین شناسی، ژئوفیزیک، حفاری و مهندسی مخازن
- برگزاری جلسات با پیمانکاران نمودارگیری و بررسی سرویس های انجام شده
- مشارکت در برگزاری مناقصات نمودارگیری
- نظارت برکالیبراسیون و راندن ابزارهای :
مقاومت الکتریکی والقایی،دانسیته،نوترون،اسپکترومتری گاما،صوتی،رزونانس مغناطیسی،تصویر سازی،شیب سنج ،فشارسنج ،مشبک کاری ،طوقه یاب ،بازیافت لوله ها ،سیمان لوله ها ،قطر سنج و دماسنج
- بخش نظارتی موظف به کنترل کلیه پارامترها و مشخصات ضروری به هنگام انجام کالیبراسیون و راندن ابزارهای فوق الذکر بدرون چاه بوده و به طور لحظه به لحظه اطلاعات ثبت شده را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده و جهت انجام ارزیابیهای بعدی جمع آوری و به بخش تعبیر و تفسیر اداره تحویل می نماید.
- انجام مطالعات پتروفیزیکی میادین،کنترل و بررسی ارزیابیهای صورت گرفته و ارزیابی مجدد نمودارهای پتروفیزیکی در پروژه ها و بلوکهای اکتشافی
ارزیابی نتایج زمینشناسی، عملیات حفاری، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه
همان طور که گفته شد در حین عملیات حفاری مجموعهای از گزارشهای روزانه، ماهیانه و سالیانه در خصوص بخشهای مختلف فنی و تخصصی حفاری، زمینشناسی، چاه آزمایی و چاه پیمایی و … تهیه میشود. در خاتمه عملیات حفاری، ارزیابی نتایج مختلف و تلفیق آنها و ارائه گزارش نهایی چاه، انجام خواهد شد که شامل موارد ذیل است:
- برآورد ذخیره هیدروکربور کشف شده و تأیید مقادیر
- تهیه گزارش پایانی آزمایش و تکمیل چاه
- تهیه گزارش پایانی و ارزیابی پتروفیزیکی
- تهیه گزارش نهایی عملیات حفاری و تکمیل چاه
- تهیه گزارش تکمیلی زمینشناسی چاه
تهیه گزارشات ارزیابی مخزن شامل جمعآوری دادههای فنی، تجزیه و تحلیل دادههای ژئوفیزیکی، آنالیزهای پتروفیزیکی، مدلسازی زمینشناسی و شناسائی مشخصههای مخزن مطالعات مهندسی پایه در زمینه مخازن نفت و گاز، مدلسازی مخازن، مطالعه امکانپذیری به منظور افزایش ضریب بازیافت مخزن و برآورد سرمایهگذاری اقتصادی جهت توسعه مخزن.
ارزیابی نتایج بدست آمده تصمیمگیری در خصوص حفر چاه جدید اکتشافی یا امکان توسعه و بهرهبرداری از میدان انجام می گیرد.
۷-۷- گزارشات نهایی چاه
با استفاده از گزارشات ذکر شده در فوق ( گزارشات حفاری، چاه پیمائی، نمودار گیری، مهندسی مخازن) و گزارشات زمین شناسی ( به طور اعم) و ژئوفیزیکی( نقشه های نهایی شده)، گزارشات فنی نهایی می گردد این گزارش در کنار گزارش نهایی که در سایر واحدهای خدماتی چون امور پیمانها، امور مالی تجهیزات کالا تهیه می گردد گزارش نهایی چاه تهیه و در سامانه اطلاعات بالادستی تغذیه می گردد.
۸-ارزیابی و تحلیل فعالیتهای فرآیند اکتشاف در مدیریت اکتشاف
قبل از هرگونه اظهار نظر در مورد فرآیند های اکتشاف و مقایسه با شرکتهای نفتی خارجی باید به این موضوع توجه نمود که فرایندهای اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران تا امروز، که تماماً توسط مدیریت اکتشاف انجام گرفته است، را باید در ظرف زمانی و مکانی خود بررسی نمود و عملکرد و فرآیند کاری و در نهایت ارزیابی آن را با در نظر گرفتن فیلترهای موجود شامل:
برنامه چشم انداز ۲۰ ساله
برنامه ۵ ساله
دستورالعمل و بخشنامه های مسئولین بالادستی
دولتی بودن سیستم
محدودیت های نیروی انسانی (در مورد جذب و نگهداری نیروی انسانی مستعد و خارج کردن نیروهای غیرفعال)
محدودیت های ابزاری و نرم افزاری
فرآیند تخصیص بودجه در طول سالهای بعد انقلاب اسلامی
باید مورد بررسی قرار داد. آنچه که اکنون در فرآیند جاری اکتشاف شرکت ملی نفت ایران رخ می دهد به نوعی دیدگاه سنتی در حال تحول است. دیدگاه سنتی که شامل اجرای مستقل فعالیهای واحدهای تابعه بوده است اینک به سوی انجام فعالیتهای پروژه ای پیش می رود به گونه ای که تاکنون پروژه های زیادی چه با شرکتهای خارجی و یا کارشناسان واحدهای مرتبط تابعه انجام شده و در حال انجام است هم اکنون اکثر پروژه های در دست اجرا یا به صورت یک تیم کارشناسی در حال فعالیت هستند و یا پروژه هایی می باشند که اجرای آنها در آینده منتج به تهیه گزارش نهایی با سایر تیم ها کارشناسی می شود توضیح اینکه در سالهای ۸۰-۱۳۷۸ مدیریت اکتشاف با تعریف پروژه ای به نام ” طرح جامع اکتشاف” اقدام به بازنگری اهداف و الویت بندی آنها نمود در این پروژه که برای نواحی ” زاگرس”( زیر نواحی فارس، دزفول،لرستان)، خلیج فارس، ایران مرکزی، کپه داغ و مغان تعریف شده بود کلیه فعالیتهای انجام شده قبلی مرور و نیازهای آتی تعریف گردید و براساس این نیازها پروژه های متعددی تعریف شده است که عمدتاً پایان یافته و یا در حال اجرا می باشد. این پروژه ها اکثراً توسط کار گروهایی از زمین شناسی( به طور اعم)، ژئوفیزیک و مهندسی نفت انجام گرفته است از این پروژه ها به ناچار تعدادی نیز می بایست به صورت پروژه های مستقل مثل ژئوشیمی،ژئوفیزیک،زمین شناسی…….. صورت می گرفت تا براساس نتیجه آن سایر مراحل اکتشاف صورت گیرد.
از سال ۱۳۷۹ و فعال شدن بلوکهای اکتشافی-توسعه ای و همچنین اجرای پروژه های مطالعاتی مشترک با شرکتهای خارجی انجام فعالیتهای کار گروهی از کلیه واحدهای مطالعاتی و عملیاتی شکل واضح تری به خود گرفته است و هم اکنون برنامه ریزی به گونه ای است که اجرای کارهای پروژه ای ( کار گروهی) در این مدیریت توسعه بیشتری پیدا کرده است.
برای اجرای پروژه های مطالعاتی- عملیاتی که هزینه های بالایی را می طلبد مثل حفاری و ژئوفیزیکی الویت بندی اجرا همیشه مورد توجه بوده است و به گونه ای ” ارزیابی ریسک” و “برآورد اقتصادی” صورت می گرفته و می گیرد. برای مثال الویت بندی مناطق تاکنون به شکل زیر بوده است:
۱) میادین مشترک که همیشه مورد توجه و در الویت اول قرار داشته است و لذا مشاهده می شود که میادین پارس جنوبی- بلال(افق دهرم)، آرش، اسفندیار، اروند- یادآوران (حفر ۵ حلقه چاه)، آزادگان (حفر ۷ حلقه چاه) دهلران و آذر از میادینی بوده اند که حفاری آنها در مراحل اکتشاف و توصیف در الویت اول بوده است. و میادینی چون آبان- پایدار غرب- کولاک نیز که با عراق مشترک هستند در حال حفاری بوده و یا به زودی حفاری می شوند.
۲) اولویت دوم میادین مورد حفاری میادینی بوده اند که جهت اکتشاف ” نفت”به منظور جایگزینی نفت تولید شده انتخاب گردیدند این میادین عمدتاً در حوضه رسوبی دزفول( خوزستان- چهارمحال بختیاری- بوشهر) قرار داشته اند. شایان ذکر است که انتخاب الویت بندی میادین در این حوضه نیز براساس معیارهای” ریسک” و ” اقتصادی بودن”، “نزدیک بودن به سایر میادین به منظور تسریع در توسعه”، “بالابودن حجم مخزن”،” مناسب بودن کیفیت مخزن” ، ” عمق دسترسی” ، ” دو منظوره بودن چاه” … بوده است. در حوضه دزفول اهداف اکتشافی که وجود گاز در آن ها حدس زده میشود نیز مورد توجه بوده اند. این میادین هرچند که عمیق بوده و مشکل حفاری آن ها زیاد است لیکن به علت نزدیک بودن به میادین نفتی به منظور تزریق گاز آنها به میادین در حال تخلیه مورد توجه کارشناسان اکتشاف بوده است لذا ملاحظه می شود که در این حوضه ها نیز الویت بندی میادین با توجه به” ریسک” و” اقتصادی بودن” صورت گرفته است.
تا قبل از دولت نهم، میادین گازخیز به علت وجود گاز میدان مشترک پارس جنوبی در الویت سوم قرار داشت لیکن با توجه به افزایش مصرف گاز در کشور و بحث صادرات آن حفاری چاه های اکتشافی با پتانسیل گازی مجدداً مورد توجه بیشتر قرار گرفته است و کارشناسان مدیریت اکتشاف با توجه به ” ریسک پذیری پائین” و ” اقتصادی بودن” میادین، میادین موجود را دسته بندی نموده که معیارهائی چون “نزدیک بودن میدان به بلندای گازخیز گاوبندی( فارس)”، ” سالم بودن مخزن”، “حجم بالای آن”، احتمال “وجود گاز شیرین”، “جاده بهتر برای دسترسی” و……… در اولویت بندی آنها دخیل می باشند.
اولویت بندی و انتخاب تاقدیس های مناسب برای حفاری و یا پروژه های ژئوفیزیکی برای اجراء در جلسات متعددی که تحت عنوان ” جلسات تعیین الویتهای مطالعاتی، عملیاتی و اکتشافی حفاری” هر ۱۵ روز برگزار می شود صورت می گیرد و زمان بندی و تخصص بودجه و کنترل پیشرفت آنها نیز در واحد ” برنامه ریزی طرحهای اکتشافی” تنظیم می گردد.
جهت اجرای پروژه های تیمی و یا پروژه های مستقل مدیریت اکتشاف از سال ۱۳۷۸ تا امروز اقدام به خرید نرم افزار ها و سخت افزارهای به روز نموده است که هم اکنون از لحاظ داشتن فن آوری در حد خوبی است مجموعه فعالیت های کارشناسان مدیریت اکتشاف در دهه اخیر منتج به اکتشاف نفت و گاز در حد چشمگیر شده است.
همانطور که قبلاً اشاره شد هم اکنون نقشه مناطق هیدروکربوری براساس الویت بندی آنها( ۱ الی ۵) تهیه شده است و کلیه فعالیتهای مناطق با اولویت بندی ۱ و ۲ و در بعضی مناطق ۳ توسط مدیریت اکتشاف صورت می گیرد و سایر نواحی فعلاً مسکوت مانده و یا در بلوکهای مشخص شده جهت سرمایه گذاری خارجی به مناقصه گذاشته می شود. لذا چنانچه ملاحظه می فرمائید به گونه ای کلی و دقیق الویت بندی و ریسک پذیری پروژه ها در مدیریت اکتشاف رعایت می گردد.
۸-شاخصهای عملکردی
شاخصهای عملکردی در حوزه اکتشاف در جدول ۸-۱ و عملکرد اکتشاف با توجه به شاخصهای عملکردی در جدول ۸-۲ درج شده است.
۹- فناوری مورد استفاده
فناوری کاربرد علمی دستاوردهای علمی و تجربی که در فرایندها میباشد. تکنولوژی میتواند در یک محصول در یک فرایند تولید و یا در یک فعالیت پشتیبانی تولید بکار گرفته شود. به عبارت دیگر تکنولوژی ترکیبی از ابزار مهارتهای انسانی، دانش و اطلاعات است که در تولید محصولات مورد استفاده قرار میگیرد. با توجه به پایانپذیر بودن منابع و هزینهها در اکتشاف ضرورت برخورداری از تکنولوژیهای بیشتر نمایان میشود. به این منظور فناوریهای موجود به ترتیب فرایندهای اکتشاف در جدول ۹-۱ بررسی شده است
۹-۱- تحلیلی از فنآوریهای روز موجود در دنیا و مقایسه با وضعیت ایران
امروزه فنآوریهای مورد استفاده در عملیات اکتشاف نفت به نحو قابل توجهی رشد و توسعه داده میشوند. بسیاری از شرکتهای نفتی دولتی و خصوصی در پی کسب فنآوریهای نوین و منحصر به فرد هستند تا در دنیای بسیار رقابتی اکتشاف نفت از دیگران پیشی بگیرند. با نگاهی اجمالی به سایتهای شرکتهای نفتی به خوبی این موضوع روشن خواهد شد. البته اغلب فنآوریهای جدید در حد اختراع نیستند بلکه بیشتر بهبود و بهینهسازی روشهای قدیمیتر به شمار میآیند. به عنوان مثال لرزهنگاری سالهاست که به عنوان روشی کارآمد در کشف نفتگیرها تا قبل از عملیات حفاری شناخته شده است ولی هنوز هم ابزارهای مورد استفاده در این حوزه، مورد توسعه و بهبود قرار میگیرند ( در موارد معدود از روشLF Passive seismic از فرکانسهای پائین در عملیات برداشت لرزهای استفاده میکند و دیگر نیازی به ایجاد انفجار یا استفاده از روشهائی که آشفتگی محیطزیست وعوارض دیگر را در پی دارند، نیست ) و بسیاری موارد و فنآوریهای دیگر که عمدتاً در مرحله تحقیقات هستند.
در رابطه با فنآوریها و سیستمهای اطلاعاتی نوین مورد استفاده در دنیا در زمینه اکتشاف نفت مطالعه وسیعی در این پروژه صورت گرفت. اما به طور قطع گستردگی موضوع بسیار زیاد بوده و امکان بررسی کلیه فنآوریها وجود ندارد. امروزه در دنیا صدها مورد فنآوری بخدمت گرفته شده و نرمافزار در حوزه اکتشاف منابع هیدروکربوری تهیه و عرضه شده است و با صرف زمانی چندماهه نیز نمیتوان فقط عناوین آنها را گردآوری نمود. مسئله دیگر تعیین درجه اعتبار فنآوری ها و سیستمهای اطلاعاتی موجود بود. بنابراین بایستی بر اساس یک سری از معیارها، مطالعات جهتیافتهتر دنبال میشد و فقط آن دسته از مواردی بررسی میشدند که از اهمیت بیشتری برخوردار بودند. به این ترتیب مراحل ذیل در انتخاب فنآوریهای برتر موجود در دنیا انجام شد:
۱- از جمله معیارهای مورد نظر، اقبال جهانی به فنآوریهای موجود و برگزینی آنها است، به طور مثال بررسی فنآوریهائی که در جشنوارههای جهانی مورد ارزیابی قرار گرفته و برتر شناخته شدهاند. یکی از معتبرترین جشنوارها در این زمینه World Oil Awards است که سالانه به همت نشریه World Oil Magazine برگزار میشود و در آن برترین نوآوریها در عرصه صنعت نفت معرفی میشوند. در جدول ۹-۲ اطلاعات مربوط به برترینهای معرفی شده که در ارتباط با اکتشاف هستند به صورت مختصر ارائه شده است.
۲- در مرحله بعد شرکتهائی که تعداد بیشتری از برترینها را درسالهای مختلف به خود اختصاص داده بودند، مورد بررسی تفصیلی قرار گرفتند، با این استنباط که میتوان محصولات نرمافزاری و سختافزاری این شرکتها در حوزههای مختلف را به عنوان موارد نمونه و شاخص در نظر گرفت.
۳- در مرحله بعد به ارزیابی میزان استفاده از فنآوریهای مذکور در شرکتهای بزرگ نفتی پرداخته شد تا نسبت به توجه و استقبال از آنها اطمینان حاصل شود.
۴- پس از انجام موارد ۱ تا ۳ و تجزیه و تحلیلهای به دست آمده میتوان به این نتیجه رسید که مهمترین شرکتهای تولیدکننده فنآوری ونرمافزار در دنیا به قرار ذیل هستند:
- شرکت خدماتی نفتی HALLIBURTON: این شرکت دارای ۱۰۴۰۰۰ نفر کارمند و درآمد ۲۲ بیلیون دلار ( در سال ۲۰۰۷) بوده و به عنوان یکی از بزرگترین شرکتهای فعال در زمینه طراحی و تولید فنآوری و نرمافزار در حوزه EDP شناخته شده است به طوری که اغلب شرکتهای نفتی بزرگ دنیا نیز به نوعی از خدمات این شرکت بهره می برند.
- شرکت SHLUMBERGER: این شرکت نیز با دارا بودن ۸۰۰۰۰ نفر پرسنل و درآمد ۲۳ بیلیون دلار(در سال ۲۰۰۷) از شرکتهای بزرگ و مطرح در عرصه طراحی، تهیه و عرضه فنآوری، سیستمهای اطلاعاتی و نرمافزار در حوزه EDP به شمار میآید.
بهترین تکنولوژی اکتشافی به انتخاب Awards world oil
جداول آورده شده در این صفحه و صفحات دوم کاملاً مبهم است و قابل فهم نیست
در ادامه و به تفکیک فرآیندهای ششگانه اصلی اکتشاف نفت، در مدیریت اکتشاف وضعیت هر بخش از نظر برخورداری از فنآوریهای روز دنیا مورد ارزیابی و تحلیل قرار میگیرد. البته بایستی توجه داشت که هم در حوزه فنآوری و هم در حوزه سیستمهای اطلاعاتی، سختافزارها و نرمافزارهائی وجود دارند که به اصطلاح چندمنظوره هستند و نمیتوان آنها را به یک فرآیند یا یک بخش خاص محدود نمود، به عنوان مثال مجموعه نرمافزاری Petrel نوعی سیستم اطلاعاتی به شمار میرود که از مرحله زمینشناسی تا پایان عملیات اکتشاف و شبیهسازی مخزن مورد استفاده قرار میگیرد یا لرزهنگاری که با روشهای مختلف از مراحل ابتدائی تا انتهای عملیات اکتشاف حضور دارد.
فن آوری نقشهبرداری، زمینشناسی، ژئوشیمی و ژئوفیزیک
در مدیریت اکتشاف فنآوریهای موجود در این مرحله، تقریبا بهروز هستند، اما به نظر میرسد که استفاده از آنها بایستی با شتاب بیشتری توسعه پیدا کند. در این مدیریت کوشش بر این است با توجه به اینکه در زمینه عملیات خرید تجهیزات پائین دستی به عهده پیمانکار می باشد و فعالیتهای تعبیر و تفسیر به عهده کارشناسان مدیریت است از خدمات پیمانکارانی استفاده شود که کلیه تجهیزات و فن آوری به روز را در اختیار داشته باشند. و تا به امروز نیز تا حد زیادی موفق بوده اند. متأسفانه محدودیت های موجود باعث پاره ای مشکلات در یافتن پیمانکاران مورد نظر بوده است.
فن آوری ژئوفیزیک
علیرغم در اختیار داشتن ابزارهای پیشرفته در انجام عملیات ژئوفیزیک با توجه به پتانسیلی که در این زمینه وجود دارد، بایستی به توسعه و بهبود روشهای مورد استفاده پرداخت. با نگاهی به جدول فنآوریها درمیابیم که از نظر استفاده از روشهای نوین در برداشت دادههای لرزهای نیازمند توسعه بیشتری هستیم که یک مثال از آن در ابتدای مطلب ذکر شد. برخی از این روشها با همان ابزارهای موجود و با مختصری تغییرات در روش های فعلی نیز قابل انجام هستند، از جمله Multicomponent seismic survey را میتوان با تغییر آرایش و افزودن ژئوفونها اجرا نمود. دستگاههای ژئوفیزیکی نیز روز به روز در حال تغییر هستند که بایستی به این مقوله نیز توجه کافی داشت. در ضمن همان طور که گفته شد در زمینه استفاده از روشهای لرزهای در مراحل بعدی اکتشاف حتی در مرحله تعیین مدل مخزن نیز امکان توسعه وجود دارد. در مدیریت اکتشاف سعی شده است نرم افزارها و سخت افزارهای مورد نیاز تهیه و در دسترسی قرار گیرد و هم اکنون این کار در حال گسترش است. سایت ژئوفیزیکی این مدیریت هر روز کاملتر می شود و هم اکنون به تعداد کافی سخت افزار و نرم افزارهای مورد نیاز در اختیار کارشناسان است.
§ فن آوری در تهیه برنامه زمینشناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه
ماهیت این فرآیند به گونهای است که بیشتر مستلزم توسعه نرمافزاری است و فنآوری بهخصوصی در این زمینه استفاده نمیشود. بنابراین در بخش سیستمهای اطلاعاتی به تفصیل دراین باره بحث خواهد شد.
§ فن آوری در آمادهسازی جهت آغاز عملیات حفاری
اغلب فعالیتهای این مرحله به گونهای است که فنآوریهای تخصصی خاص نفتی ندارد و مجموعهای از فنآوریهای عمومی در زمینههای نقشهبرداری، مهندسی ساختمان در این مرحله مورد استفاده هستند.
§ فن آوری در عملیات حفاری، نظارت بر عملیات حفاری
این مرحله و مرحله بعد یا نهائی را بایستی اوج استفاده از فنآوریهای اکتشاف نفت دانست و در دنیا نیز توجه خاصی جهت نوآوری در این مراحل وجود دارد. یکی از دلائل این امر را بایستی در رابطه با هزینههای بالای حفر چاه دانست که چندین برابر هزینههای مورد نیاز حهت انجاممراحل قبلی است. بنابراین به طور مثال استفاده از روشهای نوین اندازهگیری و نمودارگیری در حین عملیات حفاری ( MWD وLWD) و به طور کلی کنترل عملیات حفاری به گونهای که بتواند زمانهای از دسترفته را کاهش داده و سرعت حفاری ROP) ) را افزایش دهد، بسیار حائز اهمیت است. که البته در موارد نیاز توسط مدیریت اکتشاف بکار گرفته میشود. تجهیزات پیشرفته مورد نیاز در این بخش نیز توسط پیمانکار تهیه می گردد و مدیریت اکتشاف نیز کماکان سعی دارد از پیمانکاران دارای این گونه تکنولوژی استفاده نماید.
در مقایسه با شرایط جهانی توسعه بیشتر و دستیابی به فنآوریهای نوین در زمینههای ذیل بسیار ضروری است:
فن اوری در عملیات حفاری
استفاده از دستگاههای پیشرفته حفاری، به عنوان مثال مجموعه حفاری دورانی PowerDrive RSS یا مجموعه موتورهای موسوم به Positive displacement motors از شرکت شلومبرژر.
استفاده از روشهای نوین در کنترل عملیات حفاری به عنوان مثال فنآوری IntelliServ Network که سیستم تلهمتری است که با سرعت و سطح اطمینان بالا، ارتباط بین مهندسین حفاری را با ابزارهای درونچاهی فراهم میسازد تا به این ترتیب عملیات حفاری به شکلی دقیق، سریع و ایمن اجرا شود. هم اکنون در مدیریت اکتشاف بااستفاده از کلیه تجهیزات موجود پیمانکاران به بهترین نحو استفاده نماید. بخشی از تجهیزات یاد شده فوق به ایران وارد نشده اند و شاید با توجه به هزینه های سرسام آور آنها نیاز به استفاده نباشیم.
فن اوری در چاهآزمائی
فنآوریهای نوین در این زمینه نیز به سرعت در حال توسعه است. ابزارهای مورد استفاده دارای قابلیتهای بیشتری از نظر سهولت در استفاده، قابلیت حمل آسان و سیار بودن دستگاهها، افزایش دقت و سرعت در انجام آزمایشات شدهاند و روش های پیچیده قدیمی جای خود را به روشهای ساده اما کارآمد دادهاند. به عنوان مثال میتوان از فنآوری Vx technology—advanced multiphase flowmeter technology ) ) نام برد که در زمینه اندازهگیری نرخ جریان سیالات اعم از نفت، گاز و آب بدون نیاز به تفکیک سیالات ابداع شده است و شامل دستگاههائی همچون multiphase flowmeter (MPFM) میباشد. مثال دیگر در این رابطه نیز فنآوریهای RDT و PTA از شرکت HALLIBURTON می باشد. لازم بذکر است که امکان استفاده از بخش زیادی از این تجهیزات فوق پیشرفته در ایران ممکن نیست و یا مقرون به صرفه نمی باشد.
فن اوری در چاهپیمایی
در سالهای اخیر در زمینه روشهای اندازهگیری در حین حفاری ( MWD) و نمودارکیری در حین حفاری (LWD) تحولات عمیقی صورت گرفته است، به این دلیل که بهکارگیری صحیح روشهای فوق میتوانند تا حد زیادی دقت و سرعت حفاری را افزایش داده و کاهش قابل ملاحظهای در هزینههای حفاری و زمانهای هرزروی و جابجائی ایجاد نمایند. از این رو، اغلب شرکتهای نفتی دنیا به دنبال ابداع و استفاده از روش ها و ابزارهای نوین هستند. مثالهائی از اینگونه ابزارها و تجهیزات نوین در جدول قبل ارائه گردیده است که از جمله آنها به مجموعه ابزارهای موسوم به گروه VISION در زمینه LWD و مجموعه تجهیزات MWD وLWD موسوم به خانواده SCOPE اشاره نمود. هم اکنون مدیریت اکتشاف در زمان نیاز از این تجهیزات استفاده می کند.
(CT (Coiled Tubing
این فنآوری نیز به عنوان یکی از روشهای پیشرفته در حفاری جهت تحریک و زندهسازی چاه و سایر زمینهها مورد استفاده قرار میگیرد. که به کرات توسط مدیریت اکتشاف مورد استفاده قرار می گیرد.
ارزیابی نتایج عملیات حفاری، زمینشناسی، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه و ارائه گزارشهای پایانی
جهت انجام این مرحله بیشتر به مجموعهای از نرمافزارها و سیستمهای اطلاعاتی نیاز هست، بنابراین در بخش بعد به آن پرداخته میشود.
۱۰- سیستمهای اطلاعاتی
سیستمهای اطلاعاتی کاربردی، در حد گستردهای در صنایع نفت گاز و پتروشیمی کاربرد دارد با توجه به ضرورت هماهنگی بین دهها واحد و شرکتهای وابسته به فرایند اکتشاف و نیز بمنظور افزایش کیفیت و کاهش هزینه در تامین، کاربرد و راهبری و پشتیبانی، ضرورت این سیستمها نمایان میشود. سیستمهای اطلاعاتی مورد استفاده در فرآیند اکتشاف در مدیریت اکتشاف در جدول ۱۰-۱ ارائه شده است.
۱۰-۱- تحلیلی از سیستمهای اطلاعاتی و نرمافزارهای مورد استفاده در دنیا و مقایسه وضعیت ایران
روند انتخاب سیستمهای اطلاعاتی و نرمافزارهای نمونه و برتر که از این پس به اختصار از واژه نرم افزار استفاده میشود به همان ترتیبی است که در بخش فنآوریها ذکر گردید. اما در حوزه بررسی نرمافزارها علاوه بر تفکیک نسبی آنها بر حسب فرآیندهای اصلی بایستی توجه داشت که همانطور که برخی فعالیتهای اکتشافی را نمیتوان به یک مرحله خاص محدود نمود (
به عنوان مثال نقشهبرداری) استفاده از برخی نرمافزارها نیز منحصر به یک مرحله خاص نیست، به عنوان مثال بسته نرمافزاری Petrel به گونهای طراحی شده است که از ابتدای عملیات اکتشافی یعنی زمینشناسی سطحالارضی و سپس ژئوفیزیک تا پایان اکتشاف و شبیهسازی مخزن استفاده میشود. بنابراین علاوه بر اینکه نرمافزارهای موجود در هر بسته به تفکیک مرحلهای که استفاده می شوند در جدول ۱۰-۱ درج گردیدهاند، برخی از نرمافزارها و بستههای نرمافزاری در تقسیم بندی دیگری با عنوان سطح عمومی اکتشاف نیز بررسی میشوند. در ضمن بحث مدیریت دادهها و اطلاعات، ارزیابی فرصتها و تجزیه و تحلیل و انتخاب طرحهای اکتشافی و نرمافزارهای مرتبط با آنها موضوعاتی هستند که فراتر از گنجاندهشدن در یک مرحله یا فعالیت خاص میباشند و همانطور که در ادامه نیز تشریح میشود “مدیریت دادهها” به موضوعی بسیارمهم تبدیل شده که کلیه شرکتهای نفتی بزرگ دنیا در پی بهبود و توسعه روش های مورد استفاده در حوزه مذکور هستند.
بنابراین بدون مقدمه به بررسی و تحلیل نرمافزارها در هر یک از فعالیتهای اصلی ششگانه خواهیم پرداخت:
بررسی نرم افزاری زمینشناسی و نقشهبرداری
مدیریت اکتشاف نرمافزارهای مورد نیاز و به روز در زمینه های سطح الارضی- تحت الارضی- ژئوشیمی- دیرین شناسی و نقشه برداری را در دسترس دارد
بررسی نرم افزار های ژئوفیزیک
نرمافزارهای متعددی در این بخش نیز در مدیریت اکتشاف وجود دارند و مورد استفاده قرار می گیرند. که شامل بستههای نرمافزاری مورد استفاده از مرحله برداشت دادهها تا پردازش و تفسیر دادهها میباشد واغلب آنها از جمله نرمافزارهای مطرح و بهروز هستند که از جمله آنها میتوان به بستههای نرمافزاری PETREL ، Geoframe و ProMax اشاره نمود.
به طور کلی در تمام دنیا هم، پردازش و تفسیر دادههای ژئوفیزیکی از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین دلیل نرمافزارها و سیستمهای اطلاعاتی متعددی نیز طراحی و عرضه گردیده است. اما آنچه که امروزه به امری مهم تبدیل شده، استفاده از مجموعهای از نرمافزارهاست که به سهولت بتوان دادههای حاصله را در بین آنها مبادله نمود، در ضمن نتایج حاصل از تفسیر را بتوان در یک محیط نرمافزاری با دادههای دیگر زمینشناسی تلفیق و تفسیرنمود.
بررسی نرم افزارهای فعالیت های درون چاهی (زمینشناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه)
همانطور که در بخش تشریح فرآیندهای جاری اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران گفته شد، پس از کسب نتایج مثبت در فعالیتهای زمینشناسی و ژئوفیزیک، مقدمات برنامه حفر چاه اکتشافی فراهم میشود و به عنوان اولین گام، برنامههای پیشبینی زمینشناسی، حفاری و مهندسی نفت تهیه میگردد. حفاری و بهخصوص حفر اولین چاه اکتشافی ( Wild Cat) بسیار حساس و مشکل بوده و بایستی نهایت دقت را در پیشبینی مراحل کاری به عمل آورد، اگرچه علیرغم پیشرفتهای صورتگرفته در این بخش، هنوز هم حفاری به عنوان فعالیتی اکتشافی شناخته میشود که شبیهسازی آن مشکلتر از سایر فعالیتهاست.
شرکتهای نفتی در سراسر دنیا تلاش میکنند تا هزینههای سنگین عملیات حفاری را کاهش دهند، این در حالی است که حفاری چاههای اکتشافی به دلیل اینکه اولین چاه در منطقه می باشد و همچنین به علت عمق زیاد و پیچیدهتر شدن تلههای نفتی بسیار مشکلتر از گذشته شده است. در بعضی موارد، تحلیل ریسک بر اساس تاریخچه حفاری و ناچیز بودن اطلاعات در منطقه منجر به پوشیدهماندن برخی ریسکهای جدی در عملیات حفاری جدید شده است. بنابراین برنامهریزی دقیق و تهیه برنامههای کارآمد و موثر در پیشبینی حفر چاه وارزیابی ریسک میتواند منجربه کاهش زمانهای از دست رفته و غیر مولد (NPT) و هزینههای سربار گردد.
امروزه جهت کمک به متخصصین علوم زمین و مهندسین حفاری و نفت در تهیه برنامههای پیشبینی و ارزیابی و تحلیل ریسک عملیات اکتشافی، بستههای نرمافزاری متعددی تهیه و ارائه شدهاند. این مرحله یکی از فعالیتهای اصلی و مهم در فرآیند اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران نیز محسوب می شود ولی بر حسب اطلاعات موجود در انجام این فرآیند از سیستماطلاعاتی یا نرمافزار خاصی استفاده نمیشود و کمبود نرمافزارهای مناسب و بهروز در این زمینه مشهود است. از مهمترین ابزارهای موجود در دنیا در این زمینه محصولات نرمافزاری ذیل هستند:
۱- نرمافزارهای Osprey Risk، Drilling Office، TDAS از شرکت SCHLUMBERGER
نرمافزارهای فوق ابزارهای مناسبی در پیشبینی و برآورد هزینه و ارزیابی ریسکدر عملیات حفاری هستند
۲- بستههای نرمافزاری SPARTA و DatCI از شرکت HALLIBURTON
به کمک بستههای نرمافزاری فوق میتوان عملیات حفاری را شبیهسازی نمود، به این ترتیب که خصوصیات سنگها و تشکیلاتی که قرار است در آنها حفاری انجام شود، بر مبنای مطالعات زمینشناسی، ژئوفیزیک و سوابق اکتشافی در چاههای مجاور تعیین میگردد، سپس عملکرد سیستمهای حفاری مختلف در آن سنگها ارزیابی شده و در نهایت برنامه بهینه جهت حفاری تعیین میگردد. نرمافزار SPARTA مقاومت ستونهای چینهای مختلف را ارزیابی نموده و در برابر قدرت و کارآئی دستگاه حفاری قرار میدهد. این موضوع بر مبنای خصوصیات زمینشناسی، فیزیک، هیدرولیک و مکانیک خواهد بود نه بر اساس روشهای آماری و احتمالپذیری.
در شبیهسازی حفاری توسط نرمافزارهای فوق، پیشبینی مواردی همچون نرخ نفوذ (ROP)، کارآئی در پاکسازی چاه، نوع مته، وزن روی مته، سرعت و جهت حفاری، خصوصیات سیال حفاری انجام میشود و در ضمن برنامههای راهبردی و ارزیابیهای اقتصادی از جمله هزینه عملیات حفاری نیز انجام میشود.
بستههای نرمافزاری فوق در حین عملیات حفاری نیز میتوانند در بهبود حفاری و اصلاح برنامه در شرایط غیر منتظره به کار برده شوند.
§ آمادهسازی محل چاه جهت آغاز عملیات حفاری
فعالیتهائی که در این بخش انجام میشود، به طور عمده در ارتباط با مهندسی ساختمان و راهسازی است و بالطبع سیستمهای اطلاعاتی مورد استفاده نیز چندان مرتبط با اکتشاف نفت نیستند. به همین دلیل اظهار نظر در خصوص نقاط ضعف یا قوت آنها نیز کمک موثری به پیشبرد اهداف مورد نظر در این گزارش نمیکند.
§ ارزیابی نرم افزارهای موجود در عملیات حفاری، نظارت بر عملیات حفاری و مطالعات زمینشناسی چاه
سیستمهای اطلاعاتی مورد استفاده در زمینه حفاری در واحدهای اکتشافی وابسته به شرکت ملی نفت ایران از جمله مدیریت اکتشاف، اندک هستند یا حداقل اطلاعات واصله از این بخشها این موضوع را نشان میدهد، در حالی که امروزه نرمافزارهای متعددی طراحی و عرضه شده تا به کمک آنها مهندسین نفت و حفاری بتوانند به شکلی موثرتر وسریع تر بر روند عملیات حفاری نظارت داشته باشند. ( بهتر است که نویسنده محترم نرم افزارهای موجود در مدیریت اکتشاف را بررسی کرده و آنچه را که مورد نیاز است، با مشاوره ، کارشناسان مربوطه، فهرست کرده و اعلام نماید در ضمن از نرم افزارهای بخش نظارت زمین شناسی در زمان حفاری نیز بحثی به میان نیاورده اند)
§ ارزیابی نرم افزارهای مرتبط با نتایج عملیات حفاری، زمینشناسی، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه و ارائه گزارشهای پایانی
علیرغم کاستی های جزئی که در هر یک از بخشهای اکتشافی از نظر دارا بودن نرمافزارهای روز مطرح در دنیا وجود دارد، عمدهترین چالشهائی که بخش دولتی اکتشاف نفت در ایران با آن مواجه است به شرح ذیل میباشد:
- عدم وجود ، ضعف نرمافزارها،و یا عدم بکارگیری نرم افزارهای مناسب جهت کمک به ارزیابیهای ریسک عملیات اکتشافی مانند PETROVR ( نویسنده محترم اعلام کند که نرم افزار petrovمربوط به چه فرآیندی است و آیا کارشناسان نیاز آن را اعلام کرده اند)
- عدم وجود یا ضعف سیستمهای اطلاعاتی و نرمافزارهای مناسب و بهروز در زمینه تجزیهو تحلیلهای اقتصادی چاه اکتشافی و ارزیابی ریسک توسعه و سایر تحلیلهای اقتصادی مانند Merak و.. ( نویسنده محترم باید توجه کند که بار اصلی این بخش مربوط به توسعه می باشد و در صفحات قبل درباره نحوه الویت بندی مخازن نفتی و حفاری آنها در مدیریت اکتشاف توضیح داده شد)
- عدم وجود یا ضعف سیستمهای یکپارچه سازی اطلاعات، مدیریت دادهها و اطلاعات
- پراکندگی نرمافزارهای مورد استفاده و عدم ارتباط منطقی بین سیستمهای اطلاعاتی مختلف
نویسنده محترم باید درباره مدیریت اکتشاف در این مورد توضیح و تحلیل بیشتری بدهد. جمله سربسته است)
ضعفهای موجود به نوعی با یکدیگر در ارتباطند و در صورت عدم برطرفشدن هر یک از نقایص مذکور نمیتوان به اصلاح سایر ضعفها امیدوار بود. به عنوان مثال در صورت فقدان سیستمهای اطلاعاتی مناسب جهت یکپارچهسازی و مدیریت اطلاعات، امکان برآورد ریسکهای عملیاتی به صورت دقیق و روشن وجود ندارد.
( به نظر کارشناسان مدیریت اکتشاف بحث های فوق خیلی کلی و سربسته است و امکان بررسی و احیاناً پیاده سازی ندارد)
نگاره : نمونهای از یکپارچهسازی و مدیریت اطلاعات با استفاده از یک مرکز هماهنگی(Real Time Center)
(شکل فوق خیلی کلی و مبهم است نویسنده محترم در صورت تسلط به موضوع باید آن را بازکرده و تشریح کند و در صورتیکه قابل تشریح نیست از گزارش خارج کند
۹- استانداردهای مورد استفاده
دستیابی به کیفیت مطلوب در تولید یک فرآورده یا خدمت در صنایع مختلف و موسسات گوناگون نیازمند شناخت و بکارگیری استانداردهای تدوین شده درباره آن فعالیت است. استاندارد کردن به معنای ایجاد نظم در رشتهای از فعالیتهای عمومی و یا تخصصی است بهطوری که بتواند صرفهجویی اقتصادی، حفظ سلامتی و ایمنی عمومی، انجام صحیح محاسبات فنی، یکنواختی و هماهنگسازی در صنعت، گسترش مبادلات بازرگانی و تسهیل ارتباطات و گردش صحیح اطلاعات و توسعه را به دنبال داشته باشد. این نظم به صورت قانون، قاعده و معیار تدوین شده و تحت عنوان استاندارد عرضه میگردد.
منبع