مکتب تهران در شهرسازی

[yoolia]

[FONT=&quot]1. [/FONT][FONT=&quot]مکتب تهران – معماری و شهرسازی [/FONT][FONT=&quot][/FONT]​

[FONT=&quot]در ادامه به روند شکل گيری « مکتب تهران » در معماری و شهرسازی می پردازيم .
1. موقعيت استراتژک تهران ، مکان يابی آن را به عنوان شهر – دژی مناسب توسط صفويان موجب گشت . ويژگی های سياسی – امنيتی مشابه عهد صفويه در دوران فرمانروايي آقا محمد خان قاجار ، وی را به انتخاب اين مکان ممتاز برای پايتختی ايران ترغيب نمود که گويای درايت او بود .
2. آقا محمد خان بنيانگذار سلسله قاجار طی منشور سلطنتی و مهر خود تهران را به عنوان پايتخت ايران در سال 1200 ه .ق ( 1785 م ) برمی گزيند . در اين هنگام جمعيت تهران حدود ده هزار نفر است .
3. نخستين حصار تهران توسط شاه تهماسب صفوی احداث شد ( 961 ه.ق ) وی چهار باغ و چنارستان در اين روستا پديد می آورد .حصار تهماسبی با 114 برج ( به تعداد سوره های قرآن ) و 4 دروازه به نام های شميران ، دولاب ، شاه عبدالعظيم و قزوين احداث گرديد . در ابتدای دوره قاجار 2 دروازه ديگر به نام های دروازه دولت و محمديه در اين حصار ايجاد می شود.
4. آثار شاخص دوره ی سلطنت آقا محمد خان 1211- 1193 ه.ق :
- مرمت و توسعه ی عمارت ديوانخانه مربوط به دوره ی زنديه
- ساخت عمارت خروجی
- احداث برج آقا محمد خانی
5. در عهدفتحعلیشاه فصل نوينی در تاريخ ايران باز شد . اعضای سفارتخانه های انگليس ، روسيه ، فرانسه و عثمانی در تهران استقرار يافته و اين شهررا مرکز فعاليت خود قرار دادند
6. پيوستن ايران به عهد نامه وين (1815 م) در مورد مصونيت سفر فرستادگان سياسی هر کشور در کشور ديگر . به همين منظور نخستين بار در دوره فتحعليشاه وزارت امور خارجه تاسيس و« معتمد الدوله نشاط اصفهانی » از اديبان اصفهان به سمت اولين وزير امور خارجه منصوب شد .
7. در پی انقلاب صنعتی و جنگ های ايران و روس تماس با دولت های اروپايي رو به افزايش گذارد اين دولت ها در پی اهداف سياسی ، اقتصادی و نظامی خود مردم ايران را با اصول و انديشه های اروپايي از شيوه ی حکومت ، جنگ ، علوم و فنون نظامی ، ساخت استحکامات ، مهمات و جنگ افزار و ديگر قلمرو های صنعت ، تکنولوژی ، فرهنگ ، هنر و معماری آشنا نمودند .
8. اعزام نخستين هيات دانشجو به اروپا (1226 ه.ق ) توسط عباس ميرزا ( فرزند فتحعليشاه )
9. احداث کارخانه توليد جنگ افزار ، چاپخانه و ترجمه کتاب های مغرب زمين از اقدامات عباس ميرزا و وزير خردمند او قائم مقام فراهانی بود .
10. ساختار شهر در دوره فتحعليشاه : ساختمانها تماما درون گرا و دارای حياط مرکزی و کوچه های شهر باريک و غير مستقيم اند . ارگ شاهی با حصاری در درون حصار مرتفع شهر استقرار يافته است .
11. محله های اصلی تهران در اين عصر : عود لاجان ، چال ميدان ، سنگلج و بازار
12. تهيه نقشه تهران برای نخستين بار توسط سپاه روس در ايران (1826 م)
13. احداث خيابان « چهار باغ صدر» توسط محمد حسين خان صدری ، صدر اعظم فتحعليشاه و حاکم اصفهان ملقب به « صدر اصفهانی »وی چند اثر مهم ديگر در اصفهان احداث کرد : مدرسه صدر بازار ، مدرسه صدر خواجو و مدرسه صدر پاقلعه . احداث کارخانه های ريسندگی و بافندگی ابريشم و صنايع قلابدوزی از ديگر اقدامات عمرانی – اقتصادی او در اصفهان است .
14. در دوره فتحعليشاه ، مسجد سيد توسط مجتهد اعلم آن روزگار سيد محمد باقر شفتی در شهر اصفهان احداث گرديد .
15. آثار شاخص دوره ی سلطنت فتحعليشاه ( 1250-1212 ه.ق )
- ساخت تخت مرمر از 65 قطعه سنگ مرمر سفيد برای استقرار در ايوان تخت مرمر کاخ گلستان
- قصر قاجار ( مانند دژی در دامنه کوه )
- کاخ نگارستان ( محل استقرار شاه )
- مسجد سلطانی ( شاه )
- سردر بازار
- کاخ سليمانيه
- مدرسه خان مروی
- کاخ لاله زار ( محل استقرار صدر اعظم ) [/FONT]

 

[yoolia]

ادامه

ادامه

[FONT=&quot]- عمارت باد گير
- کاخ الماس
شايان گفتن است که نفوذ هنر غرب در اين دوره بسيار اندک و در حد تزيينات است و سبک سنتی چيرگی دارد .
16. آثار شاخص دوره ی سلطنت محمد شاه (1264-1250 ه.ق) به سبک سنتی :
- مسجد حاج رجبعلی
- خانه قوام الدوله
- امامزاده اسماعيل
- دروازه ی محمديه
17. اقامتگاه شاه در ارگ سلطنتی در محله ممتاز در ميان استحکامات که به وسيله خندقی از محله های ديگر شهر جدا بوده ، استقرار داشته است .
18. موج اصلی هنر مغرب زمين و آميزش آن با هنر و معماری اصيل ايران که در نهايت به مکتب تهران می انجامد در عهد ناصرالدين شاه پديدار می گردد . عوامل اصلی اين گرايش به هنر و معماری اروپا را بايد در تحولات سياسی – اقتصادی ايران جستجو نمود . معماری مکتب تهران برای بناهای دولتی به گونه ای تعبير بومی از سبک های معماری اروپا بود درقالب آميزه گرايي يا اکلکتيسم ( هنر تلفيقی )
19. تحولات مهم اجتماعی – سياسی دوران ناصری :
- اعزام دومين هيات 42 نفری دانشجو به اروپا
- تدوين نخستين طرح قانون اساسی ايران
- تاسيس « مشورت خانه»
- ايجاد « ديوان خانه عدليه »
20 . اصلاحات مهم اقتصادی دوره ی ناصری :
- ايجاد پست خانه و ضراب خانه مدرن
- تاسيس خط تلگراف برقی
- احداث کارخانه جنگ افزار ، مهمات سازی ، چراغ گاز ، قند سازی ، بلور سازی ، چينی سازی ، ابريشم تابی ، ريسندگی و بافندگی .
- احداث بيمارستان ، دارو خانه ، چاپخانه و عکاس خانه
- احداث خط راه آهن تهران – ری
21. تحولات مهم فرهنگی – هنری و علمی دوران ناصری :
- انتشار روزنامه « وقايع اتفاقيه » توسط امير کبير پس از روز نامه « کاغذ اخبار » در عهد فتحعليشاه
- استفاده از سبک های نوين در هنر نقاشی ( محمد غفاری – کمال الملک ) و موسيقی ( استاد صبا)
پيدايش سبک های نو در نگارگری ، تزهيب ، خطاطی و تزيينات معماری ( آينه کاری ، کاشی سازی و گچ بری )
- بکارگيری تناسبات نوين ( رنسانس و باروک ) در ابعاد ميدان ها وطراحی فضای شهری
- تاسيس دارالفنون توسط امير کبير برای آموزش رشته های مدرن ( نظامی ، مهندسی ، پزشکی ، هنری ، فرهنگی ، علمی ......)
22. فرم شهری اوليه ی تهران تا اوايل سلطنت ناصرالدين شاه به صورت هسته ای و متمرکز بوده ، از ساختار خطی - هسته ای پيروی می نموده است .
23. توسعه ی کالبدی تهران با انشعاب هايي از محور خطی اصلی پديد می آيد . و از آنجايي که راههای اصلی شهر اغلب به دروازه های شهر و راه های منطقه ای منتهی می شوند ، دسترسی برون از شهر به محدوده ی استخوان بندی شهر به طور مستقيم و به سهولت امکان پذير بوده است .
24 . فضا های باز شهری در اين دوره بيشتر به صورت ميدان های اصلی با کاربری های گوناگون شکل می گيرند .
25 . ديگر فضا های باز شهری ، همان فضا های نيمه همگانی هستند، مانند مسجد ها ، مدرسه ها ، سرا ها با تکيه و حسينه ها . اين گونه فضا های باز به عنوان يک فضای واسط بين بخش حکومتی ( ارگ سلطنتی ) با بازار يا بخش های مسکونی ايفای نقش می نموده است .
26. باغ های مربوط به کاخ ها و يا محوطه ی ارگ ، اگر چه از عناصر استخوانبندی شهر بوده و دارای فضا های باز می باشند . اما ، اغلب اين فضا های بازبه شکل کاملا اختصاصی و حفاظت شده بود ه و جنبه بهره وری همگانی ندارند .
27 . معماری منظر و باغ سازی از عناصر مهم شهرسازی مکتب تهران به شمار می آيد :
باغ هايي همچون گلستان ، قصر قاجار ، نگارستان ، لاله زار ، برج نوش ، باغ شهری سفارت انگليس ( ايلچی) ، عشرت [/FONT]

 

[yoolia]

ادامه

ادامه

[FONT=&quot]عشرت آباد ، سلطنت آباد ، پارک امين الدوله ، بوستان ظل السلطان، بهارستان ، باغ شاه ، اميريه ، صاحبقرانيه ، کامرانيه .....اين باغ ها اغلب دربرگيرنده يک و يا چندين کوشک می باشند .
28. ديگر ويژگی های شهرسازی مکتب تهران خود داری از مداخله در بافت کهن شهری است ( مانند شهرسازی مکتب اصفهان )
29. محله به عنوان عنصر اصلی سازمان شهری ، در سبک تهران نقش اساسی ايفا می نمايد ولی بر خلاف مکتب اصفهان فضای تظاهرات قومی و قبيله ای و نژادی نيست . محله از اين پس به عنوان مکانی برای تبلور تمايزات اجتماعی قلمداد می گردد .
30. دو محله فرا دستان ( محله دولت ) در شمال شهر و محله فرو دستان ( محله چال ميدان ) در جنوب شهر نمايانگر وجود طبقات مرفه و قشر آسيب پذير جامعه است .
31. تهران در ابتدای دوره ی ناصری دارای دو ميدان بزرگ شهری می باشد . يکی ميدان ارگ ( ميدان قديم توپخانه با کاربری حکومتی ) و ديگری سبزه ميدان ( ميدانی مدنی با کاربری اجتماعی – اقتصادی ) . هر دو ميدان در جنوب ارگ حکومتی و در مقابل يکديگر قرار داشتند .
32. پديداری دو عنصر شهری شامل ميدان ارگ در مقابل ارگ سلطنتی ( ميدان دولتی ) وسبزه ميدان ( ميدان مدنی ) که در آستانه شريان های اجتماعی و اقتصادی شهر است . اين دو ميدان در جنوب ارگ حکومتی با پلی چوبی بر فراز خندق به يکديگر پيوند می يافتند و نحوه ی ارتباط حکومت و مردم در ساختار کالبدی شهر را متجلی می سازد .
33. شکل گيری محله ی بازار به عنوان کانون فعاليت های اجتماعی اقتصادی شهر در بر گيرنده ی تعدادی مسجد ، امامزاده ، سرا ، مدرسه و کاروانسرا می باشد . بازار تهران به سبزه ميدان راه می يابد .
34. برای پاسخگويي به نياز اسکان جمعيت رو به افزايش تهران ، طی دو مرحله با مجوز ناصرالدين شاه ، توسعه شهر در بيرون از بارو صورت پذيرفت .
35. سرانجام در سال 1284 ه.ق به دستور ناصرالدين شاه حصار قديمی ( تهماسبی ) شهر تخريب شد و محله های شهر گسترش يافت . حصار نوين ( ناصری ) توسط مهندس فرانسوی بهلر ( [/FONT][FONT=&quot]Behler ) به شکل هشت وجهی همانند حصار شهر پاريس ساخته و محله خندق و حصار کهن به صورت خيابان و دسترسی درآمد . بدين سان محيط شهر از سه کيلومتر به بيش از 19 کيلومتر و مساحت آن از چهار کيلو متر مربع به بيش از 18 کيلومتر مربع و تعداد دروازه ها به 12 عدد افزايش يافت .
36. در عهد ناصرالدين شاه در سه نوبت از شهر تهران نقشه تهيه گرديد :
- نقشه اول ، توسط برزين ( Berezin) نقشه بردار روس در سال 1269 ه.ق (1852 م) تهيه شد . در اين نقشه شهر دارای چهار محله قديمی پيش گفته است .
- نقشه دوم ، به وسيله ی ژنرال آگوست کريشيش ( Kriziz ) اتريشی در سال 1275 ه.ق (1858م) با همکاری ذوالفقار بيک و محمد تقی خان از شاگردان وی در مدرسه دارالفنون انجام شد . کاهش مساحت باغ های حاشيه ی شهر به سبب افزايش جمعيت مشهود است . در اين نقشه ، دو ميدان مهم شهری ( ارگ و سبزه ميدان ) ديده می شوند .
- نقشه سوم توسط عبدالغفار خان نجم الملک ، استاد علوم رياضی و شاگردانش ترسيم شد . در اين نقشه نفوذ انديشه های شهرسازی هوسمان ( Haussmann ) در پاريس ( هم عصر ناصرالدين شاه ) در احداث خيابان های راست با پهنای زياد و تراکم کمتری به چشم می خورد . از همين زمان بخش شمالی تهران که محدوديت باغ و زمين کشاورزی ندارد و از آب و هوای مناسب تری برخوردار است مود توجه ويژه دولتمردان و طبقات مرفه قرار می گيرد . بنا براين نقطه ثقل بافت نوين در ميدان جديدی به نام « توپخانه » تمرکز می يابد .
37. ميدان توپخانه ( 1284 ه.ق)
اين ميدان توسط محمد ابراهيم خان وزير نظام در شمال ارگ سلطنتی ، مشتمل بر دو طبقه احداث شد : طبقه ی پايين مکان استقرار توپهای سوار و طبقه ی بالا محل سکونت توپچی های سلطنتی بود . اين ميدان مستطيل شکل از نوع بسته با ابعاد 110 3 220 متر بر اساس تناسبات دوره ی رنسانس و باروک اروپا شکل گرفته و در آن نماد های حکومتی و مذهبی ميدان نقش جهان ( مکتب اصفهان ) جای خود را به کاربريهای جديد و نمادهايي از نو گرايي مانند تلگراف خانه ، پست خانه ، بانک ( شاهی ) ، بلديه ( شهرداری ) و نظميه ( شهربانی ) می دهند .
38. با احداث ميدان توپخانه ، مرکزيت جديد شهر از ميدان های ارگ ( دولتی )، سبزه ميدان ( مدنی ) ، امين السلطان ( تجاری ) ، بهارستان (اداری ) و حسن آباد ( فرهنگی ) به ميدان جديد انتقال می يابد .
39. الگو برداری از ميدان ها و خيابان های مغرب زمين به همراه خود با زشدن نمای ساختمان ها را نيز بر روی اين فضا های شهری بهمراه می آورد که در اين صورت از نقش مايه های اروپايي در نما های پوسته ميدان ها و خيابان ها استفاده می گردد .[/FONT]

 

[yoolia]

[FONT=&quot]40. در سازماندهی فضای جديد ، پيوند عناصر کهن و نوين برعهده ی خيابان گذاشته می شود تا با پذيرش کاربری های مدرن نه تنها برای عبورکه برای مکث ، تجارت وفضای مناسب برخوردهای اجتماعی ، نقش نوين خود را ايفا می نمايد .
41 خيابان های شش گانه اصلی و نو بنياد هر يک با دروازه ای به ميدان توپخانه می پيوندند . خيابان های منشعب از ميدان عبارتند از : ناصريه ، مريض خانه ، باب همايون ،علاءالدوله ، لاله زار و چراغ گاز . در اين دوره هر يک از خيابانهای ياد شده معرف کاربری خاص و هويتی ويژه هستند .
42 خيابانهای تازه ساخت به وسايل نقليه همگانی ( واگن يا تراموای اسبی ) مجهز می گردند .
43 . استقرار بنا های دولتی و مردمی چون تماشا خانه ، سينما ، چای خانه ، عکاس خانه ، هتل ، فروشگاه ، باغ ملی ، باغ وحش و گياه ، بانک .......در لبه ی خيابان چهره شهر را مدرن و خيابان را به صورت رقيبی توانمند با بازار به عنوان ستون فقرات اجتماعی – فرهنگی شهر کهن مطرح می نمايد .
44. با گسترش کالبد شهر ، محله های جديدشکل می گيرند : محله های دولت ، قاجار ، ميدان ، قنات آباد و حسن آباد
45. دارالفنون :
نخستين ساختمان که در عصر ناصری ساخته شد و در نمای آن گونه ای از نقش مايه های معماری فرنگی مشاهده می شود (1266ه.ق ) . عناصر معماری چون قوس های نيمدايره رومی ، سرستون های کورنتی ، ساعت ، سنتوری و سقف شيب دار ( شيروانی ) در آن پديدار می شود ، ولی پلان آن سنتی و دارای حياط مرکزی است احداث اين بنا گويای انديشه ی ايرانيان برای کسب مهارتهای نوين در جهت رفع عقب ماندگی هايي است که با الگوی هنر و معماری مغرب زمين ساخته می شود .
در اين مدرسه نه تنها آشنايي با علوم نوين مغرب زمين مطرح است که معماری آن سرزمين ها نيز مورد پيروی قرار می گيرد .
طراح اين بنا ميرزا رضا مهندس باشی ( که در زمان فتحعليشاه به لندن اعزام شده بود ) و اجرای آن بر عهده محمد تقی خان معمار باشی بود . در اين موسسه ی آموزشی استادان زبر دست خارجی ( از اتريش ، آلمان ، فرانسه ) و استادان ايرانی تحصيل کرده در خارج تدريس می نمودند . اين مدرسه در زمان رضا شاه توسط نيکلای مارکف دستخوش تغييرات بنيادی گشته ، بکلی بازسازی و توسعه يافت . معماری بنای اصلی اين مدرسه نقطه عطفی در معماری مکتب تهران به شمار می آيد .
46. مدرسه – مسجد سپهسالار ( ناصری )
اين مسجد به صورت حياط مرکزی چهار ايوانی طراحی شده است . نقشه ی چليپايي زير گنبد خانه ، خيز کم گنبد ، تعداد زياد گلدسته ( هشت عدد ) بی شباهت به مساجد عثمانی نيست . نوع مصالح و سازه تماما ايرانی و اسکلت ساختمان از نوع ديوار باربر ، ستون ، قوس ( جناغی و رومی ) و گنبد می باشد که با مصالح بنايي اجرا گرديده است . تزيينات اين مسجد به صورت اسليمی می باشد ( 1291ه.ق ) .
معمار اين بنای شکوهمند ميرزا مهدی خان شقاقی دانشجوی دارالفنون که به دستور ناصرالدين شاه برای ادامه ی تحصيل به پاريس اعزام شده بود و اجرای آن بر عهده ی استاد حسن معمار بود .
47 . طراحی عمارت بهارستان ( مجلس شورای اسلامی سابق ) و ساختمان سفارت ايران در استانبول و تعدادی از خانه های دولتمردان قاجار توسط ميزا مهدی خان شقاقی صورت پذيرفته است.
48. شمس العماره
شاخص ترين و مرتفع ترين ( شش طبقه ) بنای ارگ حکومتی کاخ آفتاب يا شمس العماره می باشد (1284ه.ق ) کاربری آن تشريفاتی و دارای چشم اندازی زيبا بوده است . کاخ عاليقاپو در اصفهان می تواند منبع الهام اين کاخ باشد . اين بنا توسط دوستعلی خان معير الممالک احداث گرديد .
مصالح ساختمانی اين کاخ از مواد بنايي ( خشت و آجر ) و سيستم سازه به صورت ديوارهای باربر و تاق های آجری و چوبی است . ازاره و پله ها از سنگ مرمر اند . پوشش بام شيب دار از شيروانی و خرپای مورد استفاده از چوب و برخی ستون ها فلزی ( چدن ) می باشند . عناصر تشکيل دهنده ی معماری بنا تلفيقی از هنر ايرانی و فرنگی است و به سختی می توان مرزبين اين دو شيوه ی معماری را باز شناخت ، گواينکه معماری اصيل ايرانی آنچنان نقش مايه های هنر اروپايي را در خود جذب نموده که آن را نيز رنگ و بوی ايرانی داده است .
اين ساختمان نخستين بنای مسکونی برون گرا در تهران به شمار می رود . تزيينات کاخ شامل گچ بری ، آينه کاری ، کاشی کاری ، آجر کاری ، چوب کاری ، حجاری و نقوش ترکيبی می باشد . ميزان ظريف کاری در طبقات پايين بيشتر و به تدريج در طبقات بالا کمتر است .
49. تکيه دولت
اين بنای عظيم مردمی با ظرفيت بيست هزار نفر بر اساس الگوی آمفی تئاتر های اروپايي به شکل پلان دايره ساخته شد [/FONT]

 

[yoolia]

[FONT=&quot](1290ه.ق) ولی کاربری آن تغيير يافته برای مراسم مذهبی و عزاداری رسمی مورد استفاده قرار می گيرد . بنا در چهار طبقه ( با زير زمين )طراحی شده ، قطر و ارتفاع آن بيش از 50 متر است . نمای آن کاملا از کاشی تزيين يافته در مواقع نياز پارچه ای از کرباس روی سازه سقف گنبدی شکل را پوشش داده به گونه ای که بنا سرپوشيده می گردد.
50 . کاخ عزيزيه (مليجک )
از آخرين بنا های دوره ی ناصری با طرح معماری فرنگی ، ديوار های باربر آجری ، الوارهای چوبی و سقف شيبدار که با شيروانی پوشش يافته است . سر ستون ها به صورت کورنتی و ايوان های کاخ با نرده های سنگی به شکل صراحی تزيين يافته و قوس ها و تزيينات آن فرنگی است . پلان ساختمان برون گرا و متقارن است . پلکان ورودی از سمت شمال بر روی محور وسط ساختمان قرار دارد و از نقش مايه های هنر ايرانی تهی است .
51. ساخت نخستين تنديس از ناصرالدين شاه سوار بر اسب توسط ميرزا علی اکبر معمار (1304 ه.ق )
52. ديگر آثار شاخص دوره ی سلطنت ناصرالدين شاه (1313- 1264 ه.ق ) به سبک های سنتی ، تلفيقی و نئو کلاسيک.
- قصر دوشان تپه - مريض خانه دولتی
- قصر فيروزه - قصر عشرت آباد
- عمارت نظاميه - عمارت گلستان و تالار آيينه
- مسجد – مدرسه شيخ عبدالحسين - عمارت معير الممالک
- کاخ سلطنت آباد - کاخ سپهسالار
- باغ فردوس - قصر شهرستانک
- خانه نظام الملک - عمارت مسعوديه
- بانک شاهی - کاخ صاحبقرانيه
- مسجد – مدرسه معير الممالک - عمارت حرم خانه
- دروازه های تهران - مدرسه نظام
- سفارت انگليس - قصر ياقوت
- عمارت اندرونی - سردر شمس العماره
- قصر اميريه - عمارت خوابگاه
- عمارت کامرانيه - عمارت تلگرافخانه
- عمارت پارک اتابک - ايستگاه راه آهن
- بنای امين الدوله - کاخ ابيض (سفيد )
- تالار موزه (سلام)
53. ويژگی های معماری مسکونی
بر خلاف معماری حکومتی درمعماری مسکونی نه تنها نشانی از آميزه گرايي نيست ، بلکه هنر خانه سازی در پيوند دلنشين با طبيعت ( حيا ط)تلاش می کند نياز های سه گانه فيزيکی ، روحی – روانی و ذهنی انسان را مد نظر قرار دهد و با آفرينش های هنری طرحی نو براندازد . مفهوم فضا در مکتب تهران با خلاقيت ، تنوع ، گشايش ، شفافيت و سبکی بيشتر نسبت به دوره های پيشين مطرح مي گردد .
اجزاءاين معماری عبارتند از :
- اتاق اصلی ( شاه نشين يا ارسی ) ، اين اتاق بر اساس محور اصلی شمالی – جنوبی ( رو به قبله و آفتاب رو ) قرار دارد و چون معمولا" بر فراز زير زمين است ،دارای ارتفاع بلندتری نسبت به ساير جبهه هاست . ورودی آن از طريق دو پلکان در دو سوی اين نمای اصلی مرتفع صورت می پذيرد و هرگز در ميانه نما ساخته نشده است . پيدايش نمای سه بخشی به صورتی که دو اتاق متقارن شاه نشين را در بر می گيرند نيز از ويژگی های آن به شمار می آيد .
- ايجاد رديف تاقچه هايي در پايين و بالای ديوار اتاق ها برای تنوع فضايي ، قرار دادن اشياء سبب کاستن از ضخامت ديوار ها می گردد و نقش کمد را بر عهده دارد .
- پيدايش ايوان مشرف به حياط در مقابل شاه نشين ، سقف ايوان بر روی چند ستون گچ بری شده بر افراشته می شود
- سلسله مراتب نما های چهار گانه پيرامون حياط مرکزی :
نمای جنوبی ( آفتاب رو ) يا نمای اصلی از اهميت درجه يک برخوردار بوده ، بر مبنای محور طولی خانه قرار دارد و رو به قبله است .
نمای شمالی ( آفتاب کور ) از اهميت درجه دو برخوردار بوده ، بر اساس محور طولی خانه قرار دارد و پشت به قبله است .

[/FONT]

 

[yoolia]

[FONT=&quot]نمای شرقی و غربی ( نشان و پناه ) از اهميت درجه سوم برخوردار بوده ، دربرگيرنده فضاهای ساده و معمولی خانه است و برمبنای محور عرضی خانه قرار دارد .
- ورودی ، فضای پيوند دهنده ی درون و برون خانه بوده ، شامل هشتی ، سکو ، سردر ، و دالان بلند می باشد .
- بهره گيری از پشت بام ضلع های شرقی و غربی برای استفاده بهار نشين به علت ارتفاع کمتر
- اختصاص فضا های کم اهميت تر که در جبهه های اصلی مشرف به حياط نبوده ( پناه ونشان ) و در نتيجه نور کمتری دارند به کاربری هايي مانند آشپز خانه ، انبار ، سرويس و راه پله
- حياط ، نقش سازماندهی فضای خانه و تامين نور طبيعی فضا های سرپوشيده ، پيوندبا طبيعت ( فضای سبز و باغچه ) ، حوض آب ( پاکيزگی ، طهارت و گذر روزگار ) ، ايجاد چشم انداز مناسب و پخشايش کاربری ها را بر عهده دارد در فرهنگ ايرانی حياط از نظر احساس فضايي همانند اتاقی سرگشاده عمل می نمايد .
- ايوان ، نقش فضای رابط اتاق و حياط ، تنظيم نور آفتاب ، پيشگيری از ورود گرد و غبار را بر عهده دارد و در فصل های مناسب اين فضا به عنوان بهار خواب مورد استفاده قرار می گيرد .
- تزيينات ، قوس های نيم دايره ، کاشی های برجسته ( سه بعدی ) ، استفادهاز نقوش انسانی ، شخصيت ها و پهلوانان به جای نقش مايه های گياهی و خطوط اسليمی مکتب اصفهان رايج شد افزون بر اين ، ميزان تزيينات هر خانه ملاک توانمندی اقتصادی مالک را نشان می دهد .
- خانه های فراوانی که در اين دوره در جای جای ايران ساخته شدند گويای نفوذ مکتب تهران به ديگر مناطق کشور است : خانه امين التجار ( اعلم ) در اصفهان ، خانه بروجردی ها ، طباطبايي ها ، عامری ها ....در کاشان گويای اين واقعيت است که معماری مسکونی در اين دوره به اوج اعتلای خود دست يافته فضای مسکونی خانه را به مفهوم عرفانی پرديس نزديک تر نموده و خانه به « بهشت زمينی » تبديل گشته .
54. نفوذ مکتب
مجموعه ی ابراهيم خان کرمان ( شامل ميدان ، بازار ،حمام ، آب انبار و مدرسه )
مجموعه ی ميدان خان يزد
مجموعه ی شهری کاشان ( شامل بازار ، مسجد ، خانه ........)
با اين وجود مکتب تهران ، گويش التقاطی خود را بر تداوم و نو شدن مفاهيم کهن می يابد . فضا های شهری ايجاد شده در اين سبک با قدرت و بيانی بی همتا و موزون به گفتگو با فضا های کهن شهری نشسته اند و در اين ارتباط نه گسستگی که پيوستگی را نشانگر هستند . مکتب تهران دوره ی قاجار هنوز حرفی برای گفتن دارد ، هنوز زمينه ای را برای انديشيدن به آينده معماری معاصر ايران فراهم می آورد و جای خويش را در تداوم تاريخی و دگرگونی شهر کهن به شهر نوين مشخص می کند . سبک تهران ، سبکی است که در آن نقش مايه های هنر شرق و غرب به گونه ای تلفيق شده اند که به سختی می توان مرز اتمام يکی و آغاز ديگری را باز شناخت .
در اين آميزش وحدت گرا هنوز برتری با هنر شرق است . سبک تهران ، شيوه ای است که جامه ی کهن شهر را از نو می آرايد و در دل نو وارگی ، نو پردازی ويژه ی خود را مطرح می سازد .

مکتب تهران – معماری و شهرسازی
دکتر محمد مسعود
عضو هيات علمی دانشگاه[/FONT]​