M.Deylamian
مدیر بازنشسته
اهمیت ساختمان گنبدهای نمکی در زمین شناسی نفت
نفتگیرهای گنبد نفتی (Salt dom traps)
نمک در گنبدهای نمکی ، ابتدا بهصورت لایه‌های رسوبی بوده‌اند که در حوضه‌های مختلف به سن پرکامبرین - کامبرین (مثلا حوضه زاگرس ایران) تادورانسنوزوئیک (حوضه زاگرس ،ایران مرکزی و رومانی) وجود داشته‌اند. وزن مخصوص نمکاز دیگر سنگهای رسوبی کمتر و خاصیت شکل پذیری (Plasticity) آن بیشتر است. چنانچهنمک در زیر طبقات ضخیم قرار گیرد، بعلتحرارت زمین گرمائیو فشار ناشی از وزن طبقاتبه حال نیمه سیال در می‌آید و چون وزن مخصوصش از سنگهای فوقانی کمتر است، به نقاطضعف لایه‌های بالایی که معمولا قله تاقدیسها و یاسطوح گسلیاست، نفوذ نموده و به طرف سطحزمین حرکت می‌کند. هنگامی که توده نمک به صورت ستون استوانه‌ای شکل درآمد، اختلاففشار استاتیک در ستونی که استوانه نمک در آن قسمت قرار دارد و قسمتهای مجاور آنبیشتر شده و به حرکت توده نمک شتاب بیشتر می‌دهد. نفتگیرهای گنبد نمکینسبت به سایرانواع نفتگیرهای ساختمانیوضع پیچیده تریداشته و بعلت مکانیسم تشکیل آن که شکافتن طبقات فوقانی را در پی دارد، با گسلهایمتعدد همراه است.
میادین مهم نفت و گاز در نفتگیرهای گنبدهای نمکی
· نفتگیرهای آمریکا.
· نفتگیرهای اروپا.
· گنبدهای نمکی ایران.
· حوضه رسوبی زاگرس (خلیج فارس).
· گنبدهای نمکی جنوب سمنان (کویر مرکزی).
انواع نفتگیرهای حاصل از گنبدهای نمکی
نفتگیر کلاهک گنبد نمکی
در بالای ستون نمک ، کلاهک برشی از خرده سنگهایسختی که نمک از طبقات جدا نموده ، تشکیل می‌شود. این برش اگر در شرایط مناسب قرارگیرد می‌تواند محل تجمع نفت وگاز گردد. بدیهی است در ایننوعنفتگیر گنبد نمکیهنوز در سطح زمین ظاهرنشده است.
نفتگیرهای دامنه‌ای گنبد نمکی
گنبد نمکی از شروع حرکت ، طبقات فوقانی راخم نموده و سپس آنها را شکسته و شیبی در خلاف جهت حرکت ستون نمک به آنها می‌دهد. این لایه‌های شیب دار در فراشیب به ستون نمک که نفوذ ناپذیر است ختم می‌شوند. اگراین لایه‌ها دارای توالی مناسبی ازسنگ مخزنوسنگ پوششیبوده و نفت نیز در منطقه تولیدشده باشد، ممکن استکانسار نفتبطور قابل توجهی در دامنه گنبدنمکی تشکیل شود.
نفتگیر فوق کلاهک (Super Car trap)
اگر گنبد نمکی به سطح زمین برسد ممکناست باعث انحنا طبقات فوقانی شده ونفتگیرهای تاقدیسی گنبدیشکلی را ایجادنماید که می‌تواند در رده نفتگیرهای تاقدیسی هم قرار گیرد. میدان نفتی دمامدر عربستان سعودی نمونه‌ایاز این نوع نفتگیر است.
نفتگیرهای چینه‌ای(Stratigraphy traps)
در سنگ مخزن مناسبی که حرکتهیدروکربنهادر آن میسر است و بر روی آن سنگپوشش قرار دارد، قطع نفوذپذیری در جهت فراشیب (Up dip) اثر وجود تاقدیس یا گسل رادر تجمع نفت و گاز دارد. قطع نفوذ پذیری ممکن است سریع و یا تدریجی باشد و طبقهبطور جانبی و به آرامی تغییر رخساره داده ، مثلا ازماسه سنگبه ماسه سنگ رسی و نهایتارس تبدیل گردد. در سنگهای آهکی نفوذ پذیر تغییر رخساره به آهک مارنی و نهایتا به مارن وشیلصورت می‌پذیرد. شیب دار بودن لایه نفوذپذیر حتی به مقدار کم یک عامل لازم برای ایجادنفتگیرهایچینه‌ای است. کشف نفتگیرهای چینه‌ای به مراتب دشوار تر از یافتننفتگیرهایساختمانی است. زیرا مطالعاتچینهشناسی ورسوبشناسی دقیق و پیگیری را لازم دارد.
نفتگیرهای ریفی
گرچه در بین ریفهای جدیدریفهای مرجانیعمومیت دارند ولی در دورانهایگذشته زمین شناسی جانداران مختلفی نظیرآلگهای آهکی،بریوزوآ (Bryozoa) ،اسفنج (Sponges) نیز ریف ساز بوده‌اند. بدنه اصلی ریف پس از سنگ شدن نیز بسیار متخلخل و نفوذپذیراست. طرف رو به دریای ریف (Fore reef) و سمت رو به خشکی ریف (back reef) راواریزه‌های ریف (Reef talus) تشکیل می‌دهد که با شیب زیاد به بخش عمیق تر دریاسرازیر می‌شود.
daneshnameh.roshd.
نفتگیرهای گنبد نفتی (Salt dom traps)
نمک در گنبدهای نمکی ، ابتدا بهصورت لایه‌های رسوبی بوده‌اند که در حوضه‌های مختلف به سن پرکامبرین - کامبرین (مثلا حوضه زاگرس ایران) تادورانسنوزوئیک (حوضه زاگرس ،ایران مرکزی و رومانی) وجود داشته‌اند. وزن مخصوص نمکاز دیگر سنگهای رسوبی کمتر و خاصیت شکل پذیری (Plasticity) آن بیشتر است. چنانچهنمک در زیر طبقات ضخیم قرار گیرد، بعلتحرارت زمین گرمائیو فشار ناشی از وزن طبقاتبه حال نیمه سیال در می‌آید و چون وزن مخصوصش از سنگهای فوقانی کمتر است، به نقاطضعف لایه‌های بالایی که معمولا قله تاقدیسها و یاسطوح گسلیاست، نفوذ نموده و به طرف سطحزمین حرکت می‌کند. هنگامی که توده نمک به صورت ستون استوانه‌ای شکل درآمد، اختلاففشار استاتیک در ستونی که استوانه نمک در آن قسمت قرار دارد و قسمتهای مجاور آنبیشتر شده و به حرکت توده نمک شتاب بیشتر می‌دهد. نفتگیرهای گنبد نمکینسبت به سایرانواع نفتگیرهای ساختمانیوضع پیچیده تریداشته و بعلت مکانیسم تشکیل آن که شکافتن طبقات فوقانی را در پی دارد، با گسلهایمتعدد همراه است.
میادین مهم نفت و گاز در نفتگیرهای گنبدهای نمکی
· نفتگیرهای آمریکا.
· نفتگیرهای اروپا.
· گنبدهای نمکی ایران.
· حوضه رسوبی زاگرس (خلیج فارس).
· گنبدهای نمکی جنوب سمنان (کویر مرکزی).
انواع نفتگیرهای حاصل از گنبدهای نمکی
نفتگیر کلاهک گنبد نمکی
در بالای ستون نمک ، کلاهک برشی از خرده سنگهایسختی که نمک از طبقات جدا نموده ، تشکیل می‌شود. این برش اگر در شرایط مناسب قرارگیرد می‌تواند محل تجمع نفت وگاز گردد. بدیهی است در ایننوعنفتگیر گنبد نمکیهنوز در سطح زمین ظاهرنشده است.
نفتگیرهای دامنه‌ای گنبد نمکی
گنبد نمکی از شروع حرکت ، طبقات فوقانی راخم نموده و سپس آنها را شکسته و شیبی در خلاف جهت حرکت ستون نمک به آنها می‌دهد. این لایه‌های شیب دار در فراشیب به ستون نمک که نفوذ ناپذیر است ختم می‌شوند. اگراین لایه‌ها دارای توالی مناسبی ازسنگ مخزنوسنگ پوششیبوده و نفت نیز در منطقه تولیدشده باشد، ممکن استکانسار نفتبطور قابل توجهی در دامنه گنبدنمکی تشکیل شود.
نفتگیر فوق کلاهک (Super Car trap)
اگر گنبد نمکی به سطح زمین برسد ممکناست باعث انحنا طبقات فوقانی شده ونفتگیرهای تاقدیسی گنبدیشکلی را ایجادنماید که می‌تواند در رده نفتگیرهای تاقدیسی هم قرار گیرد. میدان نفتی دمامدر عربستان سعودی نمونه‌ایاز این نوع نفتگیر است.
نفتگیرهای چینه‌ای(Stratigraphy traps)
در سنگ مخزن مناسبی که حرکتهیدروکربنهادر آن میسر است و بر روی آن سنگپوشش قرار دارد، قطع نفوذپذیری در جهت فراشیب (Up dip) اثر وجود تاقدیس یا گسل رادر تجمع نفت و گاز دارد. قطع نفوذ پذیری ممکن است سریع و یا تدریجی باشد و طبقهبطور جانبی و به آرامی تغییر رخساره داده ، مثلا ازماسه سنگبه ماسه سنگ رسی و نهایتارس تبدیل گردد. در سنگهای آهکی نفوذ پذیر تغییر رخساره به آهک مارنی و نهایتا به مارن وشیلصورت می‌پذیرد. شیب دار بودن لایه نفوذپذیر حتی به مقدار کم یک عامل لازم برای ایجادنفتگیرهایچینه‌ای است. کشف نفتگیرهای چینه‌ای به مراتب دشوار تر از یافتننفتگیرهایساختمانی است. زیرا مطالعاتچینهشناسی ورسوبشناسی دقیق و پیگیری را لازم دارد.
نفتگیرهای ریفی
گرچه در بین ریفهای جدیدریفهای مرجانیعمومیت دارند ولی در دورانهایگذشته زمین شناسی جانداران مختلفی نظیرآلگهای آهکی،بریوزوآ (Bryozoa) ،اسفنج (Sponges) نیز ریف ساز بوده‌اند. بدنه اصلی ریف پس از سنگ شدن نیز بسیار متخلخل و نفوذپذیراست. طرف رو به دریای ریف (Fore reef) و سمت رو به خشکی ریف (back reef) راواریزه‌های ریف (Reef talus) تشکیل می‌دهد که با شیب زیاد به بخش عمیق تر دریاسرازیر می‌شود.
daneshnameh.roshd.