کاربردهای علم ژنتیک در پزشکی
ژن‌های درمانگر
دانش ژنتیک در نگاهی کلی، به بررسی ساختار مولکولی و عملکرد ژن‌ها در سلول‌های مختلف یا اندام‌ها می‌پردازد. بدن انسان از چندین تریلیون سلول تشکیل شده است که هرکدام هسته‌ای دارند که داخل آنها DNA با هزاران ژن قرار گرفته است. این ژن‌ها تمامی صفات یک موجود زنده را با خود حمل می‌کنند. آنها تنها روی قد یا رنگ چشم و سایر صفات ظاهری تاثیر نمی‌گذارند بلکه نقش مهمی نیز در سلامت بدن ایفا می‌کنند. در نتیجه، تحقیقات ژنتیک نقش مهمی در تشخیص، پیشگیری یا درمان بیماری‌هایی که با ناهنجاری‌های ژنتیکی ایجاد می‌شوند، برعهده دارد. تحقیقات ژنتیکی مراحل پیچیده‌ای دارند، محققان این علم با درک عملکرد ژن‌ها و تاثیر آن بر سلامتی انسان، قادر به کنترل بیماری‌های مختلف با منشأ ژنتیکی خواهند بود.
انسان‌ها با نقصان‌های ژنتیکی مشخص در مواجهه با عوامل بیماریزا می‌توانند آسیب‌پذیرتر باشند. این به آن معنی است که وجود یک ژن مشخص به‌تنهایی در بسیاری از موارد باعث بیماری نیست بلکه عوامل محیطی در ایجاد بیماری به‌همراه ژن معیوب نقش ایفا می‌کنند. با به‌کاربردن علم ژنتیک و تست‌های مختلف ژنتیکی می‌توان چنین ژن‌های معیوبی را شناسایی کرد و از گسترش برخی بیماری‌ها جلوگیری یا به درمان بیماری کمک کرد. به‌عنوان نمونه می‌توان از بیماری LCA نام برد که یک بیماری ارثی است. فرد مبتلا به این بیماری، نابینا متولد می‌شود یا در سنین کم، بینایی خود را از دست می‌دهد. در این بیماری یک ژن که مسوول تولید پروتئین در چرخه بینایی است، معیوب می‌شود و نقش و عملکرد آن، باعث تضعیف سلول‌های گیرنده نوری شبکیه چشم شده و فرد به مرور زمان بینایی خود را از دست می‌دهد. محققان با استفاده از ژن‌درمانی و تزریق ژن سالم به فرد مبتلا به این عارضه توانستند تا حدی به بازگرداندن بینایی فرد کمک کنند. این نوع درمان‌ها که به ژن‌درمانی معروف هستند از دهه 1990 آغاز شدند و تحول بزرگی را در عرصه پزشکی و درمانی به‌وجود آوردند. ژن‌درمانی در حقیقت انتقال مواد ژنتیکی و ژن‌های سالم به درون سلول‌های یک موجود به‌منظور درمان ژن‌های معیوب است که به روش‌های متفاوتی انجام می‌گیرد. از این‌رو می‌توان گفت که این نوع درمان راه‌حلی جدی و اساسی برای بسیاری از بیماری‌های لاعلاج خواهد بود. کشف بسیاری از ژن‌های بیماریزا، کاربرد روش‌های متنوع و جدید ژنتیکی و آزمایش‌های دقیق روی والدین و جنین از نظر بیماری‌های ژنتیک پیش و پس از تولد، همگی از قابلیت‌های دانش ژنتیک است که می‌تواند به کنترل هرچه‌بیشتر بیماری‌هایی با منشاء ژنتیکی کمک کند. در کنار توانایی‌های درمانی ژنتیک، همچنین می‌توان به ظرفیت‌های تولیدی دانش ژنتیک در زمینه پزشکی نیز اشاره کرد.
مهندسی ژنتیک برای تولید داروهایی نظیر انسولین و واکسن‌های سنتزی ضدمالاریا، هاری و هپاتیت به کار می‌رود. همچنین امروزه با استفاده از دانش ژنتیک، واکسن‌های خوراکی تولید می‌شود. برای مثال در فیلیپین موزها و گوجه‌فرنگی‌هایی پرورش داده شده است که ضد باکتری سالمونلا (که باعث بیماری تیفویید می‌شود)، واکسن تولید می‌کند. کوتاه سخن آنکه، ساختار و عملکرد ژن‌ها در ارتباط با بیماری‌ها توسط علم ژنتیک مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیقات، در پیشبرد سلامت جامعه استفاده می‌شود. دانش ژنتیک با شناسایی افراد در معرض خطر، ابتلا به بیماری‌ها و از طریق ارایه اطلاعات و راهنمایی مبتلایان به بیماری‌های ژنتیکی و خانواده‌ها نقش قابل‌توجهی در بهبود وضعیت سلامتی انسان ایفا می‌کند.
کاوه بقایی دکترای علوم سلولی و مولکولی
منبع : روزنامه شرق - شماره 1970 - 15 اسفند 1392
ژن‌های درمانگر
دانش ژنتیک در نگاهی کلی، به بررسی ساختار مولکولی و عملکرد ژن‌ها در سلول‌های مختلف یا اندام‌ها می‌پردازد. بدن انسان از چندین تریلیون سلول تشکیل شده است که هرکدام هسته‌ای دارند که داخل آنها DNA با هزاران ژن قرار گرفته است. این ژن‌ها تمامی صفات یک موجود زنده را با خود حمل می‌کنند. آنها تنها روی قد یا رنگ چشم و سایر صفات ظاهری تاثیر نمی‌گذارند بلکه نقش مهمی نیز در سلامت بدن ایفا می‌کنند. در نتیجه، تحقیقات ژنتیک نقش مهمی در تشخیص، پیشگیری یا درمان بیماری‌هایی که با ناهنجاری‌های ژنتیکی ایجاد می‌شوند، برعهده دارد. تحقیقات ژنتیکی مراحل پیچیده‌ای دارند، محققان این علم با درک عملکرد ژن‌ها و تاثیر آن بر سلامتی انسان، قادر به کنترل بیماری‌های مختلف با منشأ ژنتیکی خواهند بود.
انسان‌ها با نقصان‌های ژنتیکی مشخص در مواجهه با عوامل بیماریزا می‌توانند آسیب‌پذیرتر باشند. این به آن معنی است که وجود یک ژن مشخص به‌تنهایی در بسیاری از موارد باعث بیماری نیست بلکه عوامل محیطی در ایجاد بیماری به‌همراه ژن معیوب نقش ایفا می‌کنند. با به‌کاربردن علم ژنتیک و تست‌های مختلف ژنتیکی می‌توان چنین ژن‌های معیوبی را شناسایی کرد و از گسترش برخی بیماری‌ها جلوگیری یا به درمان بیماری کمک کرد. به‌عنوان نمونه می‌توان از بیماری LCA نام برد که یک بیماری ارثی است. فرد مبتلا به این بیماری، نابینا متولد می‌شود یا در سنین کم، بینایی خود را از دست می‌دهد. در این بیماری یک ژن که مسوول تولید پروتئین در چرخه بینایی است، معیوب می‌شود و نقش و عملکرد آن، باعث تضعیف سلول‌های گیرنده نوری شبکیه چشم شده و فرد به مرور زمان بینایی خود را از دست می‌دهد. محققان با استفاده از ژن‌درمانی و تزریق ژن سالم به فرد مبتلا به این عارضه توانستند تا حدی به بازگرداندن بینایی فرد کمک کنند. این نوع درمان‌ها که به ژن‌درمانی معروف هستند از دهه 1990 آغاز شدند و تحول بزرگی را در عرصه پزشکی و درمانی به‌وجود آوردند. ژن‌درمانی در حقیقت انتقال مواد ژنتیکی و ژن‌های سالم به درون سلول‌های یک موجود به‌منظور درمان ژن‌های معیوب است که به روش‌های متفاوتی انجام می‌گیرد. از این‌رو می‌توان گفت که این نوع درمان راه‌حلی جدی و اساسی برای بسیاری از بیماری‌های لاعلاج خواهد بود. کشف بسیاری از ژن‌های بیماریزا، کاربرد روش‌های متنوع و جدید ژنتیکی و آزمایش‌های دقیق روی والدین و جنین از نظر بیماری‌های ژنتیک پیش و پس از تولد، همگی از قابلیت‌های دانش ژنتیک است که می‌تواند به کنترل هرچه‌بیشتر بیماری‌هایی با منشاء ژنتیکی کمک کند. در کنار توانایی‌های درمانی ژنتیک، همچنین می‌توان به ظرفیت‌های تولیدی دانش ژنتیک در زمینه پزشکی نیز اشاره کرد.
مهندسی ژنتیک برای تولید داروهایی نظیر انسولین و واکسن‌های سنتزی ضدمالاریا، هاری و هپاتیت به کار می‌رود. همچنین امروزه با استفاده از دانش ژنتیک، واکسن‌های خوراکی تولید می‌شود. برای مثال در فیلیپین موزها و گوجه‌فرنگی‌هایی پرورش داده شده است که ضد باکتری سالمونلا (که باعث بیماری تیفویید می‌شود)، واکسن تولید می‌کند. کوتاه سخن آنکه، ساختار و عملکرد ژن‌ها در ارتباط با بیماری‌ها توسط علم ژنتیک مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیقات، در پیشبرد سلامت جامعه استفاده می‌شود. دانش ژنتیک با شناسایی افراد در معرض خطر، ابتلا به بیماری‌ها و از طریق ارایه اطلاعات و راهنمایی مبتلایان به بیماری‌های ژنتیکی و خانواده‌ها نقش قابل‌توجهی در بهبود وضعیت سلامتی انسان ایفا می‌کند.
کاوه بقایی دکترای علوم سلولی و مولکولی
منبع : روزنامه شرق - شماره 1970 - 15 اسفند 1392