حصيربافي يا بافت بوريا بي گمان يکي از قديميترين صنايع دستي و شايد کهنترين آنها باشد نمونههاي بدست آمده در بين النهرين و آفريقا گواه آن است که حصيربافي و سبدبافي، منشاء نه فقط نساجي بلکه سفالگري يا کوزه گري نيز بوده است.
پروفسور آرثر آپهام پوپ معتقد است که نخستين زيراندازهاي بشري از ني و گياهاني که در باتلاقهاي سفلاي بين النهرين روئيده، تهيه شده و بهم انداختن ساق گياهان و در آوردن بافته اي «حصير» مانند اولين قدم در دستيابي انسان به شيوههاي توليد قالي بوده است از اين رو با قاطعيت ميتوان اظهار کرد که نخستين زيراندازهاي تهيه شده توسط انسان بافتههاي حصيري بوده و اولين سرپناهها پس از رسيدگي در غارها و غارنشيني به کمک حصير و ني پديد آمده است.
تاريخچه حصيربافي
صنعت حصيربافي در منطقه با گويش اصيل بافي و در منطقه بلوچستان گويش تكرد تلفظ مي شود. كه از لهاز نظر نوع ماده اوليه و با هم تفاوت زيادي دارند. اصيل از ساقه هاي ني ساخته مي شود. و تكرد از برگ درخت سخن خرماي وحشي منحني دار كه به شرح هر كدام در ادامه مي آيد. توليدات هر دو نوع عبارتند از: سايه بان، ظروف مختف، پرده و .... اصيل بافي (حصيربافي) از اين هنر دستي سابقاً بعنوان زيرانداز استفاده مي شده است و امروزه هم در منطقه سيستان كساني كه د سترسي به آن دارند از آن بعنوان زيرانداز در قسمت زيرفرش استفاده مي نمايند تا رطوبت زمين به فرشها اثر نكند. اين حصير از دو نوع مواد اوليه تهيه مي شده است.
1) از برگ درخت خرما، برگ فيش، براي ساخت حصير برگ فيشي ابتداء برگ درخت خرما را به اندازه دلخواه پر مي كند و سپس آن را داخل آب قرار مي دهند. آنقدر داخل آب مي ماند تا رنگ برگ كه سير هست مايل زرد شود و يا اينكه جهت تسريع كار برگهاي برگ شده را درآب جوش قرار مي دهند تا زرد شود و بعد از اين مرحله حصير را مي بافته اند.
2) ساخت حصير را از ني نيزار در درياچه هامون علاوه بر ني ايكه در خوراك دامي باشد ني ديگري هم به مقدار كه مي رويد كه كمي زرد بوده و فاصله بندهاي آن دو يا سه برابر ني هاي خوراك دام مي باشداين ني ها را جمع آوري كرده و آنها راب ا سر چاقو دو تكه مي كنند و با چكش چوبي (كوتك) مي كوبند تا كمي نرم شود و بعد از اين مرحله حصير را مي بافند .
حصیربافی
حصیربافی به معنی بافت رشته های حاصل از الیاف گیاهی (سلولزی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی مانند زیرانداز، سفره ی حصیری، انواع سبد، انواع ظرف و ... تولید می شود. حصیربافی خود بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی و سبد بافی را نیز شامل می شود. چیغ بافی نیز در زیرمجموعه ی حصیربافی قرار می گیرد با این تفاوت که در روند بافت علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقش و طرحهای سنتی استفاده می گردد.
مواد اوليه مصرفي:
مواد اوليه حصيربافان نقاط مختلف ايران به نسبت تنوع محيط جغرافيايي کشور متنوع است و بيشتر عبارت است از برگ درخت خرما، ساقههاي ني باتلاقي مناطق گرمسيري و سردسيري، ساقه گندم، ترکه بيد و ... مواد پرداخت کننده عبارتنداز انواع روغنها از جمله روغن جلاء.
ابزار
لوتو یا نخ تا
پلار یا ورقه یا شانه ی حصیربافی (حصیر شونه)
دستگاه حصیربافی
داس (داره) یا قیچی یا چاقو
مواد خام
گالی یا جگن یا لی
کلوش (ساقه ی برنج یا کولوش)
سوف یا سیم یل سوم
کلیر، کولر (که نوعی آلاله ی بلند و صاف است.)
انواع نقش هاي روي حصير عبارتند از:
1- نقش سيچكان اين نقش زيرباف است و در بافت حصيرهاي مرغوب از آن استفاده مي شود.
2- اشتر اين نقش شبيع ردپاي شتر مي باشد.
3- رهبند اين نقش مثل جاده است.
4- نقش ساده
روش ساخت در شمال ایران
روش کار به این صورت است که نخهای دو لای پنبه ای محکم به نام ریسمان بین دو نورد که یکی در بالا به نام سر کار و دیگری به نام پتبند قرار دارند بسته می شود و حصیر بافی از چوب پشت بند آغاز می گردد. حصیر بافان، نیها را با دست یکی زیر و دیگری را روی نخ تار می بافند و به اصطلاح خنک می کنند پس از بافت هر ردیف حصیر آن را شانه می زنند. شانه، تختهای چوبی با تعدادی سوراخ است که نخهای تار از میان سوراخها می گذرد. ساخت حصیر با دست در مناطق مختلف ایران بسته به نوع مواد خام در دسترس با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه در در نوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و در نوار شمالی ایران از ساقه های برنج و گندم استفاده می شود. از سوی دیگر نوع کاربری لوازم تولیدی بسته به نیاز اهالی آن منطقه از نظر شکل و اندازه تفاوت دارند. در استان اصفهان، حصیربافی در مناطق بیابانی و خشک مانند خور و بیابانک و نایین انجام می شود و مواد خام مورد استفاده الیاف نخل خرما است ولی در شهرستان نجف آباد برای بافت سبدهای حصیری از ترکه های نرم درختان یک ساله یا دو ساله استفاده می شود، سبدهای ساخته شده در نجف آباد، لوده نام دارد و کاربرد آنها در حمل محصولات باغی و می وه است.
طريقه تهيه مواد اوليه و شيوه بافت ني باتلاقي:
پس از رسيدن ني به قطر و طول مطلوب بوسيله داس از نزديکترين محل به ريشه قطع و پس از جدا کردن برگهايش در قسمت بالاي آن در جهت طولي شکافي با چاقو ايجاد ميشود سپس به صورت انبوه روي هم قرار گرفته و کوبيده ميشود تا به صورت نوارهايي با عرضهاي متفاوت در آيد در مرحله بافت نوارهاي حاصله در کنار يکديگر قرار گرفته و بصورت سه تا زير، سه تا رو بافته ميشود و همانگونه که گفته شد حاصل کار بيشتر به مصرف حصير زيرانداز، حصير سقف و بدنه کپر ميرسد.
کاربرد حصير:
حصير از گذشته تا به امروز مصارف متنوع و گوناگوني چون کيف، سبد نان، زنبيل (ساک خريد)، سبد ميوه، زيرانداز، پاراوان و کلاهک آباژور داشته است.
روش نگهداري و شست و شوي حصير:
حفاظت از حرارت و آتش، فشار، ضربه و اشياي نوک تيز و برنده برخي از راههاي نگهداري است که البته اين توليدات با آب ولرم و شويندههاي معمولي قابل شست و شو است.
مراکز توليد انواع محصولات:
امروزه در مناطق مختلف کشورمان بويژه مناطق شمال و جنوب آن هر کجا که دسترسي به برگ درخت خرما، ساقه گندم، ني و ترکه امکان پذير باشد ميتوان نشانههايي از حصيربافي و سبدبافي را يافت با اين حال اين صنعت در استانهاي سيستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، يزد، فارس، مازندران، گيلان، آذربايجان شرقي و تهران از رونق بيشتري برخوردار است.حال با توجه به تنوع مواد اوليه و روش بافت در سراسر کشور در اين کارگاه آموزشي با چند نمونه از شيوههاي بافت مناطق مختلف آشنا خواهيم شد.
منابع:
http://iranstan.com
http://www.beytoote.com
tabaar.com
آخرین ویرایش:
