لپتوسپیروز

[scorpion_tur]

لپتوسپیروز یكی از گسترش یافته ترین بیماریهای مشترك بین انسان و حیوانات است. این بیماری از حدود نیم قرن پیش در كشور ما شناسایی شده و تا كنون گزارشات مختلفی از وقوع آن در انواع حیوانات اهلی منتشر شده است. بررسیهای انجام شده در جمعیت انسانی بویژه در استانهای شمالی كشور نیز حاكی از افزایش شیوع آن در فصول بهار و پاییز در میان كشاورزان و دامداران است. از طرفی گرمای ناشی از اثرات گلخانه ای طی سالهای آینده و بدنبال آن ذوب یخ های قطبی و روانه شدن صدها کوه یخ از قطب به سوی قاره ها باعث زیر آب رفتن قسمتهایی از زمین خواهد شد، که این موضوع بر اهمیت این بیماری در سالهای آینده می افزاید. در برخی منابع از لپتوسپیروز به عنوان یك بیماری بازپدید یاد شده است. . در ایران مطالعات متعددی كه در دهه اخیر انجام شده بیانگر افزایش شیوع این بیماری و افزایش تنوع سروتیپهای موجود در كشور ما از 8 سروتیپ به 12 سروتیپ است. جهره بالینی این بیماری آنقدر متغیر است كه هرگز نمیتوان تنها بر پایه علائم و نشانیهای بیماری، آن را تشخیص داد. به همین دلیل تشخیص بیشتر بر پایه اعتماد به آزمایشگاه در نشان دادن و مشاهده عامل بیماری و دقت روشهای آزمایشگاهی استوار است. در مجموع لپتوسپیروز در دامها هر ساله خسارات سنگینی از طریق سقط جنین، ورم پستان و كاهش تولید شیر و تلفات به سرمایه دامی كشورمان وارد می­كند. هدف از مقاله حاضر نگاهی جدید به بیماری لپتوسپیروز در ایران و معرفی دقیقتر آن به علاقمندان می باشد.
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]


[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]مقدمه: [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]لپتوسپیروز یكی از گسترش یافته ترین بیماریهای مشترك بین انسان و حیوانات است. در گزارشات مرکز بین المللی تغییرات آب و هوا (IPCC) در سال 2001، آمده است، که گرمای ناشی از اثرات گلخانه ای - خطری که چندین سال است پیرامون آن هشدار داده می شود،سرانجام به آستانه انفجار خود نزدیک می شود و طی سالهای آینده، گرمای کره زمین به دلیل تغییرات دی اکسید کربن جو، افزایش یافته و ذوب یخ های قطبی و روانه شدن صدها کوه یخ از قطب به سوی قاره ها باعث زیر آب رفتن قسمتهایی از زمین خواهد شد، که این موضوع بر اهمیت این بیماری در سالهای آینده می افزاید.[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]. در ایران مطالعات متعددی كه در دهه اخیر انجام شده بیانگر افزایش شیوع این بیماری و افزایش تنوع سروتیپهای موجود در كشور ما از 8 سروتیپ به 12 سروتیپ است.از طرفی چهره بالینی این بیماری آنقدر متغیر است كه هرگز نمی توان تنها بر پایه علائم و نشانیهای بیماری، آن را تشخیص داد.به همین دلیل تشخیص بیشتر بر پایه اعتماد به آزمایشگاه در نشان دادن و مشاهده عامل بیماری و دقت روشهای سرولوژیكی استوار است. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]جنس لپتوسپیرا شامل دو گونه است : 1) لپتوسپیرا اینتروگان (بیماریزا)، 2) لپتوسپیرا بیفلكسا (غیر بیماریزا) .هر كدام از این دو گونه دارای تعداد زیادی تیپهای سرولوژیكی میباشند كه به سروگروپ معروف هستند. در حال حاضر230 سروواریته شناخته شده وجود دارد. هنگامی كه سروگروپ یك ارگانیسم جدا شده مشخص شد، ارگانیسم را با آنتی سرمهای اختصاصی سروواریته های آن سروگروپ مورد آزمایش قرار میدهند، تا مشخص نمایند به كدام یك بیشتر نزدیك است.سپس برای تشخیص و تفكیك ارگانیسم جدا شده، آن را با آنتی سرمهای اختصاصی سروواریته با آزمایش جذب آگلوتیناسیون متقاطع (CAA) مورد آزمایش قرار میدهند.[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]لپتوسپیرا اینتروگان برای انسان و دام بیماریزا است ،در حالیكه سویه های لپتوسپیرا بیفلكس غیر بیماریزا و ساپروفیت بوده و معمولا در آبها و باتلاق ها وجود دارند. از نظر لغوی، در زبان لاتین، Leptoبه معنای باریک و ظریف و Spiraبه معنای مارپیچ است.لپتوسپیرا، اسپیروکتی شدیدا مارپیچ، با ابعاد µm 0.1 × µm 0.1 × µm 20 است، به همین دلیل از ریز ترین *****ها -0.22 µm - که جهت استریل کردن محیط کشت در آزمایشگاه به کار می روند، نیز عبور می کند.این باکتری، بسیار متحرک و انعطاف پذیر است.در محیط مایع، یک یا هر دو انتهای باکتری برگشته و قلاب مانند است (نمودار 1و2 و 19).[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]عفونتهای لپتوسپیرایی معمولا در اثر تماس غیرمستقیم انسان یا دام با آب، خاك یا غذای آلوده شده توسط ادرار آلوده تعداد زیادی از حیوانات وحشی یا اهلی حامل (Carrier) حاصل میشود.همچنین در اثر تماس مستقیم با ادرار یا بافتهای حیوانات مبتلا، بیماری منتقل میشود.اجرام بیماریزای لپتوسپیرا از طریق زخم یا خراشهای ایجاد شده برروی پوست بدن، سطوح مخاطی، بافت ملتحمه چشم، تنفس قطرات ریز و معلق (آئروسل) مایعاتی كه واجد اجرام لپتوسپیرا هستند وارد بدن میشوند.اجرام لپتوسپیرا بلافاصله وارد جریان خون شده و شروع به تزاید میكنند و بدینصورت مرحله حضور اجرام لپتوسپیرایی در خون (Leptospiremia) كه 7 تا 10 روز پس از شروع بیماری ادامه می یابد فرا میرسد.در طی این مرحله از بیماری اجرام لپتوسپیرایی را به آسانی میتوان از خون جدا نمود.10 روز پس از شروع بیماری و زمانی كه سیستم دفاعی بدن شروع به تولیدپادتن برعلیه بیماری می كند، اجرام لپتوسپیرایی در لوله های كلیوی جایگزین شده و در صورت عدم درمان تا ماهها از طریق ادرار دفع میشوند (Leptospiruria) .در طی این مرحله میتوان اجرام لپتوسپیرایی را از ادرار یا بافت كلیه (حیوانات تلف شده) جدا نمود (19).[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]

 

[scorpion_tur]

[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]تاریخچه بیماری:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]لپتوسپیروز برای اولین بار در سال 1886 توسط دانشمندی به نام وایل (Adolf Weil) شناسایی و تعریف شد. از آن پس تا كنون در بسیاری از كشورهای جهان مطالعات گسترده ای صورت گرفته كه بیانگر انتشار جهانی آن می باشد. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]اولین مطالعه گسترده ای كه در ایران در مورد لپتوسپیروز صورت گرفته مربوط به سال 1336 میباشد كه در طی آن دكترمقامی و همكاران در موسسه سرم سازی رازینمونه های سرمی گاو،گوسفند و شتر را با آزمایش MAT مورد بررسی قرار دادندكه نتایج آن بیانگر 31%آلودگی گاوان و 17% آلودگی گوسفندان به سروتیپهای گریپوتیفوزا، پومونا، هیوس و ایكتروهموراژیه بود (1 و2).در بررسی دیگری در سال 1356 دكتر مقامی نشان داد كه 6/24 درصد ماده گاوها در اطراف تهران دارای تیتر سرمیمثبت بر علیه یكی از سروتیپ های لپتوسپیرا بودند كه 6/21 درصد آن ناشی از سروتیپ بورینكانا بود(2و3). در بررسیهای جدیدتریكه در طی سالهای 1381 تا1385 در آزمایشگاه تحقیقاتی لپتوسپیروز دانشگاه تهران بر روی نمونه های ارسالی از استانهای تهران، گیلان، مازندران، آذربایجان، خراسان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، كردستان وبوشهر صورت گرفته نشان می دهد كه میزان شیوع سرولوژیك بیماری هم در انسان و هم در دامها بین 25 تا 42 % می باشد (4و 5 و9 و 11و 15و 18). نتایج این بررسیها همچنین نشان می دهد كه سروتیپ كانیكولا كه زمانی تصور می شد میزبان اصلی آن سگ می باشد، میزان شیوع سرولوژیك آن در انسان و حیوانات اهلی برخی از استانهای كشور در حال افزایش است (9و 16 و 17). تا کنون نامهای مختلفی از قبیل: سندرم ویل، تب پائیزی، تب کانیکولا، تب باتلاق و تب مزرعه به این بیماری اطلاق شده است.لپتوسپیروزانسانی در نواحی ساحلی و جلگه ای شمال کشور ما به نام تب بیجار ( تب شالیزار) به عنوان یكی از بیماریهای شایع در فصل شالیكاری شناخته می شود. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]شرایط وقوع بیماری:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]شرایط مساعد محیطی كه سبب بقا و انتشار لپتوسپیروز می گردد عبارتند از:بارندگی و سیلاب ها، pH مناسب آب و خاك (pH نزدیك به 7 یا كمی قلیایی)، وجود آبهای راكد و یا باتلاقی، افزایش جمعیت جوندگان ( انواع موش) ، خرگوش، خفاش، و نیز گوشتخواران اهلی و وحشی ( سگ روباه گرگ و ...).باكتری لپتوسپیرامی تواند از طریق خراشهای ریز پوست و یا از محلهایی كه پوست زخمی شده و نیز از طریق مخاطات سالم (مخاط لب، دهان، بینی و چشم) وارد بدن شود. شنا در آبهای راكد و آلوده به ادرار حیوانات مبتلاو كار در شالیزار های برنجكه محل عبور حیوانات وحشی و جوندگان می باشد و یا تماس با حیوانات مبتلا امكان آلودگی انسان را افزایش می دهد (19). [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]منشاآلودگی:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ادرار دام آلوده و یا حاملین سالم که خاک، مرتع، آب آشامیدنی و غذای سایر دامها را آلوده می کند، منبع اصلی عفونت می باشد.در موارد آلودگی رحمی، عفونت می تواند از طریق جنین سقط شده و ترشحات رحمی آلوده انتشار یابد (5).در آلودگی های طبیعی، باکتری را می توان تا 142 روز پس از درگیری در رحم آبستن یا غیر آبستن، تا 8 روز پس از سقط، در ترشحات رحمی، تا 3 ماه بعد از آلودگی، در لوله های تخم بر دام درگیر و بالاخره بین 10 تا 215 روز پس از عفونت،در ادرار دام آلوده جستجو کرد.البته در مطالعه ای تجربی تا 542 روز پس از ایجاد عفونت تجربی در گاو، لپتوسپیرا از ادرار دام آلوده جداسازی شده است.نوزاد آلوده زنده متولد شده، می تواند تا هفته ها پس از تولد لپتوسپیرا را از خود دفع نماید.اسپرم گاو نر آلوده نیز می تواند باعث انتشار عفونت از طریق مقاربت طبیعی یا تلقیح مصنوعی شود (19)[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]نمودار1-باكتری لپتوسپیرا در زیر میكروسكپ[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif] زمینه تاریك (بزرگنمایی 400 برابر) [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]نشانه های بیماری در دامها:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]در بسیاری از منابع علمی از نشانه های بالینی مختلفی مانند: تب، زردی، هموگلوبینوری (خون شاش)، سقط جنین، ورم پستان و تغییر رنگ شیر و یا چشم درد متناوب در اسبها به عنوان نشانه های شاخص لپتوسپیروز نام برده شده است. با این وجود باید تاكید نمود كه بیش از 80% موارد بیماری در دامها بصورت تحت بالینی یا فرم پنهان بروز می كند، این بدین معنی است كه دامهای مذكور با وجود آنكه خود ظاهرا علائمی از بیماری را نشان نمی دهند، اما منبع مهمی برای آلودگی سایر دامها، محیط زیست و نیز انسانهای در تماس با آنها می باشند (19).به منظور سهولت در تفكیك اشكال مختلف بیماری در دامها، اشكال مختلف بالینی بیماری در حیوانات اهلی در جدول زیر ارائه می شود.[/FONT]

 

[scorpion_tur]

[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]نام میزبانسندرم بیمار[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]گاوتحت بالینی بایا بدون لپتوسپیروری[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]سندرم كاهش شیر با یا بدون سایر علائم (اغلب هارجو)[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]سقط جنین و مرگ نوزادان:‌ طوفان سقط (پومونا)[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]سقط جنین انفرادی (هارجو) [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]نازائی (اغلب هارجو) [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]هموگلوبینوری، یرقان‌ و تب در گوساله‌ها [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]گوسفندعمدتاً عفونت‌های تحت بالینی با لیپتوسپیروری[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]بندرت لپتوسپیروز حاد با افسردگی، تنگی نفس، هموگلوبینوری، [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]كم خونیو تلفات بالا در بره‌ها: اغلب پومونا[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]اسبچشم درد متناوب[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]بندرت سقط جنین[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]بندرت تب، بی‌اشتهائی، افسردگی و یرقان[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]سگتحت بالینی با لیپتوسپیروی‌:‌ اغلب كانی‌كولا[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]بیماری حاد هموراژیك (اغلب ایكتروهموراژیه)[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]شكل یرقانی كه كمتر حاد است (كانی‌كولا یا ایكتروهموراژیه)[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]شكل اورمی (اغلب كانی‌كولا) [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]لپتوسپیروز در انسان: [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]این علایم شدیداًمتغیرند. بیماری عموماً‌ در یكی از چهار شكل زیر رخ می دهد: (1) بیماری ملایمی شبیه آنفولانزا، (2) سندرم weil كه یرقان، نارسایی كلیوی، هموراژ، میوكاردیت همراه با آرتیمی مشخص می شود. (3)منژیت/ مننگوآنسفالیت (4) خونریزی ریوی همراه با نارسایی تنفسی. بعلت حضور علایم متغیر و غیر اختصاصی. تشخیص بالینی مشكل است. اشتباه شدن با سایر بیماری ها مثل دنگ و سایرتب های هموارژیك، معمول است. با پیشرفت بیماری، علایم نیز باهم تداخل می یابند. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]این بیماری در انساندر افرادی كه دارای مشاغل خاص (كار در مزارع برنج، نیشكر، دامپزشكان،كار در آزمایشگاه، كاركنان كشتارگاهها و دامپروران ) هستند بیشتر دیده شده است. هر چند درمان به موقع بیماری بسیار موفقیت آمیز است اما مشكل اصلی در تشخیص به موقع و عدم اشتباه آن با بیماریهای مشابه است. به همین دلیل در بعضی از منابع این بیماری به عنوان یك بیماری چند چهره شناخته می شود. نشانه های بیماری در برخی موارد مشابه آنفلوآنزا بوده و ممكن است در تشخیص های اولیهبا آنفلوآنزا اشتباه شود. درصورت ورود باكتری به بدن و پس از طی دوره كمون (اختفاً) 7 تا 13 روزهدر مرحله اول بیماری نشانه های زیر ظاهر می شود:تب و لرز، دردعضلانی بخصوص در ناحیه عضلات ران و كمر، سرفه و درددر ناحیه سینه، یرقان، تورم و پرخونی غشاً ملتحمه چشم به صورت دو طرفی، درد مفاصل، ترس از نور، جوشهای قرمز پوستی، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، گاهی اسهال، مننژیت آسپتیك و در زنان حامله خطر از بین رفتن جنین و سقط وجود دارد.البته بسته بهسروتیپ عامل بیماری ممكن است یك یا تعدادی از نشانه های فوق ظاهر شود.بعد از طی مرحله اول بیماری (4 تا 9 روز) با ظهور پادتن ها لپتوسپیراها از خون محو شده و در كلیه ها متمركز شده و بطور متناوب از طریق ادرار دفع میشوند. این مرحله می تواند ماهها ادامه یابد (11 و 12 و15).[/FONT]

 

[scorpion_tur]

[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]روشهای مبارزه با لپتوسپیروز:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]با توجه به نحوه انتشار و بقا باكتری لپتوسپیرا در محیط، برای مبارزه با این بیماری اقدامات زیر همزمان با درمان بیماران، بسیار مؤثر خواهد بود: خشكاندن باتلاقها و بركه ها، مبارزه با جوندگان و گوشتخوران وحشی در محدوده زندگی انسانها و حیوانات اهلی، شناسایی و درمان دامهای مبتلا و حامل،واكسناسیون حیوانات اهلی در مناطق آلوده، افزایش سطح آگاهی عمومی بویژه افرادی كه از نظر شغلی در معرض خطر ابتلاً به بیماری قرار دارند. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]روشهای آزمایشگاهی تشخیص بیماری : [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]همانگونه كه در مقدمه اشاره شد، مشكل اصلی در این بیماری دسترسی دامپزشكان و پزشكان به آزمایشگاه تخصصی می باشد. با توجه به هزینه های سنگین تهیه محیط كشت و مشكلات مربوط نگهداری باكتری، آزمایشگاههای بخش خصوصی امكانات كافی در امر تشخیص بیماری را ندارند. لذا در ایران دو مركز در زمینه تشخیص و تحقیق در خصوص این بیماری فعال هستند كه یكی موسسه تحقیقات سرم و واكسن رازی و دیگری آزمایشگاه تحقیقاتی لپتوسپیروز می باشد. در هر صورت با توجه به امكانات موجود از تكنیكهای مختلفی برای تشخیص بیماری می توان بهره گرفت. آزمایش آگلوتیناسیون میكروسكپی (Microscopic Agglutination Test )بر روی لام، كشت نمونه های مرضی (خون یا ادرار)در محیط كشت اختصاصی، روش الیزا ELISA ،جستجوی DNA باكتری در نمونه ها با آزمایش PCR ، آزمایش پادتنهای درخشان (IFA) Indirect Flurscent Antibody،آزمایش مستقیم نمونه های مرضی به كمك میكروسكپ زمینه تاریك و تزریق به حیوانات آزمایشگاهی (19).[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]خوشبختانه از سال 1378 كه آزمایشگاه تحقیقاتی و تشخیص لپتوسپیروز در دانشكده دامپزشكی دانشگاه تهران راه اندازی شده، علاوه بر انجام دههاطرح پژوهشی مربوط به مناطق مختلف كشور، امكانات لازم جهت استفاده از روشهای استاندارد آزمایشگاهی و نیز استفاده از تكنیكهای جدید فوق الذكر نیز فراهم شده است. جهت كسب اطاعات بیشتر علاقمندان می توانند به سایت اینترنتی آزمایشگاهHttp://leptola.ut.ac.irمراجعه نمایند.[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]نتیجه گیری:[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]با توجه به شرایط پیش رو و پیش بینی تغییرات آب و هوایی، توجه ویژه ای به بیماریهایی كه میزان شیوع آنها افزایش خواهد یافت با صورت گیرد و در این راستا مسئولین اجرایی دامپزشكی و پزشكی كشور لازم است آمادگیهای لازم از قبیل تربیت نیروی متخصص و تجهیز آزمایشگاههای رفرانس را مد نظر داشته باشند. با توجه به اینكه تشخیص بالینی این بیماری چه در اتسان و چه در دامها معمولا به راحتی امكان پذیر نمی باشد، توصیه می شود در مواجهه با اپیدمی بیماری حتما از كمكهای آزمایشگاهی استفاده شود تا خسارات اقتصادی و بهداشتی آن به حداقل كاهش یابد. در هر صورت، تشخیص قطعی بیماری می تواند با نشان دادن عامل بیماری در نمونه های مرضی، جداسازی باكتری در محیط كشت، واكنش مثبت سرولوژیك بیمار و یا با نشان دادن بقایای DNA باكتری در نمونه های اخذ شده از مریض استوار گردد. با توجه به مشكلات موجود در تشخیص بالینی بیماری، و دفع متناوب باكتری در ادرار، در بسیاری از منابع علمی استفاده همزمان از دو یا سه تكنیك برای تشخیص قطعی بیماری و تعیین سویه آلوده كننده توصیه شده است.هدف مقاله حاضر معرفی بهتر لپتوسپیروز به خوانندگان این مجله بود و در فرصت بعدی مسائل دیگر این بیماری از قبیل روشهای تشخیص، درمان، پیشگیری و كنترل بیماری ارائهمورد توجه قرار خواهد گرفت. [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]منابع: [/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]1-گزارشات بخش انگل شناسی مؤسسه رازی حصارك، سالهای 1339-1340[/FONT]
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]2-مقامی، غلامرضا: بررسی نقش لپتوسپیروز در بچه اندازی ماده گاوهای اطراف تهران، انتشارات سازمان دامپزشكی شماره 20 صفحه 50 تا 60سال 1359[/FONT]