ویولن
رده‌بندی سازهای زهی (آرشه‌ای)
محدودهٔ صوتی کوک سیم ها و محدوده صوتی
نوازندگان
طریقه نواختن
ویولون ساز زهی و آرشه‌ای است. این ساز کوچک‌ترین عضو سازهای زهی
برای نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته میشود.
کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب :
می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).
بنابراین اصوات سیم‌های مجاور نسبت به‌یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچکتر از آن را اجرا نماید.
تاریخچه ویولون
تاريخچه ويلن در اروپابه قرن 9 ميلادي باز ميگردد.بسیاری معتقدند که ویلن نمونه تکمیل شده سازرباب است. رباب سازی است که بعدها وقتی به اروپا آورده شد و تغییراتی در آن بوجود آمد به نام ربک در اروپا شهرت گرفت. برخي بر اين باورند كه ساز ويلن متعلق به يك امپراطوري هند در 5000 سال قبل از ميلاد بوده است و برخي ديگر ريشه ان را در افريقاو حتي كشورهاي عربي ميدانند. فرمهاي اوليه داراي سوراخي بودند كه بر رويساز قرار داشت اما بعد ها اين سوراخ از بدنه ساز ها حذف شدند و اين ساز باچهار سيم سر اغاز ساز ويلن تكامل يافته در سالهاي اينده شد. در اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ويلن به صورت تكامل يافته دیده میشود.
پیشینهٔ ساز
از اولین سازندگان ویلن می‌توان به گاسپارو برتولونی ایتالیایی نام برد ، که در برخی موارد وی را مختراع این ساز می‌دانند. از شاگردان مشهور گاسپارو برتولونی آندره آماتی بود که او هم بهترین سازنده ویولن در سطح جهان یعنی آنتونیو استرادیواریایتالیایی را پرورش داد. تا کنون کسی در جهان پیدا نشده که نه تنها بتواند هنر او را تکمیل نماید بلکه قادر نبوده ویولنی بسازد که از حیث زیبایی و صوت بتواند با ویولن‌های آنتونیو استرادیواریوس برابری نماید. جلا و ظاهر خوش ویولن استرادیواریوس چیزی در حد کیفیت خورشید که روی پوست ابریشمی تابیده باشد است و هم چنین نرمی و لطافت خاص و منحصر به فرد یا می‌توان گفت پختگی.
یکی از کارهای استرادیواریوس ایجاد ویولن کنسرت است که با طنین نیرومند خود در کنسرتها مقام ارجمند دارد و موسیقی بیشتر از این لحاظ مدیون استرادیواریوس می‌باشد.
تاکنون بیش از سه سده از اختراع اولین نمونه ویولن توسط گاسپارو برتولونی میگذرد و در این مدت با وجودی که کشفیات جدیدی در علوم فیزیک و شیمی نموده‌اند نه تنها نتوانسته‌اند در ساختمان ویولن تغییری بدهند بلکه از رموز کار سازندگان قدیم نیز چیزی درک نکرده‌اند.
بخش‌های ویولون آرشه‌ای است.
خرک (در جلو)، گریف (جسم سیاه‌رنگ در عقب) و سیم‌های ویولون
این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته میشود.وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.
ویلن از بخش های زیر تشکیل شده است :
* آرشه: یا کمان ترکه‌ای چوبی است که رشته‌های موی دم اسب در طول آن کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده‌است.
* جعبه طنینی (جعبه ریزونانس): جعبه‌ای است که از سه بخش صفحه روئی ، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده است. گریف ،خرک و سیم گیر در این ساز از جنس چوب آبنوس ( به دلیل استحکام بیشتر)می باشد.
* دسته یا گردن: در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند.انتهای دسته به جعبه کوچکی (جعبه کوک) ختم میشود که سیم‌ها در درون آن به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.
* خرک: پلیست بین سیم‌ها و جعبه طنینی . نقش خرک تقسیم راه سیم ها ، نگهداشتن سیم ها با ارتفاع خاص برای عبور بر روی جعبه طنینی و انتقالارتعاشات سیم‌ها به جعبه طنینی . در داخل جعبه طنینی استوانه چوبی کوچکی قرار دارد (تقریباً در زیر محلی که خرک قرار دارد)، که نقش آن انتقال ارتعاشات به صفحه زیرین ساز و مانعی در جهت عدم شکسته شدن صفحه روئی ساز از فشار سیم ها و خرک.
* گریف: از آبنوس ساخته شده و در طولدسته ویلن چسبیده‌است و تا میانهٔ جعبهٔ ساز ادامه دارد. گریف بخشی است کهنوازنده با انگشت خود سیم را به آن می‌چسباند و به این ترتیب طول سیم راکوتاه میکند و نت‌های مختلف را می‌نوازد.
* سیم گیر: از آبنوس ساخته شده و در فاصله اندکی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده‌است. با زهی از جنس روده یا پلاستیک یا سیم به دکمه‌ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده بند میشود.
* سیم‌ها: سیم‌ها از جعبه کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب آبنوس تکیه‌گاه سیم‌ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم‌گیر مهار می‌شوند. سیم‌های ویولن قبلا از روده گوسفند (زه) ساخته می‌شد. امروزه در سیم‌های بم‌تر، روی روده سیم فلزی نازکی می‌پیچند و در سیم‌های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده میشود.
نقش این ساز چه در ارکسترها، به صورت گروه نوازی و چه در ارکستر مجلسی و ختی بصورت تکنوازی پر اهمیت است و بیشترین نقش را در ارکستربر عهده دارند. نخستین سازندگان معروف ویولن ازایتالیا هستند. گاسپاروداسالو نخستین ویولن حقیقی را ساخت، اما معروفترین ویولن‌ها در شهر کرمونا ساخته شدند. آندره اماتینیکولا آماتی و شاگردش آنتونیو استرادیواری، بهترین ویولن‌های دنیا را تاکنون ساخته‌اند.
نوازندگی ویولون
نقش این ساز چه در ارکستر بزرگ چه به طور جمعی و انفرادی بسیار پر اهمیت است. وجهه جهانی ویولن را می‌توان در سازگاری آن با فرهنگهای مختلف و حضور این ساز در موسیقی ملل مختلف دید.
و فرزندش
محل قرار گرفتن ویلن بر روی سطح شانه و در نزدیکی گردن نوازنده است.
نوازندگان ویلون
با ورود ویولن به ایران برخی از نوازندگان کمانچه مانند حسین خان اسماعیلزاده، علی اصغر بهاری، حسین یاحقی و... به آموختن آن پرداختند.
از جمله نوازندگان صاحب سبک این ساز(در سبکموسیقی ایرانی)، می‌توان به علی محجوبی، رکن الدین مختاری، ابوالحسن صبا،علی تجویدی، اسدالله ملک، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، ابراهیم لطفی،همایون خرم، مجتبی منصوری، رحمت‌الله بدیعی، امیرحسین وفائی و همایون خرماشاره کرد
