ahmad.naha
عضو جدید
نزول رحمت الهی بر سرزمین کفر؟!
چند سالی است کشور ما از کمی بارندگی رنج می برد و مدام با کم آبی ناشی از آن دست و پنجه نرم می کند. این در حالی است که برخی از مناطق دنیا مانند اروپا شاهد بارشهای چشمگیر برف و باران های موسمی اند.
این تفاوت وضعیت، سوالی را در ذهن قشر عظیمی از مردم ایجاد کرده است که اگر نزول رحمت الهی بسته به ایمان و عمل مردم است پس چرا از کشور ما دامن کشیده و بر سرزمین کفر نازل می شود؟
چند مقدمه
در پاسخ به این سوال ذکر چند مقدمه لازم است:
1. باید اعتراف کرد که دستیابی به پاسخ سوالاتی از این جنس که «چرا خدا چنین کرد؟» یا «چرا خدا چنین می کند؟» کار آسانی نیست. زیرا در پس کارهای خدا علل و حکمتهای فراوانی نهفته که دست ما از اکثر آنها کوتاه است. مگر آنکه خود ذات مقدسش به نحوی به ما بفهماند که داستان از چه قرار است. جریانهایی که بین خضر و موسی علیهماالسلام رخ داد (71-82/کهف) نمونه خوبی برای این سخن ماست.
2. نهایت کاری که از ما بر می آید تحلیل و علت یابی کارهای خدا با آنچه که از راه کتاب و عترت علیهم السلام به ما رسیده است؛ بیش از این هم مقدور ما نیست مگر با اتصال به عالم غیب و علم لدنی.
3. عالم خلقت با قوانینی اداره می شود به نام سنت های الهی. این سنت ها متعدد بوده و هر کنش و واکنشی در عالم تحت تاثیر یکی از این سنن یا قوانین الهی صورت می پذیرد. نقل و تبیین سنت های الهی نیازمند مجالی دیگر است؛ اما در این مقاله به برخی از آنها که مورد بحث است اشاره خواهد شد.
یک سنت قطعی الهی
یکی از قوانین الهی که در عالم حاکم است و از آیاتی نظیر 96/اعراف به دست می آید. آیه می فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» و اگر اهل شهرها و آبادىها ایمان مىآوردند و پرهیزكارى پیشه مىكردند، یقیناً [درهاىِ] بركاتى از آسمان و زمین را بر آنان مىگشودیم.
قرآن کجا فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا شدند ما باران و برف نازل می کنیم؟ صرف باد و باران و برف که رحمت نیست. وقتی اینها رحمتند و نشانه لطف خدایند که نتیجه و برآیندی مفید برای آن شهر و دیار داشته باشد اما اگر غیر از این شد عده ای را کشت و اماکن و زمینهایی را نابود کرد، زیر ساختها را تخریب کرد و ... آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت را روی آن گمارد؟
پس بر اساس این قانون اگر مردم منطقه ای اهل ایمان و رعایت دستورات الهی شدند خداوند آنها را از باران و برف مناسب و به موقع بهره مند خواهد کرد. در نتیجه چشمه ها جوشان، نهرها خروشان، زمین و باغها سرسبز و کشاورزی شان پررونق خواهد شد. اما اگر خلاف این قانون عمل کنند؛ دست به بی دینی و بی ایمانی بزنند مسلما نتیجه ای به عکس خواهند گرفت.
سوال برخاسته از این سنت
حال که چنین است پس چرا در مثل اروپا که مهد بی ایمانی و فسق و فجور و فحشاء است این قانون اجرا نمی شود؟ چرا آنها دچار خشکسالی و بی آبی و مانند آن نمی شوند؟
دو سوال تأمل برانگیز قبل از جواب
1. آیا واقعا آنچه بر آنها نازل می شود رحمت است و مایه برکت؟!
قرآن فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا باشند ما درهای رحمت و برکت زمینی و آسمانی خود را به روی آنها می گشاییم. و این یعنی برف و بارانی که به موقع و به مقدار مناسب ببارد تا در نهایت آنچه بارید به سود مردم آن سامان باشد؛ اما اگر این شرایط را نداشت به موقع نبودن، کمتر یا بسیار بیشتر از میزان لازم بودن؛ آیا باز هم می شود رحمت و برکت؟! قرآن کجا فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا شدند ما باران و برف نازل می کنیم؟ صرف باد و باران و برف که رحمت نیست. وقتی اینها رحمتند و نشانه لطف خدایند که نتیجه و برآیندی مفید برای آن شهر و دیار داشته باشد اما اگر غیر از این شد عده ای را کشت و اماکن و زمینهایی را نابود کرد، زیر ساختها را تخریب کرد و ... آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت را روی آن گمارد؟
اگر محاسبات دقیق اقتصادی در فلان کشور ثابت کند که برف و باران امسال ضرری که به کشور وارد کرد در نهایت بیش از سودی بود که عاید ما ساخت. آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت الهی را بر آن نهاد؟
خلاصه اینکه نمی توان هر بارشی را رحمت و موجب برکت دانست.
2. آیا واقعا تمام و یا اکثریت مردم اروپا مردمانی کافر و لاابالی هستند؟!
آنچه از آن اصل قرآنی به دست می آید این است که این حکم در مورد اکثریت یک جامعه است زیرا فرمود: «أَهْلَ الْقُرى» پس اگر همه یا اکثریت مردم اهل ایمان و تقوا بودند درهای برکت گشوده می شود. در مقابل اگر همه یا اکثریت مردم اهل بی ایمانی و فسق و فجور بودند درهای برکت بسته خواهد شد.(ر.ک.المیزان 8/254)
قرآن فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا باشند ما درهای رحمت و برکت زمینی و آسمانی خود را به روی آنها می گشاییم. و این یعنی برف و بارانی که به موقع و به مقدار مناسب ببارد تا در نهایت آنچه بارید به سود مردم آن سامان باشد؛ اما اگر این شرایط را نداشت به موقع نبودن، کمتر یا بسیار بیشتر از میزان لازم بود؛ آیا باز هم می شود رحمت و برکت؟!
با توجه به این نکته آیا واقعا «اکثر» مردم اروپا از خدا بی خبرند و مدام مشغول فسق و فجور و فحشا هستند؟
باید دانست که اگر مردم منطقه ای با تکنولوژی قدیم و جدید از اسلام دور نگه داشته شوند اما به واقع منکر و معاند با اسلام نباشند به طوری که اگر اسلام ناب توانست از دیوارهای بتنی و سر به فلک کشیده تبلیغات مدرن هیات حاکمه گذشته و خود را به ایشان عرضه کند اینها با جان و دل پذیرای آن باشند چنین افرادی مستضعف دینی خواهند بود (98/نساء) که خدا نسبت به آنها غفور و رحیم است.(99/نساء)
از کجا معلوم که اکثریت جامعه اروپایی امروز از این سنخ نباشند؟ شاهد بر این گمانه موج اسلام گرایی و توجه به قرآن است که امروز در غرب شاهد آنیم.
خلاصه اینکه نسبت دادن کفر به معنای عناد با خدا و خداپرستی و غرق در فسق و فجور بودن به اکثر مردم اروپا کار آسانی نیست.
توجه: منظور ما از طرح این سوالات نادیده گرفتن اخبار و گزارشات نابهنجار غرب و غربیان نیست. ما نمی خواهیم مردم آنجا را در دینداری و خداشناسی یک سر و گردن بالاتر از مسلمانان کشور خودمان معرفی کنیم. هدف ما واکاوی دقیق سوال و بالا بردن دقت نظر خوانندگان عزیز است.
سوال اصلی و پاسخ آن
پس از دقت و تفکر در دو سوال بالا اکنون به همان سوال اول این مقاله بازگشته و با حفظ فرضیاتش به پاسخ آن می پردازیم.
سوال: اگر نزول رحمت الهی بسته به ایمان و تقوای مردم است پس چرا اروپا که مهد فسق و فجور و کانون عناد با خدا و خداپرستی است دچار کم آبی و خشکسالی نمی شود؟
جواب: اگر به واقع این دو شرط وجود داشته باشد:
1. اکثر مردم اروپا دشمن و منکر خدا و خداپرستی بوده و مدام در فساد غوطه ور باشند.
2. برآیند سود و زیان بارندگی ها برای آنان خیر باشد و برکت.
شاید نتوان کسی را پیدا کرد که در طول عمر خود یک یا چند کار خوب و عمل شایسته انجام نداده باشد. بی دین ترین افراد هم بالاخره چند کمک به مردم یا چیزی از این قبیل در نامه عملشان ثبت است. خداوند در مورد این عده که بر اثر عقاید و باورهای باطل عاقبتی بر باد رفته دارند می فرماید ما پاداش آن چند کار خوب اینها را در همین دنیا می دهیم تا در قیامت چیزی از دستگاه عدل ما طلبکار نباشند.
آنگاه می گوییم پاسخ این سوال را خداوند متعال در قرآن کریم به وضوح در سه بند بیان کرده است:
اول: رحمت دانستن این بارشها، پنداری بیش نیست:
«أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِینَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ بَلْ لا یَشْعُرُونَ » (55-56/مومنون)
معناى آیه این است: آیا اینان گمان مىكنند كه اگر در مدت مهلت، مال و فرزندان [و یا هر نعمتی که] به ایشان دادیم، از این جهت بوده كه دوستشان داشتهایم و یا نزد ما احترام داشتند لذا خواستهایم خیرشان را زودتر به ایشان برسانیم؟ نه؛ بلكه مطلب عكس این است، ولى آنان حقیقت امر را درك نمىكنند، زیرا حقیقت امر این است كه ما ایشان را «املاء» و «استدراج» كردهایم، یعنى اگر مال و فرزند و نعمتهای بیشتر به ایشان مىدهیم، مىخواهیم در طغیان بیشترى فرو روند. و این همان مضمونى است كه خداى تعالى در آیات 182و 183 سوره مبارکه اعراف آورده و مىفرماید: «وَالَّذِینَ كَذَّبُواْ بَِایَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ* وَ أُمْلىِ لَهُمْ إِنَّ كَیْدِى مَتِین»؛ و كسانى كه آیات ما را تكذیب كردند، به تدریج از جایى كه نمىدانند [به ورطه سقوط و هلاكت مىكشانیم تا عاقبت به عذاب دنیا و آخرت دچار شوند.] و به آنان مهلت مىدهیم [زیرا از سیطره قدرت ما بیرون رفتنى نیستند] یقیناً تدبیر و نقشه من استوار است. (المیزان15/53)
دوم: این نعمتهای ظاهری که ما به کفار می دهیم در حکم تصفیه حساب با آنها در همین دنیاست:
«مَن كاَنَ یُرِیدُ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتهََا نُوَفِّ إِلَیهِْمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَ هُمْ فِیهَا لَا یُبْخَسُونَ * أُوْلَئكَ الَّذِینَ لَیْسَ لهَُمْ فىِ الاَْخِرَةِ إِلَّا النَّارُ » (15-16/هود علیه السلام)؛ كسانى كه زندگى دنیا و زیور و زینتش را بخواهند، ثمره تلاششان را به طور كامل در [همین] دنیا به آنان مىدهیم و چیزى از آن كاسته نخواهد شد. اما اینان كسانى هستند كه در آخرت، سهمى جز آتش برایشان نیست.
باید دانست که اگر مردم منطقه ای با تکنولوژی قدیم و جدید از اسلام دور نگه داشته شوند اما به واقع منکر و معاند با اسلام نباشند به طوری که اگر اسلام ناب توانست از دیوارهای بتنی و سر به فلک کشیده تبلیغات مدرن هیات حاکمه گذشته و خود را به ایشان عرضه کند اینها با جان و دل پذیرای آن باشند چنین افرادی مستضعف دینی خواهند بود (98/نساء) که خدا نسبت به آنها غفور و رحیم است.(99/نساء)
شاید نتوان کسی را پیدا کرد که در طول عمر خود یک یا چند کار خوب و عمل شایسته انجام نداده باشد. بی دین ترین افراد هم بالاخره چند کمک به مردم یا چیزی از این قبیل در نامه عملشان ثبت است. خداوند در مورد این عده که بر اثر عقاید و باورهای باطل عاقبتی بر باد رفته دارند می فرماید ما پاداش آن چند کار خوب اینها را در همین دنیا می دهیم تا در قیامت چیزی از دستگاه عدل ما طلبکار نباشند.
سوم: این به ظاهر نعمتهایی که ما به آنها می دهیم، رحمت نیست؛ بلکه در حقیقت عذاب دنیایی آنهاست:
«وَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِها فِی الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ»(85/توبه)؛ اموال و فرزندانشان تو را به شگفت نیاورد [اینها براى آنان خوشبختى نیست] خدا فقط مىخواهد آنان را در دنیا به اموال و فرزندانشان عذاب كند، و در حالى كه كافرند جانشان درآید.
گاهی عذابی سهمگین در چشم دنیا بین ما نعمت جلوه کرده و باعث اشتباه ما می شود. شاید هم تقصیری نداشته باشیم؛ زیرا با عذاب نعمت گونه بیگانه ایم از این رو اکثر ماها در تشخیص این گونه عذابها دچار خطای دید شده و آن را نعمت و رحمتی برای خود یا دیگران می پنداریم.
خداوند متعال در این آیه در صدد رفع آن خطای دید انسانهاست لذا می فرماید: این رونق اقتصادی و نیروی انسانی بی دین ها شما را به شگفت وا ندارد و برای شما سوال برانگیز نباشد؛ زیرا در واقع ما داریم آنها را از دو راه اقتصادى و انسانى عذاب می کنیم.
اینها که اعتقادی به آخرت و حساب و کتاب آنجا ندارند لذا تمام همت و علاقه شان را صرف همین دو بخش می کنند و زمانی هم که لحظه جدایی ایشان با محبوب هایشان فرا می رسد دردشان شروع و ناله شان به هوا بلند می شود. خواه این جدایی در مقاطعی از همین دنیا و از سوی مال و فرزند باشد خواه هنگام مرگ و از سوی خود همین شخص باشد.
بر این اساس هر چقدر رونق اقتصادی و نیروی انسانی این افراد بیشتر باشد دلبستگی اینها نیز بیشتر می شود. هم غم و غصه حفظشان افزون می گردد و هم رنج جدائیشان دردناک تر می شود.
این سه بند پاسخهای قرآنی بودند به آن سوال با فرضیاتی که به همراه داشت.
چند سالی است کشور ما از کمی بارندگی رنج می برد و مدام با کم آبی ناشی از آن دست و پنجه نرم می کند. این در حالی است که برخی از مناطق دنیا مانند اروپا شاهد بارشهای چشمگیر برف و باران های موسمی اند.
این تفاوت وضعیت، سوالی را در ذهن قشر عظیمی از مردم ایجاد کرده است که اگر نزول رحمت الهی بسته به ایمان و عمل مردم است پس چرا از کشور ما دامن کشیده و بر سرزمین کفر نازل می شود؟
چند مقدمه
در پاسخ به این سوال ذکر چند مقدمه لازم است:
1. باید اعتراف کرد که دستیابی به پاسخ سوالاتی از این جنس که «چرا خدا چنین کرد؟» یا «چرا خدا چنین می کند؟» کار آسانی نیست. زیرا در پس کارهای خدا علل و حکمتهای فراوانی نهفته که دست ما از اکثر آنها کوتاه است. مگر آنکه خود ذات مقدسش به نحوی به ما بفهماند که داستان از چه قرار است. جریانهایی که بین خضر و موسی علیهماالسلام رخ داد (71-82/کهف) نمونه خوبی برای این سخن ماست.
2. نهایت کاری که از ما بر می آید تحلیل و علت یابی کارهای خدا با آنچه که از راه کتاب و عترت علیهم السلام به ما رسیده است؛ بیش از این هم مقدور ما نیست مگر با اتصال به عالم غیب و علم لدنی.
3. عالم خلقت با قوانینی اداره می شود به نام سنت های الهی. این سنت ها متعدد بوده و هر کنش و واکنشی در عالم تحت تاثیر یکی از این سنن یا قوانین الهی صورت می پذیرد. نقل و تبیین سنت های الهی نیازمند مجالی دیگر است؛ اما در این مقاله به برخی از آنها که مورد بحث است اشاره خواهد شد.
یک سنت قطعی الهی
یکی از قوانین الهی که در عالم حاکم است و از آیاتی نظیر 96/اعراف به دست می آید. آیه می فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» و اگر اهل شهرها و آبادىها ایمان مىآوردند و پرهیزكارى پیشه مىكردند، یقیناً [درهاىِ] بركاتى از آسمان و زمین را بر آنان مىگشودیم.
قرآن کجا فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا شدند ما باران و برف نازل می کنیم؟ صرف باد و باران و برف که رحمت نیست. وقتی اینها رحمتند و نشانه لطف خدایند که نتیجه و برآیندی مفید برای آن شهر و دیار داشته باشد اما اگر غیر از این شد عده ای را کشت و اماکن و زمینهایی را نابود کرد، زیر ساختها را تخریب کرد و ... آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت را روی آن گمارد؟
پس بر اساس این قانون اگر مردم منطقه ای اهل ایمان و رعایت دستورات الهی شدند خداوند آنها را از باران و برف مناسب و به موقع بهره مند خواهد کرد. در نتیجه چشمه ها جوشان، نهرها خروشان، زمین و باغها سرسبز و کشاورزی شان پررونق خواهد شد. اما اگر خلاف این قانون عمل کنند؛ دست به بی دینی و بی ایمانی بزنند مسلما نتیجه ای به عکس خواهند گرفت.
سوال برخاسته از این سنت
حال که چنین است پس چرا در مثل اروپا که مهد بی ایمانی و فسق و فجور و فحشاء است این قانون اجرا نمی شود؟ چرا آنها دچار خشکسالی و بی آبی و مانند آن نمی شوند؟
دو سوال تأمل برانگیز قبل از جواب
1. آیا واقعا آنچه بر آنها نازل می شود رحمت است و مایه برکت؟!
قرآن فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا باشند ما درهای رحمت و برکت زمینی و آسمانی خود را به روی آنها می گشاییم. و این یعنی برف و بارانی که به موقع و به مقدار مناسب ببارد تا در نهایت آنچه بارید به سود مردم آن سامان باشد؛ اما اگر این شرایط را نداشت به موقع نبودن، کمتر یا بسیار بیشتر از میزان لازم بودن؛ آیا باز هم می شود رحمت و برکت؟! قرآن کجا فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا شدند ما باران و برف نازل می کنیم؟ صرف باد و باران و برف که رحمت نیست. وقتی اینها رحمتند و نشانه لطف خدایند که نتیجه و برآیندی مفید برای آن شهر و دیار داشته باشد اما اگر غیر از این شد عده ای را کشت و اماکن و زمینهایی را نابود کرد، زیر ساختها را تخریب کرد و ... آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت را روی آن گمارد؟
اگر محاسبات دقیق اقتصادی در فلان کشور ثابت کند که برف و باران امسال ضرری که به کشور وارد کرد در نهایت بیش از سودی بود که عاید ما ساخت. آیا باز هم می شود نام رحمت و برکت الهی را بر آن نهاد؟
خلاصه اینکه نمی توان هر بارشی را رحمت و موجب برکت دانست.
2. آیا واقعا تمام و یا اکثریت مردم اروپا مردمانی کافر و لاابالی هستند؟!
آنچه از آن اصل قرآنی به دست می آید این است که این حکم در مورد اکثریت یک جامعه است زیرا فرمود: «أَهْلَ الْقُرى» پس اگر همه یا اکثریت مردم اهل ایمان و تقوا بودند درهای برکت گشوده می شود. در مقابل اگر همه یا اکثریت مردم اهل بی ایمانی و فسق و فجور بودند درهای برکت بسته خواهد شد.(ر.ک.المیزان 8/254)
قرآن فرمود اگر مردم اهل ایمان و تقوا باشند ما درهای رحمت و برکت زمینی و آسمانی خود را به روی آنها می گشاییم. و این یعنی برف و بارانی که به موقع و به مقدار مناسب ببارد تا در نهایت آنچه بارید به سود مردم آن سامان باشد؛ اما اگر این شرایط را نداشت به موقع نبودن، کمتر یا بسیار بیشتر از میزان لازم بود؛ آیا باز هم می شود رحمت و برکت؟!
با توجه به این نکته آیا واقعا «اکثر» مردم اروپا از خدا بی خبرند و مدام مشغول فسق و فجور و فحشا هستند؟
باید دانست که اگر مردم منطقه ای با تکنولوژی قدیم و جدید از اسلام دور نگه داشته شوند اما به واقع منکر و معاند با اسلام نباشند به طوری که اگر اسلام ناب توانست از دیوارهای بتنی و سر به فلک کشیده تبلیغات مدرن هیات حاکمه گذشته و خود را به ایشان عرضه کند اینها با جان و دل پذیرای آن باشند چنین افرادی مستضعف دینی خواهند بود (98/نساء) که خدا نسبت به آنها غفور و رحیم است.(99/نساء)
از کجا معلوم که اکثریت جامعه اروپایی امروز از این سنخ نباشند؟ شاهد بر این گمانه موج اسلام گرایی و توجه به قرآن است که امروز در غرب شاهد آنیم.
خلاصه اینکه نسبت دادن کفر به معنای عناد با خدا و خداپرستی و غرق در فسق و فجور بودن به اکثر مردم اروپا کار آسانی نیست.
توجه: منظور ما از طرح این سوالات نادیده گرفتن اخبار و گزارشات نابهنجار غرب و غربیان نیست. ما نمی خواهیم مردم آنجا را در دینداری و خداشناسی یک سر و گردن بالاتر از مسلمانان کشور خودمان معرفی کنیم. هدف ما واکاوی دقیق سوال و بالا بردن دقت نظر خوانندگان عزیز است.
سوال اصلی و پاسخ آن
پس از دقت و تفکر در دو سوال بالا اکنون به همان سوال اول این مقاله بازگشته و با حفظ فرضیاتش به پاسخ آن می پردازیم.
سوال: اگر نزول رحمت الهی بسته به ایمان و تقوای مردم است پس چرا اروپا که مهد فسق و فجور و کانون عناد با خدا و خداپرستی است دچار کم آبی و خشکسالی نمی شود؟
جواب: اگر به واقع این دو شرط وجود داشته باشد:
1. اکثر مردم اروپا دشمن و منکر خدا و خداپرستی بوده و مدام در فساد غوطه ور باشند.
2. برآیند سود و زیان بارندگی ها برای آنان خیر باشد و برکت.
شاید نتوان کسی را پیدا کرد که در طول عمر خود یک یا چند کار خوب و عمل شایسته انجام نداده باشد. بی دین ترین افراد هم بالاخره چند کمک به مردم یا چیزی از این قبیل در نامه عملشان ثبت است. خداوند در مورد این عده که بر اثر عقاید و باورهای باطل عاقبتی بر باد رفته دارند می فرماید ما پاداش آن چند کار خوب اینها را در همین دنیا می دهیم تا در قیامت چیزی از دستگاه عدل ما طلبکار نباشند.
آنگاه می گوییم پاسخ این سوال را خداوند متعال در قرآن کریم به وضوح در سه بند بیان کرده است:
اول: رحمت دانستن این بارشها، پنداری بیش نیست:
«أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِینَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ بَلْ لا یَشْعُرُونَ » (55-56/مومنون)
معناى آیه این است: آیا اینان گمان مىكنند كه اگر در مدت مهلت، مال و فرزندان [و یا هر نعمتی که] به ایشان دادیم، از این جهت بوده كه دوستشان داشتهایم و یا نزد ما احترام داشتند لذا خواستهایم خیرشان را زودتر به ایشان برسانیم؟ نه؛ بلكه مطلب عكس این است، ولى آنان حقیقت امر را درك نمىكنند، زیرا حقیقت امر این است كه ما ایشان را «املاء» و «استدراج» كردهایم، یعنى اگر مال و فرزند و نعمتهای بیشتر به ایشان مىدهیم، مىخواهیم در طغیان بیشترى فرو روند. و این همان مضمونى است كه خداى تعالى در آیات 182و 183 سوره مبارکه اعراف آورده و مىفرماید: «وَالَّذِینَ كَذَّبُواْ بَِایَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ* وَ أُمْلىِ لَهُمْ إِنَّ كَیْدِى مَتِین»؛ و كسانى كه آیات ما را تكذیب كردند، به تدریج از جایى كه نمىدانند [به ورطه سقوط و هلاكت مىكشانیم تا عاقبت به عذاب دنیا و آخرت دچار شوند.] و به آنان مهلت مىدهیم [زیرا از سیطره قدرت ما بیرون رفتنى نیستند] یقیناً تدبیر و نقشه من استوار است. (المیزان15/53)
دوم: این نعمتهای ظاهری که ما به کفار می دهیم در حکم تصفیه حساب با آنها در همین دنیاست:
«مَن كاَنَ یُرِیدُ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتهََا نُوَفِّ إِلَیهِْمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَ هُمْ فِیهَا لَا یُبْخَسُونَ * أُوْلَئكَ الَّذِینَ لَیْسَ لهَُمْ فىِ الاَْخِرَةِ إِلَّا النَّارُ » (15-16/هود علیه السلام)؛ كسانى كه زندگى دنیا و زیور و زینتش را بخواهند، ثمره تلاششان را به طور كامل در [همین] دنیا به آنان مىدهیم و چیزى از آن كاسته نخواهد شد. اما اینان كسانى هستند كه در آخرت، سهمى جز آتش برایشان نیست.
باید دانست که اگر مردم منطقه ای با تکنولوژی قدیم و جدید از اسلام دور نگه داشته شوند اما به واقع منکر و معاند با اسلام نباشند به طوری که اگر اسلام ناب توانست از دیوارهای بتنی و سر به فلک کشیده تبلیغات مدرن هیات حاکمه گذشته و خود را به ایشان عرضه کند اینها با جان و دل پذیرای آن باشند چنین افرادی مستضعف دینی خواهند بود (98/نساء) که خدا نسبت به آنها غفور و رحیم است.(99/نساء)
شاید نتوان کسی را پیدا کرد که در طول عمر خود یک یا چند کار خوب و عمل شایسته انجام نداده باشد. بی دین ترین افراد هم بالاخره چند کمک به مردم یا چیزی از این قبیل در نامه عملشان ثبت است. خداوند در مورد این عده که بر اثر عقاید و باورهای باطل عاقبتی بر باد رفته دارند می فرماید ما پاداش آن چند کار خوب اینها را در همین دنیا می دهیم تا در قیامت چیزی از دستگاه عدل ما طلبکار نباشند.
سوم: این به ظاهر نعمتهایی که ما به آنها می دهیم، رحمت نیست؛ بلکه در حقیقت عذاب دنیایی آنهاست:
«وَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِها فِی الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ»(85/توبه)؛ اموال و فرزندانشان تو را به شگفت نیاورد [اینها براى آنان خوشبختى نیست] خدا فقط مىخواهد آنان را در دنیا به اموال و فرزندانشان عذاب كند، و در حالى كه كافرند جانشان درآید.
گاهی عذابی سهمگین در چشم دنیا بین ما نعمت جلوه کرده و باعث اشتباه ما می شود. شاید هم تقصیری نداشته باشیم؛ زیرا با عذاب نعمت گونه بیگانه ایم از این رو اکثر ماها در تشخیص این گونه عذابها دچار خطای دید شده و آن را نعمت و رحمتی برای خود یا دیگران می پنداریم.
خداوند متعال در این آیه در صدد رفع آن خطای دید انسانهاست لذا می فرماید: این رونق اقتصادی و نیروی انسانی بی دین ها شما را به شگفت وا ندارد و برای شما سوال برانگیز نباشد؛ زیرا در واقع ما داریم آنها را از دو راه اقتصادى و انسانى عذاب می کنیم.
اینها که اعتقادی به آخرت و حساب و کتاب آنجا ندارند لذا تمام همت و علاقه شان را صرف همین دو بخش می کنند و زمانی هم که لحظه جدایی ایشان با محبوب هایشان فرا می رسد دردشان شروع و ناله شان به هوا بلند می شود. خواه این جدایی در مقاطعی از همین دنیا و از سوی مال و فرزند باشد خواه هنگام مرگ و از سوی خود همین شخص باشد.
بر این اساس هر چقدر رونق اقتصادی و نیروی انسانی این افراد بیشتر باشد دلبستگی اینها نیز بیشتر می شود. هم غم و غصه حفظشان افزون می گردد و هم رنج جدائیشان دردناک تر می شود.
این سه بند پاسخهای قرآنی بودند به آن سوال با فرضیاتی که به همراه داشت.
نوشته امید پیشگر – گروه دین و اندیشه تبیان
