آنچه باید برای ما مهم باشد ، اصل استجابت دعا ها است و دیر یا زود آن مهمنیست ، زیرا گاهی مصلحت اقتضا می کند که دعا دیتر اجابت شود ؛ زیرا خداونداز خیر و صلاح ما آگاه تر است .
استجابت دعا دارای شرایط و نیز موانعى است. پیش از بیان آن، مفهوم دعا و مقدمهاى را متذکر مىشویم:
مفهوم دعا: دعا به معنى «خواندن» است، خواندنى که به صورت نیایش و سرود و ستایش، یا خواستن و طلب و درخواست مَدَد و نصرت و یاورى.
مقدمه:
انسان مرتبط با خدا مىکوشد از طریق دعا (راز و نیاز و مناجات و عبادت) بهخدا نزدیک شود. وقتى با کسى آشنا شدى و ارتباط پیوسته شما زمینه اعتماد رافراهم ساخت و از دوستان صمیمى او به شمار آمدى، در هنگام نیاز به خانهاشمىروى. شرط دوستى را به جا مىآوری و میثاق و محبت را استوار مىسازی. اونیزدر را باز مىکند و شما را در اندرون پذیرایى مینماید و مورد لطف وعنایت ویژه قرار خواهد داد.
براى استجابت دعا نیز باید شرایطى را مهیا نمود و موانعى را برطرف ساخت. در ذیل به برخى از شرایط و موانع اشاره مىشود:
الف) شرایط استجابت دعا.
1 - ارتباط مداوم با خدا در هر حال:
خداوند به پیامبرش دستور مىدهد که «نفس خویش را در کمال شکیبایى در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودى خدا وادار کن».(1)
قرآن کسانى را که فقط در هنگام گرفتارى و مشکلات دعا مىکنند، مورد نکوهشقرار داده است: «وقتى به انسان گرفتارى و غمى روى مىآورد، ما را در هرحال (خواب و بیدارى، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرفکنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهى قطعنماید، به گونهاى که) گویى اصلاً ما را براى گرفتارى که به او رسیده بود،نخوانده است!».(2)
امام صادق (ع) مىفرماید: «کسى که پیشدستى در دعا نکند و فقط در وقت نزولبلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند:این آواز را نشناسیم». در روایت دیگرى آمده که «به او مىگویند: تا امروزکجا بودى؟!».(3)
در اصول کافى آمده که خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: «مرا در روزهاى خوشو آسایش یاد کن تا من دعاى تو را در روزهاى گرفتارى و سختى اجابت کنم».(4)
2 - دعا باید از صمیم قلب باشد.
تمام ذرات وجود انسان یک چیزى را بخواهد و طلب کند و دل و زیانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.
3 - اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:
امام صادق(ع) فرمود: «خدا دعایى را که از دل غافل و بى خبر برخیزد، مستجابنمىکند پس وقتى دعا کنى، از عمق دل به او روى آور (و دلت را با زبانتهمراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».(5)
4 - قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.
امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه یکى از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواستمىکند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد وهیچ امیدى جز به درگاه خدا نداشته باشد».(6) او به نقطهاى از ایمان وتوکل باید برسد که بداند همه قدرتها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهىقرار دارند.
پس از خدا بخواهد که اسباب و علل مادى و معنوى جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.
5 - دعا باید در کنار تلاش و تدبیر باشد.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الداعى بلا عمل کالرامى بلا وتر؛ کسى که دعامىکند و به دنبال آن تلاش و عمل نمىکند، مانند آن است که بى چله کمانتیر مىاندازد».(7)
دعا نمىتواند جاى تلاش و برنامه ریزى در زندگى را بگیرد، بلکه مکمل آن مىتواند باشد.
6 - دعا باید با حالت تضرع و دلى شکسته باشد.
امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، زیرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمىشود».(8)
7 - مکان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاًحرم امام حسین(ع) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(ع) و کنارحجرالاسود.
8 - زمان دعا: دعاى پنهانى و در تاریکى شب زودتر به اجابت مىرسد، مخصوصاًدر قنوت یا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعتنماز شفع خوانده مىشود.(9)
قرآن مىفرماید: «پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانى و خفا بخوانید».
دعا در شبهاى ماه رمضان و رجب و دهه اول ذىالحجه و غیر آن دعا را به اجابت نزدیک مىکند.
9 - توسل به چهارده معصوم(ع) و آنها را بر پایه آیه شریفه «وابتغوا الیه الوسیله» وسیله و شفیع قرار دادن.
10 - غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت یکمرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک مرتبه سوره «الناس» و یک مرتبه«فلق» را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربى و اتوب الیه وبعد از هفت مرتبه «لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم» سپس بگویید:یا عزیز یا غفار اغفرلى ذنوبى و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لایغفر الذنوب الا انت.»(10)
به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار مىگیرد و باید مراقب باشد تا راه دعارا درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانى راه دعا را ذکر خواهیم کرد.
ب) موانع استجابت دعا
امام على(ع) مىفرماید: «المعصیة تمنع الاجابة؛(11) گناه مانع اجابت دعا است».
گناهان سه نوع تأثیر منفى در دعا مىگذارند:
1 - لذت دعا و مناجات را سلب مىکنند.
انسان دعا مىکند، اما لذت نمىبرد و رقت قلب پیدا نمىکند.
2 - مانع استجابت دعا مىشوند.
3 - توفیق دعا کردن یا شرکت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب مىکنند.
برخى از گناهان در عدم اجابت دعا تأثیر بیشتر دارند که در ذیل به نمونهاى از آنها اشاره مىکنیم.
امام سجاد(ع) فرمود: «گناهانى که مانع استجابت دعا مىشوند، عبارتند از:بددلى و سوءظن به مؤمنان و کارهاى آنان؛ طینت و درونى ناپاک داشتن؛ نفاق ودورویى با برادران و خواهران ایمانى؛ عدم اطمینان به اجابت دعا؛ تأخیرنمازهاى واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضیلت) آن که وقت آن بگذرد؛بدزبانى و فحاشى و اهانت کردن؛ نزدیک نشدن به خدا به وسیله صدقه و کارهاىنیک». (12)
نیز فرمود: «از جمله گناهانى که مانع استجابت دعا مىگردد، نافرمانى و رنجاندن خاطر پدر و مادر است».(13)
در برخى از روایات، بداخلاقى سبب باز گرداندن دعا معرفى شده است.
علل عدم اجابت دعاها از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع)
مردى به حضرت عرض کرد: خداوند مىفرماید: «ادعونى استجب لکم» پس چرا مادعا مىکنیم، ولى اجابت نمىشود، حضرت فرمود: چون دلهاى شما در هشت موردخیانت و بى وفایى کرد:
1 - خدا را شناختید، ولى حقش را آن گونه که بر شما واجب بود، ادا نکردید. از این رو آن معرفت به کار شما نیامد.
2 - به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولى در عمل با سنت و روش او مخالفت کردید، پس ثمره ایمان شما چه شد؟
3 - کتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولى در عمل با آن مخالفت کردید.
4 - گفتید ما از آتش دوزخ مىترسیم، ولى در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوى جهنم مىروید.
5 - گفتید ما به بهشت تمایل و رغبت داریم، ولى کارهایى انجام مىدهید که شما را از بهشت دور مىسازد.
6 - نعمتهاى خدا را استفاده مىکنید، ولى شکر و سپاس گزارى نمىکند.
7 - خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، شما نیز او را دشمن گیرید.(14) شمابه زبان او را لعن مىکنید، ولى در عمل با او دوستى مىنمایید و از اواطاعت مىکنید.
8 - عیبهاى مردم را برابر دیدگانتان قرار دادید و عیبهاى خود را پشتسرانداختید، در نتیجه کسى را ملامت مىکنید که خود به ملامت سزاوارتر ازاو هستید.
با این وضع چه دعایى از شما مستجاب گردد، در صورتى که شما راهها و درهاى دعا را به روى خود بستهاید؟!
«پس تقوا پیشه کنید؛ کارهایتان را اصلاح کنید؛ امر به معروف و نهى از منکر کنید تا خدا دعایتان را مستجاب کند.(15)
راه دعا از دیدگاه امام صادق(ع)
شخصى خدمت امام صادق(ع) عرض کرد: دو آیه در قرآن است که تأویل و معناى آنرا نمىدانم. یکى «ادعونى استجب لکم» است، که ما هر چه دعا مىکنیم، اجابتنمىشود. حضرت فرمود: «من سر عدم اجابت دعایتان را به شما مىگویم. اگر توخدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت کنى و آن گاه او را بخوانى، دعایت رااجابت مىکند، ولى تو با (دستورهاى) او مخالفت کرده، نافرمانىاش مىکنى.او نیز اجابت نمىکند. با این حال، اگر خدا را از راهش بخوانى - اگر چهگناهکار باشى - خدا دعایت را مستجاب مىکند».
آن شخص پرسید: راه دعا چیست؟ فرمود: «نماز (16) که خواندى، ابتدا تمجیدکرده، او را به بزرگى مىستایى و به هر نحو که مىتوانى، حمد و ستایشمىکنى، سپس بر پیامبر(ص) و آلش درود مىفرستى و به تبلیغ رسالتش گواهىمىدهى، و بر ائمه هدى سلام مىدهى، آن گاه نعمتهاى خدا را بر خودمىشمارى و او را به خاطر آنها ستایش و شکر مىکنى. بعد به گناهان خودیکایک اعتراف مىکنى و هر کدام را که به یاددارى، اقرار مىنمایى. هر کدامرا به خاطر ندارى، به طور سربسته به زبان مىآورى و از همه گناهان بهدرگاه خدا توبه مىکنى و تصمیم مىگیرى که دیگر گناه نکنى و از روىپشیمانى و صدق نیت و خلوص، و در بیم و امید از آنها
استغفار و طلب آمرزش مىکنى، سپس مىگویى: «اللهم انى أعتذر الیک من ذنوبىو استغفرک و أتوب الیک فأعنى على طاعتک و وفّقنى لما اوجبت علىّ من کل مایرضیک فانى لم أر أحداً بلغ شیئاً من طاعتک الا بنعمتک علیه قبل طاعتک،فأنعم علىّ بنعمة أنال به رضوانک و الجنةَ. بعد از رعایت این مراتب، حاجتخود را بخواه، که امیدوارم خدا ناامیدت نکند و حاجتت را برآورد».(17)
چند تذکر:
1 - گاهى با وجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمىشود، چون به مصلحت مانیست، یعنى چیزى را طلب مىکنیم که به سود ما نیست، اگر چه مىپنداریم بهنفع ما و خیر است.(18)
2 - گاهى دعا مستجاب مىشود، ولى از روى مصالحى تحقق عملى آن به تأخیر مىافتد، حتى ممکن است تا بیست سال طول بکشد تا محقق گردد.
3 - در روایت است خداوند وقتى بندهاى را دوست داشته باشد، اجابت دعاى او را به تأخیر مىاندازد تا بندهاش با او راز و نیاز گوید.
از این رو مؤمنان ثابت قدم هیچ گاه از تکرار دعا مأیوس نمىشوند، بلکه مىگویند:
دست از طلب ندارم تا کام من برآید
یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید.
4- گاهی اجابت دعاها در آخرت به صورت پاداش نمایان می شود و در دنیاخواسته اش بنابر مصالحی داده نمی شود. اگر کسی بداند خداوند در عوض عدماجابت دعا در دنیا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز ناامید نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید: «روز قیامت خداوند متعال میفرماید: ای بندة من! تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم.اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که کاش هیچدعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که میبیند».(5)
از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد.
امام سجاد(ع) می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای اودر آخرت ذخیره می گردد ، یا در دنیا برآورده می شود ، یا بلایی را که میخواست به او برسد، از وی می گرداند».(6)
علاوه بر مطالب یاد شده، همیشه به این نکته توجه داشته باشید که نماز وروزه و دعا و غیره، مطلوبیت ذاتی دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائجبه ویژه خواسته های دنیوی نیست، بلکه خود دعا و مناجات با خدا، صرف نظراز اجابت یا عدم اجابت، ارزش دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(7)منبع سایت پاسخگویی به سوالات دینی