علائم تجاری

[P O U R I A]

یکی از موارد مورد حمایت مالکیت فکری، علائم تجاری می باشد که از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی می باشد. یک علامت تجاری یا خدماتی، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله-ی یک شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند. این نشان می تواند هر کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل، رسم و یا ترکیب آنها باشد. امروزه حتی علائم سه بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشان های قابل استشمام (بوها) نیز مورد استفاده قرار می گیرد. حمایت از علامت تجاری از طریق ثبت یا استفاده امکان پذیر می باشد، این بستگی به قوانین داخلی کشورها دارد. در مواردی که علامت گمراه کننده باشد یا بیانگر ویژگی فقط یکی از محصولات یا خدمات شرکت یا ناقص نظم عمومی و اخلاق حسنه و یا نشان رسمی دولتی باشد امکان دارد اظهارنامه تقاضای علامت تجاری رد شود. بر اساس نوع فعالیت تجاری و خدماتی و فردی یا گروهی بودن آن، علایم تجاری دارای انواعی از قبیل علامت تجاری، علامت خدماتی، علامت جمعی، علامت گواهی کننده و علامت شناخته شده و مشهور است. همچنین از دیدگاهی دیگر علائم تجاری بصورت کلمات ابداعی یا کلمات عجیب و غریب، علامت های قراردادی و علامت های اشاره ای دسته بندی می شود.

 

[P O U R I A]

1- تعریف علامت تجاری و موارد قابل ثبت
یکی از موارد مورد حمایت مالکیت فکری، علائم تجاری می باشد که از مصادیق حقوق مالکیت صنعتی می باشد. یک علامت تجاری یا خدماتی (trade mark)، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله یک شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند.

در ماده 1 ثبت علایم تجاری و اختراعات مصوب 1 تیرماه 1310، علائم تجاری بصورت زیر تعریف می شود:
"علامت تجاری عبارت از هر قسم علامتی است اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، عبارت، مهر لفاف و غیر آن که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی، تجارتی یا فلاحتی اختیار می شود. ممکن است یک علامت تجارتی برای تشخیص محصول جماعتی از زارعین یا ارباب صنعت یا تجار و یا محصول یک شهر و یا یک ناحیه از مملکت اختیار شود"
بنابراین علامت تجاری نشانی است که قادر است محصولات یا خدمات یک بنگاه را از محصولات و خدمات بنگاه های دیگر متمایز سازد. این نشان می تواند هر کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل، رسم و یا ترکیب آنها باشد. در شکل 1 نمونه هایی از علائم تجاری نمایش داده شده است. توسعه روزافزون محصولات و خدمات در سطح دنیا موجب شده است علائم و نشان هایی که پیش تر به عنوان علامت تجاری پذیرفته نبودند، امروز مورد پذیرش قرار بگیرند. مانند علائم سه بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشان های قابل استشمام (بوها). در عین حال برخی از کشورها نظیر ایران، صرفا علائم گرافیکی که قابل رویت باشند را ثبت می نمایند.

شکل 1- نمونه هایی از علائم تجاری
​

اولین کارکرد علامت تجاری متمایز ساختن کالاها یا خدمات یک بنگاه تجاری از دیگری است، اما آن زمان که محصولات و خدمات تحت یک علامت تجاری خاص بتوانند رقبای خود را از میدان تجارت خارج کند و بر آنان توفق یابند، علامت تجاری جایگاه دیگری می یابد، چرا که صاحب علامت اکنون ابزار لازم برای رقابت را به دست آورده است، آن گاه که مشتریان حاضر هستند برای به دست اوردن کالا یا خدمات تحت یک علامت تجاری خاص هزینه بیشتری پرداخت کنند، علامت تجاری به جایگاه و کارکرد خودش در تجارت دست یافته است و اینجا است که مالکیت فکری برای حفظ حقوق و منافع صاحبان علائم تجاری برای ثبت کنندگان این علائم، انحصارات و حمایت های ویژه را ارایه می نماید. چرا که اگر یکی از رقبا با علامت مشابه محصول یا خدماتی را با کیفیت نازل به بازار عرضه نماید به طور قطع به شهرت و اعتبار علامت اصلی لطمه وارد خواهد کرد.
حمایت از علامت تجاری از طریق ثبت یا استفاده امکان پذیر می باشد، این بستگی به قوانین داخلی کشورها دارد ممکن است در کشوری برای اینکه یک علامت تجاری مورد حمایت قرار گیرد باید مانند دیگر مقوله های مالکیت فکری به ثبت برسد و یا صرفا استفاده از آن برای حمایت کافی باشد. اما هم چون دیگر مقوله ها حمایت از حق ثبت شده در حوزه ملی است یعنی اگر علامتی در یک کشور مورد حمایت قرار گرفت این حمایت به دیگر کشورها تسری پیدا نمی کند و باید به قوانین داخلی کشورها رجوع نمود. اما در عرصه بین المللی کشورها برای حل این مسئله اقدام به ایجاد یک سیستم ثبت بین المللی علائم نموده اند تا بتوان با سهولت بیشتری علائم تجاری را در سطح بینالمللی مورد حمایت قرار دهند. سیستم مادرید به ثبت کنندگان علامت تجاری در این سیستم حمایتی را وسیع از نظر جغرافیایی اعطا می کند.

2- موارد غیرقابل ثبت به عنوان علامت تجاری
مواردی که امکان دارد اظهارنامه تقاضای علامت تجاری تجاری رد شود یا غیرقابل ثبت باشد عبارتند از:
• در جاییکه ممکن باشد مشتریان، علامت تجاری را با علامتی که قبلاً ثبت شده یا یک علامت مشهور ثبت نشده (ولی به کار برده شده) اشتباه بگیرند؛
• مواقعی که علامت تجاری، بیانگر ویژگی فقط یکی از محصولات یا خدمات شرکت باشد؛
• جایی که در علامت یک اصطلاح جغرافیایی وجود داشته باشد که موجب گمراه شدن شود و علاوه بر آن نباید آن اصطلاح به وسیله یک شرکت منحصر شود؛
• علامت تجاری نباید ناقص نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد؛
• در علامت تجاری نباید از یک نشان رسمی دولتی مانند طرح نظامی، پرچم یا علامت های دیگر استفاده شده باشد.

 

[P O U R I A]

3- چارچوب های قانونی در ثبت علایم تجاری
در برخی از کشورها، حمایت از علامت تجاری به دو طریق صورت می گیرد: از طریق ثبت و یا از طریق استفاده مکرر آن. ولی در اکثر کشورها جهت استفاده از حمایت های قانونی علایم تجاری، شما ملزم به ثبت علایم تجاری خود در آن کشور هستید. در قانون ثبت اختراع، طرح های صنعتی و علامت تجاری ایران مصوب 1386، سابقه استعمال برای ثبت کننده، حق تقدم نمی آورد. به هر حال توصیه می شود برای کسب حمایت بهتر و قوی تر، شرکت ها علامت تجاری یا خدماتی خود را در کشور هدف ثبت نمایید ولو اینکه برای ثبت در آنجا مختار باشند.
در صورتی که شرکت شما قصد استفاده از حمایت های قانونی علامت تجاری می باشد، باید اظهارنامه علامت تجاری را به دفتر علامت تجاری ملی یا منطقه ای تسلیم کند. بعد از پرداخت حق الزحمه های قانونی به دفاتر مربوطه، روند بررسی اظهارنامه آغاز خواهد شد.
از آنجا که حقوق حاکم بر علامت های تجاری یک کشور، فرآیندی برای دادرسی به اعتراضات را فراهم میآورد، بعد از پاسخگویی و بررسی اعترضات، اظهارنامه منتشر خواهد شد و هر شخص ذینفعی که حقوق آن توسط ثبت این علامت تجاری متأثر شود، برای اعتراض فرصت قانونی دارد.

در نتیجه دفاتر ثبت علامت تجاری پس از بررسی شواهد ارایه شده توسط طرفین، در خصوص علامت تجاری مربوطه تصمیم گیری می کند که این تصمیم معمولاً قابل تجدیدنظر خواهد بود.
با توجه به قوانین ملی، مدت اولیه ثبت معمولاً 10 سال است. با این حال برخلاف دیگر مصادیق مالکیت صنعتی، ثبت علامت ها می تواند بر اساس پرداخت منظم شارژ ده ساله به طور دائمی تمدید شود. به عبارت دیگر به شرط پرداخت شارژ ده ساله، حقوق علامت تجاری/خدماتی مادام العمر تمدید خواهد شد.

4- انواع علایم تجاری قابل ثبت
بر اساس نوع فعالیت تجاری و خدماتی و فردی یا گروهی بودن آن، علایم تجاری مختلفی وجود دارد. که در ذیل آورده شده است:
الف) علامت تجاری: علامتی که برای تشخیص کالاهایی که توسط شخص یا بنگاه خاص تولید شده اند به کار می روند. مانند علامت شرکت تولیدی «اسنوا».
ب) علامت خدماتی (Service Marks): علامتی که برای تشخیص خدماتی که شخص یا بنگاه خاص ارئه می دهد به کار می رود مانند علامت شرکت هواپیمایی «هما».
ج) علامت جمعی (Collective Marks): علامتی که برای تشخیص کالاها یا خدمات تولید شده یا ارائه شده توسط اعضا یک اتحادیه یا انجمن به کار می رود. مانند اتحادیه تولیدکنندگان «فرش».
د) علامت گواهی کننده: علامتی برای تشخیص کالا یا خدماتی که موازین خاصی را رعایت می کنند. مانند علامت «نانونماد».
ه) علامت شناخته شده و مشهور (Well- Known Marks): علامتی که در بازار مشهور و کاملا شناخته شده محسوب می شود و در نتیجه این شهرت از حمایت بیشتری برخوردار می شود.

5- نکات کلیدی در ابداع یا انتخاب علامت تجاری (برند)
علایم تجاری نشان‌دهنده کسب و کار شرکت هستند. این علایم به مشتریان اجازه می دهند تا محصولات و خدمات شرکت شما را از شرکت‌ها و رقیبان دیگر متمایز سازند؛ بنابراین، کالاها و خدمات شرکت شما می‌توانند از بازار بهتری برخوردار شوند. علایم تجاری صرفاً معرف شرکت شما نیستند، بلکه ضمانت‌کننده کیفیت پایدار محصولات و خدمات شما نیز هستند. کیفیت موجب می‌شود تا مشتری با انتظاراتی که در اثر کیفیت خوب محصولات شما برای او ایجاد شده است به خرید محصولات شما ادامه دهد. بنابراین، شما باید مراقبت هایی را در انتخاب و طراحی علامت تجاری مناسب، حفاظت از آن علامت، استفاده محتاطانه از علامت در تبلیغات و حفاظت کردن از علامت در برابر استفاده‌های نادرست و گمراه کننده، به عمل آورید.
در هنگام انتخاب یک علامت تجاری، باید تحقیق کنید که آیا علامت در نظر گرفته شده یا مشابه آن پیش از این توسط شرکت های دیگر برای دسته ای از محصولات یا خدمات و بازارهای هدف شما به ثبت رسیده اند یا خیر. این نوع اطلاعات با انجام جستجوی علامت تجاری به دست می آیند. در ابتدا لازم است از تعارض های غیرضروری با مؤسسات دیگر و از دست رفتن منابع بسیار حیاتی اجتناب کنیم.
هنگامی که شما بانک اطلاعات علایم تجاری را برای علامت های متعارض جستجو کردید، باید بهترین روش حمایتی از آن ها را نیز مورد توجه قرار دهید.
ابداع یا انتخاب یک علامت تجاری کار ساده ای نیست. در واقع، شرکت های متخصصی وجود دارند که کار اصلی آنها یافتن یا توسعه یک علامت مناسب بر اساس نیازهای شماست. با وجود اینکه هیچ قاعده ثابتی در مورد این¬که چه چیزی می تواند یک علامت تجاری موفق باشد وجود ندارد، اما دستورالعمل‌های مفیدی در مورد انتخاب یک علامت تجاری وجود دارد. نخست، باید مطمئن شوید که علامت پیشنهادی الزامات حقوقی لازم برای ثبت به عنوان علامت تجاری را دارد. مهم تر از همه، علامت تجاری شما باید به اندازه کافی متمایز باشد تا توسط دفاتر علامت تجاری ملی و خارجی قابل حمایت و قابل ثبت باشد. ویژگی‌های ذاتی متمایزکننده علامت تجاری موجب تسریع فرآیند شناخت به وسیله مشتریان خواهند شد. برخی نکات که بر اثر تجربه بدست آمده است عبارتنداز:
• باید خواندن، هجی کردن (املاء نوشتن) تلفظ و به خاطرآوری علامت به تمامی زبان های مورد نظر آسان باشد.
• نباید در زبان عامیانه دارای معانی یا بار معنایی بد و نامناسبی باشد.
• اگر هدف شما تجاری سازی محصول در خارج از کشور است، ضمن اینکه نباید علامت دارای معانی بدی باشد، باید برای بازارهای صادراتی نیز مناسب باشد.
• علامت نباید موجب سردرگمی شود و باید با ذات و ماهیت محصول ارتباط داشته باشد.
• علامت باید با تمامی رسانه های تبلیغاتی سازگاری داشته باشد.

 

[P O U R I A]

6- مدل های مختلف در ابداع و انتخاب علامت تجاری
علامت تجاری انتخاب شده در یکی از دسته های زیر قرار می گیرد:
کلمات ابداعی یا کلمات «عجیب و غریب» (Coined word or fanciful word): کلمات ابداعی، کلماتی اختراعی هستند که در هیچ یک از زبان ها معنی درستی ندارند (مثل کوداک یا اکزون). مزیت این کلمات ابداعی این است که به آسانی قابل تشخیص و حمایت هستند. اما کلمات ابداعی این عیب را دارند که یادآوری آنها برای مصرف‌کنندگان دشوارتر است و در نتیجه به اقدامات و هزینه‌های بیشتری برای تبلیغات آنها در میان مصرف‌کنندگان نیازمند است.
علامت های قراردادی (Arbitrary Marks): علامت های قراردادی، متشکل از کلماتی است که دارای معنی هستند. با این وجود، معانی چنین کلماتی هیچ ربطی به محصول یا کیفیت آن ندارد (مثلاً علامت Apple برای کامپیوتر). وضعیت این کلمات نیز همانند کلمات ابداعی است، در حالیکه سطح و سهولت حفاظت عموماً بیشتر است، هیچ ارتباط مستقیمی میان علامت و محصول وجود ندارد و در نتیجه نیاز به قدرت بازاریابی بیشتری برای ایجاد چنین ارتباطی در ذهن مشتریان است.
علامت های اشاره ای (Suggestive Marks): علامت هایی هستند که به یک یا برخی از ویژگی های محصول اشاره می کنند. جذابیت این علامت های تجاری در این واقعیت است که آنها به عنوان شکلی از تبلیغات عمل می کنند و ممکن است ارتباط مستقیمی در ذهن مشتریان میان این علامت تجاری و کیفیت های مورد نظر در محصول برقرار شود. با این حال، مشکل این نوع علامت‌ها این است که ممکن است برخی از مراجع قضایی، برای اعمال معیارهای حمایتی از علامت‌های تجاری، علامت اشاره ای را خیلی توصیفی در نظر بگیرند و آنها را به اندازه کافی متمایز کننده محصول تشخیص ندهند.

7- مدیریت فرآیند جستجوی علامت تجاری
به عنوان گام نخست، برای حمایت از علامت های تجاری، توصیه می شود، با جستجوی دقیق علامت تجاری، مطمئن شوید که علامت تجاری موردنظر پیش از این به وسیله شرکت های دیگر در بازار یا بازارهای هدف استفاده نشده باشد. دفاتر علامت تجاری در خیلی از کشورها علامت ها را بدون مقایسه آنها با علامت های از پیش ثبت شده و درخواست هایی که زودتر دریافت شده اند ثبت می کنند، اما این گونه واگذاری ها به رقبای بالقوه شما فرصت می دهد که هنگامی که علامت یا اظهارنامه ثبت شده منتشر شد به آن اعتراض نمایند. بنابراین، ثبت علامت تجاری در چنین کشورهای تضمین نمی کند که آیا علامت تجاری شما حقوق دیگران را نقض می کند یا خیر؟ از این رو مهم است که قبل از برنامه ریزی برای صادرات، تا آنجا که امکان دارد پایگاه‌های اطلاعاتی مربوط به علایم تجاری را پیش از استفاده از آن جستجو کنید.

جستجوهای علایم تجاری می‌تواند از طریق پایگاه‌های داده های آنلاین (در کشورهای محدودی که اخیراً چنین خدماتی را ارائه می کنند)، شرکت های تخصصی، یا در اداره ملی ثبت علایم تجاری انجام شود. مهم است که به یاد داشته باشید، علامت های قبلی که مشابه علامت شما هستند می توانند به آسانی شناسایی گردند، در حالی که تشخیص دادن علامت های تجاری مشابه که وارونه شده علامت تجاری شرکت شما هستند به طور گمراه کننده ای دشوار است. به علت مزیت های این مسئله، توصیه می شود که از خدمات یک مؤسسه صلاحیت‌دار در زمینه علامت تجاری یا یک وکیل برای جستجوی علامت تجاری شرکت خود استفاده کنید.

از آنجا که خیلی از علایم تجاری (به استثنای علامت های مشهور) تنها از کالاها یا خدماتی که ثبت شده‌اند، یا کالاها یا خدماتی که مشابه آنها هستند حمایت می کنند، علامت تجاری ثبت شده شما ممکن است به طور قانونی توسط دیگران برای بازاریابی کالاها یا خدماتی که مربوط به شرکت شما نیست مورد استفاده قرار گیرند.

بحث و نتیجه گیری:
یک علامت تجاری یا خدماتی، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله یک شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند. بنابراین اولین کارکرد علامت تجاری متمایز ساختن کالاها یا خدمات یک بنگاه تجاری از دیگری است، اما آن زمان که محصولات و خدمات تحت یک علامت تجاری خاص بتوانند رقبای خود را از میدان تجارت خارج کند علامت تجاری به جایگاه و کارکرد خودش در تجارت دست یافته است. اینجا است که حمایت مالکیت فکری از علائم تجاری اهمیت ویژه ای پیدا می کند. حمایت از علامت تجاری از طریق ثبت یا استفاده امکان پذیر می باشد، این بستگی به قوانین داخلی کشورها دارد. به هر حال توصیه می شود برای کسب حمایت بهتر و قوی تر، شرکت ها علامت تجاری یا خدماتی خود را در کشور هدف ثبت نمایید. نخست، باید مطمئن شوید که علامت پیشنهادی الزامات حقوقی لازم برای ثبت به عنوان علامت تجاری را دارد. در مواردی که علامت گمراه کننده باشد یا بیانگر ویژگی فقط یکی از محصولات یا خدمات شرکت یا ناقص نظم عمومی و اخلاق حسنه و یا نشان رسمی دولتی باشد امکان دارد اظهارنامه تقاضای علامت تجاری رد شود. همچنین باید علامت تجاری جدید باشد و پیش از این به وسیله شرکت های دیگر در بازار یا بازارهای هدف استفاده نشده باشد. مهم تر از همه، علامت تجاری شما باید به اندازه کافی متمایز باشد تا توسط دفاتر علامت تجاری ملی و خارجی قابل حمایت و قابل ثبت باشد.