*مقاله* دولت خوب . حاکمیت خوب

[parmehr]

برخی از صاحبنظران تعریف گسترده تری از حكومت‌داری ارائه كرده‌اند. به زعم آنان حكومت‌داری فرآیندی است كه از طریق آن به طور جمعی مسائل مبتلا به جامعه را حل كرده و نیازهای جامعه را برطرف می‌كنیم. طبق این دیدگاه، حكومت‌داری صرفا شامل دولت نمی‌شود بلكه بخش خصوصی و افراد و گروه‌های جامعه مدنی را نیز دربرمی گیرد و سیستم‌ها، رویه‌ها و فرآیندهایی كه به نوعی در امر برنامه ریزی، مدیریت و تصمیم گیری دخیل هستند را نیز شامل می‌شود. با عنایت به تعاریف پیش گفته و درك عمومی از مفهوم حكومت‌داری، می توان گفت كه حكومت‌داری خوب (GOOD GOVERNANCE)، بركیفیت و نحوه انجام وظیفه حكومت‌داری تاكید می‌كند.براساس یكی از تعاریف ارائه شده، حكومت‌داری خوب عبارت است از انجام وظایف حكومت به شیوه‌ای عاری از فساد، تبعیض و در چارچوب قوانین موجود. در این تعریف، حكومت‌داری خوب به عنوان انجام وظایف حكومت به شیوه‌ای منصفانه مورد توجه قرار گرفته است.با این دیدگاه و براساس تعاریف متعددی كه از حكومت‌داری خوب ارائه شده است می توان گفت حكومت‌داری خوب عبارت است از؛ فرآیند تدوین و اجرای خط مشی‌های عمومی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با مشاركت سازمان‌های جامعه مدنی و با رعایت اصول شفافیت، پاسخگویی و اثربخشی به گونه‌ای كه ضمن برآوردن نیازهای اساسی جامعه، به تحقق عدالت، امنیت و توسعه پایدار منابع انسانی و محیط زیست منجر شود.[1]اگر حكومت مردمی ، استفاده از اختیارات به نام مردم باشد ، حاكمیت خوب استفاده از اختیارات به نحوی است كه تمامیت ارضی ، حقوق مردم و نیازهای تمامی افراد آن جامعه ، محترم شمرده شود . دو چارچوب ارزشی در جهان برای یك حاكمیت خوب در نظر گرفته می شود كه بویژه در رابطه با كشورهای منطقه MENA مطرح است و آن جامعیت دادن و مسئولیت پذیری است . جامعیت دادن به معنای برابری است كه در قانون اساسی تمامی كشورهای منطقه وجود دارد . برابری در قالب حاكمیت ، به معنای این است كه تمامی كسانی كه سهمی در مراحل حاكمیت دارند و می خواهند در حاكمیت كشورشان مشاركت داشته باشند ، امكانات مساوی و متناسب در اختیارشان قرار داده شود. به طور خلاصه ، حاكمیت ، جامع و فراگیر است و انحصاری نیست . حاكمیت جامع گرا دارای ساز و كارهایی برای تعریف و حمایت از حقوق اساسی تمامی افراد است و راه حل ها و توانمندیهایی را فراهم می آورد كه حكومت قانون پشتوانه آن است . حقوق افراد شامل قسط و عدل میان خود افراد می شود و حاكمیت خوب یعنی به وجود آوردن شرایطی برای پشتیبانی از این حقوق.به طور كلی ، جامعیت دادن و پاسخگویی یا مسئولیت پذیری ، هر دو ، عوامل شكوفایی یك حاكمیت خوب هستند . یكی از مظاهر مهم و متداول حاكمیت ضعیف ، فساد است كه در قالب رشوه ، پارتی بازی ( حمایت از خویشاوندان و اقربا ) ، و تعصب بروز می كند . با انكار حق ایجاد امكانات عادلانه برای همه ، فساد بالا می گیرد كه نتیجه فقدان مسئولیت پذیری و پاسخگویی چه به صورت درونی و چه بیرونی است. [2]«good governance» نه رویكردی برای توجیه افكار عمومی بلكه واقعیتی است كه انكار آن میسر نیست. نیاز روزافزون جوامع به حكمرانی خوب نه از سر فشارهای بین‌المللی بلكه به خاطر ضرورت همگامی برای نیل به توسعه همه جانبه در سطح جهانی است.UNDP برنامه عمران سازمان ملل متحده، شاخص‌هایی را برای سنجش حكمرانی خوب ذكر كرده كه پاسخگویی، حاكمیت قانون، شفافیت، مشاركت، مسؤولیت‌پذیری، اجماع محوری، كارآیی و اثربخشی و عدالت‌جویی از مهمترین موارد آن است.سازمان ملل متحد نیز یكی از شاخص‌های «good governance» را عدالت‌جویی ذكر كرده است كه طی آن لازم است بر اساس عدالت به تمام زنان و مردان فرصت‌های برابر جهت انجام فعالیت‌های اجتماعی داده شود.[3]براساس معیارهای شناخته شده بین‌المللی مهم‌ترین شاخص‌های حكمرانی خوب عبارتند از:ü مشاركت مردم در تصمیمات دولت،ü پاسخگو بودن دولت در قبال مردم، ü تامین ثبات سیاسی كشور، ü بهبود میزان اثربخشی حكومت، ü بهبود كیفیت مقررات برای تنظیم امور اقتصادی، ü رعایت قانون توسط دولتمردان و مردم و كنترل فساد،[4]

یكی از دستاوردهای حكمرانی خوب در عرصه بین‌المللی، رویكردی است كه به واسطه آن برای اعطای كمك‌های بین‌المللی به كشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، معیارهای دموكراتیك و اصول بشردوستانه مقدم شمرده می‌شود. تأكید بر نقش تشكل‌های غیر دولتی در اختصاص وام‌ها و كمك‌های خارجی و نظارت بر هزینه‌های دولت‌ها در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای از این نمونه شاخص‌های نهادهای بین‌المللی است. در واقع، نقش نظارتی این تشكل‌ها برای جوابگویی دولت و اثر بخشی بیشتر حكومت‌ها در استفاده از امكاناتی است كه كشورهای خارجی و نهادهای بین‌المللی در اختیارشان قرار می‌دهند.امروزه، قراردادهایی كه برای مشاركت در فرآیند توسعه‌ای میان كشورهای توسعه یافته با كشورهای در حال توسعه منعقد می‌شود رویكرد‌های زیر را در نظر دارد:ü توسعه مشاركت سازمان‌های غیر دولتی در روند مذاكرات ü تعهدات عملی نسبت به رعایت حقوق بشر و استقرار دموكراسی ü قانونمندی و فقدان فساد در اجرای پروژه‌های توسعه‌ایü استقرار ثبات سیاسی و پرهیز از جنگ و خشونت و تضمین اصولی برای امنیت سرمایه‌گذاریü رعایت اصول تمركززدایی در اجرای طرح‌های توسعه‌ایü نهادینه‌سازی برنامه‌ها و مشاركت مستقیم فقراü تأكید بر حضور و مشاركت زنان در فرآیندهای مختلف طرح‌های توسعه‌ای.[h=6]این اصول كه نوعی شاخص‌های حكمرانی خوب را تداعی می‌كند، نشان می‌دهد تا چه اندازه‌ای معیارهای دموكراتیك جهانی شده و در استراتژی اهداء كنندگان كمك‌های مالی گره خورده است. از سوی دیگر، دركشورهای در حال توسعه و سازمان‌های كمك رسان اجماع نظری وجود دارد كه كمك‌های مربوط به توسعه باید در راستای راهبردهای كاهش فقر كه از سوی كشورهای دریافت‌كننده‌ عرضه‌ می‌شود‎, مورد حمایت‌ قراردهند‎. این راهبردها، برای كشورهای كم درآمد، در درجه اول باید با دستیابی به توسعه و رشد سریعتر و برای كمك به فقرا باشد‎. تجربه‌های عملی كه سال‌ها توسط كشورهاو سازمان‌های امدادرسان بدست آمده‎، نشان می‌دهد كه این راهبردها هرگاه از طرف حكومت‌هایی كه اصول حكمرانی خوب را رعایت كرده‌اند بیشتر جواب می‌دهد.[5][/h]از سویی دیگر حضور زنان و مردان فارغ از مرزبندی‌های ساخته و پرداخته اجتماعی می‌تواند زمینه تبلور عدالت اجتماعی را فراهم كند به گونه‌ای كه تفكرات گوناگون در آزمونی عمومی به عنوان شهروندان قدرتمند می‌توانند میزان مقبولیت خویش را محك بزنند.با توجه به عدم اجرای موفق برنامه‌های توسعه همه جانبه در ایران ضرورت اجرای حكمرانی خوب تردیدناپذیر است و ضرورت پایبندی به آن برای همه دولت‌ها و حكومت‌ها به خصوص ایران الزامی است.

---

[1] دولت الکترونیک :پاسخگوترین شکل دولت،وبسایت ایتنا

[2] مقاله بالا بردن كیفیت حاكمیت در كشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا ( MENA )

[3] نیمه پنهان عدالت/معصومه ستوده

[4] برگرفته از وبلاگ دین و اقتصاد، موسسه مطالعاتی دین و اقتصاد

[5] حكمرانی خوب؛ اعطای كمك‌ها و كاهش فقر -مهدی مقدری